1. Azot w glebie, źródła, zawartość w różnych glebach.

Azot jest składnikiem odżywczym roślin powodującym największe przyrosty plonów. Zapas azotu w

glebach uprawnych może zmniejszać się z roku na rok na skutek erozji wodnej oraz wynoszenia go z
plonami do miast, z których wraz z ściekami spływa do rzek i mórz. Stąd też coraz większą rolę w
wykorzystaniu azotu atmosferycznego i dostarczaniu go roślinom odgrywa przemysł produkujący nawozy
azotowe.
Źródła azotu:

 Opady atmosferyczne
 Działalność bakterii wolnożyjących
 Działalność bakterii symbiotycznych
 Obornik, gnojowica
 Mineralizacja materii organicznej
 Nawozy mineralne
Zawartość azotu ogólnego w glebach polskich waha się w szerokich granicach. Najmniej jest go w

glebach piaszczystych o małej ilości próchnicy (do 0,14%), znacznie bogatsze w ten składnik są
czarnoziemy, czarne ziemie i rędziny (0,1-0,5%), najbogatsze w azot są torfy niskie (1-4%).

2. Barwa gleb, praktyczne znaczenie barwy

Barwa jest jedną z najważniejszych cech morfologicznych gleby, wyróżniającą poszczególne poziomy

oraz w pewnym stopniu i typy glebowe. Jest cechą łatwo dostrzegalną, jednak w celu uniknięcia błędów
przy jej ocenie stosuje się tabele barw wzorcowych (najbardziej powszechna jest tabela Munsela).

Barwa gleb zależy od wielu czynników:



przede wszystkim od koloru zwietrzeliny skalnej



od zawartości związków organicznych



od rozmieszczenia ciał koloidalnych



stopnia uwilgotnienia gleby



struktury gleby



rodzaju oświetlenia

Barwa gleby pozwala na wyróżnienie poziomów genetycznych, pomaga we wnioskowaniu o

zawartości niektórych związków oraz pomaga przy ustaleniu procesów i zmian występujących w
poszczególnych poziomach.

Barwy gleby są kombinacją trzech zasadniczych kolorów: czarnego, czerwonego i białego.
Próchnica nadaje glebom barwę szarą, ciemnoszarą lub nawet czarną. Na barwę gleb ma wpływ nie

tylko zawartość próchnicy, ale także i jej jakość, czyli typ związków humusowych.

Utlenione związki żelaza zabarwiają gleby na kolor czerwony, rdzawy, żółty, pomarańczowy lub

brunatny. Odtlenione zaś nadają barwę zielonkawoszarą lub zielonkawoniebieską, co można zaobserwować
w glebach oglejonych.

Minerały bezbarwne, takie jak kwarc, kaolinit, krzemionka, kalcyt, nadają glebie kolor jasny

(białawy).

Barwa gleby pozwala na:



wyróżnienie poziomów genetycznych,



we wnioskowaniu o zawartości niektórych związków, próchnicy i skład mineralny,



pomaga przy ustaleniu procesów i zmian występujących w poszczególnych poziomach.

Barwa wywiera wpływ na właściwości cieplne gleb. Gleby ciemno zabarwione wykazują większą

chłonność cieplną, ale gorzej przewodzą ciepło w głąb profilu. Gleby o jasnych kolorach są lepszym
przewodnikiem ciepła, ale w wyniku odbijania promieni chłoną je znacznie mniej.

Od barwy gleb pochodzą nazwy wielu typów gleb: czarnoziemy, gleby brunatne, bielicowe.

3. Charakterystyka poziomów powierzchniowych gleb.

*MOLLIC – (z łac. miękki); poziom miękki, trwała struktura gruzełkowata, nasycenie kompleksu
sorpcyjnego > 50%, uziarnienie grubsze niż piaski słabogliniaste, poziom ten musi zawierać 2,5% lub
więcej węgla organicznego w powierzchniowej 20 cm warstwie, istotna barwa –szara, ciemnoszara,
brunatno szara.
*ANTHRIC - podobny do p. mollic pod względem zawartości materii organicznej, barwy, struktury.
Tworzy się on w ciągu długiego okresu użytkowania i nawożenia gleb odpadami z gospodarstw domowych

przy zabudowaniach, jak też w terenach stale nawadnianych i nawożonych nawozami organicznymi.
Nawozy organiczne dostarczyły glebie duże ilości fosforu i wapnia, dlatego zawartość w tych glebach
fosforu jest większa niż w poziomie mollic.
*UMBRIC (z łac. umbra- cień, ciemność) podobny do poziomu mollic pod względem właściwości (barwa,
zawartość mat. org., zawartość fosforu, struktura), ale stopień nasycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami
jest mniejszy niż 50%. Gdy poziomy umbric okresowo wysychają, mają konsystencję twardą lub bardzo
twardą, spójną. Gdy poziom ten jest stale wilgotny, wówczas konsystencja i struktura są podobne do
poziomu mollic.
*MELANIC – (z gr. melanos- ciemny, czarny) powierzchniowy poziom mineralny próchniczny zwany
poziomem murszastym. Uziarnienie zbliżone do piasków słabogliniastych i piasków luźnych, miąższość
poziomu zwykle większa niż 15cm.
*HISTIC – (z gr. histos- tkanka) powierzchniowy poziom organiczny gleb mineralnych, zbudowany jest z
torfu, mułu, gytii, o miąższości < 30cm.
*OCHRIC – (z gr. ochros – blady) nie spełnia kryteriów żadnego z wyżej omówionych, gdyż jest za suchy,
zawiera mało materii organicznej, zbyt mała miąższość, lżejszy skład granulometryczny. Typowy dla gleb
rdzawych.

4. Charakterystyka iłów jako skały macierzystej.

Iły są to osady powstałe przez sedymentację bardzo drobnych cząsteczek w środowisku wodnym.

Zawierają one ponad 50% części spławialnych oraz duże ilości pyłu.

Iły jako skały macierzyste gleb charakteryzuje:



dobra zasobność w składniki pokarmowe,



duża pojemność wodna oraz kompleks sorpcyjny.
Ze względu jednak na wadliwe właściwości fizyczne gleby powstałe na tych utworach są:



trudne do uprawy,



łatwo pęcznieją,



przy wysychaniu kurczą się i pękają.

