1
ĆWICZENIE XIV
OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW - W OCZYSZCZALNI "HAJDÓW"- (WIRTUALNA WYCIECZKA)
Zanieczyszczenie wód
Jest zjawiskiem trudnym do zdefiniowania, polega na zakłóceniu równowagi między czynnikami abiotycznymi
i biotycznymi oraz powstawania zespołów biocenotycznych przystosowanych do zmienionego środowiska.
Naturalnym procesem usuwania zanieczyszczeń jest:
Samooczyszczanie
Polegające na kompleksowym współdziałaniu czynników fizyko-chemicznych.
Składa się na nie:
•
Rozcieńczanie zanieczyszczeń wodą z odbieralnika
•
Sedymentacja zawiesin
•
Adsorbcja
•
Biologiczne usuwanie zanieczyszczeń
•
Wymiana substancji lotnych między wodą a atmosferą
•
Wymiana substancji między dnem a wodą
Biologiczne usuwanie zanieczyszczeń polega na:
Biosorpcji – czasowym gromadzeniu na powierzchni np. tlenków i wodorotlenku Fe
Mineralizacji
Bioakumulacji
Immobilizacji
Mineralizacja przebiega w etapach:
•
Biodegradacji
•
Utleniania produktów nieorganicznych
•
Samooczyszczanie jest to procesem tlenowym. Wywołuje deficyt O
2
.
Wpływ czynników biocenologicznych na proces samooczyszczania
O
2
Spełnia rolę akceptora H podczas utleniania substancji organicznej i zredukowanych form S i N.
Ilość tlenu, która w określonym czasie zostaje zuŜyta przez drobnoustroje na mineralizację to biochemiczne
zapotrzebowaniu tlenu (BZT) i wyraŜana jest w mgO
2
/l wody.
Streeter i Phelps (1935) przyjęli, Ŝe proces biochemiczny utleniania substancji przebiega wg. reakcji
monomolekularnej, tzn, Ŝe w kaŜdej jednostce czasu o ściśle określoną wartość, która dla 1 doby i temperatury 20
o
C
wynosi 20,6% ogólnej wartości BZT.
Prawidłowość ta pozwala w większości przypadków na skrócenie czasu określania BZT do 5 dni.
Linia tlenowa
SłuŜy do określania stopnia zanieczyszczeń oraz postępu samooczyszczania.
Ma 3 charakterystyczne punkty:
♦
Początkowy
♦
Krytyczny
♦
Tzw. punkt przegięcia
Punkt początkowy linii tlenowej znajduje się bezpośrednio poniŜej źródła
zanieczyszczenia. Wskutek dopływu związków organicznych w wodzie rozpoczyna
się w tym miejscu zwiększony pobór O
2
na mineralizację.
Dyfuzja z powietrza nie nadąŜa za jego zuŜyciem.
Wyznacza ona 4 strefy samooczyszczania:
1.
strefę największego obciąŜenia
2.
strefę rozkładu
3.
strefę regeneracji
4. strefę wody czystej
Inne czynniki wpływające na samooczyszczanie:
Temperatura
MoŜe wpływać dodatnio – podwyŜsza tempo procesów biodegradacyjnych lub
ujemnie – moŜe zmniejszać rozpuszczalność O
2
.
Odczyn
Optymalny obojętny. Gwałtowna zmiana pH wody uniemoŜliwia funkcjonowanie większości enzymów i
niszczy komórki.
Związki toksyczne
Stopień zatrucia wody oraz toksyczność określa się za pomocą metody biotestów, które pozwalają na ocenę
zaburzeń w podstawowym metabolizmie u organizmów testowych, po określonym czasie kontaktu z trucizną
(testy fizjologiczne); zabójczego działania badanego związku na organizmy testowe (testy letalne).
2
OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW
polega na doprowadzeniu do stanu, w którym stęŜenie i rodzaj zanieczyszczeń mieszczą się w dopuszczalnych granicach.
Aby proces samooczyszczania stanowił faktycznie końcowy etap oczyszczania ścieków ekosystem obciąŜony ściekami musi działać
bardzo sprawnie tzn. funkcje metaboliczne biocenozy i obieg materii w łańcuchu troficznym muszą się odbywać bez zakłóceń.
