Klasyfikacja skał magmowych

Klasa

Typ skały

Skład mineralny

głębinowe

wylewne

główne

poboczne

akcesoryczne

Perydotytu

perydotyt

-

oliwiny,
pirokseny

amfibole,
biotyt

granaty, chromit,
ilmenit, magnetyt

Gabra
i bazaltu

gabro

bazalt

plagioklazy,
pirokseny

oliwiny,
amfibole
biotyt

magnetyt,
apatyt, ilmenit

Diorytu
i andezytu

dioryt

andezyt

plagioklazy,
amfibole

biotyt,
piroksen,
skalenie
potasowe

kwarc,
apatyt, magnetyt

Sjenitu
i trachitu

sjenit

trachit

skalenie
potasowe,

amfibole,
biotyt

plagioklazy,
pirokseny,
kwarc

cyrkon, apatyt,
korund

Granitu
i ryolitu

granit

ryolit

skalenie
potasowe,
kwarc,
plagioklazy

muskowit,
biotyt,
amfibole

turmaliny,
cyrkon,
granaty

Charakterystyka skał magmowych

OPIS SKAŁ

Barwa

Struktura

Tekstura

Skład mineralny

NAZWA

Granity

są najpospolitszymi, kwaśnymi skałami głębinowymi, Ze wzglądu na duże

zróżnicowanie niektórych składników mineralnych (zwłaszcza skaleni) mówi się o
rodzinie granitów. W nowszej nomenklaturze używa się ogólnego określenia dla tej
grupy skał — są to tzw. granitoidy. W technice nie odgrywa to większego znaczenia, tak
więc przez określenie granity rozumie się całą grupę kwaśnych skał głębinowych.
Granity są skałami o dużej zawartości kwarcu (SiO

2

~ 30%). Obok kwarcu zawierają one

skalenie potasowe oraz w mniejszej ilości plagioklazy kwaśne i miki (zarówno biotyt jak i
muskowit). Minerały ciemne występują w małych ilościach. Głównie reprezentowane są
przez biotyt, rzadziej amfibol i piroksen. Ze względu na małą zawartość minerałów
ciemnych granity są w zasadzie skałami jasnymi.

Granity

to skały o strukturze krystalicznej (średnio -, drobno -, grubo-, krystalicznej)

oraz teksturze zbitej i nieuporządkowanej. Duża zawartość kwarcu, jasna barwa skały oraz
ziarnista struktura umożliwia stosunkowo łatwo odróżnić granity od innych skał
magmowych.
Granity występują zazwyczaj w dużych masywach skalnych (batolity, lakkolity). W Polsce
występują głównie w Sudetach i na ich przedgórzu oraz w Tatrach. W rejonie Dolnego
Śląska granity występują w kilku masywach: masyw Strzegom-Sobótka; masyw Strzelin-
Ziębice; masyw Karkonoszy; masyw Kłodzko-Złotostocki i okolic Niemczy; masyw łużycki
(prawie cały leży na terytorium Niemiec, z wyjątkiem okolic Zgorzelca). Masyw Tatr
Wysokich zbudowany jest z granitu szarego, zwanego tatrytem. Granity są eksploatowane
przede wszystkim w Strzegomiu i Strzelinie.

Ryolity

są skałami wylewnymi, o składzie mineralnymi i chemicznym

odpowiadającym granitom. Mają strukturę na ogół porfirową, rzadziej skrytokrystaliczną,
a teksturę masywną i najczęściej bezładną. Ciasto skalne zbudowane jest w zasadzie z
ortoklazu, plagioklazów kwaśnych i kwarcu. Jako prakryształy występują kwarc oraz
skalenie. Barwa ryolitów bywa bardzo zróżnicowana, może być szara, biaława, różowa,
czerwona, szarofiotetowa lub szarozielona. Ryolity często nazywane są porfirami
kwarcowymi.
Ryolity w Polsce spotkać można głównie w Sudetach i w okolicach Krakowa. W Sudetach
występują w wielu punktach między Kłodzkiem, Wałbrzychem, Kamienną Górą oraz w
okolicach Lwówka, Złotoryi i Jawora. W okręgu krakowskim porfiry kwarcowe występują
w okolicach Krzeszowic, w miejscowościach Miękinia i Zalas. Skały te używane są w
budownictwie ogólnym i drogowym jako różne asortymenty materiałów kamiennych.

Sjenit

jest skałą o strukturze najczęściej średniokrystalicznej, teksturze masywnej i

bezładnej. Głównymi minerałami są tu skalenie (przede wszystkim potasowe) oraz biotyt;
amfibole i pirokseny występują w mniejszej ilości. Sjenity są skałami, które mogą zawierać
niewielkie ilości kwarcu (do 10%), stanowiąc przejście do granitów. Są skałami o barwie
czerwonej lub rzadziej szarej.
Sjenity nie tworzą dużych masywów skalnych jak np. granity; ich występowanie jest
również nie tak pospolite jak granitów,

W Polsce występują w niewielkich
ilościach między Kłodzkiem i Złotym
Stokiem oraz w okolicach Niemczy, Mają
zastosowanie w budownictwie ogólnym
jako wszelkiego rodzaju okładziny, w
budownictwie drogowym jako kamień
łamany i tłuczeń drogowy

Trachit

– skała wulkaniczna (wylewna), leżąca w grupie skał nasyconych

krzemionką, w klasie sjenitu i trachitu. Barwa tej skały jest zmienna i zależna od
domieszek mineralnych, może być: szara, różowa, żółta, czerwona, a nawet
brunatna (rzadko). W skład trachitu wchodzą minerały jasne: głównie skalenie
potasowe, w mniejszej ilości znajdują się tu plagioklazy poza tym kwarc, oraz
minerały ciemne, takie jak: biotyt i hornblenda. Struktura wyraźnie porfirowa z
prakryształami skaleni potasowych. Ze zwietrzeliny trachitu powstają gleby
gliniaste, bogate w składniki odżywcze dla roślin. Na terenie Polski rzadko
spotykana (występuje np. w Góry Kaczawskie).