5. Co rozumiesz pod pojęciem jakość gleby i od jakich czynników zależy?

6. Omów właściwości poziomów diagnostycznych gleb czarnoziemnych
A (0-55cm)- głęboki poziom próchniczny & duża zawartość próchnicy (materiału organicznego)
- barwa - ciemna
C (<85cm)- skały macierzyste: lessy; skały zasobne w węglan wapnia, dostatecznie, ale nie nadmiernie
uwilgotnione; gliny, iły, utwory pyłowe, ogólnie skały zwięźlejsze
- występowanie: formy płaskie i obniżenia
- oglejenie! (spowodowane nadmierną wilgotnością przez wodę gruntową)
- występowanie konkrecji CaCO3, a nieraz poziomów wmycia węglanowych B (Ca w indexie)
- dobre stosunki wodne
Warstwy: A (próchnica), AC (poziom przejściowy), C (skała macierzysta)

7. Czarne ziemie - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza, użytkowanie.

Geneza: Czarne ziemie powstają w wyniku akumulacji materii organicznej w warunkach dużej

wilgotności z mineralnych utworów glebowych, zasobnych w węglan wapnia i części ilaste.

Podział i rodzaje: Czarne ziemie należą do działu gleb semihydrogenicznych, rzędu czarnych ziem.

Wyróżniamy podtypy:

a) glejowe
b) właściwe
c) zbrunatniałe
d) wyługowane
e) zdegradowane
f) murszaste

Budowa i właściwości: O – A – AC - CG, Ap-AC-DG



Zawartość materii organicznej w czarnych ziemiach wynosi 2-6%. Jest to próchnica nasycona zasadami.



Miąższość poziomu próchnicznego wynosi 30-50cm.



Zawartość węglanu wapnia bardzo zróżnicowana (0-15%). Odczyn jest obojętny albo alkaliczny.



Większość czarnych ziem występuje na utworach mineralnych o uziarnieniu glin, utworów pyłowych i
iłów.

Przydatność rolnicza i użytkowanie: Generalnie uznaje się je za gleby bardzo żyzne. Pod
względem bonitacyjnym zaliczane są do II i III klasy. Czarne ziemie wytworzone utworów cięższych
zaliczane są do kompleksów 2 i 8, natomiast czarne ziemie zdegradowane wytworzone z piasków występują
w kompleksie 9. Znaczna część czarnych ziem wchodzi w skład użytków zielonych średnich.

8. Bielice - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, użytkowanie, siedliska

Geneza: Tworzą się one z różnych bezwęglanowych utworów kwarcowo-krzemianowych oraz piasków

kwarcowych szczególnie ubogich w związki zasadowe, przy udziale przede wszystkim roślinności borowej.

Podział i rodzaje: Bielice należą do działu gleb autogenicznych, rzędu gleb bielicoziemnych. Rozróżnia

się jedynie podtyp właściwy, którego charakterystyka odpowiada opisowi bielic.

Właściwości i budowa: Profil bielicy ma najczęściej następujący układ poziomów genetycznych:

O-Ees-Bh-Bfe-C



W bielicach brak jest poziomu A lub jest on wykształcony bardzo słabo



Pod poziomem O występuje ostro odcinający się barwą poziom eluwialny albic o dużej miąższości.



Pod poziomem eluwialnym występuje poziom Bhfe, który spełnia kryteria diagnostycznego poziomu
iluwialnego



Granica między poziomami E i B jest ostra i przebiega często nieregularnie tworząc głębokie językowate
zacieki. Przejście poziomu iluwialnego w skałę macierzystą jest zwykle stopniowe.



Gleby bardzo kwaśne
Użytkowanie i siedliska: Bielice są glebami stanowiącymi głównie siedliska leśne – roślinności

borowej. W uprawie polowej nie występują.

9. Gleby bielicowe - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza, użytkowanie .

Geneza: Skałami macierzystymi gleb bielicoziemnych są najczęściej przepuszczalne i ubogie w składniki
pokarmowe utwory piaszczyste oraz zwietrzeliny granitów, gnejsów i bezwęglanowych piaskowców.
Głównym minerałem w tych skałach jest zawsze kwarc, a udział skaleni i innych krzemianów nie
przekracza zwykle 20%. Szczególnie mała jest zawartość minerałów ilastych, co jest jedną z cech
odróżniających gleby bielicoziemne od brunatnoziemnych.
Podział i rodzaje: Gleby bielicowe należą do gleb autogenicznych, rzędu grup bielicoziemnych.
Rozróżnia się jedynie podtyp właściwy, którego charakterystyka odpowiada opisowi gleb bielicowych.
Budowa: O-A-Ees-Bhfe-C



obecność wybielonego poziomu Ees



obecność poziomu A- odróżnia od bielic



występowanie poziomu wmywania Bhfe

Właściwości:



charakteryzują się silnym zakwaszeniem



niską pojemnością sorpcyjną.

Wiąże się z tym duża podatność na chemiczną degradację oraz na zakłócenia równowagi biologicznej.
Roślinnością porastającą i współtworzącą gleby bielicoziemne są bory, bory mieszane lub lasy mieszane..
Pod względem rolniczym: Tylko niewielka część tych gleb (około 1/5 ogólnej powierzchni) znajduje się w
użytkowaniu rolniczym gleby bielicowe właściwe są na ogół słabymi glebami żytnio-ziemniaczanymi lub
żytnio-łubinowymi. W glebach uprawnych poziomy genetyczne są często zatarte w wyniku głębokiej
uprawy i nawożenia. Użytkowanie ich jest na granicy opłacalności, w Polsce większość terenów pod lasami.

10. Gleby brunatne właściwe – geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza,

użytkowanie .

Podział i rodzaje: należą do działu gleb autogenicznych, rzędu gleb brunatnoziemnych

Podtypy:
a) typowe,
b) szarobrunatne,
c) oglejone,
d) wyługowane

Geneza i budowa: O-A-Bbr-Cca
Gleby brunatne właściwe powstają z różnych utworów macierzystych bogatych w zasady.
Właściwości: Charakteryzują się one wymyciem węglanów do głębokości na ogół nie większej niż 60 —
80 cm. Odczyn zasadowy lub obojętny.
Przydatność rolnicza i użytkowanie: Wyróżniamy gleby brunatne wytworzone z:
-z lessów (duża przepuszczalność i poj.wodna, duża ilość składników pokarmowych dostępnych dla roślin,
kl. bonitacyjna I do III)
-utworów pyłowych różnej genezy (gorsze właściwości niż u lessów, wymagają melioracji w celu uzyskania
owocnych plonów, kl.bon. II-IV)
-płytkich utworów pyłowych podścielonych piaskiem (dobre gleby żytnio-ziemniaczane)
-glin zwałowych średnich lub lekkich (dobre gleby pszenno-buraczane)
-ciężkich glin zwałowych i iłów (wykazują wadliwe właściwości fizyczne, ciężkie do uprawy, wymagają
melioracji)

11. Gleby płowe - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza, użytkowanie.
Geneza: Powstają z utworów pyłowych różnej genezy (lessów i pyłów pochodzenia wodnego), glin
zwałowych, rzadziej iłów oraz piasków gliniastych.