Najczęstszą przyczyną niespełnienia tego warunku jest nadmierne obciąŜenie odbiornika ściekami lub zatrucie
CHARAKTERYSTYKA ŚCIEKÓW
Ściekami nazywamy wody zuŜyte przez gospodarstwa domowe i zakłady przemysłowe oraz wody opadowe spłukujące z
powierzchni terenów miejskich i rolniczych róŜnego rodzaju nieczystości:
Ścieki bytowo-gospodarcze – duŜe ilości zanieczyszczeń fekalnych i mocznika, odpadów roślinnych i zwierzęcych oraz
detergentów. W 1m
3
–1260g zanieczyszczeń organicznych i mineralnych głównie białko, węglowodany i tłuszcze – czyli składniki
łatworozkładalne – łatwe do oczyszczenia metodami biologicznymi. Substancje organiczne są szkodliwe z punktu widzenia
biologicznego – detergenty i środki dezynfekcyjne;
Ścieki miejskie - ścieki bytowo-gospodarcze mieszane ze ściekami przemysłowymi;
Ścieki przemysłowe – w zaleŜności od pochodzenia: z przemysłu spoŜywczego o podobnym składzie jak gospodarczo – bytowe,
inne zawierają trudnodostępne składniki tj. ligniny (przemysł włókienniczy, drzewny i papierniczy), ale teŜ toksyczne – cyjanki,
fenole, nitrozwiązki, barwniki, oleje, substancje utleniające, sole metali cięŜkich;
Wody deszczowe – teŜ bardzo zanieczyszczone pyłami, substancjami gazowymi, komórkami mikroorganizmów pochodzącymi z
powietrza i gruntu. Spłukują resztki paliw, olei, nawozów sztucznych, środków ochrony roślin.
SPOSOBY OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW
•
Usuwanie zanieczyszczeń ze ścieków – cedzenie, sedymentacja, flotacja ciał nierozpuszczalnych – oczyszczanie mechaniczne
(I - pierwszy stopień oczyszczenia)
•
Oczyszczanie biologiczne (II - drugi stopień) usuwane są głównie organiczne substancje rozpuszczalne przez mikroorganizmy
heterotroficzne
•
Usuwanie nadmiaru substancji biogennych (III – trzeci stopień) lub związków refrakcyjnych (nie podlegają prawie usuwaniu
biologicznemu – np. detergenty, pestycydy)
OCZYSZCZANIE WSTĘPNE usuwa ciała stałe i nierozpuszczalne w wodzie, piasek, zawiesiny opadające
•
Cedzenie ścieków przez kraty i sita
•
Oddzielanie piasku w piaskownikach
•
Oddzielanie drobnych zawiesin w osadnikach wstępnych za pomocą zgarniaczy poruszających się po części przepływowej
BIOLOGICZNE OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW zachodzi w:
•
Komorach napowietrzania z osadem czynnym
•
ZłoŜach biologicznych
•
Glebie (filtry gruntowe, pola irygowane i pola nawadniane)
•
Stawach biologicznych (stabilizacja, napowietrzanie – takŜe w stawach rybnych)
OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW OSADEM CZYNNYM
Polega na mineralizacji związków organicznych przeprowadzanej głównie przez heterotroficzne bakterie
(liczba komórek bakteryjnych jest tu wielokrotnie wyŜsza niŜ w warunkach naturalnych;
zapotrzebowanie na O
2
pokrywane jest poprzez napowietrzanie)
w drodze takich samych procesów biochemicznych jak przy samooczyszczaniu.
Ścieki kierowane są do komór napowietrzania z osadem czynnym –
gęstą zawiesiną mikroorganizmów – stały dopływ O
2
, mieszanie utrzymane w stanie zawieszonym.
Rozwój osadu czynnego następuje w warunkach hodowli ciągłej.
Rozdzielanie oczyszczonych ścieków od osadu następuje w osadniku wtórnym skąd po odprowadzeniu ścieków do odbieralnika
osad przeprowadzany jest przez komorę regeneracyjną z powrotem do osadnika wstępnego.
Ze względu na uzyskane efekty końcowe wyróŜnia się sposoby:
•
Uproszczone – długotrwałe napowietrzanie ścieków z osadem, pełen biologiczny rozkład substancji organicznej oraz
zredukowanych form związków mineralnych, 90% usuwania zanieczyszczeń;
•
Konwencjonalne – teŜ ok. 90% usuwania zanieczyszczeń w ciągu kilku godzin;
•
Wysokosprawne – bardzo krótki okres czasu, intensywne napowietrzanie i więcej osadu;
•
Częściowo oczyszczające – krótkotrwałe napowietrzanie ścieków z małą ilością osadu -30-70% oczyszczania.
