1

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Tolerancje i pasowania

Tolerancje i pasowania

2

Wymiary

Wymiary

••

Wymiary nominalne

Wymiary nominalne N

N są to wymiary przedmiotów podawane na

są to wymiary przedmiotów podawane na

rysunkach.

rysunkach.

••

Wymiary rzeczywiste

Wymiary rzeczywiste uzyskane w praktyce są zawsze nieco większe

uzyskane w praktyce są zawsze nieco większe

lub nieco mniejsze od wymiarów nominalnych ze względu na błędy

lub nieco mniejsze od wymiarów nominalnych ze względu na błędy
wykonania przedmiotów.

wykonania przedmiotów.

••

Tolerowanie wymiarów

Tolerowanie wymiarów polega na podawaniu dwóch wymiarów

polega na podawaniu dwóch wymiarów

granicznych: dolnego

granicznych: dolnego A

A i górnego

i górnego B

B pomiędzy, którymi powinien się

pomiędzy, którymi powinien się

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

granicznych: dolnego

granicznych: dolnego A

A i górnego

i górnego B

B pomiędzy, którymi powinien się

pomiędzy, którymi powinien się

znaleźć wymiar rzeczywisty.

znaleźć wymiar rzeczywisty.

••

Tolerancja

Tolerancja T

T wymiaru

wymiaru jest to różnica pomiędzy górnym i dolnym

jest to różnica pomiędzy górnym i dolnym

wymiarem granicznym.

wymiarem granicznym. T=B

T=B--A

A

3

Tolerancje

Tolerancje

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

••Odchyłka górna wymiaru:

Odchyłka górna wymiaru: ES

ES -- dla wymiaru wewnętrznego

dla wymiaru wewnętrznego,

, es

es -- dla wymiaru

dla wymiaru

zewnętrznego, jest zawsze różnicą

zewnętrznego, jest zawsze różnicą B

B--N

N ..

••Odchyłka dolna wymiaru:

Odchyłka dolna wymiaru: EI

EI –

– dla wymiaru wewnętrznego

dla wymiaru wewnętrznego,

, ei

ei –

– dla wymiaru

dla wymiaru

zewnętrznego, jest zawsze różnicą

zewnętrznego, jest zawsze różnicą A

A--N

N..

Zachodzą następujące związki:

Zachodzą następujące związki:
Dla wymiaru zewnętrznego (wałka):

Dla wymiaru zewnętrznego (wałka): A

A

w

w

=N+ei

=N+ei

B

B

w

w

=N+es

=N+es

T=es

T=es--ei

ei

Dla wymiaru wewnętrznego (otworu):

Dla wymiaru wewnętrznego (otworu): A

A

o

o

=N+EI

=N+EI

B

B

o

o

=N+ES

=N+ES

T=ES

T=ES--EI

EI

4

Zapis tolerowań

Zapis tolerowań

••Tolerowanie normalne

Tolerowanie normalne –

– odchyłki dobierane są wg normy PN

odchyłki dobierane są wg normy PN--EN 20286

EN 20286--2:1996

2:1996

••Tolerowanie swobodne

Tolerowanie swobodne –

– odchyłki dobierane są wg uznania konstruktora.

odchyłki dobierane są wg uznania konstruktora.

Tolerowanie normalne można zapisać:

Tolerowanie normalne można zapisać:

a) za pomocą odchyłek (tolerowanie liczbowe),

b) symbolicznie (tolerowanie symboliczne),
c) sposobem mieszanym (tolerowanie mieszane).

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

c) sposobem mieszanym (tolerowanie mieszane).

a)

a)

b)

b)

c)

c)

5

Znaczenie znaków w zapisie tolerowania

Znaczenie znaków w zapisie tolerowania

Norma

Norma PN

PN--EN 20286

EN 20286--2

2 przewiduje 18 klas dokładności: IT1

przewiduje 18 klas dokładności: IT1--IT18, stosowane są

IT18, stosowane są

również klasy dokładności IT0, IT01(ISO

również klasy dokładności IT0, IT01(ISO--286

286--1).

1).

•• IT0,IT01,IT1

IT0,IT01,IT1 ÷

÷ IT5

IT5 najdokładniejsze (narzędzia pomiarowe, urządzenia precyzyjne),

najdokładniejsze (narzędzia pomiarowe, urządzenia precyzyjne),

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

•• IT5

IT5÷

÷IT11

IT11 średnio dokładne (części maszyn),

średnio dokładne (części maszyn),

•• IT12

IT12÷

÷ IT16

IT16 mało dokładne oraz wymiary nietolerowane.

mało dokładne oraz wymiary nietolerowane.

W budowie maszyn: nietolerowane „otwory” wykonuje się wg tolerancji H14, a

W budowie maszyn: nietolerowane „otwory” wykonuje się wg tolerancji H14, a
nietolerowane „wałki” wg tolerancji h14.

nietolerowane „wałki” wg tolerancji h14.

6

Wartości odchyłek są uzależnione od:

Wartości odchyłek są uzależnione od: rodzaju tolerancji określonej symbolem,

rodzaju tolerancji określonej symbolem,

klasy dokładności, wartości wymiaru nominalnego

klasy dokładności, wartości wymiaru nominalnego;;

Wartości odchyłek

Wartości odchyłek

Wielkość pól tolerancji w zależności od

Wielkość pól tolerancji w zależności od klasy dokładności IT

klasy dokładności IT i

i wymiaru nominalnego

wymiaru nominalnego

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Wielkość pól tolerancji w zależności od

Wielkość pól tolerancji w zależności od klasy dokładności IT

klasy dokładności IT i

i wymiaru nominalnego

wymiaru nominalnego

7

Pasowania

Pasowania

••Pasowanie

Pasowanie jest to połączenie dwóch elementów o jednakowym

jest to połączenie dwóch elementów o jednakowym

wymiarze nominalnym i różnych odchyłkach.

wymiarze nominalnym i różnych odchyłkach.