Podział i rodzaje: Należą do działu gleb autogenicznych, rzędu gleb brunatnoziemnych. Podtypy gleb

płowych to:

a) typowe
b) zbrunatniałe
c) bielicowane
d) opadowo-glejowe
e) gruntowo-glejowe

Budowa: O-A-Eet-Bt-C (niekiedy Cca)

W glebach uprawnych bardzo często poziom A jest zmieszany przez orkę z poziomem E i wówczas gleba
ma budowę Ap-Bt-C.

Właściwości:



Ich cechą charakterystyczną jest wymycie węglanów.



Są one w znacznym stopniu wyługowane ze związków zasadowych, a przede wszystkim z węglanów.



Odczyn ich jest najczęściej kwaśny, a tylko niekiedy zbliżony do obojętnego.

Przydatność i użytkowanie:

1. Najcenniejsze są wytworzone z utworów pyłowych i glin, o poziomie próchnicznym znacznej

miąższości. Zaliczane są one do II lub IIIa klasy bonitacyjnej i kompleksu pszennego bardzo dobrego
względnie dobrego.

2. Gorsze odmiany to klasy R IIIb-IVb i kompleksy żytnie bardzo dobre i dobre.
3. Wytworzone z piasków są glebami żytnio-ziemniaczanymi klasy R IVa-IVb, kompleksu żytniego

dobrego i słabego.

12. Gleby rdzawe - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza, użytkowanie .

Geneza: Gleby rdzawe tworzą się pod roślinnością borową, z silnie przepuszczalnych i ubogich w

zasady piasków luźnych lub słabo gliniastych.

Podział i rodzaje: Należą do działu gleb autogenicznych, rzędu gleb bielicoziemnych. Podtypy:

a)

właściwe

b)

brunatno-rdzawe

c)

bielicowo-rdzawe

Budowa: O-ABv-Bv-C

Poziom ABv o miąższości na ogół 20cm jest rdzawo szary, ma strukturę rozdzielnoziarnistą lub słabo
zaznaczoną i nietrwałą strukturę agregatową. W glebach uprawnych zaznacza się wyraźna granica między
poziomem płużnym, a poziomem Bv.

Właściwości:



odczyn jest kwaśny, pH

H20

w górnej części profilu mieści się najczęściej w granicach 3,5-5,0.



Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym nie przekracza 30%.



Tworzą się w wyniku procesu rdzawienia

Przydatność rolnicza i użytkowanie: Wartość rolnicza gleb rdzawych jest na ogół mała ze względu na

słabe ich uwilgotnienie. Są to albo typowe gleby żytnie, rzadziej żytnio-ziemniaczane, zaliczane do
kompleksów użytkowania rolniczego 5 i 6, do IV i V klasy bonitacyjnej, albo gleby żytnio-łubinowe, słabo
nadające się do użytkowania rolniczego i przeznaczone pod zalesienia. W celu zwiększenia pojemności
wodnej i użytkowania tych gleb, stosuje się przy uprawie roślin zbożowych nawozy zielone (łubin).

13. Mady rzeczne - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza, użytkowanie.

Geneza i budowa: Madami rzecznymi nazywamy gleby wytworzone z namułów osadzonych w czasie

wylewów w dolinach rzecznych. Typowym układem warstw profilu jest A-C lub A-C-D w przypadku mad
płytkich.

Podział i rodzaje: Należą do działu gleb napływowych, rzędu gleb aluwialnych. Podtypy:

a)

właściwe

b)

próchniczne

c) brunatne

Właściwości: Ich cechą charakterystyczną jest budowa warstwowa. Poszczególne warstwy różnią się

miąższością, uziarnieniem i zawartością związków organicznych. Warstewki oddzielają się od siebie tym
wyraźniej im młodsza jest mada. Z czasem pod wpływem działania procesów glebotwórczych różnice
między warstewkami są maskowane powstającymi poziomami genetycznymi.. Prawidłowość w
rozmieszczaniu mad wynika z praw sedymentacji.

Przydatność rolnicza i użytkowanie: Mady rzeczne stanowią w klasyfikacji siedlisk łąkowych łęgi

właściwe. Mady bardzo lekkie oraz ciężkie i bardzo ciężkie są użytkowane jako łąki i pastwiska. Wchodzą
one w skład wszystkich klas użytków zielonych.
Znaczny areał mad lekkich, średnich i niektórych ciężkich użytkowany jest jako grunty orne i w zależności
od stopnia kultury oraz warunków lokalnych odpowiada kompleksom: 1, 3-6,8. Tak więc mady znajdują
się w klasach bonitacyjnych od I do V.

42.Rędziny – geneza, budowa, podział, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza, użytkowanie.

DZIAŁ: gleby litogeniczne
RZĄD: gleby wapniowcowie o różnym stopniu rozwoju.
PODTYPY:

1. inicjalne – płytkie do 10 cm
2. właściwe
3. czarnoziemne – miąższość A ponad 40 cm
4. brunatne – występuje poziom brunatnienia pod poziomem A
5. próchniczne górskie
6. butwinowe górskie (5. i 6. występują w górach i są pokryte lasami)

14. Gleby organiczne, występowanie, podział, krótka charakterystyka, przydatność, użytkowanie.
Jako organiczne traktuje się te gleby, które mają w swoim profilu warstwę utworów organicznych (o
zawartości substancji organicznej ponad 20%) miąższości ponad 30 cm. Podsumowując do gleb
organicznych zalicza się gleby bagienne i murszowe wytworzone z torfów, mułów i gytii, zróżnicowane na
płytkie, średnio-głębokie i głębokie. Gleby organiczne dzielimy na gleby BAGIENNE I MURSZOWE:

Gleby murszowe - powstają z zabagnianych i bagiennych gleb organicznych. co najmniej 30 cm warstwa
zawierająca >20% materii organicznej. Jeżeli warstwa ta zalega na powierzchni utworu nieorganicznego
zawierającego <20% części organicznych, glebę tę traktuje się jako organiczną gdy miąższość tej warstwy
nie przekracza 30 cm.
1. Gleby torfowo-murszowe: (na odwodnionych torfowiskach)
2. Gleby mułowo-murszowe: (po odwodnieniu bagiennych gleb mułowych)
3. Gleby gytjowo-murszowe: (wyst. w miejscach, gdzie gytja stała się macierzystym utworem po
osuszeniu jezior i zmelioryzowaniu bagien)
4. Gleby namurszowe: (powierzchnia organiczna min. 10-30 cm stanowi utwór mineralny lub mienralno-
organiczny namułowego pochodzenia aluwialnego lub deluwialnego)

Gleby bagienne - proces bagienny sprzyja odkładaniu się w powierzchniowej warstwie gleb osadów
organicznych. W rzędzie gleb bagiennych wyróżniamy:
1. Gleby mułowe właściwie: zajmują w dolinach rzecznych stanowiska uwilgotnione. Charakterystyczną
cechą terenów zajętych przez gleby mułowe jest nierówne ukształtowanie powierzchni co stanowi
zewnętrzny czynnik rozpoznawczy odróżniający je od terenów torfowych.
2. Gleby torfowe - zawartość materii organicznej przekracza 20% suchej masy, a miąższość profilu w
stanie naturalnym jest nie mniejsza niż 30 cm. Powstają w wyniku nagromadzenia materii organicznej na
terenach stale podmokłych. Wyróżniamy 3 podtypy: 1. gleby torfowe torfowisk niskich, 2. torfowisk
przejściowych 3. torfowisk wysokich.