Charakterystyka osadu czynnego
śywa kłaczkowata zawiesina głównie bakterii heterotroficznych oraz w mniejszych ilościach grzyby, pierwotniaki, zwierzęta
wyŜsze – wrotki, nicienie
Flokulacja jest najprawdopodobniej wynikiem obecności Zooglea ramigera (naleŜącej do Pseudomonadales), a takŜe innych bakterii
wytwarzających śluz.
Im większa powierzchnia kłaczków tym intensywniejsze procesy biochemiczne. Mimo, Ŝe flokulacja zmniejsza powierzchnię
aktywną jest konieczna, gdyŜ zbyt duŜa dyspersja kłaczków uniemoŜliwia sedymentację drobnoustrojów i oddzielenie ich od
ś
cieków. Z kolei zbyt duŜa flokulacja powoduje pęcznienie osadu, złą sedymentację i złe warunki napowietrzania i odŜywiania.
Bakterie: głównie heterotroficzne: Achromobacter, Alcaligenes, Flavobacterium, Pseudomonas, przy oczyszczaniu ścieków
gospodarczo-bytowych – Proteus. Pseudomonas w ściekach obfitych w węglowodory.
Nieliczne chemosyntetyzujące – Nitrosomonas, Nitrobacter, Thiotrix, Beggiatoa
Rzadkie grzyby
Pierwotniaki – waŜna grupa – uczestnicząca w bioflokulacji są wskaźnikiem pracy osadu czynnego, jego natlenienia i obciąŜenia
związkami organicznymi, odŜywiaja się komórkami bakteryjnymi – klarują odpływ ścieków. NaleŜą do rodzajów:Vorticella,
Carchesium, Opercularia oraz Cochliopodium(ameba), Anthophysa (wiciowce), Trachelophyllum, Lionotus, Trochilia minor,
Oxytricha pellionella, Stylonychita mytilus.
Odwrotna zaleŜność między liczebnością wiciowców i orzęsków sw osadzie czynnym.
DuŜa liczba wiciowców (Bodo, Treponema) wskazuje na przeciąŜenie osadu czynnego i złą pracę osadu.
Orzęski – Verticcilla i Aspidisca – wskazują, Ŝe osad pracuje prawidłowo.
Wrotki – wskaźnik dobrej pracy osadu, ale w rozsądnych granicach.
3
PARAMETRY TECHNICZNE I TECHNOLOGICZNE
PRZY OCZYSZCZANIU OSADEM
OBCIĄśENIE OSADU CZYNNEGO ŁADUNKIEM ZANIECZYSZCZEŃ
gBZT
5
/sm
/s
ilość zanieczyszczeń
/sucha masa osadu (g)
/czas (s)
STĘśENIE OSADU CZYNNEGO W KOMORZE NAPOWIETRZANIA
System konwencjonalny
1000
-
5000
mg sm/l
System przedłuŜonego napowietrzania
3000
-
7000
mg sm/l
System częściowego oczyszczania
300
-
700
mg sm/l
INDEX OSADOWY (INDEX Mohlmana)
1g sm/ 1/2h
CZAS NAPOWIETRZANIA
0,5h-15h
t=V/q
V
-
objętość komór napowietrzania (ml lub m
3
)
q
-
natęŜenie przepływu ścieków (ml/h lub m
3
/g)
WIEK OSADU
V – ilość osadu (ml)
X
śr
- stęŜenie osadu (mg/ml)
Q
n
– dobowa ilość osadu nadmiernego (ml/d)
X
n
– stęŜenie substancji stałych w osadzie nadmiernym (mg/ml)
PRZYROST OSADU CZYNNEGO
∆x
V
= AsR – Bx
V
[g•sm/g BZT •d]
a – współczynnik syntezy biomasy osadu czynnego
S
r
