Ćwiczenia 1 (21.02.2013)
Prawo handlowe – zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilno-prawne z udziałem przedsiębiorców (stosunki
prawne związane z działalnością gospodarczą)
dualizmu prawa cywilnego (odrębności prawa handlowego i cywilnego) – przed II wojną światową prawo handlowe w
Polsce było odrębną gałęzią prawa (uregulowane w Kodeksie handlowym z 1934 roku) Takie ujęcie było często
krytykowane w doktrynie prawa.
jedność prawa cywilnego (prawo handlowe jest częścią prawa cywilnego) – obecnie, tj. od wprowadzenia w 1964 roku
Kodeksu cywilnego (znoszącego Kodeks handlowy) w Polsce mamy jedność prawa cywilnego.
Wyrazem tej jedności prawa cywilnego jest art. 2 Kodeksu spółek handlowych – mówiący o odpowiednim stosowaniu
przepisów Kodeksu cywilnego w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie (tj. kph)
Prawo handlowe reguluje 3 segmenty zagadnień:
pierwszy segment zagadnień to: tworzenie, organizacja, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i
przekształcanie przedsiębiorców (por. art. 1 KSH)
drugi segment zagadnień to: tzw. umowy gospodarcze (umowy handlowe). Są to czynności prawne, której
przynajmniej jedną stroną jest profesjonalny podmiot gospodarczy.
Mamy umowy:
jednostronnie handlowe (gdzie jest tylko jeden profesjonalny podmiot gospodarczy – umowa między
przedsiębiorcą a osobą nie będąca przedsiębiorcą, np. umowa kredytu, umowa przewozu, umowa
leasingu)
dwustronnie handlowe (stronami są przynajmniej dwa lub więcej profesjonalne podmioty gospodarcze
– umowa między przedsiębiorcami, np. umowa agencyjna, umowa franczyzowa)
trzeci segment zagadnień: reguluje otoczenie prawne przedsiębiorcy (zarówno w zakresie prawa publicznego jak i
prawa prywatnego)
Głównym podmiotem (bohaterem) prawa handlowego jest
przedsiębiorca
Kto może być przedsiębiorą?
os. fizyczna, os. prawna i tzw. ułomna osoba prawna (czyli jednostki organizacyjne nie
będące os. prawnymi, którym ustawa przyznaje osobowość prawną)
Różnice między os. prawną i tzw. ułomną os. prawną:
osoba prawna
tzw. ułomna osoba prawna
sposób działania
os. prawna działa przez swoje
organy
tu: brak organów, ten podmiot nie
działa przez swoje organy
odpowiedzialność za działania osoby prawnej
odpowiedzialność ponosi tylko
ta osoba prawna
za działania tzw. ułomnej osoby
prawnej odpowiedzialność ponoszą
wspólnicy, uczestnicy tego podmiotu –
jest to odpowiedzialność subsydiarna.
Definicja przedsiębiorcy
jest ich wiele w polskich ustawach, m.in. w:
Ustawie prawo upadłościowe i naprawcze
Ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów
Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej
Kodeksie cywilnym
Definicje zawarte w dwóch ostatnich z wymienionych aktów prawnych są wiodące, ale też różnią się miedzy sobą!
Powstaje więc problem – jeżeli jakaś ustawa posługuje się pojęciem przedsiębiorcy, ale nie definiuje go, to którą z
dostępnych definicji stosować? (tu brak rozstrzygnięcia!)
Różnice między definicją przedsiębiorcy w k.c. i ustawie o swobodzie działalności gospodarczej:
Kodeks cywilny
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej
Art. 43
1
:
„Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna
i jednostka organizacyjna, o której mowa w art.
33
1
§ 1, prowadząca we własnym imieniu działalność
gospodarczą lub zawodową.”
Art. 4. ust. 1:
„Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba
prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną,
której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca
we własnym imieniu działalność gospodarczą.”
Wynikające stąd wnioski i konsekwencje prawne:
1. „Prowadzenie działalności we własnym imieniu” to nie to samo co „ prowadzenia działalności na własny rachunek” :
Prowadzić działalność we własnym imieniu = prowadzić działalność i ponosić za to odpowiedzialność!
2. W definicji przedsiębiorcy z Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w porównaniu z definicją
przedsiębiorcy
z Kodeksu cywilnego brak dodatku „lub zawodową” – oznacza to, ze z definicji zawartej w kodeksie wynika, że
istnieje działalność zawodowa, która nie zawsze jest działalnością gospodarczą! (przedsiębiorczością – tu
konsekwencje niejednolitości definicji przedsiębiorcy!)
3. Uwaga!
ustawa o swobodzie działalności gospodarczej przyznaje wspólnikom spółki cywilnej status
przedsiębiorców! (Art. 4. ust. 2: Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie
wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.”
Definicja działalności gospodarczej
brak jej w k.c., ale jest w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, zgodnie
z którą:
Art. 2 „Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz
poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w
sposób zorganizowany i ciągły.”
By dana aktywność mogła być określona działalnością gospodarczą musi to być działalność o charakterze:
zarobkowym (nastawiona na zarobek, ale nie koniecznie przynosząca dochody)
ciągła (prowadzona o określonym horyzoncie czasowym)
zorganizowana (w jednej z dopuszczalnych form prowadzenia + może to być rozumiane jako materialne
zaplecze prowadzenia działalności gospodarczej = przedsiębiorstwo)
Definicja przedsiębiorstwa
jest w Kodeksie cywilnym, zgodnie z art. 55
1
k.c.:
„Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do
prowadzenia działalności gospodarczej.
Obejmuje ono w szczególności:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa
rzeczowe do
nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z
nieruchomości
lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.”
Z definicji tej wykreślono zobowiązania – a więc obecnie zobowiązania nie wchodzą w skład przedsiębiorstwa!
Działalność zawodowa
brak jej definicji w aktach prawnych! Cechy takiej działalności to:
profesjonalizm
odpowiednie wykształcenie, kwalifikacje
może ją wykonywać tylko osoba fizyczna (tylko ona może mieć przecież odpowiednie wykształcenie)
jest poddana nadzorowi rad i korporacji zawodowych (rady adwokackie, rady architektów itp.)
możliwość ponoszenia odpowiedzialności dyscyplinarnej przez osoby prowadzące taką działalność
musi to buc działalność osobiście prowadzona przez taką osobę
PRAWO FIRMOWE (uregulowane w k.c. art. 43
2
- 43
10
)
Firma
brak definicji, ale jest to oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorcę, przedsiębiorca działa pod firmą (art. 43
2
k.c.)
stąd = firma jest oznaczeniem przedsiębiorcy, a nie przedsiębiorstwa!
Firma osoby fizycznej
Os. fizyczna działa pod imieniem i nazwiskiem = firmą os. fizycznej jest jej imię i nazwisko (art. 43
4
k.c.)
Z czego składa się firma osoby fizycznej:
rdzeń – część obligatoryjna:
dodatek fakultatywny:
tu: imię i nazwisko os. fizycznej
tu np.: pseudonim, oznaczenie przedmiotu działalności,
(zgodne z aktami stanu cywilnego)
miejsca działalności oraz inne dowolne określenia.
Przykład: Jan Kowalski usług kulinarne.
Firma osoby prawnej i tzw. ułomnej osoby prawnej
Firma os. prawnej jest jej nazwa, czyli jej indywidualne oznaczenie ( art. 43
5
§ 1)
(tak samo chyba jest więc w przypadku tzw. ułomnej osoby prawnej)
Z czego składa się firma osoby prawnej i tzw. ułomnej osoby prawnej:
rdzeń – dowolnie fakultatywny:
obligatoryjny dodatek:
tu: dowolna nazwa, może też być określenie
tu: forma prawna prowadzenia działalności gospodarczej
przedmiotu lub miejsca działalności, może np.: spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością itp.
też tu być zawarte nazwisko lub pseudonim (może być podana w skrócie: S.A., sp. z o.o.)
osoby lub osób fizycznych
Oznaczenie firmy osoby prawnej i tzw. ułomnej osoby prawnej oraz dopuszczalne ustawowe skróty obligatoryjnego
dodatku w Kodeksie Spółek Handlowych:
rodzaj spółki
kodeksowa zawartość firmy
dopuszczalny
ustawowy skrót
spół
ki
os
obow
e
spółka jawna
Art. 24. § 1:
Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy)
wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo
kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie "spółka jawna".
Art. 24. § 2:
Dopuszczalne jest
używanie skrótu
sp. j.
spółka partnerska
Art. 90. § 1:
Firma spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego
partnera, dodatkowe oznaczenie "i partner" bądź "i partnerzy" albo "spółka
partnerska" oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce.
UWAGA
Art. 90. § 3:
Firmy z oznaczeniem "i partner" bądź "i partnerzy" albo "spółka
partnerska" oraz skrótu "sp.p." może używać tylko spółka partnerska.
Art. 90. § 2:
Dopuszczalne jest
używanie w
obrocie skrótu
"sp.p."
spółka
komandytowa
Art. 104. § 1:
Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku
komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowa".
Art. 104. § 3:
Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowej
powinna zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z
dodatkowym oznaczeniem "spółka komandytowa". Nie wyklucza to
zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną.
UWAGA
Art. 104. § 4. Nazwisko komandytariusza nie może być
zamieszczane w firmie spółki. W przypadku zamieszczenia nazwiska lub
firmy (nazwy) komandytariusza w firmie spółki, komandytariusz ten
odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz.
Art. 104. § 2:
Dopuszczalne jest
używanie w
obrocie skrótu
"sp.k."
spółka
komandytowo-
-akcyjna
Art. 127. § 1:
Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego
lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka
komandytowo-akcyjna".
Art. 127. § 3:
Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowo-
akcyjnej powinna zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby
prawnej z dodatkowym oznaczeniem "spółka komandytowo-akcyjna". Nie
wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą
fizyczną.
Art. 127. § 2:
Dopuszczalne jest
używanie w
obrocie skrótu
"S.K.A."
UWAGA
Art. 127. § 4:
Nazwisko albo firma (nazwa) akcjonariusza nie może być zamieszczane w
firmie spółki. W przypadku zamieszczenia nazwiska albo firmy (nazwy)
akcjonariusza w firmie spółki akcjonariusz ten odpowiada wobec osób
trzecich tak jak komplementariusz.
spół
ki
ka
pi
tał
ow
e
spółka z
ograniczoną
odpowiedzialnośc
ią
Art. 160. § 1:
Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna jednak zawierać
dodatkowe oznaczenie "spółka z ograniczoną odpowiedzialnością".
Art. 160. § 2:
Dopuszczalne jest
używanie skrótu
"spółka z o.o."
lub "sp. z o.o."
spółka akcyjna
Art. 305. § 1:
Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna zawierać dodatkowe
oznaczenie "spółka akcyjna".
Art. 305. § 2:
Dopuszczalne jest
używanie skrótu
"S.A."
Firma oddziału osoby prawnej
zgodnie z art. 43
6
k.c. firma oddziału os. prawnej winna zawierać:
pełną nazwę tej osoby + określenie „oddział” + wskazanie miejscowości, gdzie ten oddział ma siedzibę
np.: Bank Pekao S.A. oddział w Radomiu, albo Bank Pekao S.A. III oddział w Radomiu itp.
W Kodeksie cywilnym mamy pięć zasad prawa firmowego:
1.
Zasada jedności firmy
jeden przedsiębiorca = jedna firma, czyli przedsiębiorca może działać tylko pod jedną firmą!
2.
Zasada jawności firmy
firma podlega ujawnieniu we właściwym rejestrze (art. 43
2
§ 2 k.c.)
3.
Zasada prawdziwości firmy
firma nie może wprowadzać w błąd pozostałych uczestników obrotu handlowego,
zwłaszcza w kwestii osoby przedsiębiorcy, przedmiotu i miejsca jego działalności, źródeł zaopatrzenia,itp.(art.43
3
§2 kc)
np. określenie „bank” prawo bankowe zastrzega do użytku tylko dla banków, podobnie jest z nazwami jednostek
samorządu terytorialnego – też mogą je używać tylko one same.
4.
Zasada wyłączności firmy
firma przedsiębiorcy musi się dostatecznie odróżniać od innych firm przedsiębiorców
działających na tym samym rynku (art. 43
3
§ 1 k.c.) Tu trzeba brać pod uwagę i przedmiot i terytorium działania.
5.
Zasada ciągłości firmy
oznacza możliwość zachowania brzmienia firmy zmian prawno-organizacyjnych po
stronie przedsiębiorcy, pod warunkiem zmiany oznaczenia formy prawnej, jeżeli uległa ona zmianie (art. 43
7
k.c.)
jeżeli więc spółka przekształciła się z akcyjnej na z ograniczoną odpowiedzialnością, to trzeba w jej firmie umieścić
oznaczenie tej nowej formy prawnej.
Podobnie jest w przypadku utraty przez wspólnika członkostwa we spółce – jeżeli jego nazwisko było umieszczone w
firmie spółki, to spółka ta może nadal w swej firmie zachować nazwisko tegoż wspólnika, ale musi on na to wyrazić
pisemna zgodę (a jeżeli nie żyje to zgodę wyrażają jego małżonek i dzieci). Tak samo jest w przypadku
kontynuowania działalności gospodarczej osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną, będącą jej następcą prawnym
(art. 43
8
§ 1 i 2
k.c.)
Firma jest niezbywalna!
prawo do firmy jest prawem niezbywalnym (art. 43
9
§ 1 k.c.), ale przedsiębiorca może
upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd (art. 43
9
§ 2 k.c.).
Czy prawo do firmy jest prawem majątkowym?
w doktrynie są różne zdania na ten temat, jednak przeważa to jest to
prawo o charakterze majątkowym.
Prawo do firmy podlega ochronie prawnej:
Art. 23 k.c.
ochrona dóbr osobistych
stąd można wywieść ochronę prawna firmy.
Art. 43
10
k.c.
tu uregulowane dwa przypadki:
1) zagrożenie prawa do firmy – w tym przypadku przedsiębiorca może żądać zaniechania działania zagrażającego
jego prawu do firmy, pod warunkiem, że jest to działanie bezprawne.
2) naruszenie prawa do firmy – tu przedsiębiorca może żądać zaniechania działania, naprawienia szkody na
prawach ogólnych, wydania korzyści osiągniętych z naruszenia prawa do firmy, złożenia oświadczenia o
określonej treści i formie oraz usunięcia skutków naruszenia.
Ćwiczenia 2 (28.02.2013)
PROKURA:
Przedsiębiorca nie zawsze musi działać sam, może działać przez przedstawiciela, któremu może udzielić pełnomocnictwa.
Mamy dwa rodzaje pełnomocnictwa:
PEŁNOMOCNICTWO
ZWYKŁE
PROKURA
PROKURA (uregulowana w art. 109
1
do 109
9
k.c.):
Uwaga!
Prokura to nie umowa! To jednostronna czynność prawna przedsiębiorcy!!!
Kto może udzielić prokury?
może jej udzielić tylko przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców (a więc można
udzielić prokury jeszcze przed wpisem!)
nie może jej udzielić osoba fizyczna (ale co z art. 109
7
§ 4 k.c., gdzie jest mowa, że śmierć przedsiębiorcy nie
powoduje wygaśnięcia prokury – czy oprócz os. fizycznej inny podmiot prawa cywilnego może umrzeć? – tu jest
zgrzyt z art. 109
1
k.c.)
Komu można udzielić prokury?
tylko osobie fizycznej posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych! (109
2
§ 2 k.c.)
(podczas gdy pełnomocnikiem zwykłym może być również osoba prawna)
Forma udzielenia prokury:
prokury udziela się tylko w formie pisemnej pod rygorem nieważności (109
2
§ 1 k.c.)
Zakres umocowania prokurenta: (do czego jest uprawniony prokurent?)
zakres tego umocowania wynika z ustawy (czyli z Kodeksu cywilnego) – a więc prokurent jest uprawniony do
tego, do czego uprawniają go przepisy
art. 109
1
§ 2 k.c. mówi, że nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich (chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej) – oznacza to, że wszelkie ograniczenia prokurenta w działaniach odnoszą się do
zakresu wewnętrznego a nie zewnętrznego! Jeśli więc np. prokurent zawrze umowę o pracę z osobą trzecią – to
taka umowa będzie ważna!
umocowanie do działania prokurenta jest bardzo szerokie, tzn. zgodnie z art. 109
1
§ 1 k.c. może on dokonywać
wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (a czy są jeszcze
inne czynności?)
Ustawowe ograniczenia zakresu działalności prokurenta:
Zgodnie z art. 109
3
k.c. ograniczenie to dotyczy następujących czynności prawnych:
1) zbycie przedsiębiorstwa
do zbycia przedsiębiorstwa wymagane jest dla prokurenta pełnomocnictwo szczególne,
w formie pisemnej z podpisem notarialnie potwierdzonym (zbycie to nie tylko sprzedaż, ale też zamiana,
przekazane itp.)
2) czynności prawne, w wyniku których prokurent oddałby przedsiębiorstwo do czasowego korzystania (najem,
dzierżawa itp.)
tu też jest wymagane dla prokurenta pełnomocnictwo szczególne
3) zbycie lub obciążenie nieruchomości przedsiębiorcy
też wymagane jest pełnomocnictwo szczególne
Skutki przekroczenia przez prokurenta zakresu swojej działalności:
Jeżeli prokurent dokonałby czynności prawnej poza zakresem swego umocowania, to zgodnie z 103 § 1 k.c.
przedsiębiorca, w imieniu którego taka czynność miałaby być zawartą, może ją potwierdzić lub nie. W przypadku
niepotwierdzenia przez przedsiębiorcę tej czynności jest ona nieważna, a prokurent ponosi odpowiedzialność
względem tej osoby trzeciej, z która zawarł tę czynność prawną.