••Pasowanie luźne

Pasowanie luźne (ruchowe)

(ruchowe) jest to połączenie, w którym występuje

jest to połączenie, w którym występuje

luz, elementy pasowane mogą się przemieszczać względem siebie.

luz, elementy pasowane mogą się przemieszczać względem siebie.

••Pasowanie mieszane

Pasowanie mieszane jest to połączenie, w którym może wystąpić

jest to połączenie, w którym może wystąpić

niewielki luz lub niewielki wcisk (luz ujemny),

niewielki luz lub niewielki wcisk (luz ujemny),

••Pasowanie ciasne

Pasowanie ciasne jest to połączenie, w którym występuje wcisk,

jest to połączenie, w którym występuje wcisk,

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

••Pasowanie ciasne

Pasowanie ciasne jest to połączenie, w którym występuje wcisk,

jest to połączenie, w którym występuje wcisk,

elementy pozostają w spoczynku względem siebie po zmontowaniu.

elementy pozostają w spoczynku względem siebie po zmontowaniu.

L

L

min

min

=A

=A

o

o

(otworu)

(otworu)--B

B

w

w

(wałka)=EI

(wałka)=EI--es

es

L

L

max

max

=B

=B

o

o

(otworu)

(otworu)--A

A

w

w

(wałka)=ES

(wałka)=ES--ei

ei

Lmin, Lmax>0

Lmin, Lmax>0 –

– pasowanie luźne

pasowanie luźne

Lmin<0, Lmax>0

Lmin<0, Lmax>0 –

– pasowanie mieszane

pasowanie mieszane

Lmin, Lmax<0

Lmin, Lmax<0 –

– pasowanie ciasne

pasowanie ciasne

8

Zapis pasowania

Zapis pasowania

Przykład pasowania:

Przykład pasowania:

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

9

Zasady pasowania

Zasady pasowania

Zasada stałego otworu

Zasada stałego otworu –

– średnicę otworu toleruje się zawsze w głąb

średnicę otworu toleruje się zawsze w głąb

materiału,

materiału, EI=0

EI=0 (tolerowanie asymetryczne), żądane pasowanie uzyskuje się

(tolerowanie asymetryczne), żądane pasowanie uzyskuje się

poprzez dobranie odchyłek wałka.

poprzez dobranie odchyłek wałka.

Przykłady:

Przykłady: 10H7/f6

10H7/f6 –

– pasowanie luźne,

pasowanie luźne, 10H7/s7

10H7/s7 –

– pasowanie ciasne.

pasowanie ciasne.

Zasada stałego wałka

Zasada stałego wałka –

– średnicę wałka toleruje się zawsze w głąb

średnicę wałka toleruje się zawsze w głąb

materiału,

materiału, es=0

es=0 (tolerowanie asymetryczne), żądane pasowanie uzyskuje się

(tolerowanie asymetryczne), żądane pasowanie uzyskuje się

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

materiału,

materiału, es=0

es=0 (tolerowanie asymetryczne), żądane pasowanie uzyskuje się

(tolerowanie asymetryczne), żądane pasowanie uzyskuje się

poprzez dobranie odchyłek otworu.

poprzez dobranie odchyłek otworu.

Przykłady:

Przykłady: 10F8/h6

10F8/h6 –

– pasowanie luźne,

pasowanie luźne, 10S7/h6

10S7/h6 –

– pasowanie ciasne.

pasowanie ciasne.

10

Tolerancje wałków i otworów

Tolerancje wałków i otworów

Położenia pól tolerancji

Położenia pól tolerancji
wałków i otworów w

wałków i otworów w
zależności od

zależności od symbolu rodzaju

symbolu rodzaju

tolerancji

tolerancji

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

(A

(A –

– H), (a

H), (a –

– h)

h) –

– dotyczą

dotyczą pasowań

pasowań luźnych

luźnych

(J

(J –

– N), (j

N), (j –

– n)

n) –

– dotyczą

dotyczą pasowań

pasowań mieszanych

mieszanych

(P

(P –

– U), (p

U), (p –

– u)

u) –

– dotyczą

dotyczą pasowań

pasowań ciasnych

ciasnych

Symbole tolerancji:

Symbole tolerancji:

11

Położenie pól tolerancji

Położenie pól tolerancji

przy pasowaniu wg zasady stałego otworu:

przy pasowaniu wg zasady stałego otworu:

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

12

Położenie pól tolerancji

Położenie pól tolerancji

przy pasowaniu wg zasady stałego wałka:

przy pasowaniu wg zasady stałego wałka:

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Podstawy Konstrukcji Maszyn

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

Ćwiczenia: Tolerancje i Pasowania

W budowie maszyn częściej stosuje się

W budowie maszyn częściej stosuje się zasadę stałego otworu

zasadę stałego otworu niż zasadę stałego

niż zasadę stałego

wałka.

wałka.

Zasada stałego otworu umożliwia zmniejszenie liczby rozmiarów narzędzi i

Zasada stałego otworu umożliwia zmniejszenie liczby rozmiarów narzędzi i
sprawdzianów do pomiaru otworów.

sprawdzianów do pomiaru otworów.

Zasadę

Zasadę stałego wałka

stałego wałka stosuje się w przypadku potrzeby osadzenia wielu elementów

stosuje się w przypadku potrzeby osadzenia wielu elementów

na wałku, którego średnica na pewnej długości jest stała.

na wałku, którego średnica na pewnej długości jest stała.