– usunięty ładunek zanieczyszczeń
B – współczynnik utleniania biomasy
Xv – stęŜenie substancji lotnych w komorze napowietrzania
OZNACZANIE BZT
5
S – ilość O
2
rozpuszczonego w H
2
O w czasie poboru wody
d - ilość O
2
rozpuszczonego w H
2
O w wodzie do rozcieńczeń po 5-ciu dniach
c - ilość O
2
rozpuszczonego w H
2
O w próbie wody po 5-ciu dniach
m. – objętość badanej H
2
O w cm
3
I – zawartość H
2
O w butelce
WSKAŹNIK SAPROBOWOŚCI
S – wartość saprobowości - przynaleŜność gatunków do 5 stopni systemu saprobowego
(0 – strefa ksenosaprobowa ;....; 4 – strefa polisaprobowa)
n – częstotliwość względna
INDEX BIOLOGICZNY
P – liczba producentów
R – liczba reducentów
K – liczba konsumentów
BIOLOGICZNY INDEX ZANIECZYSZCZEŃ
A – ilość organizmów zawierających chlorofil
B - ilość organizmów bezchlorofilowych
WSKAŹNIK PRZYROSTU BIOMASY
E. coli w sterylnej wodzie zanieczyszczonej
Scenodesmus quadricanda w sterylnej wodzie nieznacznie zanieczyszczonej
[ ]
d
n
x
Qn
ś
rednia
x
V
Wo
•
=
)
(
)
(
g
sm
ml
V
Io
=
)
(
dobowa
o
nadmierneg
osadu
ilośl
ania
napowietrz
komorze
w
osadu
ilośl
]
/
[
)
(
5
lO
mg
d
m
I
c
d
S
BZT
−
•
−
+
=
n
s
n
S
•
=
K
R
P
biol
index
+
=
2
.
100
.
.
•
+
=
B
A
B
zan
index
biol
4
SPOSOBY OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW NIE WYKORZYSTYWANE W OCZYSZCZALNI
"HAJDÓW"
Zastosowanie osadu czynnego
Do usuwania metali cięŜkich za pośrednictwem osadu udaje się usunąć
ok. 80% Cd, Cr,Cu, Fe, Pb, Hg, Zn, Mn (40%), Ni(18%).
Oczyszczanie ścieków na złoŜach biologicznych
ZłoŜa – zbiorniki wypełnione luźno ułoŜonym materiałem ziarnistym i porowatym (np. koksem). NajwaŜniejszą
częścią jest błona biologiczna. Śluzowata warstwa złoŜona z bakterii, pierwotniaków, grzybów i
miksotroficznych glonów – otacza materiał stały złoŜa.
W odróŜnieniu do osadu – błona biologiczna przylega do materiału stałego o grubości 2-3mm>
Skład: Bakterie: Zooglea ramigera, Sphaerotilus natans, bakterie siarkowe, głównie Chromatium
Pierwotniaki – wiciowce – Euglena viridis i Bodo
Orzęski – Urostyla, Oxytricha, Paramecium, Chilodenella
Rhizopoda – Amoeba, Verrucosa i Arcella
W powierzchniowych warstwach sinice z rodzaju Oscillatoria, teŜ wrotki, nicienie, larwy much
Niebezpieczny jest rozwój form nitkowatych- Sphaerotilus natans, Leptomitus lacteus, Bagggiatoa alba,
Oscillatoria, które zarastają wolne przestrzenie tlenowe w konsekwencji wytwarzają warunki beztlenowe.
Zasada oczyszczania – ścieki stałe przepływają przez złoŜe w kontakcie z błoną biologiczną, doprowadzane jest
powietrze, następuje mineralizacja z namnoŜeniem mikroorganizmów.