Gleby organiczne są glebami stale podmokłymi dlatego wymagają melioracji oraz intensywnego
nawożenia. Są mało urodzajne. Zazwyczaj przeznaczane jako łąki lub pastwiska.
Gleby organiczne - objęte ochroną (gleby I, II, IIIa, IIIb)

15. Gleby inicjalne i słabo wykształcone – krótka charakterystyka, systematyka, przydatność,

użytkowanie.

Gleby słabo wykształcone są glebami niestrefowymi o słabo wykształconym profilu glebowym.
Ponadto stanowią dalsze stadium rozwojowe gleb inicjalnych skalistych
Gleby te charakteryzują się pod względem morfologicznym budową profilową A-C Granica miedzy
poziomem próchnicznym a poziomem skały macierzystej jest zazwyczaj wyraźnie zaznaczona.
Właściwości fizykochemiczne tych gleb zależą w dużym stopniu od składu mineralnego i
granulometrycznego bezwęglanowej skały macierzystej.
Należą tu gleby słabo wykształcone kwarcowo – krzemianowe skaliste – rankery oraz gleby słabo
wykształcone luźne – arenosole. W rzędzie tym rozróżnia się następujące typy:

I. LITOSOLE- gleby inicjalne skaliste
II. REGOSOLE - gleby inicjalne luźne
III. PELOSOLE- gleby inicjalne ilaste
IV. RANKERY- gleby bezwęglanowe słabo wykształcone ze skał masywnych
V. ARENOSOLE- gleby słabo wykształcone ze skał luźnych

3. Przydatność i użytkowanie poszczególnych typów.
I. LITOSOLE
Z rolniczego punktu widzenia są to nieużytki.

II. REGOSOLE
Gleby te występują na terenie całego kraju. Użytkowanie rolnicze tych gleb jest na ogół ograniczone,
zależne w dużym stopniu od rodzaju utworu macierzystego.(najczęściej nieużytki)

III. PELOSOLE
Gleby te są zasobne w składniki pokarmowe dla roślin, ale ze względu na niekorzystne właściwości
fizyczne (nadmiernie ciężkie, zwięzłe) są bardzo zawodne w uprawie.(klasy:IV,V,VI)

IV. RANKERY
Występują najczęściej pod lasami, na terenach górskich(Tatry, Sudety, Góry Świętokrzyskie) i wyżynnych
(wyżyna Kielecko-Sandomierska). Niekiedy na pogórzu są one użytkowane jako gleby orne.

V. ARENOSOLE
W naturalnych warunkach stanowią one siedlisko roślinności borowej. Wzięte pod uprawę rolniczą są
glebami żytnio-łubinowymi.

16. Jak poznajemy właściwości gleby?

Właściwości gleby można poznać po:

1) Obserwacji środowiska w którym gleba występuje, np. roślinności, która ją porasta (np. lasy iglaste-

słabe liściaste- lepsze), trudności w uprawie, położeniu w terenie.

2) Po wykonaniu profil glebowego, dla użytków rolnych 1,5m głębokości, lasów- 2m, a zwietrzlin- do

głębokości skały litej.

3) Badaniach lizymetrycznych – dynamika i balans mikro i makroskładników.
4) Badaniach agrochemicznych – badania poziomu ornopróchnicznego ważnego dla rolników

(kwasowość, zawartość fosforu, potasu, magnezu itp.).

5) Obserwacji gleb na większym obszarze, analizie zdjęć lotniczych i obrazów satelitarnych

dostarczających danych do ustalenia prawidłowości rządzących geograficznym rozmieszczeniem
gleb i wzajemnych powiązań między glebami, a podstawowymi czynnikami glebotwórczymi.

17. Jak stwierdzić, że gleby leśne były uprawiane?

Na glebach leśnych działalność człowieka jest ograniczona, jednakże nie wyklucza się, że w

przeszłości mogło być inaczej tzn., że las był wykarczowany, a tereny te przeznaczono na cele rolnicze, a
następnie po pewnym okresie zaczęto proces zalesiania. Gleba leśna, a dawniej rolna ma zaznaczone w
profilu glebowym charakterystyczne cięcie pługa na głębokości ok. 25 cm. Dodatkowo gleba leśna, która
w przeszłości była użytkowana rolniczo charakteryzuje się zwiększoną ilością węgla organicznego, a co za
tym idzie mniejszą kwasowością niż typowa gleba leśna.

18. Jakie gleby i dlaczego należy objąć ochroną?

Ochrona gleb obejmuje szereg działań mających na celu ochronę ilościową i jakościową, a także

zachowanie ich jak najmniej przekształconych, głównie dla celów naukowych. Można w tym celu
wyznaczyć specjalne parki czy rezerwaty w celu lepszego poznania procesów glebowych. Należy chronić
gleby o najwyższych wartościach użytkowych, gleby wysoko produkcyjne - gleby organiczne, bogate w
składniki pokarmowe, o właściwych stosunkach powietrzno – wodnych. Wyłączenie gleb organicznych z
produkcji wymaga wydania specjalnej decyzji przez starostę.

Te gleby to grunty rolne o glebach mineralnych klas I i II oraz glebach mineralnych

i organicznych klas IIIa, III b (czyli kompleksy rolniczej przydatności gleb od 1 do 4 oraz 8). Są to gleby
przeważnie charakteryzujące się dużą miąższością poziomu próchnicznego, dobrymi stosunkami wodnymi,
gleby ciepłe, przewiewne, przepuszczalne, zasobne w składniki pokarmowe, a tym samym można na nich
osiągnąć bez większych nakładów wysokie plony najszlachetniejszych i głęboko korzeniących się roślin
uprawnych. Gleby należące do III (a i b) klasy bonitacyjnej charakteryzują się już gorszymi
właściwościami fizycznymi i chemicznymi w tym stosunkami wodnymi (znaczne wahania poziomu wód
gruntowych).