Rodzaje prokury:
Rodzaj udzielonej prokury to druga forma jej ograniczenia! Mamy następujące jej rodzaje:
Prokura samoistna
czyli jednoosobowa, udzielona jednej osobie
Prokura łączna
w przypadku, gdy prokura jest udzielana kilku osobom, to do działania zgodnego z wola
przedsiębiorcy wymagane jest wspólne (łączne) działanie określonej liczby prokurentów (jest to określone w akcie
prokury)
Uwaga!
zgodnie z art. 109
4
§ 2 k.c. oświadczenia oraz kierowanie pism do przedsiębiorcy przez osoby trzecie,
w przypadku, gdy mamy prokurę łączną udzieloną kilku prokurentom – mogą być kierowane tylko do jednego z
nich, aby były skuteczne (nie trzeba kierować ich do wszystkich prokurentów!)
Prokura łączna nieprawidłowa
jest to termin doktrynalny, polega to na tym, że jeżeli umowa spółki wymaga
łącznego działania członka zarządu i prokurenta, to mamy właśnie do czynienia z prokurą łączną nieprawidłową – bo w
tym przypadku to umowne ograniczenie w działaniu dotyczy tylko członka zarządu, natomiast sam prokurent (jeżeli jest
samoistny) tym ograniczeniem nie jest już związany!
Prokura oddziałowa
ograniczenie prokury do działalności oddziału przedsiębiorstwa (art. 109
5
k.c.)
Czas na jaki udziela się prokury
nie ma przepisu zakazującego udzielenia prokury na czas oznaczony, ale istnieje
przepis, mówiący o możliwości jej odwołania w każdym czasie (art. 109
7
§ 1 k.c.)!
Wygaśnięcie prokury – ustawowe przesłanki:
Zgodnie z art. 109
7
§ 2 i 3 k.c. następujące zdarzenia, powodują wygaśnięcie prokury:
wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru
upadłość przedsiębiorcy (nie upadłość przedsiębiorstwa!)
likwidacja przedsiębiorcy
przekształcenie się przedsiębiorcy
śmierć prokurenta
+
utrata przez prokurenta pełnej zdolności do czynności prawnych – przyczyna, która wynika z 109
2
§ 2 k.c.
Zakaz przenoszenia prokury!
Prokura jest nie przenaszalna! (art. 109
6
k.c.) Prokurent nie może więc udzielić dalszej prokury, ale może udzielić
pełnomocnictwa zwykłego – szczegółowego lub rodzajowego – do określonych czynności.
Prokura jest jawna!
prokurenta należy ujawnić w rejestrze przedsiębiorców (109
8
§ 1 k.c.)
czas na zgłoszenie prokurenta do rejestru (złożenie wniosku) to 7 dni od dnia udzielenia prokury
wpis ten ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny
wpisowi do rejestru podlega również wygaśnięcie prokury!
Co jest uwidocznione w aktach rejestrowych:
imię/imiona + nazwisko/nazwiska prokurenta/prokurentów + pesel + akt notarialny wzoru podpisu
prokurenta.
Uwaga!!!
Prokurent, tak jak pełnomocnik nie może dokonywać czynności prawnych sam ze sobą – chyba że jest to
umieszczone
w akcie prokury lub ze względu na treść czynności prawnej wyłączone jest naruszenie interesów mocodawcy prokurenta.
KRAJOWY REJESTR SĄDOWY
Geneza KRS
początki to średniowieczne spisy cechów rzemieślniczych – początkowo brak nadzoru państwa, ale z
czasem coraz większe obciążenia państwa wobec cechów – stąd wzrost potrzeby kontroli państwa nad cechami.
XIX wiek – wykształciły się 2 modele rejestrów przedsiębiorców:
model germański – tu wpisy o charakterze konstytutywnym
model francuski – tu wpisy o charakterze informacyjnym
W większości państw europejskich tworzono pod tym względem rejestry mieszane
Różne są też rodzaje instytucji, które go prowadzą: sądy, jednostki organizacyjne, samorządy itp.
Są też kraje, gdzie brak jest obowiązkowych rejestrów przedsiębiorców (np. Wielka Brytania, USA, Irlandia)
KRS w Polsce
1918 w Polsce w spadku po zaborach istnieją aż trzy różne porządki prawne!
1934 – wprowadzenie Kodeksu handlowego, który wprowadzał tzw. Rejestr handlowy. Był on prowadzony w formie
papierowej i obowiązywał w latach 1934 – 2001(chociaż tak naprawdę to obowiązywał do 1939, bo po wojnie w czasach
komunistycznych w Polsce było mało prywatnych przedsiębiorców, których należałoby w nim rejestrować.
Sytuacja zmieniła się po 1989 roku, kiedy lawinowo zaczęło przybywać prywatnych przedsiębiorców i wówczas okazało
się, że dotychczasowy rejestr jest niewydolny (prowadzony w przestarzałym systemie papierowym, zawierał za mało
danych, a część danych była rozrzucona po innych rejestrach (istniało ich wówczas ponad 20!) Dlatego polski
ustawodawca podjął próby unifikacji rejestrów czego efektem jest uchwalona 20 sierpnia 1997 roku Ustawa o Krajowym
Rejestrze Sądowym (weszła w życie dopiero w 2001 roku)
Warte podkreślenia jest, że nasz rejestr przedsiębiorców (KRS) jest jedynym w Europie systemem obejmującym całość.
Definicja rejestru przedsiębiorców
jest to prowadzony w systemie informatycznym urzędowy zbiór danych, które
ustawodawca uznał za ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu i których zgłoszenie nakazał w drodze ustawy, a
które dotyczą stosunków prawnych przedsiębiorców oraz innych podmiotów ustawowo zobowiązanych do wpisu do tego
rejestru.
KRS = 3 rejestry:
Zgodnie z art. 1 ust. 1 UoKRS Rejestr składa się z następujących rejestrów:
rejestru przedsiębiorców
rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych
zakładów opieki zdrowotnej
rejestru dłużników niewypłacalnych
Kto prowadzi rejestry przedsiębiorców?
W Polsce rejestry przedsiębiorców są prowadzone przez sądy rejestrowe – w każdym województwie jest jeden sąd
rejestrowy!
(Art. 2 ust. 1 UoKRS „Rejestr prowadzą w systemie informatycznym sądy rejonowe (sądy gospodarcze), obejmujące swoją
właściwością obszar województwa lub jego część, zwane dalej "sądami rejestrowymi")
Obowiązki gminy względem KRS:
Zgodnie z art. 2 ust 2 UoKRS gminy wykonują jako zadania zlecone czynności związane z prowadzeniem Rejestru , które
polegają na zapewnieniu zainteresowanym:
1) wzglądu do Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD)
2) udostępnianie urzędowych formularzy wniosków wymaganych ustawą umożliwiających rejestrację spółek jawnych
3) dostęp do informacji o wysokości opłat , sposobie ich uiszczania oraz o właściwości miejscowej sądów rejestrowych.
(wątpliwości prowadzącego, czy powyższe punkty są obecnie potrzebne?!)
Centralna Informacja
utworzona przez Ministra Sprawiedliwości i działająca w tym ministerstwie. Względem KRS
ma następujące dwa zadania:
zadania o charakterze technicznym (utrzymywanie systemu informatycznego pod wzgl. sprawności technicznej)
udzielanie informacji zgromadzonych w rejestrze osobom zainteresowanym
Kto podlega obowiązkowi rejestracji?
W Art. 36 UoKRS zawarty jest katalog (niezamknięty) podmiotów podlegających wpisowi do Rejestru przedsiębiorców.
Są to:
1) spółki jawne
2) europejskie zgrupowania interesów gospodarczych
3) spółki partnerskie
4) spółki komandytowe
5) spółki komandytowo-akcyjne
6) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
7) spółki akcyjne
8) spółki europejskie
9) spółdzielnie
10) spółdzielnie europejskie
11) przedsiębiorstwa państwowe
12) instytuty badawcze
13) przedsiębiorcy określeni w przepisach o zasadach prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, zwane
dalej "przedsiębiorstwami zagranicznymi"
14) towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
15) towarzystwa reasekuracji wzajemnej
16) inne osoby prawne, jeżeli wykonują działalność gospodarczą i podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru, o którym
mowa w art. 1 ust. 2 pkt 2
17) oddziały przedsiębiorców zagranicznych działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
18) główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń
19) główne oddziały zagranicznych zakładów reasekuracji
20) instytucje gospodarki budżetowej
Ponadto do Rejestru przedsiębiorców wpisuje się również podmioty podlegające obowiązkowi wpisu do Rejestru
stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej wpisuje się także organizacje pożytku publicznego, jeżeli podmioty te podejmują działalność gospodarczą
UWAGA
obowiązek ten nie dotyczy publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej (art. 50 UoKRS)
W Rejestrze przedsiębiorców są również podmioty, które nie są przedsiębiorcami.
Kto nie podlega wpisowi?
W rejestrze przedsiębiorców nie ewidencjonuje się wszystkich przedsiębiorców. Obowiązkowi wpisów do Rejestru nie
podlegają:
osoby fizyczne będące przedsiębiorcami!
spółki wodne (rejestrowane są przez właściwych starostów)
wspólnoty mieszkaniowe
wspólnoty gruntowe
Powyższe podmioty są przedsiębiorcami w świetle przepisów, ale wpisowi do KRS nie podlegają!
Ćwiczenia 3 (07.03.2013)
Funkcje KRS
2 funkcje dotyczące wszystkich:
FUNKCJA EWIDENCYJNA
zbieranie, gromadzenie danych, których zgłaszanie nakazuje ustawa
FUNKCJA INFORMACYJNA
(najważniejsza!!!) każdy zainteresowany, bez konieczności wykazywania
interesu prawnego może zażądać za opłatą udzielenia mu informacji
Centralna Informacja: udziela informacji w formie papierowej i elektronicznej (mają one moc dokumentów urzędowych)
(art. 8 a KRS
tu o katalogu elektronicznym i możliwości otrzymania danych z tego katalogu w formie elektronicznej,
ale dotyczy to tylko spółek: z ograniczona odpowiedzialnością, akcyjnych, komandytowo-akcyjnych i europejskich)
Rodzaje udzielanych informacji:
odpisy: pełne (zawierające wszystkie dane, łącznie z wykreślonymi) i aktualne (tylko obowiązujące dane)
wyciągi: dane są tworzone pod numerem identyfikacyjnym KRS (10 cyfr) oraz są podzielone na 6 działów
– można wziąć wyciąg danych tylko z konkretnego interesującego nas działu (tak taniej, niż za całość!)
zaświadczenia: o wpisie do KRS itp.
3 funkcje dotyczące już tylko niektórych podmiotów:
FUNKCJA PODMIOTOTWÓRCZA
wpis sp. os. do KRS=zdolność prawna tej spółki (uzyskanie podmiotowości)
FUNKCJA NADAJĄCA OSOBOWOŚĆ PRAWNĄ
dotyczy spółek kapitałowych i większości innych
podmiotów (za wyjątkiem spółek osobowych i spółek jawnych) wpis do KRS = osobowość prawna
FUNKCJA KONWALIDUJĄCA (UZDRAWIAJĄCA)
zgodnie z art. 21 § 1 KSH sąd rejestrowy może orzec
rozwiązanie spółki kapitałowej, jeżeli po jej wpisie do KRS ujawnią się braki przeszkadzające istnieniu tej spółki,
ale jednocześnie w § 4 tegoż artykułu jest mowa o tym, że jeżeli upłynął okres 5 lat od wpisu spółki, to wówczas
nie może ona być już rozwiązana z powodu tychże braków – tu już sąd rejestrowy nie może orzec o rozwiązaniu
tejże spółki, czyli następuje konwalidacji (uzdrowienie) tychże braków!
Zasady prowadzenia rejestru przedsiębiorców:
1. ZASADA JAWNOŚCI: FORMALNEJ i MATERIALNEJ
Jawność formalna
składa się z 4 elementów:
I. Możliwość uzyskania danych będących w rejestrze przez każdy zainteresowany podmiot bez wykazywania interesu
prawnego
II. Dostęp do akt rejestrowych przez każdą zainteresowana osobę, bez konieczności wykazywania interesu prawnego
Są jednak ograniczenia w dostępie do tych akt rejestrowych, które mogą wynikać z następujących powodów:
powód czysto fizyczny: trzeba się udać do siedziby sądu, który te akta gromadzi
regulamin sądu dotyczący możliwości i czasu przeglądania tych akt: konieczność wcześniejszego zapisania się
powód czysto prawny: ograniczenie dostępu do Działu IV rejestru przedsiębiorców (zawiera on informacje o
zaległościach przedsiębiorcy) – dokumenty stanowiące podstawę wpisu do Działu IV nie są dostępne dla
wszystkich, a tylko dla samego podmiotu, który wpisu dokonał oraz dla jego wierzycieli! Pozostali chcący
mieć dostęp do dokumentów z tego działu, muszą uzyskać na to zgodę prezesa sądu i wykazać w tym celu
swój interes prawny!
III. Obowiązek ogłaszania wpisów w specjalnym publikatorze
„Monitor Sądowy i Gospodarczy”! tu ustawa
przewiduje wyjątki danych, które nie podlegają ogłoszeniu, np. NIP, Regon – następuje to przy pierwszej
dokonywanej zmianie we wpisie
IV. Ten element jest wyrażony w art. 34 KRS – zgodnie z tym przepisem każdy podmiot rejestrowy zobowiązany jest
do umieszczania w oświadczeniach pisemnych kierowanych do innych podmiotów następującego minimum
danych zawartych w KRS:
firmę lub nazwę
oznaczenie formy prawnej wykonywanej działalności
siedzibę i adres
numer NIP
oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywane są akta rejestrowe podmiotu oraz numer
podmiotu w Rejestrze
(UWAGA
w stosunku do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej KSH poszerza jeszcze ten
katalog do kilku dodatkowych jeszcze informacji:
art. 206 § 1 KSH – w pismach spółki z ograniczona odpowiedzialnością umieszcza się jeszcze dodatkowo info
o wysokości kapitału zakładowego lub info, że wymagane wkłady na kapitał zakładowy nie zostały jeszcze wniesione
art. 374 § 1 KSH – w pismach spółki akcyjnej podaje się jeszcze dodatkowo wysokość kapitału zakładowego
i kapitału wpłaconego)
Jawność materialna
wyrażają ją artykuły 14, 15 i 16 KRS:
(Art. 14. Podmiot obowiązany do złożenia wniosku o wpis do Rejestru nie może powoływać się wobec osób trzecich
działających w dobrej wierze na dane, które nie zostały wpisane do Rejestru lub uległy wykreśleniu z Rejestru.
Art. 15. 1. Od dnia ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nikt nie może zasłaniać się nieznajomością
ogłoszonych wpisów. Jednak w odniesieniu do czynności dokonanych przed upływem szesnastego dnia od dnia
ogłoszenia podmiot wpisany do Rejestru nie może powoływać się na wpis wobec osoby trzeciej, jeżeli ta udowodni, że
nie mogła wiedzieć o treści wpisu.
2. W przypadku rozbieżności między wpisem do Rejestru a ogłoszeniem w Monitorze Sądowym i Gospodarczym
obowiązuje wpis w Rejestrze. Jednak osoba trzecia może powoływać się na treść ogłoszenia, chyba że podmiot
wpisany do Rejestru udowodni, że osoba trzecia wiedziała o treści wpisu.
3. Osoba trzecia może się powoływać na dokumenty i dane, w odniesieniu do których nie dopełniono jeszcze
obowiązku ogłoszenia, jeżeli niezamieszczenie ogłoszenia nie pozbawia jej skutków prawnych.
Art. 16. Jeżeli wpis do Rejestru nie podlega obowiązkowi ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, to nikt
nie może zasłaniać się nieznajomością treści wpisu w Rejestrze, chyba że mimo zachowania należytej staranności nie
mógł wiedzieć o wpisie.)
1. Zasada jawności materialnej może być wyrażona w aspektach:
Pozytywnym – chroni podmioty rejestrowe przed działaniami podmiotów trzecich. Tu zgodnie z art. 15 KRS:
od dnia ogłoszenia danych nikt nie może się zasłaniać nieznajomością wpisanych danych
a jeżeli wpis nie powodował obowiązkowi opublikowania, to od momentu opublikowania wpisu
rozbieżność między publikacją a wpisem – w takim przypadku obowiązuje wpis!
(w dwóch pierwszych przypadkach ciężar dowodu spoczywa na podmiocie trzecim, w ostatnim przypadku
ciężar dowodu spoczywa na podmiocie rejestrowym)
Negatywnym – chroni podmioty trzecie przed działaniami podmiotów rejestrowych
2. ZASADA WIARYGODNOŚCI REJESTRU (najważniejsza z wszystkich zasad!!!)
Zgodnie z art. 17 KRS istnieje domniemanie prawdziwości danych zawartych (wpisanych) w Rejestrze
(to domniemanie jest obalane!)