Podział (zaleŜny od prędkości przepływu ścieków i obciąŜenia ładunku zanieczyszczeń):
•
Zraszane
•
Spłukiwane
•
WieŜowe
•
NiskoobciąŜone- otwarte urządzenia, temperatura atmosferyczna
•
WysokoobciąŜone – spłukiwane – częściowo lub całkowicie obudowane, ograniczony wpływ
czynników zewnetrznych, brak glonów, błona biologiczna cienka (1 mm), gdyŜ nadmiar stale
wypłukiwany – oddzielenie osadu od ścieków w osadniku wtórnym
•
WieŜowe – do oczyszczania ściśle określonego rodzaju ścieków, wysokość złoŜa 8-9m. do 20m.,
podział na strefy o róŜnym stopniu zanieczyszczeń i zespołach biocenotycznych
Biologiczne oczyszczanie ścieków w gruncie
Oparte na działalności biochemicznej mikroflory glebowej i drobnoustrojów ściekowych, które tworzą
mikroskopijną błonę biologiczną na cząstkach gleby przez co działa ona jak filtr biologiczny
•
Filtry gruntowe –okresowe zalewanie ściekami, systemem drenaŜowym do odbieralnika
•
Pola irygowane – grunty orne, łąki nawadniane, ścieki oczyszczane mechanicznie
•
Pola nawadniane – pola oczyszczane biologicznie i wykorzystywane rolniczo
•
Zawodne zimą, moŜliwość rozprzestrzenienia chorób, kosztowne urządzenia rozdeszczowujące,
przykry zapach
Oczyszczanie w stawach biologicznych
Naturalne lub sztuczne zagłębienia w terenie, w których światło dociera do dna. Sole mineralne wykorzystywane
przez glony Chlorella, Synechococcus – bardzo duŜa powierzchnia czynna, często zakwity glonów – Euglena
czy Chlamydomonas
III stopień oczyszczania ścieków
Pozbywanie się związków mineralnych NO
3
-
, PO
4
-
. Stosowne metody chemiczne i biologiczne. Np. chemiczne
strącanie fosforanów: chlorek Fe (FeCl
3
), siarczan glinu, biologiczne – działalność denitryfikatorów.
•
Dezynfekcja ścieków
•
Odnowa wód
•
Koagulacja, filtracja, adsorpcja na C aktywnym, wapnowanie, elektrodializa, odwrócona osmoza,
wymiana jonowa. Daje przywrócenie przydatności do picia.
5
Podział wód zanieczyszczonych
Istnieją trudności z precyzyjnym podziałem. Niezgodności pomiędzy klasyfikacjami świadczą o
niewystarczalności uŜywania w tym celu, jako markera, ogólnej liczebności bakterii w wodach.
I
wody bardzo czyste
200
wody czyste
5000
wody średnio zanieczyszczone
25000
wody zanieczyszczone
100000
II
PodłoŜe agarowe
PodłoŜe
Ŝelatynowe
Miano coli
wody nie zanieczyszczone
<200
300
>1
wody nieznacznie zanieczyszczone
1000
5000
1-0,1
wody wyraźnie zanieczyszczone
1000-5000
5000-10000
0,1-0,01
wody silnie zanieczyszczone
>5000
>10000
<0,01
Dla precyzyjniejszego określania stopnia zanieczyszczenia wprowadzono pojęcie saprobowości
Wskaźnik saprobowości określa poziom zanieczyszczenia wód martwą materią organiczną lub produktami
jej gnilnego rozkładu.
Termin saprobowość pochodzi od greckiego słowa „sapros”- gnilny. Nie jest to ścisłe określenie, gdyŜ strefy
saprobowe, to przede wszystkim te, w których odbywa się mineralizacja – proces tlenowy.
Tylko w wypadku nadmiernego obciąŜenia odbieralnika zanieczyszczeniami następuje wyczerpanie O
2
i
gnicie materiału organicznego.
Definicja saprobowości wg Praga (1966) oraz Caspersa iKorbe (1966).
Suma wszystkich procesów rozkładu materii dostarczających wolnej energii. MoŜna ją ocenić za pomocą
dynamiki przemian dysymilacji, intensywności pobierania O
2
lub składu biocenozy. Jest procesem
przeciwstawnym produkcji pierwotnej.
Saprobowość jest tym wyŜsza im większe zanieczyszczenie (zmniejszona liczba producentów).
Sukcesywny wzrost saprobowości, powoduje liczebną przewagę destruentów nad innymi ugrupowaniami w biocenozie.
Samooczyszczanie prowadzi do zmniejszania saprobowości i prowadzi do stałego zwiększania się udziału
producentów.
W strefie o róŜnej saprobowości zachodzą zmiany w zespołach organizmów zwanych saprobami lub saprobiontami.
Pierwszej klasyfikacji organizmów wodnych, jako wskaźników jakości wody dokonali Cohn (1870) oraz Mez (1898).
Na podstawie tzw. gatunków wskaźnikowych Kolkwitz i Marsson (1908-1910) wyróŜnili 4 główne strefy saprobowe:
1.
poli-
w najbardziej zanieczyszczonych wodach
1
•
10
6
bakterii/ml;
głównie bezbarwne i purpurowe bakterie siarkowe oraz wiciowce bezbarwne (Tetramitus poriformis, Bodo)
2.