19. Jakimi właściwościami odznaczają się gleby o dużej zawartości części koloidalnych?
Gleby o dużej zawartości części spławianych to przede wszystkim gliny (pond 20%- glina ciężka- ponad

50% ),pyły( do 50%) i iły(pond 50%). Cechami charakterystycznymi dla tych gleb są:
- mała przepuszczalność
- duża podsiąkalność
- duża porowatość
- Wysoka polowa pojemność wodna
- bardzo duża lepkość, zwięzłość i plastyczność
- duża trudność w uprawie
- są to gleby strukturalne
- wolne tempo nagrzewania
- duża pojemność sorpcyjna
- duża zasobność w składniki pokarmowe
- wolne tempo degradacji
- są to gleby nie zawsze wysokiej jakości ze względu na niekorzystne właściwości powietrzno-wodne.

20. Jakimi właściwościami odznaczają się gleby o dużej zawartości piasku?



Przepuszczalność - duża (gleby przewiewne)



Podsiąkalność – mała



Porowatość - niższa



Pojemność wodna (zatrzymywanie wody) - niska



Ilość wody dostępnej dla roślin - bardzo mała



Zwięzłość - mała



Lepkość - bardzo niska



Plastyczność - znikoma



Możliwości tworzenia struktury gruzełkowatej - gleby bez strukturalne



Trudności w uprawie - łatwe



Zawartość składników pokarmowych - niska



Pojemność sorpcyjna - bardzo niska



Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami - niski / b.niski



Degradacja / zakwaszenie - szybko



Urodzajność - niska



Jakość - niska

21. Kategorie stosunków wodnych – krótka charakterystyka.

Przyjmując za kryterium stopień zaspokojenia potrzeb wodnych roślin, wyróżnia się

następujące kategorie stosunków wodnych (wilgotnościowych):

1. Gleby o właściwym uwilgotnieniu - wykazują zrównoważony układ stosunków

powietrzno-wodnych. Nadmierne przejściowe uwilgotnienie bądź przesuszenie
występuje w nich jedynie w latach o wyjątkowo niekorzystnych układach pogody i w
ujęciu dziesięcioletnim słabo odbija się na plonach.

2. Gleby okresowo nadmiernie uwilgotnione

- Niepodmokłe - należą tutaj gleby, których budowa (zaleganie warstw słabo
przepuszczalnych w profilu) warunkuje okresowo kumulację wody wiosną i jesienią.
Kumulacja ta może wystąpić sporadycznie także w pełni sezonu wegetacyjnego.
- Okresowo podmokłe - w pewnych okresach znajdują się w zasięgu oddziaływania wód
gruntowych. Wykazują one ponadto przeważnie w środkowej części profilu oglejenie
marnmrkowate, a w dolnej całkowite.

3. Gleby trwale podmokłe - występują głównie w obniżeniach terenu i dolinach

rzecznych, wykazują silne oglejenie. Nie zmeliorowane nie powinny być użytkowane
jako grunty orne.

4. Gleby okresowo nadmiernie suche - wykazują z reguły niedobór wody przez dłuższy

czas okresu wegetacyjnego. Należą tu głównie gleby lekkie o przepuszczalnych
podłożach lub o średniej zwięzłości, lecz na zbyt dużych spadkach terenu.

5. Gleby trwale za suche - występuje w nich brak odpowiedniej ilości wody prawie

przez cały okres wegetacji roślin. Kategoria ta obejmuje głównie gleby piaszczyste lub
płytkie gleby zwięzłe o silnie przepuszczalnym podłożu.

22. Kompleks sorpcyjny, skład, właściwości.

Kompleks sorpcyjny to silnie rozdrobniona mineralna lub organiczna, jak również mineralno –

organiczna stała faza gleby, mająca zdolność sorbowania. KS złożony jest z koloidów, które mają ogromną
zewnętrzną i często też wewnętrzną powierzchnię właściwą. Właściwości kompleksu sorpcyjnego są różne
i zależą przede wszystkim od stosunku koloidów organicznych do mineralnych, ich struktury, odczynu i
właściwości.
W zależności od pH kompleks sorbcyjny może wykazywać zarówno ładunek ujemny jak i dodatni, w
związku z tym może sorbować z roztworów aniony i kationy. W naszych warunkach klimatycznych ma
głównie ładunek ujemny – sorbowane są kationy.
Skład:
1. Organiczna część kompleksu składa się z mieszaniny różnych związków o właściwościach koloidów

hydrofilowych, przy czym największe znacznie mają tu różne związki próchnicze. Część organiczna
KS ma od 15 do 36 razy silniejsze właściwości sorpcyjne niż część mineralna. Część mineralna jednak
mniej trwale wiąże zasorbowane kationy.

2. Mineralna część KS składa się przede wszystkim z minerałów ilastych, które wchodzą głównie w skład

frakcji iłu koloidalnego. Wśród minerałów tych najważniejsze są 3 podgrupy: kaolinitu,

montmorylonitu i illitu. W skład tej części wchodzą też silnie rozdrobnione glinokrzemiany, koloidalna
krzemionka, żele Fe(OH)

3

i AL(OH)

3

.

3. Organiczno – mineralna część składa się z różnych połączeń próchniczno – mineralnych, jak

kompleksy żelazisto – próchniczo – ilaste, ilasto – próchnicze.

KS składa się, ogólnie mówiąc, z mieszaniny różnych koloidów występujących przeważnie w stanie żeli.

23. Kwasowość gleb – podział, charakterystyka.

Kwasowością gleby nazywamy stan odczynu glebowego, w którym stężenie jonów H

+

jest większe niż

stężenie jonów OH

-

.

Wyróżniamy dwa rodzaje kwasowości:



czynną

- o kwasowości czynnej decydują wolne jony wodorowe występujące w roztworze glebowym.

Kwasowość tą oznaczamy w wodzie destylowanej. Te wolne jony wodorowe pojawiają się w
roztworach glebowych na skutek elektrolitycznej dysocjacji kwasu węglowego, słabych kwasów
organicznych i ich soli, dysocjacji i hydrolizy soli glinowych oraz w wyniku stosowania chemicznie czy
fizjonomicznie kwaśnych nawozów. Wskaźnikiem kwasowości czynnej jest odczyn roztworu
glebowego. Odczyn gleb w Polsce jest głównie kwaśny. (pH 3 - 6,8)

(pH w KCl)
gleby bardzo silnie kwaśne <4,5
gleby kwaśne 4,6 – 5,5
gleby lekko kwaśne 5,6 – 6,5
gleby o odczynie obojętnym 6,6 – 7,2
gleby o odczynie zasadowym >7,2



potencjalną

– spowodowana przez wymienne jony wodoru i glinu zasorbowane przez koloidy glebowe.