Dioryt

jest skałą o strukturze średnio- i drobnokrystalicznej, teksturze zbitej i

bezładnej. Zbudowany jest z plagioklazów (głównie oligoklaz-andezyn) oraz amfiboli.
Biotyt i pirokseny występują w mniejszej ilości. Sporadycznie może występować skaleń
potasowy i kwarc. W zasadzie dioryty są skałami bez-kwarcowymi o barwie szarej, przy
większej zawartości minerałów ciemnych są skałami ciemnoszarymi lub prawie czarnymi.
Podobnie jak sjenity nie tworzą dużych masywów skalnych. Najczęściej towarzyszą
granitom lub granodiorytom, mogą również występować w sąsiedztwie sjenitów.

Występowanie diorytów w Polsce
związane jest ze sjenitami okolic
Niemczy, Złotego Stoku i Kłodzka.
Dioryty stosowane są w budownictwie
drogowym jako kamień łamany i tłuczeń
drogowy, oraz rzadziej na okładziny,
stosowane są również do produkcji
kruszywa do betonów i nawierzchni
bitumicznych.

Andezyt

– skała wylewna o strukturze porfirowej o odczynie obojętnym.

Głębinowym odpowiednikiem andezytu jest dioryt. W skład andezytu wchodzą:
plagioklazy, biotyt, pirokseny i amfibole. Andezyt ma barwę szarą, brunatną, zieloną
lub czarną. W Polsce występuje – w Pieninach (m.in. Góra Wżar koło Czorsztyna,
Bryjarka k. Szczawnicy, Jarmuta k. Szlachtowej). Andezyty pienińskie mają barwy białe
do jasnoszarych, z czarnymi kryształkami amfiboli. Znajduje zastosowanie jako
materiał w budownictwie i dekoratorstwie, również jako materiał kwasoodporny.
Skały andezytowe stosunkowo łatwo wietrzeją, dając gleby gliniaste, zasobne w
składniki pokarmowe dla roślin (głównie wapń i magnez).

Gabro

jest skałą głębinową o strukturze najczęściej grubokrystalicznej, teksturze

masywnej i bezładnej. Składa się z plagioklazów (labrador-bytownit) i piroksenów,
podrzędnie występują amfibole i biotyt. Niektóre odmiany gabra zawierają oliwin. W
zależności od składu mineralnego i przewagi jednego z minerałów, wśród gabr wyróżnia
się szereg odmian, np. jeśli oliwin występuje w większej ilości, to takie gabro nazywa się
oliwinowym. Ze względu na dużą zawartość minerałów ciemnych gabro jest skałą
ciemną, najczęściej ciemnozieloną.

Przykładem intruzji gabrowej
może być masyw Ślęży. Poza tym
gabra występują w okolicach
Nowej Rudy. Gabra stosowane są
głównie jako tłuczeń drogowy.

Bazalt

– skała pochodzenia wulkanicznego – wylewna o strukturze bardzo

drobnokrystalicznej a najczęściej afanitowej. Barwa od szarej do czarnej niekiedy
zielonkawa. W drobnokrystalicznej masie skalnej często widoczne są małe kryształy lub
większe skupienia oliwinu (bomby oliwinowe).
Głównymi składnikami bazaltu są: plagioklazy (labrador-bytownit) i pirokseny – augit.
Ponadto występują: oliwny, amfibole i biotyt. Cechą charakterystyczną jest oddzielnośc
słupowa bazaltu, powstała w wyniku kurczenia się zastygłej lawy w czasie jej oziębiania.

W Polsce występują na Dolnym Śląsku : okolice Lubania, Leśnej, Ladka Zdrój,

Wilczej Góry, Góra Świętej Anny, Krzeniowa
Bazalt jest stosowany jako materiał budowlany lub drogowy – kruszywo łamane. Używany
jest również jako surowiec do leizny kaminnej (topiony bazalt) i do produkcji wełny
mineralnej. Wyroby wykonane z przetopionego bazaltu mają twardość ok. 8,5 w skali
Mohsa i dlatego są stosowane jako materiały trudnościeralne.

Perydotyty

– ultrazasadowe skały głębinowe. Zawierają mniej niż 45%

krzemionki, składają się głównie z mineralnego oliwinu (40–100%), w mniejszym
stopniu z piroksenów (0–60%) i innych minerałów. Struktura tych skał jest najczęściej
holokrystaliczna i grubokrystaliczna, tekstura bezładna i zbita. Uważa się, że z
perydotytu zbudowany jest górny płaszcz Ziemi. W Polsce przeobrażone perydotyty –
serpentynity – występują na Dolnym Śląsku (Jordanów).