Ustawodawca wyposażył podmioty prowadzące rejestr w narzędzia egzekwowania obowiązku dokonywania wpisu:
Termin: podstawowy czas na dokonanie wpisu to 7 dni od zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu (ale
przepisy szczególne mogą przewidywać inne terminy na dokonanie wpisu). Jeżeli w określonym terminie
podmiot złoży wniosek o dokonanie wpisu, to sąd rejestrowy rozpoczyna procedurę wpisu, ale jeżeli podmiot
złoży wniosek do dokonanie wpisu po terminie, to nie może powoływać się na te dane oraz grozi mu
odszkodowanie z tego tytułu wobec osób trzecich
Jeżeli podmiot nie składa w ogóle takiego wniosku o dokonanie wpisu, to sąd rejestrowy po powzięciu informacji
o tym, że na stąpiło zdarzenie uzasadniające taki wpis (np. powiadomi go o tym konkurencja, albo podmiot nie
składa sprawozdań finansowych itp.) rozpoczyna postępowanie przymuszające
POSTĘPOWANIE PRZYMUSZAJĄCE
na początku sąd rejestrowy wzywa podmiot do złożenia wniosku o
wpis i daje mu na to dodatkowy 7 dniowy termin, pod karą nałożenia grzywny. Jeżeli w tym czasie podmiot nadal
nie złoży takiego wniosku, to sąd rejestrowy może albo wyznaczyć na to kolejny termin (rzadko tak robi) albo
nakłada grzywnę (może nona być nakładana kilkakrotnie!) Jeżeli po nałożeniu grzywny podmiot nadal nie skład
wniosku o dokonanie wpisu, to w zależności od podmiotu sąd rejestrowy może (ale nie musi):
- w przypadku spółki osobowej orzec o jej rozwiązaniu i ustanowić dla niej likwidatora
- w przypadku innych podmiotów (np. osób prawnych) po nałożeniu drugiej grzywny sąd rejestrowy, nie może
takiego podmiotu rozwiązać, ale może ustanowić dla niego kuratora rejestrowego (maksymalnie na 1 rok)
Kurator rejestrowy – może nim być osoba, która: ma obywatelstwo polskie, nie jest skazana prawomocnym wyrokiem za
przestępstwa gospodarcze, posiada pełną zdolność do czynności prawnych oraz posiada wykształcenie wyższe prawnicze,
ekonomiczne lub administracyjne
Zadania kuratora rejestrowego:
- nie składa wniosku o rejestrację (nie może), ale musi doprowadzić do tego, by podmiot, dla którego został ustanowiony
sam taki wniosek złożył (tu np. kurator może doprowadzić do prawidłowego działania organów takiej osoby prawnej)
- jeżeli podmiot, dla którego został ustanowiony kurator rejestrowy nie składa podania o rejestrację, to kurator ma prawo
do złożenia wnioski do …. o likwidację takiego podmiotu 9takiej osoby prawnej
Oprócz postępowania przymuszającego sąd rejestrowy jest wyposażony w tym zakresie inne w instrumenty, może
więc jeszcze np. dokonać wpisu z urzędu (zgodnie z art. 12 KRS) jeżeli w Rejestrze znajdują się dane niezgodne z
przepisami prawa (np. kapitał zakładowy jest niższy, niż przewidują to przepisy)
Sąd rejestrowy może również posiadając dokumenty potwierdzające dany stan faktyczny – dokonać wykreślenia
nieprawidłowych wpisów.
3. ZASADA NIEUSUWALNOŚCI WPISÓW
Wpisy – to zarówno wpis pierwszy jak i każdy kolejny (dokonanie zmiany czy wykreślenie danych to także w wpis!)
Zasadą jest, że w rejestrze wpisy można wykreślać, ale się ich nie usuwa w sposób trwały!!! (nawet dane
wykreślone nadal są zawarte w Rejestrze) Na gruncie KRS wykreślenie = usunięcie !!!
4. ZASADA ZUPEŁNOŚCI REJESTRU
Wyraża się ona w tym zakresie, że w KRS są zawarte wszystkie dane, których rejestrowanie nakazuje ustawa.
Postępowanie rejestrowe (obowiązują tu przepisy art. 694
1
i nast. Kodeksu postępowania cywilnego)
Jest to postępowanie nieprocesowe!
Art. art. 694
1
k.p.c.
zawiera definicję sprawy rejestrowej:
(§ 1. Przepisy zawarte w dziale niniejszym stosuje się do postępowania w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze
Sądowym (sprawach rejestrowych).
§ 2. Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do innych postępowań rejestrowych prowadzonych przez
sądy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.)
(Postępowanie to dotyczy wpisy w rejestrze. Nie każde postępowanie przed sądem rejestrowym jest sprawą rejestrową.
Postępowanie rejestrowe jest pojęciem ……)
Art. 19 KRS przewiduje zasadę formalizmu postępowania rejestracyjnego:
wnioski składa się na urzędowym formularzu
obowiązek opłaty wniosku bez wezwania
Naruszenie obowiązku wniesienia wnioski na urzędowym formularzu, nieuiszczenia opłaty wniosku lub nieprawidłowe
wypełnienie wniosku
skutkuje wydaniem postanowienia o zwrocie wniosku (tu w terminie 7 dni od dnia otrzymania
postanowienia podmiot może złożyć wniosek poprawny, bez konieczności ponownej opłaty wniosku). Każda inna wada,
jak np. brak wzoru podpisu
skutkuje wezwaniem do uzupełnienia braków we wniosku.
Zasada jednego okienka:
Art. 19b KRS wprowadza obligatoryjny obowiązek składania w jednym miejscu (okienku) następujących danych – także
przy dokonywaniu ich zmian (wszystko w trzech egzemplarzach czyli 3 wnioski!!!):
1) wniosek o wpis albo zmianę wpisu do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej
(REGON);
2) zgłoszenie płatnika składek albo jego zmiany w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
3) zgłoszenie identyfikacyjne albo aktualizacyjne, o którym mowa w ustawie z dnia 13 października 1995 r. o
zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2681, z późn. zm.
1)
) wraz
ze wskazaniem właściwego naczelnika urzędu skarbowego pod rygorem zwrotu wniosku. (czyli NIP)
Wyjątki od tego obligatoryjnego obowiązku są dwa:
- gdy wnioskodawca składa wniosek o rejestrację w formie elektronicznej (w takim przypadku wnioskodawca wysyła
wnioski
i zgłoszenia samodzielnie, drogą elektroniczną)
- gdy wniosek składany dotyczy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek akcyjnych, spółek komandytowo-
akcyjnych i spółek europejskich (wnioskodawca składa wnioski i zgłoszenia bezpośrednio do właściwych organów)
Wcześniej (przez 2 lata) obowiązek składania wymienionych dokumentów w jednym miejscu był fakultatywny i wówczas
korzystało z niego ok. 5% przedsiębiorców. Wprowadzenie obligatoryjności tej zasady miało na celu uproszczenie i
przyśpieszenie procedury uzyskiwania wpisów, ale tak się jednak nie stało!!! (obecnie czas rejestracji się wydłużył!!!)
Ćwiczenia 4 (14.03.2013)
Ciąg dalszy o postępowaniu rejestrowym:
Postępowanie rejestrowe
Orzeka albo sędzia, albo referendarz sądowy – stąd mamy różne orzeczenia:
jeżeli orzeka sędzia
postanowienie sędziego (w przypadku przyjęcia wniosku i dokonania wpisu)
zarządzenie sędziego w sprawie odrzucenia lub zwrotu wniosku
środek odwoławczy to apelacja
(termin na złożenie – 14 dni)
jeżeli orzeka referendarz
postanowienie referendarza (w przypadku przyjęcia wniosku i dokonania wpisu)
zarządzenie referendarza w sprawie odrzucenia lub zwrotu wniosku
środek odwoławczy to zażalenie
(termin na złożenie 7 dni)
Co do zasady sąd rejestrowy prowadzi rozprawy na posiedzeniach niejawnych – z urzędu są więc doręczane orzeczenia
wszystkim stronom, z urzędu również sąd rejestrowy uzasadnia swoje orzeczenia (o ile nie uwzględnia żądań stron)
Rodzaje wpisów do KRS (I podział) wpisy: na wniosek i z urzędu
Wpisy na wniosek
kto może być wnioskodawcą?
sam podmiot rejestrowy jest tu wnioskodawcą, ale są od tego
wyjątki.
(choć jeżeli nawet wniosku nie składa sam podmiot rejestrowy to i tak uczestniczy w postępowaniu rejestrowym!)
Kto jeszcze oprócz podmiotu rejestrowego może złożyć wniosek rejestrowy?
syndyk masy upadłościowej
zgodnie z art. 27 KSH w przypadku spółki osobowej „Współmałżonek wspólnika może żądać wpisania do rejestru
wzmianki o umowie, dotyczącej stosunków majątkowych miedzy małżonkami.”
Wpisy z urzędu
są dokonywane w wyjątkowych sytuacjach:
art. 12 ust. 3 KRS – tu: wykreślenie przez sąd rejestrowy z rejestru danych sprzecznych z przepisami prawa
art. 24 ust. 3 KRS – tu: wykreślenie przez sad rejestrowy wpisu niezgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy
wpis upadłości
wpis likwidatora ustanowionego przez sąd rejestrowy
Rodzaje wpisów do KRS (II podział) wpisy: konstytutywne i deklaratoryjne
Wpisy konstytutywne
z dokonaniem wpisu łączy się skutek materialno-prawny, np. wpis spółki osobowej =
uzyskanie osobowości prawnej, wpis spółki kapitałowej = uzyskanie zdolności prawnej, itp.
Wpisy deklaratoryjne
mają jedynie charakter informacyjny wobec innych uczestników obrotu gospodarczego, np.
wpis prokurenta, wpis członka zarządu, itp.
W KRS mamy wpisy konstytutywne i deklaratoryjne – przykłady:
jakakolwiek zmiana umowy spółki osobowej – wpis ma charakter deklaratoryjny
zmiana treści umowy bądź statutu spółki kapitałowej – wpis ma charakter konstytutywny
zmiana siedziby spółki kapitałowej - wpis konstytutywny (ale jeżeli zmiana siedziby dotyczy tylko zmiany adresu,
ale miejscowość pozostaje ta sama, to wpis jest deklaratoryjny!)
zmiana kapitału zakładowego – wpis konstytutywny
zmiana formy działalności spółki kapitałowej – wpis deklaratoryjny
Ćwiczenia 5 (21.03.2013)
OBRÓT GOSPODARCZY
brak definicji tego terminu w jakimkolwiek akcie prawnym. W doktrynie używa się pojęć
obrót gospodarczy i obrót handlowy zamiennie (choć obrót handlowy jest węższy!)
Trzy ujęcia obrotu gospodarczego:
związane z działalnością gospodarczą – to ogół czynności prawnych związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej
związane z przedsiębiorstwem – to ogół czynności prawnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa
związane z przedsiębiorcą – to ogół czynności prawnych związanych z działalnością przedsiębiorcy
to ujecie
jest jak najbardziej pełne!!!
Czynności prawne dokonywane w ramach obrotu gospodarczego nazywane są w doktrynie
czynnością handlową
CZYNNOŚĆ HANDLOWA
obecnie brak jest definicji legalnej tego pojęcia (ale w poprzedniej regulacji, tj. w
Kodeksie handlowym była to „czynność prawna kupca związana z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem” –
obecnie, żeby stworzyć sobie definicję czynności handlowej wystarczy zamienić kupca na przedsiębiorcę – wówczas
możemy powiedzieć, że czynność handlowa to czynność prawna przedsiębiorcy związana z prowadzonym przez niego
przedsiębiorstwem. Oczywiście ów związek czynności przedsiębiorcy z przedsiębiorstwem musi być funkcjonalny – tzn.
zakup np. laptopa na cele prywatne nie będzie czynnością handlową!)
czynności handlowe
jednostronne
dwu lub wielostronne
przedsiębiorca dokonuje ich samodzielnie
te nazywane są umowami handlowymi
np. udzielenie prokury
UMOWA HANDLOWA
to dwu lub wielostronna czynność prawna przedsiębiorcy związana z prowadzeniem przez
niego przedsiębiorstwa
umowy handlowe
dwustronnie handlowe
jednostronnie handlowe
tu: po obu stronach musza być
tu: tylko jeden podmiot (jedna strona) jest profesjonalna
podmioty profesjonalne
np. umowa kredytu, umowa leasingu, itp.
np. umowa agencyjna, umowa factoringu
umowa frenczajzingu (franszyzy), itp.
KLASYFIKACJE I TYPY UMÓW
Dwa podstawowe typy umów:
Typ normatywny
taki typ umowy, której modele zostały opisane przez ustawodawcę, np. umowa sprzedaży, umowa
darowizny, umowa najmu, umowa kredytu itp. (są w k.c.)
Typ pozanormatywny
są typami empirycznymi, tzn. wykształciły się w trakcie obrotu i ustawodawca ich jeszcze nie
unormował albo nie chce unormować, np. umowa frenczajzingu, itp. (maja do nich zastosowanie tylko przepisy ogólne, a
nie konkretnej ustawy)
Ponadto w obrocie często też zawierane są (niestety) umowy mieszane – tu powstaje problem: jakie do nich stosować
przepisy? Czy tylko przepisy ogólne, czy może jeszcze jakieś przepisy konkretnej ustawy? W takim przypadku trudno dać
jednoznaczną odpowiedź – – zawsze zależy to od konkretnej umowy i natężenia w niej elementów danego typu umowy.
! UWAGA
tytuł umowy nadany jej przez autora nie jest w żadnym razie wyznacznikiem jej typu – tu zawsze decyduje
treść umowy!
Klasyfikacja umów (łączenie typów umów w zależności od podziałów):
I.
a. umowy zobowiązujące (jedno lub wielostronnie zobowiązujące)
b. umowy rozporządzające (np. umowa sprzedaży)
c. umowy zobowiązująco-rozporządzające
II.
a. umowy odpłatne
b. umowy nieodpłatne
III.
a. umowy konsensualne (dochodzą do skutku przez samo zawarcie umowy)
b. umowy realne (ich ważność zależy od wydania rzeczy)
IV.
a. umowy adhezyjne (nienegocjowane)
b. umowy negocjowane
V.
a. umowy wzajemne (następuje tu ekwiwalencja świadczeń obu stron – świadczenia stron są sobie równe)
Po co jest klasyfikacja?
od tego jak zakwalifikujemy dana umowę, zależy jakie przepisy będziemy do niej stosować!
Co oznacza: zawrzeć umowę?
tu dwa aspekty tej czynności:
aspekt materialno-prawny
co do zasady jest to złożenie zgodnych oświadczeń woli, ale jest wyjątek
art. 68
2
k.c. mówi o tym, że w stosunkach dwustronnie profesjonalnych do zawarcia umowy wystarczy nie złożenie
negatywnego oświadczenia woli (chodzi o tzw. milczące przyjecie oferty przez przedsiębiorcę – zmiana, która
weszła do k.c. do 14 lI 2003r.)
aspekt proceduralny
wypełnienie pewnego trybu zawarcia umowy:
tryb normatywny: to np. oferta, negocjacje, przetarg (czyli tryby ustawowe)
tryb pozanormatywny: ponieważ obowiązuje zasada swobody umów, a więc na tej zasadzie strony mogą
przyjąć pozaustawowy tryb zawierania umów – może to polegać bądź na modyfikacji któregoś z
ustawowych trybów, bądź na stworzeniu zupełnie nowego trybu zawarcia umowy.
OFERTA
tryb ofertowy jest najczęstszym sposobem zawierania umów – każdy z nas codziennie zawiera umowę w tym
trybie (kupując towar w sklepie za określoną na nim cenę – w ten sposób zawieramy umowę w trybie przyjęcia oferty!)
Definicja oferty zawarta jest w
Art. 66. § 1. k.c. „Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi
ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy.”
Aby więc mówić o ofercie, muszą być spełnione następujące warunki:
oferta to oświadczenie woli zawarcia umowy określonego typu
definicja oświadczenia woli
art. 60 k.c. „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej
czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób
dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).”Stąd oferta może być
złożona w danej postaci, pod warunkiem, że to złożenie dostatecznie ujawnia treść oferty (wolę oferenta!)
złożona drugiej stronie (strony oferty: oferent i oblat)
Kiedy oferta została złożona?
wówczas, gdy oblat miał okazje się z nią zapoznać (Art. 61. § 1 k.c. „Oświadczenie woli,
które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego
treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej”)
Możliwe jest złożenie oferty do nieograniczonej liczby oblatów (oblat nie musi być konkretnie zindywidualizowany)
zawierająca istotne postanowienia umowy
Aby można było mówić o ofercie, w oświadczeniu woli musza się znaleźć istotne elementy – chodzi tu o istotne
elementy danej umowy (np. istotne elementy umowy sprzedaży to: oznaczenie rzeczy i oznaczenie ceny)
Powyżej mamy definicję ogólną oferty. Należy jednak pamiętać jeszcze, że:
Art. 543 k.c. „Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę
sprzedaży.”
ten przepis dotyczy tylko sprzedaży rzeczy – nie może więc dotyczyć sprzedaży usług!!!
Wystawienie automatu do gry w miejscu publicznym – stanowi, zdaniem SN, ofertę sprzedaży w rozumieniu k.c.
Gazetka reklamowa
jeżeli nie zawiera informacji o tym, że nie stanowi ona oferty handlowej w rozumieniu k.c.
to nie można jej traktować jako oferty (chodzi o tzw. napisy z gwiazdką, zazwyczaj drobnym drukiem na dole
strony). Natomiast, gdy nie ma takiej informacji, to należy jeszcze pamiętać o art. 71 k.c. „Ogłoszenia, reklamy,
cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie
za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy.” – traktujemy wówczas taka gazetkę jako zaproszenie do
zawarcia umowy, niż jako ofertę (choć to wątpliwe?)
Termin związania oferenta złożona ofertą (od kiedy i do kiedy jest nią związany?)