Kwasowość potencjalna dzieli się na wymienną i hydrolityczną.
 wymienna – ujawnia się w wyniku działania na KS roztworami soli obojętnych, np. KCl, NH

4

Cl. O

KW decydują jony wodorowe jak i jony glinu. (w glebach silnie kwaśnych o KW decydują głównie
jony glinu, natomiast w glebach o pH>5 KW wywołana jest głównie przez jony wodorowe
kompleksu sorpcyjnego.

 hydrolityczna – ujawnia się pod wpływem działania na glebę roztworów soli hydrolizujących

zasadowo, np. octan sodu lub wapnia; Wypierane z KS jony H+ są natychmiast zobojętniane przez
jony OH- hydrolizującego octanu, a w roztworze pozostaje słabo zdysocjowany kwas octowy, którego
ilość jest miernikiem kwasowości hydrolitycznej.

24. Od jakich czynników zależy klasa bonitacyjna gleb – uzasadnić.
Bonitacja - podział gleb według jakości.

Klasa bonitacyjna gleby zależy od skały macierzystej, składu granulometrycznego i głębokości

zmiany poziomów genetycznych. W glebach górskich ważnym czynnikiem jest także wysokość nad
poziomem morza i nachylenie stoku (rzeźba)

Przy podziale gleb według jakości opierać się można na :

a) urodzajności ściśle powiązanej z właściwościami samej gleby i siedliska glebowego.
b) żyzności
c) produktywności

Przez żyzność rozumiemy zdolność zaspokajania potrzeb roślin (potrzeby wodne, powietrzne,

pokarmowe) , ale też potrzeb które wynikają z najbliższego otoczenia.

Produktywność rozumie się jako zdolność wytwarzania masy biologicznej i mierzy się ilością suchej

masy organicznej wytworzonej na jednostce powierzchni.

Urodzajność gleby jest pojęciem użytkowym. Urodzajność mierzy się ilością wyprodukowanej

użytecznej masy roślinnej z jednostki powierzchni. Choć urodzajność gleby jest najlepszym wskaźnikiem
wartości gleby , to jednak oparcie się przy ocenie gleby wyłącznie na urodzajności stwarzałoby szereg
niedogodności i niebezpieczeństw, dlatego częściowo uniknąć tego można uwzględniając urodzajność
aktualną i urodzajność potencjalną. Urodzajność potencjalna oznacza wysokość plonów uzyskiwanych na
danej glebie przy średnim układzie czynników pogodowych ,wykonując zabiegi uprawowe i nawożenie
zgodnie z aktualnym poziomem agrotechniki.

PODSTAWOWA ZASADA BONITACJI GLEB: urodzajność gleby rozpatrywana w ścisłej zależności z
właściwościami samej gleby i siedliska glebowego (właściwości to np. skład granulometryczny, skała
macierzysta, głębokość poziomu próchnicznego i zawartość próchnicy, odczyn, struktura itp.)

25. Od jakich czynników zależy przydatność rolnicza gleb – uzasadnić.
Punktem wyjścia do opracowania podziału na kompleksy przydatności rolniczej było poznanie i
scharakteryzowanie wymagań glebowych roślin uprawnych. Poza składem i właściwościami samej gleby,
jak typ, podtyp, skała macierzysta, skład granulometryczny, właściwości fizyczne i chemiczne, stopień
kultury gleby, przy kwalifikowaniu gleby uwzględnia się:
- warunki klimatyczne
- geomorfologiczne
- wodne gleby
Klasa bonitacyjna, choć stanowi ważne kryterium praktyczne, to w tym układzie kryteriów jest cechą
wtórną (bo jak wiemy, wynika z wyżej wymienionych właściwości).

26. Oglejenie – powstawanie, rodzaje, występowanie w zależności od typu gleby,

Proces będący wynikiem procesów redukcyjnych w części mineralnej gleb.
Polega on na przesyceniu gleby wodą i wyparciu z niej powietrza. Gleby ulegające procesowi oglejenia to
gleby mało żyzne i podmokłe (czasami bagna). Do gleb oglejonych zaliczamy m.in. glebę tundrową.
Efektem morfologicznych procesów glejowych zachodzących w glebie jest występowanie barwy w
odcieniu niebiesko-zielonym.
Wyróżnia sie następujące formy oglejenia:



plamiste - charakteryzujące się występowaniem sporadycznych plam na tle zasadniczej barwy
gleby



zaciekowe - najczęściej powstaje wzdłuż kanałów pokorzeniowych i uwidacznia sie w
postaci pionowych smug i zacieków



marmurkowate - jest efektem dalszego rozwoju oglejenia plamistego i zaciekowego. Plamy i
zacieki łączą się ze sobą



całkowite - obejmuje cały poziom.

27. Omów pojemność wodną gleb.

Pojemność wodna gleby jest to możliwość zatrzymywania określonej ilości wody.
Wyróżnia się:
- pojemność maksymalną – ilość wody, którą gleba może pomieścić przy całkowitym wypełnieniu
wszystkich przestrzeni wodą. Na glebach mało przepuszczalnych po długotrwałych opadach.
- kapilarna – ilość wody, którą gleba może pomieścić w przestworach kapilarnych przy założeniu, że
kapilary znajdują się w stałym kontakcie z wodą. Zależy od składu mechanicznego, zawartości koloidów i
struktury gleby
- polowa – maksymalna ilość wody, którą gleba może zatrzymać po odsiąknięciu wody grawitacyjnej.
Uzależniona od zawartości kolidów mineralnych i organicznych oraz od stanu strukturalnego gleby
- maksymalna higroskopowa -

Odpowiada maksymalnej zawartości wody higroskopowej w glebie.

(

woda higroskopowa pochodzi z pochłoniętej i skroplonej pary wodnej).

28. Omów przyczyny zakwaszania gleb.
Przyczyny:

- największą rolę w powstawaniu kwaśnego odczynu w glebie wywiera dwutlenek węgla pochodzenia
atmosferycznego. Nasycając silnie wodę powoduje częściową hydrolizę metali alkalicznych. Produkty tej hydrolizy w
znacznej ilości wypłukiwane są do głębszych warstw.
- CO2 wydzielany przez korzenie roślin
- kwasy organiczne, powstałę w wyniku rozkładu materii organicznej przez organizmy glebowe
- wprowadzanie nawozów fizjologicznie kwaśnych
- związki glinu
- kwasy lub ich tlenki, które dostają się do gleby wraz z opadami

29. Omów strukturę gleb.

Struktura gleby – stan gleby, gdy poszczególne ziarna glebowe złączone są w agregaty o określonych
kształtach i wymiarach.
Cechą dobrej struktury jest jej trwałość. Mierzymy to poprzez wodoodporność agregatów.
Struktura:
- naturalna
- nabyta (wskutek upraw, nawożenia, zmianowania roślin; występuje w poziomach płytszych –
powierzchniowych)

