Ciągi liczbowe. Granice ciągów.
(notatki z wykładu)
Nieskończony ciąg liczbowy (a
n
) jest funkcją określoną na liczbach naturalnych,
przyjmującą wartości rzeczywiste.
Ciąg (a
n
) jest rosnący
n
N: a
n
< a
n+1
.
Ciąg (a
n
) jest niemalejący
n
N: a
n
a
n+1
.
Podobnie definiuje się ciąg malejący czy też ciąg nierosnący.
Ciąg (a
n
) jest ograniczony z góry
M
R
n
N: a
n
< M.
Ciąg (a
n
) jest ograniczony z dołu
m
R
n
N: a
n
> m.
Przykład 1. Określić monotoniczność ciągu a
n
=
1
2
n
n
.
Oszacujemy w tym celu wyrażenie
n
n
a
a
1
. Mamy tutaj
n
n
a
a
1
=
1
2
3
2
1
n
n
n
n
=
=
)
1
2
)(
3
2
(
)
3
2
(
)
1
2
)(
1
(
n
n
n
n
n
n
=
)
1
2
)(
3
2
(
1
n
n
. Wyrażenie to jest dodatnie dla każdego naturalnego n,
a więc spełniona jest zawsze nierówność a
n
< a
n+1
, czyli badany ciąg jest rosnący.
Przykład 2. Sprawdzić ograniczoność ciągu a
n
=
1
2
n
n
.
Zauważmy, że dla każdego naturalnego n zachodzi nierówność
1
2
n
n
> 0, czyli badany ciąg
jest ograniczony z dołu. Możemy także zapisać, że
1
2
n
n
=
2
1
(
1
2
2
n
n
) =
2
1
(
1
2
1
1
2
n
n
) =
2
1
–
2
1
(
1
2
1
n
).
Ostatnie wyrażenie jest zawsze mniejsze od
2
1
, a więc badany ciąg jest też ograniczony z góry.
Definicja granicy ciągu (wg Cauchy’ego).
g
a
n
n
lim
>0
m
N
n>m:
a
n
–g
<
Przykład 3. Wykazać na podstawie definicji granicy ciągu, że
n
lim
2
3
n
n
= 3.
Wychodząc z nierówności
2
3
n
n
–3
<
otrzymujemy, że
2
6
3
3
n
n
n
<
, skąd
2
6
n
<
,
czyli
6
< n+2 i dalej
6
–2 < n a więc n >
6
–2. Dla każdego
>0 istnieje zatem liczba m
zależna tylko od
( m = [
6
–2+1] ), że dla wszystkich n > m spełniona jest wyjściowa
nierówność.
Ciąg, który ma granicę, jest zbieżny. Jeżeli nie istnieje liczba rzeczywista, która jest granicą
danego ciągu, to mówimy, że taki ciąg jest rozbieżny.
Ciągi rozbieżne do +
lub –
:
n
n
a
lim
X
R
m
N
n>m: a
n
>X
n
n
a
lim
x
R
m
N
n>m: a
n
<x
Oto kilka podstawowych granic ciągów:
c
c
n
lim
(granica ciągu stałego a
n
= c
jest równa stałej c)
n
lim n
1
= 0
Jeżeli a>0, to
n
lim n
a
=
oraz
n
lim
a
n
1
= 0
Podstawowe twierdzenia o ciągach i ich granicach.
Twierdzenie 1.
Ciąg rosnący (malejący) i ograniczony z góry (z dołu) jest zbieżny.
Twierdzenie 2,
Każdy podciąg ciągu zbieżnego jest zbieżny do tej samej granicy.
Z tw. 2 wynika, że jeśli mamy przynajmniej dwa podciągi pewnego ciągu, które są zbieżne
do różnych granic, to dany ciąg jest rozbieżny (nie ma granicy). Na przykład dla ciągu
n
n
a
)
1
(
mamy dwa podciągi stałe:
1
2
n
a
(wyrazy o numerach parzystych) oraz
1
1
2
n
a
(wyrazy o numerach nieparzystych). Oba te podciągi są zbieżne, ale do różnych granic – jeden
do 1, drugi do –1, czyli omawiany ciąg nie ma granicy.
Twierdzenie 3 (o granicy sumy, iloczynu i ilorazu ciągów).