Oferent może w treści oferty wskazać termin od kiedy jego oferta obowiązuje (jeżeli go jednak nie wskaże, to
przyjmuje się, że oferta obowiązuje od momentu jej złożenia – czyli od zapoznania się z ofertą przez oblata)
Oferent może też wskazać w ofercie termin, do którego oferta obowiązuje. Natomiast jeżeli tego nie uczyni, to
stosujemy art. 66 § 2 k.c. „Jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie
odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się
na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z
upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez
nieuzasadnionego opóźnienia.”
Mamy tu dwie sytuacje:
1. Oferta jest złożona bezpośrednio przez oferenta oblatowi (w bezpośrednim kontakcie lub np. telefonicznie itp.)
Wówczas oferta przestaje obowiązywać, jeżeli nie zostaje przyjęta przez oblata niezwłocznie (niezwłocznie =
??? termin niedookreślony, trzeba go uzgodnić indywidualnie)
2. Oferta jest złożona przez oferenta oblatowi w inny, nie bezpośredni sposób (np. listownie)
Wówczas przestaje obowiązywać z upływem czasu, w którym oferent mógł w zwykłym toku czynności
otrzymać odpowiedź wysłana przez oblata bez nieuzasadnionego opóźnienia
mamy tu 2 klauzule generalne,
które trzeba też oceniać indywidualnie do każdej sprawy.
W odniesieniu do terminu obowiązywania oferty należy jeszcze pamiętać o przepisie art. 67 k.c. „Jeżeli oświadczenie o
przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie
właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek
opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą.”
tu odpowiedź o przyjęciu oferty została wysłana we
właściwym czasie, ale doszła z opóźnieniem (mgr stanik nazywa to przepisem Poczty Polskiej :)
w takim wypadku
umowa nie dojdzie do skutku, jeżeli oferent niezwłocznie sprzeciwi się zawarciu umowy.
Czy można odwołać ofertę?
!!!Uwaga
pamiętać należy, że czym innym jest odwołanie oświadczenia woli nie będącego ofertą, a czym innym jest
odwołanie oświadczenia woli, które już jest ofertą!!!
odwołanie oświadczenia woli niebędącego ofertą
można je odwołać, jeżeli odwołanie dojdzie do drugiej strony
wcześniej lub jednocześnie z odwoływanym oświadczeniem woli
odwołanie oświadczenia woli będącego ofertą
zgodnie z art. 66
2
§ 1 k.c. „W stosunkach między
przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało
złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.”
Ale są dwa wyjątki od powyższej zasady, wyrażone w art. 66
2
§ 2 k.c. „Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli
wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.”
Z powyższych przepisów wynika, że ofertę (poza wskazanymi dwoma wyjątkami) można odwołać jedynie w
przypadku stosunków dwustronnie profesjonalnych – czyli w stosunkach jednostronnie profesjonalnych nie
można odwołać oferty bez zgody oblata!!!
Zawarcie umowy w trybie ofertowym (w jaki sposób dochodzi do zawarcia umowy w tym trybie?)
TERMIN ZAWARCIA
w razie wątpliwości czy umowa została zawarta (strony nie zawarły w umowie terminu zawarcia oferty) ma
zastosowanie art. 70. § 1 „W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego
ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest
wymagane - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.”
od terminu zawarcia umowy zależy reżim prawny – czyli stosowanie określonych przepisów do danej umowy.
Kiedy oświadczenie woli nie jest wymagane do ustalenia terminu zawarcia:
1. Przypadek tzw. milczącego przyjęcia oferty (art. 68
2
k.c.) – krytyka tego przepisu!
Aby uznać, że doszło do milczącego przyjęcia oferty, muszą być spełnione trzy przesłanki:
sytuacja taka dotyczyć może tylko stosunków dwustronnie profesjonalnych (tylko między przedsiębiorcami!!!)
przedsiębiorcy, których taka sytuacja dotyczy, muszą pozostawać ze sobą w stałych stosunkach gospodarczych
oferta musi dotyczyć zakresu działalności tych przedsiębiorców
W takim przypadku momentem zawarcia umowy będzie przystąpienie do wykonania umowy.
2. Przypadek tzw. konkludentnego przyjęcia oferty (art. 69 k.c. „Jeżeli według ustalonego w danych stosunkach
zwyczaju lub według treści oferty dojście do składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie
jest wymagane, w szczególności jeżeli składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy, umowa
dochodzi do skutku, skoro druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania; w przeciwnym razie
oferta przestaje wiązać.”)
Tu również momentem zawarcia umowy będzie moment rozpoczęcia jej wykonania.
MIEJSCE ZAWARCIA UMOWY
Jego określenie jest bardzo ważne – np. ze względu na akty prawa miejscowego obowiązującego w danym województwie.
Jeżeli strony nie oznaczyły w umowie miejsca jej zawarcie, to art. 70 § 2 k.c. „W razie wątpliwości umowę poczytuje się za
zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego
ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej - w miejscu
zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.”
Żeby doszło w trybie ofertowym do zawarcia umowy to w stosunkach jednostronnie profesjonalnych potrzebne jest
złożenie zgodnych (w całości) oświadczeń woli obydwu stron (bo każda zmian będzie złożeniem nowej oferty)
Natomiast w stosunkach miedzy przedsiębiorcami (dwustronnie profesjonalnych) zgodnie z art. 68
1
§ 1 k.c. „W stosunkach
między przedsiębiorcami odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty
poczytuje się za jej przyjęcie. W takim wypadku strony wiąże umowa o treści określonej w ofercie, z uwzględnieniem
zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią.”
Art. 68
1
§ 2 k.c. przewiduje jednak od powyższego trzy wyjątki:
„Przepisu paragrafu poprzedzającego nie stosuje się, jeżeli w treści oferty wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez
zastrzeżeń, albo gdy oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy, albo gdy druga strona w
odpowiedzi na ofertę uzależniła jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie
nie otrzymała.”
Ćwiczenia 8 i 9 (25.04.2013)
SPÓŁKA CYWILNA
Umowa spółki cywilnej
jest formą prawną umożliwiającą prowadzenie działalności gospodarczej.
Umowa spółki cywilnej to typ umowy nazwanej (obowiązywała już w Kodeksie handlowym z lat 30 XX w., skąd przepisy
dotyczące tej formy prawnej zostały właściwie w niezmienionej postaci przeniesione do obecnego Kodeksu cywilnego)
Spółka cywilna była kiedyś najbardziej popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej –obecnie ich atrakcyjność
się zmniejszyła, ale nadal są one często zawierane.
Spółka cywilna jest wyłącznie umową cywilno-prawną!
nie ma osobowości prawnej! tzn. przez zawarcie umowy
spółki cywilnej nie powstaje żaden nowy podmiot prawny!!! (warto zauważyć, że do momentu wprowadzenia w k.c. art.
33
1
- dotyczącego tzw. ułomnych osób prawnych – niektórzy przyznawali spółce cywilnej osobowość prawną – ale obecnie
już nie!!!)
Spółka cywilna to wyłącznie stosunek zobowiązaniowy!
Spółka cywilna nie ma statusu przedsiębiorcy
ale
pamiętać należy, że Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej
przyznaje status przedsiębiorcy wspólnikom spółki cywilnej!
Spółka cywilna nie działa pod firmą
ponieważ nie jest przedsiębiorcą, więc w sensie prawnym nie może działać pod
firmą, co nie znaczy, że w praktyce, w obrocie gospodarczym spółki cywilne nie działają pod różnymi swoimi nazwami –
ale te nazwy nie są w sensie prawnym firmą spółki, a stąd wynika, że nie przysługuje tym nazwom (tak jak firmie) ochrona
prawna. Pod firmą natomiast działa każdy ze wspólników spółki cywilnej!
Spółka cywilna nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców
sama spółka nie podlega rejestracji w rejestrze, ale już
jej wspólnicy tak (w zależności od tego, kto jest wspólnikiem – podlega wpisowi albo do rejestru przedsiębiorców lub
centralnej ewidencji)
Kto może być wspólnikiem spółki cywilnej?
os. fizyczna
jeżeli wspólnikiem jest os. fizyczna wpisuje się ją do Centralnej Ewidencji i Informacji o
Działalności Gospodarczej (CEIDG)
os prawna
jeżeli wspólnikiem jest os. prawna, to w zależności od tego, jak to os. prawna – podlega wpisowi do
Rejestru przedsiębiorców w KRS
jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której ustawa przyznaje osobowość prawną – tzw. ułomne os.
prawne (w stosunku do tych podmiotów jest spór w doktrynie, czy mogą być wspólnikami spółki cywilnej – mgr
Stanik uważa, że tak!)
te podmioty też podlegają wpisowi do Rejestru w KRS
Liczba wspólników
musi ich być co najmniej dwóch (w końcu to spółka!) natomiast przepisy nie określają
maksymalnej liczby wspólników (może być ich dowolna ilość)
Czas trwania umowy spółki cywilnej
może być zawarta na czas oznaczony i na czas nieoznaczony (nieokreślony)
Definicja legalna spółki (umowy spółki) zawarta jest w art. 860 § 1k.c.:
„Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w
sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.”
Elementy istotne tej umowy to:
1) zobowiązanie się wszystkich wspólników do dążenia do wspólnego celu gospodarczego
musi to być cel
gospodarczy, cel, który jest nastawiony na osiąganie zysku (nie oznacza to, że ów zysk musi być osiągnięty, ale
ważne, by było założenie jego osiągnięcia!) Zysk nie musi być też oznaczony/wyrażony w gotówce – może to też być
zysk w postaci korzystania z danej rzeczy
2) oznaczenie wspólnego celu gospodarczego
cel ten musi być wspólny dla wszystkich wspólników – ważne jest to,
że ów cel ma być wspólny – natomiast nie są ważne motywy przystąpienia poszczególnych wspólników do spółki (te
mogą być różne i są z punktu prawnego obojętne!)
3) oznaczenie sposobu działania w jaki ma być osiągnięty ów wspólny cel gospodarczy
tu nie wystarczy, że wspólnik
zobowiąże się tylko do określonego zaniechania, ale przede wszystkim ważny jest obowiązek określonego działania.
(przykładowym sposobem działania wspólników jest wniesienie wkładów do spółki – co jest wskazane jako przykład
działania w samym k.c.)
Wniesienie wkładu do spółki przez wspólników
Wniesienie wkładów przez wszystkich wspólników spółki nie jest obowiązkowe – mało tego może być również umowa
spółki cywilnej bezwkładowa (nikt ze wspólników nie wnosi wkładu)
Co może być przedmiotem wkładu?
art. 861 § 1k.c.:
„Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw majątkowych albo na świadczeniu
usług.”
Mamy wkłady:
PIENIĘŻNE
NIEPIENIĘŻNE (zwane APORTAMI) mogą to być:
prawa własności (nieruchomości i ruchomości)
muszą to być prawa zbywalne i majątkowe
może to być również świadczenie usług na rzecz spółki lub na rzecz osób trzecich (np. klientów spółki)
Sposób wnoszenia wkładu
art. 862 k.c.:
„Jeżeli wspólnik zobowiązał się wnieść do spółki własność rzeczy, do wykonania tego zobowiązania, jak również do
odpowiedzialności z tytułu rękojmi oraz do niebezpieczeństwa utraty lub uszkodzenia rzeczy stosuje się odpowiednio
przepisy o sprzedaży. Jeżeli rzeczy mają być wniesione tylko do używania, stosuje się odpowiednio w powyższym zakresie
przepisy o najmie.”
Stąd wynika, że wkłady do spółki mogą być wnoszone:
na własność (tu właścicielem zostaje spółka) to dotyczy
do używania (tu właścicielem prawnym nadal pozostaje tylko wkładów
wspólnik, a spółka jedynie danej rzeczy używa) rzeczowych!!!
Domniemanie równowartości wkładów
art. 861 „Domniemywa się, że wkłady wspólników mają jednakową wartość.”
Oznacza to, że jeżeli w umowie spółki nie wskazano wartości poszczególnych wkładów, jakie wnieśli wspólnicy – to
wówczas stosuje się kodeksowe domniemanie o ich równowartości (domniemanie to jest obalane) – a należy pamiętać, że
wartość wniesionych wkładów = się wartość udziału w zyskach (jeżeli tak ustalono w umowie spółki)
Oznaczenie wartości wniesionego wkładu w umowie spółki ma bardzo ważne znaczenie, bo np.:
Sposób i wartość wniesionych wkładów wpływa na sposób rozliczenia się z odchodzącym wspólnikiem:
zgodnie z art. 871 § 2 k.c.: „Wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do
spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku
takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu
polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.”
A w przypadku rozwiązania spółki i rozliczenia między wspólnikami:
zgodnie z art. 875 § 2 k.c.: „Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki zwraca się wspólnikom ich
wkłady, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki.”
Forma zawarcia spółki cywilnej
art. 860 § 2 k.c. wskazuje, że umowa spółki powinna być zawarta pisemnie (pod
rygorem dla celów dowodowych –
ad probationem
). Natomiast przepis ten nie wyklucza możliwości zawarcia takiej
umowy również w formie ustnej (tyle, że wówczas trudno będzie to udowodnić!)
Należy jednak pamiętać, że jeżeli wnosimy jako wkład do spółki jakieś prawa, co do których przeniesienia ustawa wymaga
szczególnej formy (np. przeniesienie własności nieruchomości), to umowa spółki cywilnej winna być zawarta w tej właśnie
szczególnej formie!
Możliwość przekształcenia spółki cywilnej w inną formę prawną
spółka cywilna może być przekształcona w każdą
inną spółkę – jest to możliwość, a nie obowiązek! (kiedyś w KSH istniał przepis nakazujący spółce cywilnej
przekształcenie się w spółkę jawną, jeżeli w dwóch kolejnych latach obrotowych zysk spółki przekroczył określoną w
ustawie sumę – obecnie, po nowelizacji KSH z 2009 roku takiego obowiązku już nie ma!)
Majątek spółki cywilnej
Spółka cywilna (jako umowa) w sensie prawnym nie posiada swojego majątku – mówiąc więc o majątku spółki cywilnej
dokonujemy pewnego skrótu myślowego
to nie majątek spółki, ale majątek wspólny wszystkich wspólników
jest on
objęty wspólnością łączną (tzw. „wspólnością do niepodzielnej ręki”), czyli tak samo, jak jest w małżeństwie, jeżeli nie
ma między małżonkami podziału majątkowego.
Wspólny majątek wspólników – tylko w trakcie trwania spółki:
Jeżeli w czasie trwania spółki mamy majątek wspólny wszystkich wspólników to nie ma tu ułamkowego określenia
udziałów wspólnego majątku. Stąd art. 863 § 1 – 3 k.c. przewiduje, że:
§ 1 „Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych
składnikach tego majątku.”
§ 2 „W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.”
§ 3 „W czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku
wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.”
Taki stan rzeczy ma miejsce w trakcie trwania spółki, bo z chwilą jej rozwiązania
art. 875 § 1 k.c. przewiduje, że:
„Od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w
częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów poniższych.”
Udział wspólników w zyskach i stratach spółki cywilnej
art. 867 § 1 i 2 k.c.:
§ 1 „Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez
względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i
stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od
udziału w zyskach.”
§ 2 Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.”
Możemy więc mieć cztery sytuacje:
1) umowa spółki cywilnej nie reguluje uczestnictwa wspólników w zyskach i stratach
wówczas wszyscy
wspólnicy uczestniczą w zyskach jak i stratach spółki po równo (w taki sam sposób, w tych samych częściach)
2) umowa spółki cywilnej reguluje tylko udział wspólników w zyskach spółki, natomiast nic nie mówi o udziale
w stratach
wówczas podział udziału wspólników w zyskach odnosi się też do ich udziału w stratach spółki.
!UWAGA
Sposób podziału udziału w zyskach między wspólnikami jest dowolny
ale jest jeden warunek
(odstępstwo od tej dowolności): nie można żadnego ze wspólników wyłączyć z udziału w zyskach!
3) umowa spółki cywilnej reguluje tylko udział wspólników w stratach, natomiast nic nie mówi o ich udziale w
zyskach
w tej sytuacji wspólnicy uczestniczą w stratach w sposób (w częściach) określonych w umowie spółki,
ale w zyskach spółki uczestniczą już po równo!
!UWAGA
tu też jest dowolność, jeżeli chodzi o określenie sposobu udziału wspólników w stratach spółki,
można nawet niektórych z nich wyłączyć z udziału w stratach – nie można jednak wyłączyć wszystkich! (ktoś musi
odpowiadać za straty spółki!)
4) umowa spółki cywilnej reguluje zarówno sposób uczestniczenia wspólników w zyskach jak i w stratach
tu
wspólnicy uczestniczą w zyskach i stratach spółki w sposób określony w jej umowie.
Wypłata zysków spółki
kiedy wspólnik może żądać wypłaty zysków?
art. 868 § 1 k.c.: „Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki.”
art. 868 § 2 k.c.: „Jednakże gdy spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty
zysków z końcem każdego roku obrachunkowego.”
Czas dłuższy = czas dłuższy niż rok obrachunkowy
Rok obrachunkowy = 12 kolejnych miesięcy, ale nie musi to być od stycznia do grudnia (nie musi
się pokrywać z rokiem kalendarzowym)
Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki
Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki cywilnej jest (cechy tej odpowiedzialności):
solidarna
art. 864 k.c.; „Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie”
jest to bardzo
ważna regulacja w perspektywie spółki cywilnej – stąd wynika ewentualna nieatrakcyjność tej formy prowadzenia
działalności gospodarczej
(ważne są tu również art. 367 i 376 k.c. – tu o solidarności dłużników, roszczeniach regresowych między
dłużnikami solidarnymi itp.)
nie jest to odpowiedzialność subsydiarna
wierzyciel w celu zaspokojenia swoich roszczeń nie musi sięgać
najpierw do majątku wspólnego wspólników, ale może od razu sięgnąć do majątku osobistego każdego ze
wspólników!
wspólnik odpowiada całym swoim majątkiem osobistym
zarówno obecnym, jak i przyszłym – aż do
zaspokojenia całej wierzytelności.
Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki cywilnej
Prowadzenie spraw spółki
odnosi się do sfery wewnętrznej działania spółki (decyzje wewnątrz spółki) Zgodnie z art.
865 § 1 k.c.: „Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki.”
stąd wynika, że każdy ze
wspólników ma nie tylko prawo ale i obowiązek prowadzenia spraw spółki (a jeżeli się z tego nie wywiązuje, to może
dojść do rozwiązania spółki)
Mamy trzy rodzaje spraw spółki:
czynności mieszczące się w ramach zwykłych czynności spółki – tu prawo prowadzenia takich spraw spółki ma każdy
ze wspólników, ale jeżeli którykolwiek z pozostałych wspólników sprzeciwiłby się dalszemu prowadzeniu takiej sprawy
przed jej zakończeniem – to do jej dalszego prowadzenia, potrzebna jest uchwała wszystkich wspólników
art. 65 § 1
k.c. (ale jaką większością? – brak określenia tego w przepisach, niejednomyślność na ten temat w doktrynie)
czynności przekraczające ramy zwykłych czynności spółki – odnośnie prowadzenia takich czynności przepis nic nie
mówi, ale do ich prowadzenia winna być uchwała wszystkich wspólników (tu doktryna mówi już o jednomyślności)
czynności nagłe (czyli takie, których podjęcie jest niezbędne w celu zabezpieczenia spółki przed stratą) – tu każdy ze
wspólników ma prawo i obowiązek podjęcia takiej sprawy (bez względu na to, czy w umowie spółki był on od takich
spraw wyłączony) To, czy dana czynność mieści się w określonym rodzaju, zależy do konkretnego przypadku i
działalności spółki.
Reprezentowanie spółki cywilnej
czynności odnoszące się do sfery „na zewnątrz” spółki (wobec osób trzecich).
Zgodnie z art. 866 k.c.: „W braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do
reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.”
W kwestii sposobu prowadzenia spraw i reprezentacji spółki możemy więc mieć cztery sytuacje:
1) w umowie spółki cywilnej uregulowano zarówno sposób reprezentowania spółki jak i prowadzenia jej spraw przez
poszczególnych wspólników
tu każdy ze wspólników jest umocowany do reprezentacji i prowadzenia spraw
spółki na zasadach zapisanych w umowie
2) w umowie spółki uregulowano tylko sposób prowadzenia spraw spółki, ale nie uregulowano sposobu
reprezentowania jej przez poszczególnych wspólników
tu sposób i zakres prowadzenia spraw spółki przez
poszczególnych jej wspólników wyznacza też ich sposób i zakres reprezentowania spółki
3) w umowie spółki cywilnej uregulowano tylko sposób jej reprezentacji przez poszczególnych wspólników, a nie
uregulowano sposobu prowadzenia przez nich jej spraw
tu reprezentowanie spółki przez poszczególnych
wspólników odbywa się na zasadach określonych w umowie, a prowadzeni jej spraw zgodnie z przepisami
Kodeksu cywilnego w tym zakresie (każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw, podział spraw na
czynności zwykłe, przekraczające ramy zwykłych i nagłe itp.)
4) w umowie spółki cywilnej brak jest regulacji dotyczącej zarówno prowadzenia spraw jaki i jej reprezentowania
przez poszczególnych wspólników
tu kodeksowe zasady prowadzenia spraw spółki odnoszą się również do
zakresu jej reprezentowania przez wszystkich wspólników.
Zmiana składu wspólników spółki cywilnej
W stosunku prawnym, jakim jest spółka cywilna, wiodącą rolę odgrywa zasada stałości (niezmienności) składu
osobowego spółki. Nie oznacza to jednak, że jest to zasada absolutna – czyli w pewnych sytuacjach może dojść do zmiany
składu wspólników spółki cywilnej.
Sposoby (sytuacje) zmiany składu osobowego spółki cywilnej:
wystąpienie wspólnika ze spółki
przystąpienie osoby trzeciej do spółki
wyłączenie wspólnika ze spółki (uchwałą)?
przeniesienie członkostwa
I. WYSTĄPIENIE WSPÓLNIKA ZE SPÓŁKI
może się ono odbyć poprzez:
śmierć wspólnika (lub uznanie go za zmarłego) – dotyczy to oczywiście wspólników, którzy są osobami fizycznymi
(w przypadku zaś wspólników będących np. osobami prawnymi – ich wystąpienie ze spółki może wynikać z faktu
ustania bytu prawnego takiego podmiotu, np. na skutek jego wykreślenia ze stosownego rejestru)
W przypadku śmierci wspólnika lub uznania go za zmarłego możemy mieć do czynienia z:
uszczupleniem składu spółki – kiedy spadkobiercy nie wchodzą do składu spółki i trzeba się z nimi rozliczyć
(regulację w tym zakresie mamy w art. 871 § 1 k.c.: rozliczenie wkładu i art. 871 § 2 k.c.: rozliczenie zysku –
przepis ten nie uwzględnia długów, ale …) przy czym, co do zasady spadkobiercom wspólnika wypłaca się
wszystko w pieniądzu, chyba że chcą inaczej!
powiększeniem składu spółki – kiedy wolą spadkodawcy-wspólnika spółki, jego spadkobiercy wchodzą do spółki
w jego miejsce (taka możliwość musi jednak być zawarta w umowie spółki lub w późniejszej jednomyślnej
uchwale wszystkich wspólników
art. 872 k.c.) W takim przypadku spadkobiercy nie są oddzielnymi
wspólnikami, ale stają się jednym „wspólnikiem zbiorowym”, który działa w spółce przez swojego reprezentanta
(musza się jednak na niego zgodzić wszyscy pozostali wspólnicy spółki(?), a jak nie – to takiego reprezentanta
wyznacza sąd! Natomiast do czasu wskazania reprezentanta – pozostali wspólnicy spółki sami podejmują wszelkie
czynności z zakresu prowadzenia spraw spółki
art. 872 k.c.
stąd w interesie spadkobierców jest jak
najszybszy wybór owego reprezentanta! – może nim być zarówno jeden ze spadkobierców ale też i osoba trzecia)
(UWAGA!
całkowite lub częściowe ubezwłasnowolnienie wspólnika nie powoduje jego wystąpienia ze spółki!
por.
art. 570 pkt 3 Kodeksu zobowiązań (już nie obowiązuje!!!)
wypowiedzenie udziału (chodzi o wypowiedzenie stosunku członkostwa w spółce) – tu w zależności od terminu
zawarcia spółki, mamy trzy możliwości wypowiedzenia udziału:
1) Spółka zawarta na czas nieoznaczony – wspólnik może wypowiedzieć swój udział (wystąpić z niej) na trzy
miesiące przed końcem roku obrachunkowego
art. 869 § 1 k.c.: „Jeżeli spółka została zawarta na czas nie
oznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec
roku obrachunkowego.”
przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący, ale nie w całości, bo możemy
ten trzymiesięczny okres skrócić lub wydłużyć (wskazując w umowie spółki inny okres wypowiedzenia). Nie
można natomiast w umowie spółki zawartej na czas nieoznaczony całkowicie wyłączyć prawa wspólników do
wypowiedzenia udziału (taki umowny zapis zabraniający wspólnikom spółki zawartej na czas nieoznaczony
wystąpienia z niej – będzie po prostu nieskuteczny!!!)
2) Spółka zawarta jest na czas oznaczony lub nieoznaczony – wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez
zachowania terminu wypowiedzenia, ale tylko z ważnych powodów
art. 869 § 2 k.c.: „Z ważnych powodów
wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta
na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne.”
jest to więc przepis bezwzględnie obowiązujący!
(Nie można tego prawa umownie ani całkowicie wyłączyć, ani nawet ograniczyć!)
Powstaje jednak pytanie co oznacza klauzula generalna „ważne powody”? – brak katalogu takich przyczyn (nawet
przykładowych) w Kodeksie cywilnym!
trzeba je oceniać indywidualnie w każdym przypadku (!)
Poniżej przykłady takich „ważnych powodów” z artykułu mgr Stanika, który wymienia je za doktryną i orzecznictwem:
a) okoliczności dotyczące wspólnika wypowiadającego swój udział:
kryzysowa sytuacja finansowa, długotrwała choroba, wyjazd zagraniczny, zmiana miejsca zamieszkania,
niezdolność do wykonywania obowiązków wobec spółki, niemożność pogodzenia uczestnictwa w spółce z
obowiązkami publicznymi/państwowymi, szkoda grożąca wspólnikowi z innych powodów której poniesienie
byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
b) okoliczności dotyczące pozostałych wspólników:
sprzeniewierzenie się zobowiązaniu do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu, niewywiązywanie się z
obowiązków spraw spółki, zachowania skutkujące utratą wzajemnego zaufania (współpraca z konkurencją,
działanie na szkodę spółki, nieuczciwość, niegospodarność itp.)
c) okoliczności dotyczące samej spółki:
obiektywne trudności stawiające pod znakiem zapytania możliwość osiągnięcia celu spółki (nieuzyskanie lub
cofnięcie koncesji na prowadzenie danej działalności spółki, konflikty interpersonalne między wspólnikami,
których skutkiem jest brak możliwości podejmowania jakichkolwiek decyzji itp.)
(!Uwaga
w doktrynie wskazuje się też okoliczności, które należy wykluczyć z kręgu „ważnych powodów” – np.
usprawiedliwione przekonanie wspólnika, że spółce zagrażają poważne straty!)
Najlepiej jest zawrzeć katalog takich przyczyn w umowie spółki (jest to jedyna dopuszczalna modyfikacja tego
prawa w umowie spółki) – wówczas nie ma wątpliwości, czy dana przyczyna uzasadnia wystąpienie wspólnika ze
spółki, czy nie – a w razie sporu – taki umowny katalog (choć nie wiąże sądu) stanowi dla niego wskazówkę
interpretacyjną, ułatwiającą dokonanie mu wykładni umownych zapisów w tym zakresie.
3) Możliwość wypowiedzenia udziału wspólnika w spółce przez jego wierzyciela osobistego (bez względu na to czy
spółka zawarta jest na czas oznaczony, czy nie) z trzymiesięcznym terminem wypowiedzenia (lub krótszym,
przewidzianym w umowie spółki)
art. 870 k.c.:„Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została
przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie
praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego
udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki
przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać.”
Wierzycielem osobistym wspólnika
jest podmiot mający wierzytelność wynikającą ze stosunku prawnego
pozostającego poza zakresem działania spółki (jest to wierzytelność wobec tylko tego wspólnika i jego majątku
osobistego, a nie względem wspólnego majątku wspólników)
Przesłanki takiego wypowiedzenia udziału wspólnika przez jego wierzyciela osobistego:
istnieje wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym (lub administracyjnym tytułem wykonawczym),
wszczęto postępowanie egzekucyjne przeciwko temu wspólnikowi,
wierzyciel uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej
rozwiązania,
w ciągu ostatnich 6 miesięcy doszło do bezskutecznej egzekucji z majątku osobistego wspólnika (nie musi to
być egzekucja na wniosek tego akurat wierzyciela – może on skorzystać z faktu, że takiej bezskutecznej
egzekucji dokonał
w tym czasie ktoś inny, ponadto wystarczy bezskuteczność egzekucji tylko z ruchomości!).
Termin wypowiedzenia udziału wspólnika ze spółki przez jego osobistego wierzyciela to 3 miesiące naprzód – jest
on niezależny od roku obrachunkowego! (może nastąpić w dowolnym jego momencie!) Może też być skrócony,
jeżeli krótszy termin wypowiedzenia przewidywała umowa spółki (natomiast umowny termin wypowiedzenia
dłuższy, niż ustawowy nie jest już wiążący dla wierzyciela osobistego!)
!UWAGA
oświadczenie woli o wystąpieniu ze spółki (składane czy to przez wspólnika, czy to przez jego
wierzyciela osobistego) jest jednostronną czynnością prawną. Powinno być ono skierowane do wszystkich adresatów, tj.
wszystkich wspólników spółki (chyba że są w tym zakresie odmienne uregulowania umowne). Oświadczenie takie staje
się skuteczne z chwilą dotarcia do ostatniego z adresatów!!!
Forma prawna wypowiedzenia udziału wspólnika spółki cywilnej
Kodeks cywilny nie przewiduje (nie wymaga)
w tym zakresie szczególnej formy. Problem powstaje jednak, kiedy w skład majątku wspólnego wspólników wchodzą
prawa, dla których przenoszenia ustawa przewiduje formy szczególne pod rygorem nieważności
tu powstaje pytanie,
czy takim wypadku wypowiedzenie udziału (członkostwa w spółce) przez jednego ze wspólników powinno również
nastąpić w tej szczególnej formie?
W przypadku spółki, w skład majątku której nie wchodzą prawa, dla których przeniesienia nie jest wymagana
szczególna forma
takiego problemu nie ma, tzn. takie wypowiedzenie może być dokonane w dowolnej formie, nawet
ustnej, choć dla celów dowodowych zalecana jest forma pisemna. (Oczywiście w umowie spółki można zawrzeć
wymóg konkretnej formy dokonania takiego wypowiedzenia)
W przypadku spółki, w skład majątku której wchodzą prawa, dla których przeniesienia jest wymagana forma
szczególna (np. akt notarialny)
tu jest spór w doktrynie na ten temat, ba!
nawet Sąd Najwyższy zajął w tej sprawie
dwa odmienne stanowiska: w postanowieniach z dnia 14 stycznia i z 16 marca 2005 roku stwierdził, że nie jest
potrzebna forma szczególna, natomiast
w wyroku z 4 kwietnia 2008 roku stwierdził, że jednak forma szczególna, dla skuteczności takiego wypowiedzenia jest
wymagana (?!) Mgr Stanik w swoim artykule wskazuje, że zgodnie z zasadą, iż „ bez normy nie ma wymogu formy” –
wypowiedzenie udziału przez wspólnika spółki cywilnej dla swej skuteczności nie wymaga żadnej formy szczególnej!
Przywołane argumenty za takim twierdzeniem:
niezachowanie wymaganej formy szczególnej przez występującego wspólnika w przypadku, gdy w skład majątku
wspólnego wchodzi nieruchomość i tak spowoduje ustanie jego praw jako wspólnika tej spółki (w tym również
statusu współwłaściciela tejże nieruchomości) – uniemożliwi to jedynie dokonanie wpisu zmiany prawa własności
tej nieruchomości w księdze wieczystej (ale to już nie problem występującego wspólnika!)
zachowania szczególnej formy wymagać by wówczas należało od wypowiadającego udział wierzyciela osobistego
wspólnika – a przecież wierzyciel osobisty nie musi posiadać wiedzy na temat składników majątku wspólnego
wspólników spółki cywilnej.
„zachowanie bezpieczeństwa obrotu” – w tym zakresie gdyby ustawodawca chciał to uregulowałby taką konieczność
zachowania szczególnej formy wypowiedzenia w k.c. – ponieważ jednak zawsze można taką formę wymóc w
postanowieniach umownych, to wydaje się, że taka regulacja nie jest potrzebna.
Inne (pozostałe) przyczyny zmiany składu osobowego spółki:
II. PRZYSTĄPIENIE OSOBY TRZECIEJ DO SPÓŁKI
(choć brak w tym zakresie konkretnych przepisów, to jest to
dopuszczalne na zasadzie swobody umów) wymaga to zmiany umowy spółki, a do tego potrzebna jest jednomyślna
zgoda wszystkich jej wspólników oraz oświadczenie woli wstępującego do spółki podmiotu.
Zgodnie z art. 77 § 1 k.c.
zmiana umowy spółki wymaga takiej samej formy, w jakiej umowa ta została zawarta
(przy czym jeżeli umowa taka zawarta była ustnie bądź w zwykłej formie pisemnej, a w skład majątku wspólnego
wchodzi prawo przedmiotowe, dla którego przeniesienia ustawa wymaga zachowania formy szczególnej – to zmian tej
umowy w postaci przystąpienia do spółki nowego wspólnika – wymaga również zachowania szczególnej formy
przewidzianej dla przenoszenia tego prawa)
III. WYŁĄCZENIE WSPÓLNIKA ZE SPÓŁKI
poprzez uchwałę pozostałych wspólników
problem jest jednak taki,
czy taka instytucja (możliwość) w ogóle istnieje – o ile obowiązywała ona w Kodeksie zobowiązań (z lat 30 XX w.), to
obecnie takiej instytucji w Kodeksie cywilnym nie ma!
zdaniem mgr Stanika taka instytucja jest jednak
dopuszczalna, ale powinno to być wprowadzone do umowy spółki (precyzyjnie określając zarówno tryb jak i przesłanki
takiego wyłączenia). Aby więc wyłączyć wspólnika ze spółki poprzez uchwałę pozostałych wspólników, muszą być
spełnione następujące przesłanki:
podjęcie jednomyślnej uchwały wszystkich pozostałych wspólników w tej sprawie
ważny powód takiego wyłączenia (można ich katalog zawrzeć w umowie – patrz wyżej notatki o wypowiedzeniu
udziału)
podstawa do takiego wyłączenia musi być zawarta w umowie spółki (ale to tylko teoretyczne rozważanie;)
IV.