Do struktury przyczynia się:
-koloidy organiczne – najważniejsze! Połączone z 1,5 tlenkami żelaza i kationami wapnia
- mikroorganizmy glebowe
- korzenie roślin
- świat zwierzęcy
- czynniki fizyczne – zamarzanie, rozmarzanie, uwilgotnienie, przesuszenie.
Wpływ na powstanie struktury mają:
- koloidy próchniczne
- koloidy mineralne
- tlenki żelaza
- kationy Ca, Mg
- mechaniczna uprawa (np. orka przedzimowa)
- racjonalne nawożenie mineralne i organiczne
- zmianowanie roślin
Strukturę niszczą:
- deszcz
- zasolenie gleb (kationy sodu działają ujemnie)
- zakwaszenie gleb
- ciężkie maszyny, narzędzia rolnicze – ugniatanie gleby
- ługujące działanie wody – wymywanie Ca

30. Omów właściwości gleb wytworzonych z glin zwałowych.

Gleby wytworzone z gliny zwałowej lekkiej – są to gleby płowe, ich wartość użytkowa jest średnia.
Gleby wytworzone z glin zwałowych średnich i ciężkich to gleby brunatne i opadowo-glejowe. Wartość
użytkowa: średnia i wysoka.
- Z glin zwałowych oraz pyłów różnego pochodzenia, szczególnie lessów, tworzą sie gleby o dużych
zdolnościach retencji (magazynowania) wody, przeważnie słabo kwaśne lub obojętne i zasobne w
makroelementy. Są to gleby urodzajne, dlatego w większości zajęte zostały przez rolnictwo.
- Z gliny zwałowej powstają gleby dobre i bardzo dobre, zasobne na ogół w kationy zasadowe.
Gliny zwałowe stanowią skały macierzyste niemal połowy gleb w Polsce. Powstają z nich najczęściej gleby
brunatne oraz płowe oglejone, zaliczane do gleb żyznych i zasobne w składniki pokarmowe dla roślin.
Fizyczne i chemiczne właściwości gleb wytworzonych z gliny zwałowej zależą od obecności i jakości
minerałów iłowych.

31. Omów właściwości gleb wytworzonych z lessów.
Less jest bardzo dobrą skałą macierzystą gleb. Decydują o tym korzystne właściwości materiału
lessowego, takie jak duża porowatość, wysoka pojemność wodna i powietrzna, dobra przepuszczalność.
Gleby wytworzone z lessów wykazują bardzo dobre właściwości fizyczne, są przewiewne, ciepłe i czynne
biologicznie, a jednocześnie łatwe do uprawy. Odznaczają się strukturą gruzełkowatą związaną z
obecnością CaCO3 oraz koloidów glebowych. Obecność węglanu wapnia na właściwości chemiczne gleb
a zwłaszcza decyduje o buforowości. Niekorzystną cechą jest podatność na erozję

wodną. Typowymi glebami utworzonymi z lessów są czarnoziemy, są to jedne z najlepszych gleb w Polsce

.

32. Omów właściwości gleb wytworzonych z piasków wodnolodowcowych.
Gleby wytworzone z piasków wodnolodowcowych to bielice i gleby rdzawe. Ich wartość użytkowa jest
mała.

Z piasków wodnolodowcowych tworzą się gleby suche, zbyt przepuszczalne dla wody, kwaśne i

ubogie w składniki pokarmowe dla roślin, niekiedy niemal jałowe. Gleby te przedstawiają znacznie
mniejszą wartość dla rolnictwa, toteż w dużej części pozostają zalesione.

Gleby te charakteryzuje duża przepuszczalność, wadliwe stosunki wodne, mała zwięzłość i lepkość,

brak zdolności zatrzymywania i magazynowania wody. Gleby takie, zwane potocznie bardzo lekkimi, mają
niską wartość użytkową.
Jest to słaby substrat dla gleb.
Cechy gleb zawierających 80-90% piasku:
- duża przepuszczalność
- mała podsiąkalność
- mała pojemność wodna
- mała ilość wody dostępnej dla roślin
- mała lepkość
- mała plastyczność
- mała zwięzłość
- brak trudności w uprawie
- duże zaopatrzenie w tlen
- mała porowatość (mało przestrzeni, które nie są wypełnione wodą ani powietrzem)
- zasobność w składniki pokarmowe – mała
- odporność na właściwości buforowe – mała
- pojemność sorpcyjna – bardzo mała
Są to np. gleby rdzawe, bielicowe.

33. Omów wpływ człowieka na jakość gleb.

pozytywy
Najbardziej typowym zjawiskiem jest oddziaływanie człowieka na glebę poprzez silne nawożenie, głęboką
uprawę roli, drenowanie, nawadnianie, iłowanie, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin itd.
Zabiegi uprawowe (wapnowanie, nawożenie mineralno-organiczne) wpływają na zmianę właściwości
fizycznych, chemicznych, fizykochemicznych i biologicznych gleb oraz mogą wywołać zmianę procesu
glebotwórczego (np. zahamować proces bielicowania). Takie gleby mogą przekształcić się w gleby
brunatne, a nawet czarnoziemne (płowe w brunatne).
negatywy
Bezplanowa, niszczycielska gospodarka – polegająca na np. wycinaniu lasów (zwłaszcza na glebach
wytworzonych z piasków luźnych lub słabo gliniastych) nieraz prowadzi do powstania nieużytków rolnych
lub gleb o słabej przydatności rolniczej, Wylesione gleby piaskowe ulegają łatwo erozji eolicznej i wodnej,
w wyniku której powstają gleby o niewykształconym lub słabo wykształconym profilu. Całkowite osuszenie
gleb bagiennych (torfowych) bez równoczesnego nawadniania może prowadzić do powstanie nieużytków
łąkowych.
W wyniku działalności przemysłowej pewna część gleb ulega przekształceniom geomechanicznym
(wykopy, nasypy) oraz znaczna część gleb ulega przekształceniom typu chemicznego (zakwaszanie,
alkalizacja, nadmierne stężenie metali ciężkich itp.)
Rozwój urbanizacji, budownictwa osiedlowego, przemysłowego(zwłaszcza chemiczny, petrochemiczny,
tworzyw sztucznych, cementowo-wapienniczy, wydobywczy) i komunikacyjnego (budowa dróg, z której
ciężko wyłączyć gleby o dobrej jakości oraz zanieczyszczenia ze spalin silników, głównie ołów) oraz
eksploatacja surowców naturalnych pochłaniają coraz większe powierzchnie gleb użytkowanych rolniczo
lub znajdujących się pod lasami.

Jakość gleb pogarsza się również w związku z chemizacją i intensyfikacją rolnictwa.