α
-mezo- w średnio zanieczyszczonych wodach
1
•
10
5
bakterii/ml;
Euglena viridis dostarcza O
2
z fotosyntezy, bakterie nitkowate siarkowe-Sphaerotilus, Thiotrix
3.
β
-mezo- w średnio zanieczyszczonych wodach
1
•
10
4
bakterii/ml, BZT – 50 mg O
2
/l;
„forma głodowa” Sphaerotilus natans, Cladotrix dichotoma, sinice: Oscillatoria
4.
oligo-
w najmniej zanieczyszczonych wodach
1
•
10
4
bakterii/ml, BZT – 5 mg O
2
/l
całkowita czystość, nitkowate bakterie Ŝelaziste – Leptotrix ochraceum, Cladotrix dichotoma – forma głodowa
Sphaerotilus natans, sinice: Oscillatoria, Anabaena, okrzemki
Czasem wyróŜnia się teŜ strefy:
- antysaprobowa - zwana często toksyczną, związana z intensywnymi procesami gnilnymi i wydzielaniem duŜych ilości
trujących gazów. Organizmy Ŝywe występują w niej sporadycznie.
- katarobowa - wody tej strefy są bardzo czyste, moŜna tu zaliczyć wysokogórskie potoki i jeziora, róŜne wody źródlane
i wody podziemne wgłębne. Obserwuje się prawie całkowity brak związków organicznych i bardzo niską mineralizację.
Rozszerzenia tej klasyfikacji o dokładne podziały wód pod względem stopnia zanieczyszczenia, wprowadzenia nowych
gatunków wskaźnikowych, jak i zastosowania metod statystycznych celem ujednolicenia wyników badań dla ich prostej
i pełnej interpretacji dokonali:
Liebmann (1962) oraz Sladecek (1973), którzy rozszerzyli listę organizmów wskaźnikowych,
Thomas (1944), który podzielił strefę polisaprobową w zaleŜności od wielkości BZT5 na podstrefy:
6
o
α-polisaprobowa (bakteryjna)
BZT5>60 mg/l O
2
o
β-polisaprobowa (orzęsków)
BZT5 30-60 mg/l O
2
o
γ-polisaprobową (Sphaerotilus)
BZT5 20-30 mg/l O
2
Strefy saprobowe w zasadzie odpowiadały klasom czystości wód wg. klasyfikacji trójstopniowej obowiązującej w
latach 1970-2004. Od 2005 roku WiOŚ posługuje się skalą pięciostopniową.
W okresie obowiązywania trójstopniowej skali czystości wód ogólna charakterystyka danej klasy nie ulegała duŜym
zmianom i wyglądała następująco:
•
Klasa I – Wody tej klasy czystości mogą być wykorzystywane (do 1991 formułowano to "są przeznaczone"), jako
źródło zaopatrzenia ludności w wodę pitną, jako źródło zaopatrzenia przemysłu spoŜywczego i innych gałęzi
przemysłu wymagających tej klasy czystości wody oraz hodowli ryb łososiowatych;
•
Klasa II – Wody tej klasy czystości mogą być wykorzystywane (do 1991 formułowano to "są przeznaczone"), jako
źródło zaopatrzenia w wodę hodowli zwierząt, do celów rekreacji, sportów wodnych i kąpielisk oraz do hodowli
ryb z wyjątkiem łososiowatych.
•
Klasa III – Wody tej klasy czystości mogą być wykorzystywane (do 1991 formułowano to "są przeznaczone"), jako
źródło zaopatrzenia w wodę zakładów przemysłowych z wyjątkiem tych, dla których wymagana jest klasa I i II
oraz do celów nawodnienia terenów rolnych i ogrodniczych.
Wartości graniczne szczegółowych wskaźników takich jak zawartość poszczególnych zanieczyszczeń określane były w
odpowiednich rozporządzeniach. Część wskaźników była obligatoryjna – były to: ilość rozpuszczonego tlenu, BZT5,
ChZTMn, stęŜenie fenoli, chlorków, siarczanów i zawiesin. Wody nie spełniające ww. norm bywały niekiedy nazywane
nieformalnie wodami czwartej klasy, ale w oficjalnych publikacjach określane były, jako wody pozaklasowe lub nie
odpowiadające normom (n.o.n.)