PRZENIESIENIE CZŁONKOSTWA
Sąd Najwyższy dopuścił możliwość przeniesienia członkostwa w spółce
na inną osobę (na podstawie dwustronnej czynności prawnej między zbywca i nabywcą) za zgodą wszystkich
pozostałych wspólników
zdaniem mgr Stanika taką instytucję należy jednak skrytykować, bo:
nie można przenieść majątku wspólnego, który jest nieokreślony w częściach (zakaz rozporządzania przez wspólnika
udziałem we wspólnym majątku wspólników wrażony w
art. 863 § 2 k.c.)
po co w ogóle dopuszczać taką możliwość, skoro i tak można to zrobić (zamienić jednego wspólnika na inną osobę)
po przez zmianę umowy spółki
Niemniej jednak taka możliwość obecnie (tzn. zawieranie takich zapisów w umowie) jest dozwolona.
Rozwiązanie spółki cywilnej
Rozwiązanie spółki cywilnej może nastąpić z następujących powodów:
zaistnienia przyczyn rozwiązujących wskazanych w treści umowy spółki, np. upływ czasu, na jaki została zawarta
ale
należy pamiętać o domniemaniu z art. 873 k.c.: „Jeżeli mimo istnienia przewidzianych w umowie powodów
rozwiązania spółki trwa ona nadal za zgodą wszystkich wspólników, poczytuje się ją za przedłużoną na czas nie
oznaczony.”
pozostanie w spółce tylko jednego wspólnika
ogłoszenie upadłości wspólnika
art. 874 § 2 k.c.: „Spółka ulega rozwiązaniu z dniem ogłoszenia upadłości
wspólnika.”
rozwiązanie spółki prawomocnym wyrokiem sądu (z ważnych powodów na żądanie wspólnika – jakie to mogą być
ważne powody – patrz wyżej do notatek o wypowiedzeniu wkładu)
art. 874 § 1 k.c.: „Z ważnych powodów każdy
wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd.”
za zgodą wszystkich wspólników
w ten sposób można rozwiązać w każdym czasie!
Rozliczenie się wspólników po rozwiązaniu spółki
sposób i kolejność rozliczenia reguluje art. 875 § 1 – 3 k.c.:
najpierw trzeba spłacić długi spółki (czasami „majątek spółki” nie wystarcza na ich pokrycie i wówczas mamy
odpowiedzialność solidarną jej wspólników – tzn. mogą dołożyć jeszcze z własnej kieszeni)
rozliczenie wkładów wniesionych przez wspólników (oczywiście jeżeli po spłaceniu wszystkich długów i
zobowiązań spółki coś jeszcze z „jej” majątku pozostaje) – tu obowiązują takie same zasady, jak w przypadku
rozliczania się z ustępującym ze spółki wspólnikiem
podział reszty majątku wspólnego miedzy wspólników (także jeżeli coś jeszcze zostanie po spłacie długów i
rozliczeniu wkładów) – tu podziału dokonuje się między wspólników w takich samych częściach, w jakich
uczestniczyli w majątku wspólnym spółki.
Ćwiczenia 10 i 11 (09.05.2013)
UMOWA AGENCYJNA
Umowa agencyjna
jest typem umowy nazwanej (uregulowana w Tytule XXIII Księgi trzeciej Kodeks cywilny czyli: art.
758 – 764
9
)
jest umową o pośrednictwo handlowe, (ten sam rodzaj umowy, co zlecenie o świadczenie usług – w tym wypadku
usług pośrednictwa),
umowa dwustronnie zobowiązująca, wzajemna, konsensualna, negocjowana (a więc nie adhezyjna!),
umowę agencyjną można zawrzeć na czas określony lub nieokreślony.
umowa podmiotowo kwalifikowana dwustronnie – może być zawarta wyłącznie między przedsiębiorcami! (może ją
zawrzeć agent w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa z innym przedsiębiorcą – nie ma tu natomiast
znaczenia w jakiej formie organizacyjno-prawnej owi przedsiębiorcy prowadzą swoją oni działalność: mogą to więc
być osoby fizyczne, osoby prawne, tzw. ułomne osoby prawne)
Jeżeli strona, z którą agent zawiera umowę nie jest przedsiębiorcą (tylko agent jest przedsiębiorcą), a mamy do
czynienia z umową o treści umowy agencyjnej – to stosujemy wówczas art. 764
9
k.c. „Do umowy o treści
określonej w art. 758 § 1, zawartej z agentem przez osobę nie będącą przedsiębiorcą, stosuje się przepisy
niniejszego tytułu, z wyłączeniem art. 761-761
2
, art. 761
5
oraz art. 764
3
-764
8
.”
Jeżeli agent nie jest przedsiębiorcą, lub żadna ze stron umowy nie jest przedsiębiorcą, a mamy do czynienia z
umową o treści umowy agencyjnej – to stosujemy przepisy ogólne dotyczące umów oraz art. 750 k.c.: „Do umów o
świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.”
Definicja legalna umowy agencyjnej
art. 758 § 1 k.c.: „Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent)
zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy
zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.”
Stąd mamy dwa elementy przedmiotowo istotne tej umowy:
1) zobowiązanie się agenta do stałego pośrednictwa – mamy dwa rodzaje agencji:
agencja pośrednicząca
tu agent tylko pośredniczy przy zawieraniu umów
agencja przedstawicielska
agent nie tylko pośredniczy, ale również w imieniu zlecającego zawiera z umowy.
!UWAGA
zasadą jest agencja pośrednicząca, bo do prowadzenia agencji przedstawicielskiej agent musi mieć
umocowanie od zlecającego (wynikające np. z treści umowy) – art.758 § 2 k.c.: „Do zawierania umów w imieniu
dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego
umocowanie.”
2) zapłata przez zlecającego na rzecz agenta wynagrodzenia
Forma umowy agencyjnej
tu brak przepisu zastrzegającego dla tej umowy określoną formę umowy, może więc być ona
zawarta także w formie dowolnej (także ustnej!). Są jednak od tego dwa wyjątki:
I. w przypadku prowizji del credere – umowa agencyjna musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem
ad eventum (niedochowanie tej formy, nie wywoła zamierzonych czynnością prawną skutków prawnych!)
II. w przypadku zakazu konkurencji przez agenta po rozwiązaniu umowy agencyjnej – jeżeli taki zakaz jest
wprowadzony w umowie, to musi być ona zawarta pisemnie od rygorem nieważności!
Należy też pamiętać o treści art. 758
2
k.c.: „Każda ze stron może żądać od drugiej pisemnego potwierdzenia treści umowy
oraz postanowień ją zmieniających lub uzupełniających. Zrzeczenie się tego uprawnienia jest nieważne.”
OBOWIĄZKI STRON UMOWY AGENCYJNEJ
Obowiązki obu stron umowy:
obowiązek lojalności (każdej ze stron wobec drugiej strony)
art. 769 k.c.
jest to jedyny taki przepis w Kodeksie
cywilnym mówiący o lojalności.
Co znaczy lojalność?
nie działanie na niekorzyść drugiej strony, np. zakaz konkurencji (pamiętać należy, że w
przypadku, gdy niekorzyść drugiej strony będzie wynikała z zaniechania naszego działania, to lojalność będzie się
wiązała z podjęciem określonego działania) W ocenie lojalności drugiej strony stosuje się – podwyższony miernik
staranności!
obowiązek wynikający z art. 758
2
k.c., czyli pisemnego potwierdzenia treści umowy agencyjnej (bądź jej zmian) na
żądanie drugiej strony.
Obowiązki agenta:
stałe pośredniczenie przy podpisywaniu umów na rzecz zlecającego lub zawieranie tych umów w imieniu zlecającego
(jeżeli ma do tego umocowanie)
pośredniczenie = składanie oferty, negocjowanie, wyszukiwanie klientów namawianie do zawarcia umowy itp.
A co w przypadku, gdy agent zawrze umowę w imieniu zlecającego z klientem bez odpowiedniego umocowania lub
przekraczając zakres umocowania?
w tej sytuacji uważa się taką umowę za potwierdzoną (ważną), jeżeli zlecający
w imieniu którego agent ją zawarł, nie oświadczy temuż klientowi niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o
zawarciu umowy, że umowy nie potwierdza (art.. 760
3
k.c.)
przyjmowanie zapłaty za świadczenia zlecającego lub przyjmowanie świadczeń dla zlecającego, przyjmowanie
zawiadomień o wadach oraz oświadczeń dotyczących wykonania umowy zawartych w imieniu zlecającego – art. 759
k.c. (o ile strony, tj. agent i zlecający nie zawarły innych postanowień na ten temat w umowie)
przekazywanie zlecającemu wszelkich informacji mających znaczenie dla dającego
zlecenie (art. 760
1
§ 1 k.c.)
przestrzegać wskazówek dawanych przez zlecającego, uzasadnionych w danych są to obowiązki bezwzględnie
okolicznościach – nie dotyczy to spraw wewnątrz organizacyjnych agenta, ale obowiązujące, nie można ich
okoliczności zlecenia – np. ilości zawieranych umów w odniesieniu do zdolności wyłączyć postanowieniami
produkcyjnych zlecającego (art. 760
1
§ 1 k.c.) umownymi (art. 760
1
§ 2 k.c.)!!!
podejmowanie w zakresie prowadzonych spraw czynności potrzebnych do ochrony
praw dającego zlecenie (reklamacje itp.) (art. 760
1
§ 1 k.c.)
obowiązki wynikające z prowizji del credere – tu za dodatkowym wynagrodzeniem agent odpowiada za spełnienie
świadczenia przez klienta.
PROWIZJA DEL CREDERE
można ją zawrzeć tylko w umowie agencyjnej zawartej w formie pisemnej
(zastrzeżenie formy pisemnej ad eventum) Jest to dodatkowe wynagrodzenie dla agenta, które może mu przysługiwać,
jeżeli przyjmie na siebie odpowiedzialność za spełnienie świadczenia przez klienta. Ważne jest, by w umowie
agencyjnej określić zakres tej odpowiedzialności ponoszonej przez agenta za zobowiązania klienta – bo jeżeli takiego
określenia zakresu odpowiedzialności w umowie nie będzie, to wówczas agent odpowiada za wykonanie
zobowiązania przez klienta w całości! (art. 761
7
§ 1 k.c.)
!UWAGA
nie można takiego postanowienia o odpowiedzialności agenta zawrzeć w stosunku do wszystkich
zawieranych umów przez zlecającego, a tylko do umów określonych, np. z oznaczonym klientem, umów, przy
zawarciu których agent pośredniczył, albo które zawarł w imieniu dającego zlecenie (art. 761
7
§ 2 k.c.)
zakaz konkurencji po rozwiązaniu umowy agencyjnej – (art. 764
6
§ 1 – 4 k.c.) wprowadzenie takiego zakazu jest
możliwe tylko przez odpowiednie zastrzeżenie umowne (bo co do zasady agent nie jest do tego zobowiązany!) – ale
dotyczy to tylko umów agencyjnych zawieranych w formie pisemnej pod rygorem nieważności (można jednak
zawrzeć oddzielną umowę dotyczącą tego zakazu konkurencji po rozwiązaniu umowy agencyjnej i wówczas tylko ta
dodatkowa umowa musi być w formie pisemnej!)
Warunki ograniczenia (zakazu) prowadzenia konkurencyjnej działalności przez agenta po rozwiązaniu umowy agencyjnej:
nie może to dotyczyć wszystkiego, tzn. całej działalności agenta – chodzi o zakaz działalności konkurencyjnej
w zakresie i obszarze, w jakim działał agent, np. grupy klientów, obszaru geograficznego, rodzaju usług lub
towarów itp.
taki umowny zakaz konkurencji może być przewidziany tylko maksymalnie na 2 lata od rozwiązani umowy
agencyjnej! (zapis przewidujący dłuższy okres i tak nie spowoduje nie spowoduje prawnie ważnego
przedłużenia tego zakazu!)
[w razie wątpliwości, czy zapis przewidujący dłuższy, niż 2 letni okres zakazu konkurencji nie spowoduje
całkowitej nieważności takiego umownego zastrzeżenia należy pamiętać o art. 65 § 2 k.c. – tj. przepisu
ważnego, ze względu na interpretację zapisów umownych, z którego wynika, że zapisy umowne należy badać
pod kontem zamiarów i celów stron, a nie pod kontem ich dosłownego brzmienia]
jest to ograniczenie (zakaz) odpłatny, ale strony mogą przewidzieć w umowie nieodpłatność tego ograniczenia
(przez wyraźny zapis umowny na ten temat – bo jeżeli takiego zapisu o nieodpłatności nie będzie, to
przyjmuje się, że ów zakaz jest on odpłatny!)
W przypadku braku określenia w umowie sumy odpłatności należnej agentowi za zakaz konkurencji –
agentowi należy się suma w wysokości odpowiedniej do korzyści osiągniętych przez zlecającego na skutek
ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz utraconych z tego powodu możliwości zarobkowych przez
agenta (art. 764
6
§ 4 k.c.)
!UWAGA
jeżeli umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność
ponosi agent, to wówczas nawet, jeżeli w umowie nie było zastrzeżenia o nieodpłatnym zakazie konkurencji –
staje się on nieodpłatny (tzn. agent nadal jest związany zakazem konkurencji, ale nie dostanie za to kasy!!!)
Możliwość odwołania zapisów dotyczących zakazu konkurencji:
można tego dokonać w każdym czasie za porozumieniem stron,
jednostronnie dający zlecenie może to uczynić do dnia rozwiązani umowy agencyjnej i wówczas po upływie 6
miesięcy od daty odwołania zlecający jest zwolniony od obowiązku wypłacenia sumy związanej z
odpłatnością tego zakazu
(art. 764
7
k.c.) Wymagana jest tu pisemna forma pod rygorem nieważności.
agent również może się zwolnić jednostronnie od obowiązku zakazu konkurencji – dotyczy to tylko
przypadku, w którym agent wypowiada umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi
zlecający. Wymagana jest tutaj forma pisemna dla takiego oświadczenia agenta (pod rygorem dla celów
dowodowych) złożona zlecającemu maksymalnie w ciągu 1 miesiąca od dnia wypowiedzenia umowy! (art.
764
8
k.c.)
Obowiązki dającego zlecenie:
obowiązek zapłaty na rzecz agenta wynagrodzenia za jego działalność w ramach zawartej umowy agencyjnej.
!UWAGA
strony mogą dowolnie umówić się na sposób wynagrodzenia agenta (nie musi to być prowizja!), ale
jeżeli strony nie ustaliły w umowie w jaki sposób wynagrodzenie będzie naliczane agentowi – wówczas jest to
prowizja! (należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 761
6
k.c. – przepisy o prowizji można stosować także do innych
sposobów wynagradzania)
obowiązek powiadomienia agenta przez zamawiającego o zawieranych umowach (wynikający z art. 761 § 1 k.c.) –
chodzi więc o przypadki, kiedy agent ma na coś wyłączność – bo wówczas należy mu się przecież prowizja od
zawarcia takich umów, bez względu na to czy zostały zawarte z jego udziałem, czy nie – może więc nie wiedzieć, ze
zamawiający zawarł taka umowę „za jego plecami”, za którą i tak należy mu się prowizja!
obowiązek dającego zlecenie przekazywania agentowi dokumenty i informacje
potrzebne do prawidłowego wykonywania umowy (art. 760
2
§ 1 k.c.)
obowiązek dającego zlecenie przekazywania agentowi informacji o przyjęciu
lub odrzuceniu propozycji zawarcia umowy oraz informacji o niewykonaniu umowy,
przy zawarciu, której agent pośredniczył lub którą zawarł w imieniu dającego są to obowiązki bezwzględnie
zlecenie (bo od tych informacji zależy wysokość wynagrodzenia agenta!) obowiązujące, nie można ich
(art. 760
2
§ 2 k.c.) wyłączyć postanowieniami
obowiązek przekazania w rozsądnym czasie informacji agentowi, że liczba umów, umownymi (art. 760
2
§ 4 k.c.)!!!
których zawarcie przewiduje lub wartość ich przedmiotu będzie znacznie niższa,
niż agent mógłby się normalnie spodziewać (chodzi tu o to, by w sytuacji znacznego
obniżenia liczby zawieranych przez dającego zlecenie umów – agent mógł się na te
zmniejszone obroty przygotować) (art. 760
2
§ 3 k.c.)
obowiązek złożenia agentowi oświadczenia zawierającego wyliczenie należnej
mu prowizji (maksymalnie w ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale,
w którym agent nabył do prowizji prawo!) (art. 761
5
§ 1 k.c.)
obowiązek udostępnienia agentowi (na jego żądanie) wszelkich potrzebnych
mu informacji, niezbędnych do ustalenia, czy wysokość należnej mu prowizji
została prawidłowo wyliczona – chodzi m.in. o możliwość wyciągów z ksiąg w zakresie tych obowiązków
handlowych dającego zlecenie lub o dostęp do nich dla biegłego rewidenta postanowienia umowne
wybranego przez strony – służy to zabezpieczeniu się agenta przed ewentualnością mniej korzystne dla agenta
oszukania go przez dającego zlecenie (art. 761
5
§ 2 k.c.) są nieważne!!!
Przysługujące w tym zakresie agentowi środki prawne
jeżeli dający zlecenie
uchylałby się od obowiązku udostępnienia agentowi powyższych informacji – istnieje
możliwość uzyskania dostępu do nich w drodze powództwa sądowego, wytoczonego
maksymalnie w ciągu 6 miesięcy od dnia zgłoszenia żądania dającemu zlecenie
(art. 761
5
§ 3 k.c.)