Jeżeli
a
a
n
n
lim
i
b
b
n
n
lim
, to
a)
b
a
b
a
n
n
n
)
(
lim
, b)
b
a
b
a
n
n
n
)
(
lim
, c)
b
a
b
a
n
n
n
)
/
(
lim
(b
n
0, b
0).
Przykład 4.
a)
5
1
5
1
)
5
(
)
1
(
1
5
2
3
2
2
1
1
2
3
1
1
2
3
2
2
lim
lim
lim
2
2
2
2
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
b)
3
2
6
4
/
1
/
4
9
3
(
)
/
1
4
(
lim
1
4
9
3
1
4
9
9
lim
)
1
4
9
3
(
lim
2
2
2
2
2
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
Twierdzenie 4.
Jeżeli
n
n
a
lim
, to
0
1
lim
n
n
a
.
Twierdzenie 5.
Jeżeli a > 0, to
1
lim
n
n
a
.
1
lim
n
n
n
. Jeżeli a
n
> 0 i
n
n
a
lim
>0, to
1
lim
n
n
n
a
.
Twierdzenie 6.
-1
q
gdy
istnieje
nie
1
q
gdy
1
q
gdy
1
1
q
gdy
0
lim
n
n
q
.
Twierdzenie 7.
e
n
n
n
)
1
1
(
lim
. (
e
jest liczbą niewymierną (liczba Eulera);
e
2,72 )
Twierdzenie 8.
Jeżeli dla ciągu (a
n
) istnieje granica
g
lim
1
n
n
n
a
a
< 1, to
0
lim
n
n
a
.
Dowód tw.8. Jeżeli
n
n
a
a
1
< 1 od pewnego n
0
, to znaczy, że
n
n
a
a
1
, czyli ciąg (
n
a
)
jest ciągiem malejącym. Jest on ograniczony z dołu przez liczbę 0, bo
n
a
0, a więc musi to
być ciąg zbieżny. Twierdzimy, że jego granicą jest liczba 0.
Załóżmy nie wprost, że 0 nie jest tą granicą, lecz jest nią pewna liczba a
0. Wtedy musiałoby
być, że
1
a
a
lim
1
n
n
n
a
a
, a to jest wbrew założeniu, że g < 1. A więc wykazaliśmy, że
0
lim
n
n
a
Twierdzenie 9. (o trzech ciągach)
Jeżeli ciągi (a
n
), (b
n
), (c
n
) spełniają warunki a
n
b
n
c
n
dla wszystkich n większych od
pewnego n
0
oraz
g
c
a
n
n
n
n
lim
lim
, to
g
b
n
n
lim
.
Twierdzenie 10. (o dwóch ciągach)
Jeżeli
n
n
a
lim
i a
n
b
n
dla wszystkich n większych od pewnego n
0
, to
n
n
b
lim
.
Przykład 5.
a)
n
n
n
n
3
2
4
3
5
lim
)
1
)
((
3
)
5
(
3
3
2
3
4
lim
n
n
n
n
n
1
)
(
5
3
2
3
4
lim
n
n
n
=
1
5
= 5 (na podst. tw.3 i tw.6).
b)
n
n
n
)
1
(
lim
2
3
)
2
/
3
(
)
3
/
2
(
)
3
/
2
(
1
)
1
(
lim
n
n
n
e
(3/2)
(na podst. tw.7).
c)
0
!
7
lim
n
n
n
ponieważ
0
7
lim
)]
!
7
/(
)
!
1)
n
(
7
[(
lim
1
n
n
n
n
n
n
(na podst. tw.8).
Przykład 6.
Wyznaczyć granicę ciągu a
n
=
n
n
n
6
4
.
Zauważmy, że zachodzą oczywiste nierówności:
n
n
6
n
n
n
6
4
n
n
6
2
. A ponieważ
6
6
lim
6
lim
n
n
n
n
, a także
6
1
6
2
6
lim
6
2
lim
n
n
n
n
n
, więc
n
lim
n
n
n
6
4
= 6
(na podst. twierdzenia o 3 ciągach).
Przykład 7.
Wyznaczyć granicę ciągu a
n
=
1
2
1
n
+
2
2
1
n
+...+
n
n
2
1
.
Zauważmy, że
n
n
n
2
a
n
2
n
n
, a ponieważ
n
lim
n
n
n
2
=
n
lim
n
n
n
1
1
= 1, a także
n
lim
2
n
n
= 1, więc na podstawie twierdzenia o trzech ciągach mamy, że
n
lim a
n
= 1.