WYNAGRODZENIE AGENTA:
Co składa się na wynagrodzenie agenta? (czyli za co dostaje kasę!):
agentowi należy się wynagrodzenie zarówno za umowy zawarte w trakcie trwania umowy agencyjnej, do których
zawarcia doszło w wyniku jego działalności oraz za umowy zawarte z klientami pozyskanymi przez agenta
wcześniej (art. 761 § 1 k.c.)
agent może dostać wyłączność na klientów z danej grupy, albo wyłączność na oznaczony obszar geograficzny –
wówczas nawet jeżeli agent „nie kiwnął palcem” by zawrzeć umowę z klientem z przyznanej mu grupy
wyłączności lub w ramach przyznanego mu obszaru na wyłączność, a taka umowa zostałaby zawarta, to i tak
agentowi przysługuje prowizja od tej umowy! (art. 761 § 2 k.c.)
agentowi należy się również prowizja za umowy zawarte po rozwiązaniu umowy agencyjnej – jeżeli klient, z
którym zawarto taką umowę złożył propozycję jej zawarcia agentowi lub dającemu zlecenie jeszcze w trakcie
trwania umowy agencyjnej (art. 761
1
§ 1 k.c.)
agentowi należy się również prowizja za umowy zawarte po rozwiązaniu umowy agencyjnej – jeżeli do zawarcia
takiej umowy doszło w przeważającej mierze w wyniku działalności agenta prowadzonej w trakcie trwania umowy
agencyjnej oraz umowa taka została zawarta w rozsądnym czasie po rozwiązaniu umowy agencyjnej (art. 761
1
§ 2)
w przypadku tzw. „kolizji agentów” – agentowi należy się również cześć prowizji od umów zawartych w wyniku
działalności poprzedniego agenta tylko w przypadku, jeżeli za podziałem prowizji między obu agentów
przemawiają względy słuszności (art. 761
2
k.c.)
Ponadto agentowi przysługuje jeszcze:
* zwrot wydatków poniesionych w związku z wykonaniem zlecenia, ale jeżeli spełnione są następujące przesłanki art. 762:
poniesione wydatki były uzasadnione,
nie ma odmiennych w tym zakresie zapisów umownych,
kwota tych wydatków nie przekracza zwykłej w danych stosunkach miary
świadczenie wyrównawcze – agent może go żądać po rozwiązaniu umowy agencyjnej
Świadczenie wyrównawcze:
Kiedy świadczenie wyrównawcze się agentowi należy?
muszą być tu spełnione następujące przesłanki (art. 764
3
§ 1):
przemawiają za tym względy słuszności
w trakcie trwania umowy agencyjnej agent pozyskał dla zamawiającego nowych klientów lub istotnie zwiększył
obroty zamawiającego
po rozwiązaniu umowy agencyjnej z agentem zamawiający nadal czerpie korzyści z działalności agenta
Jaka może być maksymalna wysokość świadczenia wyrównawczego?
wysokość świadczenia wyrównawczego nie może
przekraczać wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok! – brane jest tu pod uwagę średnie roczne wynagrodzenie
agenta z okresu ostatnich 5 lat trwania umowy agencyjnej lub średnie roczne wynagrodzenie z okresu trwania całej umowy
agencyjnej, jeżeli trwała ona krócej niż 5 lat. (art. 764
3
§ 2 k.c.)
Świadczenie wyrównawcze jest roszczeniem dziedzicznym
w razie śmierci agenta – świadczenia wyrównawczego mogą
żądać jego spadkobiercy! (art. 764
3
§ 4 k.c.)
Termin skutecznego żądania świadczenia wyrównawczego
by skutecznie dochodzić swoich roszczeń – agent bądź jego
spadkobiercy – muszą złożyć odpowiednie żądanie wobec dającego zlecenie przed upływem jednego roku od rozwiązania
umowy agencyjnej! (art. 764
3
§ 5 k.c.)
!UWAGA
istnieje możliwość dochodzenia przez agenta odszkodowania na zasadach ogólnych – nawet jeżeli uzyskał
świadczenie wyrównawcze! (art. 764
3
§ 3 k.c.)
Kiedy świadczenie wyrównawcze agentowi nie przysługuje?
chodzi o trzy sytuacje z art. 764
4
k.c.:
1)
umowa została wypowiedziana przez dającego zlecenie na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi agent
(to okoliczności, które usprawiedliwiają wypowiedzenie umowy agencyjnej bez zachowania terminów wypowiedzenia)
2)
umowa została wypowiedziana przez agenta – ale tu są dwa od tego wyjątki:
a)
wypowiedzenie jest uzasadnione okolicznościami, za które odpowiada dający zlecenie
b)
wypowiedzenie jest usprawiedliwione wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta – a względy słuszności nie
pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania czynności agenta!
3)
przeniesienie przez agenta (za zgoda dającego zlecenie) swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy agencyjnej na
inną osobę.
ZAKOŃCZENIE STOSUNKU UMOWY AGENCYJNEJ:
W przypadku umowy agencyjnej zawartej na czas nieoznaczony jest możliwość wypowiedzenia umowy z zachowaniem
terminów ustawowych lub umownych.
Mamy następujące terminy ustawowe:
wypowiedzenie na miesiąc naprzód w pierwszym roku trwania umowy agencyjnej
wypowiedzenie na dwa miesiące naprzód w drugim roku trwania umowy agencyjnej
wypowiedzenie na trzy miesiące naprzód w trzecim i każdym następnym roku trwania umowy agencyjnej
!UWAGA
ustawowych terminów wypowiedzenia nie można umownie skracać, ale można je natomiast w umowie
agencyjnej wydłużyć (art. 764
1
§ 1 – 2 k.c.), należy tu pamiętać o następujących zasadach (art. 764
1
§ 2 k.c.):
termin ustalony dla dającego zlecenie nie może być krótszy niż termin ustalony dla agenta
przedłużenie terminu dla agenta powoduje takie samo przedłużenie dla dającego zlecenie
Kiedy upływa termin wypowiedzenia?
jeżeli umowa nie stanowi inaczej, to z końcem miesiąca kalendarzowego (art.
764
1
§ 3 k.c.)
Mechanizm automatycznego przedłużenia umowy agencyjnej zawartej na czas oznaczony w umowę na czas nieoznaczony:
Zgodnie z art. 764 k.c.: „Umowę zawartą na czas oznaczony, a wykonywaną przez strony po upływie terminu, na jaki
została zawarta, poczytuje się za zawartą na czas nieoznaczony.” – dopiero do umowy tak przedłużonej stosujemy terminy
i przepisy wypowiedzenia jak do umowy na czas nieoznaczony! (bo należy pamiętać, że umowy agencyjnej zawartej na
czas oznaczony nie można w „normalnych sytuacjach wypowiedzieć” – ulega ona rozwiązaniu z upływem czasu, na jaki
została zawarta!)
Wypowiedzenie natychmiastowe umowy agencyjnej (bez zachowania terminów wypowiedzenia!):
Każdą umowę agencyjną (bez względu na to, czy zawarta jest na czas oznaczony czy nieoznaczony) można wypowiedzieć
natychmiast, bez zachowania terminów wypowiedzenia – z powodu następujących okoliczności (art. 764
2
§ 1 k.c.):
niewykonywanie obowiązków przez jedną ze stron w całości lub w znacznej części,
zaistnienie nadzwyczajnych okoliczności.
Odpowiedzialność odszkodowawcza
w przypadku wypowiedzenia na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność
ponosi druga strona – możliwa jest jej odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę poniesioną przez wypowiadającego
w następstwie wypowiedzenia umowy!!! (art. 764
2
§ 2 k.c.)
!UWAGA
nie ma przepisu mówiącego o wygaśnięciu umowy agencyjnej z mocy prawa!!! (no, chyba że agent umrze)
UMOWA FAKTORINGU
Umowa faktoringu
jest to umowa nienazwana – stosujemy więc do niej przepisy ogólne o umowach!
(Istnieje też Konwencja Ottawska z 1988 roku dotycząca faktoringu – tu uregulowania na ten temat, m.in. definicja umowy
faktoringu itd. – ale nie jest dla nas wiążąca, bo Polska jej nie podpisała!)
Na czym polega faktoring?
jest to forma działalności finansowej polegająca na wykupie nieprzeterminowanych (nie
wymagalnych jeszcze) wierzytelności przedsiębiorców należnych im od ich odbiorców z tytułu dostaw towarów i usług. W
faktoringu mamy więc trzy podmioty: FAKTORANT, DŁUŻNIK FAKTORINGOWY i FAKTOR (faktorem będzie
zawsze wyspecjalizowana instytucja finansowa, np. utworzona przez banki) – z czego tylko faktorant i faktor będą
stronami umowy faktoringu!
!UWAGA
umowa faktoringu jest zawierana przez profesjonalistów (jest zawsze dwustronnie profesjonalna!)
Element przedmiotowo istotne umowy faktoringu:
cesja wierzytelności
tu: wykupienie przez faktora od faktoranta należnych mu jeszcze niewymagalnych
wierzytelności
zobowiązanie się faktora do świadczenia na rzecz faktoranta 2 dodatkowych usług (różnica między zwykła cesją
wierzytelności!)
Jakiego rodzaju mogą to być usługi:
związane bezpośrednio z tą wierzytelnością (np. wezwania do zapłaty, itp.)
usługi luźno związane z wierzytelnością
usługi w ogóle niezwiązane z wierzytelnością (reklama, usługi prawne, itp.)
Forma umowy faktoringu:
Jest to umowa nieuregulowana, ale za przepisami o cesji (bo w końcu mamy tu swego rodzaju cesję) można wskazać, że
jeżeli wierzytelność między faktorantem a dłużnikiem jest stwierdzona na piśmie, to umowa factoringu również winna być
sporządzona w formie pisemnej (porównaj art. 511 k.c.)
Dopuszczalność umowy faktoringu
tu również trzeba się odnieść do przepisów o dopuszczalności cesji –
niedopuszczalna więc będzie umowa faktoringu w następujących przypadkach (porównaj z art. 509 § 1 k.c.):
kiedy możliwość cesji wierzytelności wyłączałaby ustawa,
byłoby to sprzeczne z właściwością zobowiązania,
sprzeciwiałyby się temu zastrzeżenia umowne między faktorantem a jego dłużnikiem factoringowym.
Jakie rodzaje wierzytelności mogą być przedmiotem faktoringu?
niewymagalne wierzytelności pieniężne
wierzytelności krótko i średnioterminowe
Przyjmuje się, że te wierzytelności winny być zabezpieczone (ale nie zawsze tak jest!)
!Uwaga
możliwe jest dokonanie w ramach umowy faktoringu cesji globalnej – tzn. obejmujących wszystkie
wierzytelności faktoranta!
Rodzaje faktoringu (wykształcone w obrocie):
1) faktoring tajny
tu nie mówimy dłużnikowi o umowie faktoringu
faktoring jawny
tu zawiadamiamy dłużnika o zawartej umowie faktoringu – i od tej pory dłużnik jest
zobowiązany spełnić świadczenie do rąk faktora
2) factoring pełny
tu faktor przejmuje pełną odpowiedzialność za brak spłaty
factoring niepełny
tu częściowa odpowiedzialność
3) metafaktoring
czyli zawieranie umowy faktoringu przez faktora z kolejnym faktorem
Funkcje umów factoringowych:
funkcja zabezpieczająca wypełnienie świadczenia (w przypadku faktoringu pełnego)
funkcja kredytowa (faktorant dostaje kasę wcześniej, niż jest wymagana wierzytelność)
funkcja administracyjna (obsługa tej wierzytelności)
UMOWA FORFAITINGU
Umowa forfaitingu
jest to umowa nienazwana, konstrukcyjnie jest zbliżona do umowy faktoringu
Cechy tej umowy:
tu zawsze przedmiotem cesji jest jedna wierzytelność
są to wierzytelności długoterminowe
dotyczy wierzytelności na wysokie sumy (przynajmniej 1 mln $!)
wierzytelności musza być udokumentowane (?)
zabezpieczone instrumentami prawnym
umowa forfaitingu występuje głównie relacjach (stosunkach) międzynarodowych
zazwyczaj taką wierzytelność odkupuje nie jeden podmiot, ale grupa podmiotów (zmniejszenie ryzyka!)
UMOWA FRANCHISINGU
Umowa franchisingu (frenczajzingu, umowa franczyzy)
umowa nienazwana – stosujemy więc do niej przepisy ogólne
o umowach.
[ Trochę historii – na początki franczyzy wskazuje się w formie działania amerykańskiej fabryki Singera po wojnie
secesyjnej, obecnie w Polsce mamy gównie do czynienia z zagranicznymi sieciami franchisingowymi, ale mamy też i
polskie przykłady: Blikle czy sieć sklepów z kawą „Pożegnanie z Afryką” ]
Elementy przedmiotowo istotne umowy franchisingu:
Franczyzodawca przekazuje fanczyzobiorcy:
sposób prowadzenia biznesu (szczegółowe instrukcje na ten temat)
umożliwia franczyzobiorcy działanie pod marką (logo) franczyzodawcy
Franczyzobiorca za powyższe jest zobowiązany do zapłaty na rzecz franczyzodawcy – tu 3 rodzaje opłat:
1) opłata wstępna – za rozpoczęcie działalności franczyzowej
2) opłata stała (cykliczna) – za korzystanie z pakietu franczyzowego (zazwyczaj jest ona uzależniona od obrotu,
ale często jest też ustalone minimum)
3) opłata za prowadzenie reklamy – zazwyczaj to twórca sieci franchisingowej prowadzi taką działalność
reklamową, a nie każdy z franczyzobiorców z osobna.
Rodzaje sieci franchisingowych:
1) międzynarodowe i krajowe
2) franchising bezpośredni
z każdym franczyzobiorcą jest zawierana (bezpośrednio) odrębna umowa z
właścicielem sieci franchisingowej
3) franchising pośredni
to są utworzone oddziały i to one zawierają umowy na danym terenie
4) subfranchising
franczyzobiorca może zawierać dalsze umowy franchisingowe z kolejnymi franczyzobiorcami
(ale musi być w tym celu zawarty odpowiedni zapis w umowie)
Wady i zalety umów franchisingowych:
Franczyzodawca [zalety]
otrzymuje pieniądze za umowy franchisingowe, brak finansowego ryzyka za rozwój swojej
sieci itp.
[wady]
ryzyko utraty zaufania klientów do swojej marki przez niewłaściwe działania franczyzobiorcy
Franczyzobirca [zalety]
możliwość rozpoczęcia działalności gospodarczej pod sprawdzoną i znaną marką,
otrzymanie sprawdzonych instrukcji na osiągnięcie sukcesu, dostęp do szkoleń itp.
[wady]
ponosi całe ryzyko finansowe rozkręcenia swojego biznesu (w formie franszyzy)
Forma umowy franchisingu
musi być pisemna pod rygorem nieważności!!!
Ćwiczenia 12 (09.16.2013)
BANK
definicja legalna banku jest w Ustawie z 29 sierpnia 1997 roku Prawo Bankowe (upb), gdzie zgodnie z art. 2
upb:
„Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do
wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.”
!UWAGA
na gruncie Ustawy Prawo bankowe – bank nie jest instytucją finansową! (art. 4 ust. 1 pkt 7 upb) – natomiast
już na gruncie Kodeksu spółek handlowych bank jest instytucją finansową!
Formy tworzenia banków
banki mogą być tworzone w następujących formach (art. 12 upb):
Banki państwowe
może być utworzony przez Radę Ministrów, w drodze rozporządzenia na wniosek Ministra
Skarbu Państwa zaopiniowany przez Komisje Nadzoru Finansowego. (Rozporządzenie Rady Ministrów tworzące
bank państwowy określa: nazwę i siedzibę banku, przedmiot i zakres działalności banku, jego fundusze statutowe,
w tym środki wydzielone z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku.)
!Uwaga
bank państwowy nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców państwowych! (art. 14 ust. 1 – 3upb)
Banki spółdzielcze
założycielami mogą być tylko osoby fizyczne(!) w liczbie wymaganej dla założenia
spółdzielni – określonej w Ustawie Prawo spółdzielcze – tj. minimum 10 osób! (art. 13 ust. 2 upb)
Banki w formie spółek akcyjnych
założycielami mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, w liczbie
niemniejszej, niż 3 założycieli! (art. 13 ust. 1 upb)
!Uwaga
przepis powyższy nie ma zastosowania do banku, którego założycielem jest Skarb Państwa, bank
krajowy, instytucja kredytowa, bank zagraniczny, krajowy lub zagraniczny zakład ubezpieczeń, krajowy lub
zagraniczny zakład reasekuracji lub międzynarodowa instytucja finansowa (art. 13 ust. 3 upb)
Czynności bankowe
zgodnie z art. 5 upb możemy je podzielić na czynności bankowe sensu stricte i sensu largo:
Czynności bankowe sensu stricte (czynności bankowe w ścisłym znaczeniu, zarezerwowane dla banków)
Ich niezamknięty katalog jest w art. 5 ust. 1 upb:
przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie
rachunków tych wkładów,
prowadzenie innych rachunków bankowych,
udzielanie kredytów,
udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,
emitowanie bankowych papierów wartościowych,
przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,
wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
Czynności bankowe sensu largo (czynności bankowe dodatkowe, wykonywane dodatkowo przez banki)
Katalog takich czynności mamy w art. 5 ust. 2 upb:
udzielanie pożyczek pieniężnych,
operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,
wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
terminowe operacje finansowe,
nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,
udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.
Warrant
to papier wartościowy uprawniający jego posiadacza do pierwokupu akcji … (?)
Prawne zastrzeżenie wyrazów „BANK” i „KASA”:
Zgodnie z art. 3 upb wyrazy „bank” i „kasa” mogą być używane w nazwie tylko przez banki w rozumieniu
art. 2 tej
ustawy! (Inne podmioty nie mogą posługiwać się nazwą „bank” lub „kasa” ani w swej nazwie, ani w określeniu
prowadzonej działalności, ani w celach reklamowych) – od tej zasady są jednak dwa wyjątki:
1) zastrzeżenie nieużywania wyrazów ”bank” lub „kasa” nie dotyczy jednostek organizacyjnych , z których
działalności jednoznacznie wynika, że jednostki te nie wykonują czynności bankowych (np. Bank krwi)
2) drugi wyjątek dotyczy wyrazu „kasa” – mogą go używać jednostki organizacyjne, które na podstawie odrębnej
ustawy gromadzą oszczędności oraz udzielają pożyczek pieniężnych osobom fizycznym zrzeszonym w tych
jednostkach (chodzi o tzw. para banki, czyli SKOKi – te, choć nie są bankami w rozumieniu Ustawy Prawo
bankowe – mogą używać wyrazu „kasa” w swej nazwie, określeniu swej działalności lub jej reklamie)
Sankcje za nieprzestrzeganie zastrzeżenia używania wyrazów „BANK” i KASA”:
Za używanie wyrazów „bank” i „kasa” przez osoby i podmioty do tego nieuprawnione – grozi taka sama sankcja karna, jak
za bezprawne wykonywanie czynności bankowych (działalności bankowej), czyli kara grzywny do 5 tys. zł lub kara
pozbawienia wolności do lat 3! (art. 171 ust. 1 i 2 upb)
UMOWA RACHUNKU BANKOWEGO
Umowa rachunku bankowego
umowy nazwana, jest uregulowana w Kodeksie cywilnym (częściowo) i w Ustawie
Prawo bankowe.
Definicja legalna umowy rachunku bankowego
zawarta jest art. 725 k.c.:
„Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub
nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego
zlecenie rozliczeń pieniężnych.”
Cechy umowy rachunku bankowego:
jest to umowa jednostronnie podmiotowo kwalifikowana – po stronie prowadzącego rachunek bankowy (może nim
być tylko bank!),
umowa zobowiązująca (w znaczeniu kodeksowym jednostronnie – bo to bank zobowiązuje się do przechowywania
środków pieniężnych, ale w praktyce jest to zazwyczaj umowa dwustronnie zobowiązująca – bo klient w zamian za
prowadzenie rachunku zobowiązuje się w umowie do wpłacania określonych kwot, itp.),
umowa nieodpłatna (w rozumieniu kodeksowym, ale w praktyce bywa odpłatna!),
może być terminowa i bezterminowa,
umowa adhezyjna (nie negocjujemy jej – tak jest w większości przypadków, ale czasami, gdy zawieramy umowę
lokaty terminowej na wyższą kwotę – to wówczas przeważnie jest możliwość negocjacji jej warunków z bankiem),
wymagana forma zawarcia umowy – pisemna (art. 52 ust. 1 upb), ale bez zastrzeżenia tej formy pod rygorem
nieważności (bo w k.c. nie ma o tym mowy!)
Rodzaje rachunków bankowych
wymienia je art. 49 upb (katalog niezamknięty!), nie każdy z tych rachunków może
być prowadzony dla wszystkich podmiotów:
rachunki rozliczeniowe
te (nie mające w nazwie „oszczędnościowy”) mogą być prowadzone wyłącznie dla:
(w tym bieżące i pomocnicze),
os. prawnych, tzw. ułomnych os. prawnych oraz os. fizycznych prowadzących
rachunki lokat terminowych,
działalność gospodarcza na własny rachunek, w tym dla będących przedsiębiorcami
rachunki oszczędnościowe,
te (mające w nazwie „oszczędnościowy”) mogą być prowadzone dla:
rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe, os. fizycznych, szkolnych kas oszczędnościowych, pracowniczych kas
rachunki terminowych lokat
zapomogowo-pożyczkowych
oszczędnościowych,
rachunki powiernicze.
Rachunek wspólny
Ustawa Prawo bankowe przewiduje możliwość prowadzenia wspólnego rachunku bankowego dla
kilko osób (podmiotów), ale jednocześnie wprowadza ograniczenia w zakresie dla kogo taki rachunek wspólny może być
prowadzony
dotyczy to tylko: osób fizycznych i jednostek samorządu terytorialnego (art. 50 upb)
!UWAGA
rachunek wspólny dla jednostek samorządu terytorialnego może być prowadzony wyłącznie w związku ze
wspólnym wykonywaniem zadań publicznych, w tym dla realizacji przedsięwzięć współfinansowanych ze środków Unii
Europejskiej! (art. 51b ust. 1 upb)
Skutki wspólnego rachunku bankowego:
W przypadku wspólnego rachunku bankowego osób fizycznych, o ile umowa nie przewiduje inaczej, to (art. 51a upb):
każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na
rachunku,
każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych
współposiadaczy.
W przypadku zaś wspólnego rachunku bankowego prowadzonego dla jednostek samorządu terytorialnego (art. 51b ust.3 ):
zasady dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na wspólnym rachunku oraz zasady wypowiedzenia
umowy tego rachunku – określa zawsze umowa rachunku bankowego!
Posiadanie rachunku bankowego przez osobę małoletnią (możliwości dysponowania przez nią zgromadzonymi tam
środkami):
Zgodnie z art. 58 upb
osoba małoletnia, która jest właścicielem rachunku bankowego (chodzi o rachunek
oszczędnościowy, rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy lub rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej) może po
ukończeniu 13lat (!) swobodnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na tym rachunku – chyba że sprzeciwi
się temu pisemnie jego przedstawiciel ustawowy!
Elementy umowy rachunku bankowego
czyli co taka umowa winna określać? Art. 52 ust.2 upb wymienia katalog takich
elementów (!Uwaga
nie są to elementy przedmiotowo istotne tej umowy), wśród nich są m.in.:
oprocentowanie – nie jest obowiązkowe! – tylko jeżeli strony zastrzegą je w umowie!
obowiązek przelewów – też nie jest obligatoryjny! – tylko jeżeli strony zastrzega go w umowie!
(te elementy mogą, ale nie musza się znaleźć w umowie rachunku bankowego!)
Obowiązki stron umowy rachunku bankowego:
Obowiązki po stronie banku:
1) przechowywanie środków pieniężnych (przechowywanie = ich przyjęcie, zabezpieczenie itp.)
2) zwrot tych środków na każde żądanie klienta, chyba że umowa uzależnia to od wypowiedzenia umowy
3) dokonywanie rozliczeń pieniężnych (jeśli umowa to przewiduje!) – w tym przypadku bank może jednak odmówić
dokonania tych rozliczeń na podstawie przepisów szczególnych (tu: przepisy dotyczące egzekucji administracyjnej
oraz przepisy dotyczące bezpieczeństwa publicznego – np. przeciwdziałanie „praniu brudnych pieniędzy”)
4) art. 728 § 1 k.c.
tu obowiązek banku (w przypadku umowy rachunku bankowego na czas nieokreślony)
informowania posiadacza rachunku o każdej zmianie stanu rachunku bankowego w sposób określony w umowie (ale
patrz niżej!)
!UWAGA
stwierdza się jednak, że nie ma potrzeby informowania posiadacza rachunku bankowego o każdej
zmianie stanu tego rachunku, uznając, że banki ów obowiązek wykonują, realizując przepis art. 728 § 1 k.c.
czyli
obowiązek wysyłania co miesiąc posiadaczowi rachunku bankowego bezpłatnego wyciągu z tegoż rachunku z
informacją o dokonywanych w tym okresie na rachunku zmianach i ustaleniem jego salda (może to być pisemnie lub
w innej formie, na którą zgodził się posiadacz rachunku).
Obowiązki posiadacza rachunku bankowego:
Są tylko dwa:
1) art. 729 k.c.
obowiązek posiadacza rachunku informowania banku o każdej zmianie swojego miejsca
zamieszkania lub siedziby
2) art. 728 § 3 k.c.
obowiązek zgłoszenia bankowi przez posiadacza rachunku niezgodności dotyczące zmian stanu
rachunku lub salda w terminie do 14 dni od dnia otrzymania wyciągu z rachunku – jest to termin zastrzeżony na
korzyść posiadacza rachunku, który może również dochodzić swoich roszczeń po przekroczeniu tego terminu, bo:
termin przedawnienia
generalne (ogólne) terminy przedawnienia w Kodeksie cywilnym wskazane w art. 118 k.c.
to: 10 lat i 3 lata (dla świadczeń okresowych oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej), ale przepisy szczególne mogą przewidywać inne okresy przedawnienia
w przypadku zaś
przedawnienia roszczeń wynikających ze stosunku rachunku bankowego termin przedawnienia wynosi 2 lata – nie
dotyczy to jednak roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych (art. 731 k.c.)
Wypowiedzenie umowy rachunku bankowego:
w przypadku umów rachunku bankowego zawartych na czas określony – istota tych umów nie pozwala
wypowiedzieć ich ot tak sobie (chyba, że są na ten temat zastrzeżenia umowne)
w przypadku umów rachunku bankowego zawartych na czas nieokreślony – zgodnie z art. 730 k.c. może to
nastąpić w każdym czasie wskutek wypowiedzenie przez którąkolwiek ze stron, ale w przypadku wypowiedzenia
przez bank – może to nastąpić tylko z ważnych powodów!
Art. 60 upb: „Jeżeli umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, ulega ona rozwiązaniu, gdy w ciągu dwóch lat nie
dokonano na rachunku żadnych obrotów, poza dopisywaniem odsetek, a stan środków pieniężnych na tym rachunku nie
przekracza kwoty minimalnej określonej w tej umowie.”
Rozporządzanie środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym po śmierci posiadacza rachunku:
1) Zgodnie z art. 55 ust 1 upb w przypadku śmierci posiadacza rachunku (oszczędnościowego, oszczędnościowo-
rozliczeniowego lub terminowej lokaty oszczędnościowej) bank jest zobowiązany do dokonania następujących
wypłat:
a) osobie, która pokryła koszta pogrzebu zmarłego – zwrot wysokości poniesionych kosztów (ich wysokość nie
może jednak przekraczać kosztów zwyczajowych, przyjętych w danym środowisku)
b) zwrot różnych kwot wypłaconych tytułem renty, zasiłku, emerytury itp., których to wypłata nastąpiła już po
śmierci posiadacza rachunku – wówczas bank ma obowiązek zwrotu tych wpłaconych kwot do organu, który
dokonał ich wpłaty.
!UWAGA
wszystkie wymienione powyżej kwoty, podlegające obowiązkowi wypłaty – nie wchodzą w skład
spadku po zmarłym posiadaczu rachunku bankowego!!!
2) Instytucja dyspozycji wkładem bankowym na wypadek śmierci
przewidziana w art. 56 upb
posiadacz rachunku
(oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub terminowej lokaty oszczędnościowej) może polecić
pisemnie bankowi dokonanie po swojej śmierci wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom (krąg osób,
których można w takiej dyspozycji wskazać jest ograniczony – dotyczy to tylko: małżonka, wstępnych, zstępnych oraz
rodzeństwa.
Pozostałe postanowienia dotyczące instytucji dyspozycji wkładem:
kwota, którą można wypłacić w drodze takiej dyspozycji jest ograniczona i nie może być wyższa, niż
dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw (dane brane z GUSu)
posiadacz rachunku bankowego może wydać kilka takich dyspozycji – jeżeli łączna suma wydanych dyspozycji
przekracza powyżej wspomniany limit – dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją
wydaną wcześniej,
dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdej chwili cofnięta!
kwoty wypłacane w ramach dyspozycji wkładem na wypadek śmierci – również nie wchodzą do składu spadku
po zmarłym posiadaczu rachunku bankowego.
UMOWA KREDYTU
!UWAGA
jest wiele rodzajów kredytu – mają one poszczególne swoje regulacje w ustawach szczególnych – natomiast
my na zajęciach zajmujemy się wyłącznie podstawową regulacją umowy kredytu zawartą w Ustawie Prawo bankowe!
Umowa kredytu
umowa nazwana, uregulowana wyłącznie w Ustawie Prawo bankowe (art. 69 i nast.)
Cechy umowy kredytu:
umowa jednostronnie podmiotowo kwalifikowana (po stronie udzielającego, którym może być tylko bank!,
natomiast biorącym kredyt może być już każdy podmiot),
umowa dwustronnie zobowiązująca,
co do zasady jest umową negocjowaną,
jest to umowa konsensualna
umowa kredytu jest zawsze umową terminową!
umowa kredytu jest zawsze umową odpłatną! (jest zawsze oprocentowana!)
forma zawarcia
umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie (art. 69 ust 2 upb)
Definicja legalna umowy kredytu
art. 69 ust 1 upb: „Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji
kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca
zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z
odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.”
Elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu:
zobowiązanie się banku do oddania do dyspozycji kredytobiorcy w oznaczonym czasie określonej sumy pieniędzy na
realizację celu wskazanego w umowie,
kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania otrzymanych środków pieniężnych zgodnie z określonym w umowie
celem oraz do spłaty kredytu oraz odsetek
!UWAGA
prowizja nie jest elementem przedmiotowo istotnym umowy kredytu (prowizja oraz jej kwota musi być
określona w umowie kredytu, bo jak tego nie ma, to nie ma też prowizji!)
Przesłanki udzielenia kredytu:
.
Zdolność kredytowa
definicja w art. 70 ust. 2 upb: „Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty
zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na
żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.”
Udzielenie kredytu jest więc uzależnione od posiadania przez kredytobiorcę zdolności kredytowej – są jednak od tego dwa
wyjątki:
1) możliwość udzielenia kredytu osobie fizycznej, osobie prawnej lub tzw. ułomnej osobie prawnej – nieposiadającej
zdolności kredytowej – jeżeli zostanie ustanowiony szczególny sposób zabezpieczenia spłaty kredytu (art.70 ust. 2)
2) możliwość udzielenia kredytu osobie fizycznej, osobie prawnej lub tzw. ułomnej osobie prawnej – nieposiadającej
zdolności kredytowej – jeżeli zostanie ustanowiony odpowiedni program naprawczy (ocenia go bank według
swego „widzimisie”)(art. 70 ust. 2 pkt 2 upb)
W związku z kredytem bank ma prawo do:
weryfikowania zdolności kredytowej starającego się o kredyt,
weryfikowania sposobu wydatkowania środków z kredytu.
(w związku z powyższym kredytobiorca ma z kolei obowiązek względem banku udzielania mu informacji we skazanym
powyżej zakresie – art. 74 upb)
Wypowiedzeniu umowy kredytu:
w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu lub utraty przez niego zdolności
kredytowej – bank ma dwie możliwości: może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę
kredytu (są to uprawnienia alternatywne banku, tzn. może z nich skorzystać ale nie musi) (art. 75 ust 1 upb)
ustawowy termin takiego wypowiedzenia to 30 dni (w przypadku braku określenia go w umowie) lub 7 dni (jeżeli
kredytobiorca jest zagrożony upadłością) – ustawowe terminy wypowiedzenia można umownie wydłużyć, ale nie
można ich skrócić w umowie (art. 75 ust 2 upb)
bank nie może wypowiedzieć umowy kredytu jeżeli zgodził się na realizację przez kredytobiorcę programu
naprawczego (art. 75 ust 3 upb)
program naprawczy
nie jest to postępowanie upadłościowe! Tu na prośbę kredytobiorcy bank, w ramach programu
naprawczego, zawiera z kredytobiorcą umowę dotycząca restrukturyzacji jego zadłużenia.
Instytucja konsorcjum bankowego:
art. 73 upb – tu podstawa prawna do tworzenia grupy banków, czyli konsorcjum bankowego:
konsorcja bankowe są tworzone w celu wspólnego udzielania kredytu,
odpowiedzialność banków do wysokości ich wkładów,
wskazanie w umowie konsorcjum – banku umocowanego do reprezentowania konsorcjum (czyli do zawarcia
umowy kredytu).
Kredyt a pożyczka
W latach 90. W doktrynie był spór na temat tego, czy umowa kredytu jest odrębna umową, czy może jest to rodzaj umowy
pożyczki – obecnie wskazuje się na odrębność tych dwóch umów!
Kredyt i pożyczka – to dwa rodzaje umów!!! (pożyczka to czynność bankowa sensu largo, a kredyt to czynność bankowa
sensu stricte)
Różnice między umową kredytu a umową pożyczki:
kredyt
pożyczka
forma zawarcia umowy
zawsze w formie pisemnej pod
rygorem dla celów dowodowych
zawsze w formie pisemnej pod
rygorem dla celów dowodowych, w
przypadku pożyczki powyżej wartości
500 zł
strony umowy
kredytu może udzielić tylko bank!
każdy może udzielić pożyczki
cel udzielenia
cel udzielenia kredytu musi być
określony w umowie kredytu – jest to
element przedmiotowo istotny tej
umowy!
w umowie pożyczki cel jej udzielenia
nie musi być określony – strony mogą
go określić, ale nie muszą! – pożyczka
może być wykorzystana na
cokolwiek!
przedmiot umowy
przedmiotem umowy kredytu mogą
być tylko pieniądze (określona ich
suma!)
pożyczka może dotyczyć określonej
sumy pieniędzy lub rzeczy
oznaczonych co do gatunku
termin
(na jak długo może być zawarta
umowa)
umowa kredytu jest zawsze
terminowa – musi być zawarta na czas
określony
nie ma określonego terminu, na jaki
można zawrzeć umowę pożyczki – a
jak wynika z art. 723 k.c. – umowa
pożyczki może być zawarta na czas
nieoznaczony
odpłatność
umowa kredytu jest zawsze odpłatna –
tzn. oprocentowana
umowa pożyczki nie musi być
oprocentowana (może, ale nie musi!)