34. Omów wpływ nawożenia na właściwości gleb.
Nawozy mineralne są niezbędnym czynnikiem zwiększenia plonów uprawnych ale też mogą w przypadku
niewłaściwego ich stosowania oddziaływać ujemnie na środowisko biologiczne.

- stosowanie wysokich dawek nawozów powoduje, że znaczna część nie jes absorbowana przez rośliny i
gleby i dostaje się do wód powierzchniowych lub wód podziemnych

- stosowanie nawozów celem utrzymania lub zwiększenia zawartości w glebie składników pokarmowych
potrzebnych roślinom (głównie azot, potas, fosfor) oraz poprawienia właściwości chemicznych, takich jak
odczyn gleby,
- fizykochemicznych, np. zwiększenie zdolności sorpcyjnych,
-fizycznych, do których należy polepszenie struktury gleby oraz zwiększenie pojemności wodnej,
-biologicznych poprzez wpływ nawozów na występowanie pożytecznej mikroflory, z którą wiąże się
prawidłowy rozkład resztek pożniwnych.
Nawożenie zapobiega obniżaniu się żyzności gleby, która jest skutkiem wywożenia plonów poza
gospodarstwo rolne, a więc i składników mineralnych, z których się te plony składają, procesów erozyjnych,
czy wypłukiwania składników w głąb gleby, np. w czasie obfitych opadów.

35. Omów wpływ odczynu na pobieranie składników pokarmowych przez rośliny

Odczyn wpływa na rozwój roślin wyższych i niższych, wpływa na ich aktywność (mikroorganizmy
glebowe).
Istotny jest wpływ na rozwój roślin wyższych.
Wysokie pH lubią: lucerna, jęczmień, buraki cukrowe, pszenica, koniczyna, sałata, cebula. Są to głównie
rośliny gleb dobrych i bardzo dobrych, czyli muszą mieć wyższe pH. dobre gleby pszenno – buraczane; II i
III kompleks przydatności rolniczej.
Niskie pH – kwaśny (łubin żółty) i lekko kwaśny (rzepak, owies, ziemniaki, żyto) odczyn
Zmiana odczynów o jednostkę powoduje spadek glonów o 20%.
W bardzo niskim pH – obniżenie przyswajalności fosforu, bo powstają trudno rozpuszczalne związki żelaza
i glinu. Glin w środowisku silnie kwaśnym blokuje pobieranie składników zasadowych i amonu.
Odczyn bardzo zasadowy nie jest korzystny dla rozwoju roślin.
Najlepsze warunki dla rozwoju – odczyn lekko kwaśny, obojętny, zasadowy.

36. Omów wpływ odczynu na właściwości fizyczne gleb.

Jeśli gleba jest silnie kwaśna to w kompleksie sorpcyjnym osadzają się kationy wodoru i glinu, a gdy
zasadowa – wapń, potas, magnez i sód.
Wraz z zakwaszeniem pogarsza się struktura gleby, zmniejsza się jej przepuszczalność.
W miarę spadku pH w kompleksie sorpcyjnym maleje ilość wapna i magnezu.

37. Podział gleb pod względem przydatności rolniczej.

siedliska odpowiednie do produkcji pszenicy i roślin towarzyszących określają:



kompleks 1 - pszenny bardzo dobry,



kompleks 2 - pszenny dobry,



kompleks 3 - pszenny wadliwy;

siedliska odpowiednie do produkcji żyta i roślin towarzyszących to:



kompleks 4 - żytni bardzo dobry,



kompleks 5 - żytni dobry,



kompleks 6 - żytni słaby,



kompleks 7 - żytni najsłabszy;

siedliska odpowiednie do produkcji zbóż i roślin pastewnych:



kompleks 8 - zbożowo-pastewny,



kompleks 9 - zbożowo-pastewny słaby;

kompleksy użytków zielonych:



kompleks 2z - użytki zielone średnie,



kompleks 3z - użytki zielone słabe i bardzo słabe.

Kompleks 1 - zalicza się do niego gleby brunatne oraz czarne ziemie wytworzone z glin i pyłów ilastych. Są
to najlepsze gleby województwa, zasobne w składniki pokarmowe, utrzymane w bardzo dobrej kulturze, o
głębokim poziomie orno-próchnicznym i uregulowanych stosunkach powietrzno-wodnych. Na glebach tego
kompleksu nie ogranicza się doboru roślin, gdyż zapewniają one wysokie plony.
Kompleks 2 - należą do niego gleby brunatne, pseudobielicowe i czarne ziemie, wytworzone z glin lub
pyłów na glinach i iłach. Mają nieco gorsze własności niż gleby zaliczone do kompleksu 1. Na ogół są to
gleby żyzne, średnio ciężkie do uprawy i o dobrym stopniu kultury. Przy dobrej agrotechnice nadają się do
uprawy wszystkich roślin, zwłaszcza pszenicy i buraków cukrowych. Gleby kompleksu 2 zaliczane są do

klasy IIIa i IIIb.
Kompleks 3 - gleby wadliwe ze względu na okresowy niedobór wody. Większość tych gleb należy do gleb
brunatnych wytworzonych z glin. Najlepsze rezultaty daje uprawa pszenicy ozimej, jęczmienia, kukurydzy i
lucerny. Gleby kompleksu 3 zaliczane są do klasy IVa i IVb, czasem do IIIb.
Kompleks 4 - zalicza się do niego najlepsze gleby lekkie, które charakteryzują się mniej trwałą strukturą, są
głębiej wyługowane z węglanów i uboższe w makroelementy niż gleby kompleksów 1�3. W większości są
to gleby pseudobielicowe. Przy zachowaniu wysokiego stopnia kultury i stosowaniu właściwych zabiegów
agrotechnicznych można uprawiać na nich wszystkie rośliny uprawne.
Kompleks 5 - obejmuje gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich podścielonych piaskiem
słabogliniastym lub piasków głęboko zalegających na glinach. Zaliczane są tu gleby brunatne i
pseudobielicowe oraz czarne ziemie i mady. Gleby te są lekko kwaśne i ubogie w przyswajalne dla roślin
składniki pokarmowe, okresowo suche. Wymagają systematycznego nawożenia. Roślinami wskaźnikowymi
tego kompleksu są żyto, jęczmień i ziemniaki. Sporadycznie można uprawiać mniej wymagające odmiany
pszenicy. Wysokość plonów zależy głównie od ilości opadów.
Kompleks 6 - należą do niego gleby bardzo lekkie wykształcone z piasków głębokich, głównie gleby
brunatne i pseudobielicowe, bardzo rzadko mady i gleby murszowate. Gleby te charakteryzują się bardzo
małą zdolnością zatrzymywania składników pokarmowych i wodnych. Są bardzo skłonne do przesychania.
Stanowią słabe siedliska dla upraw polowych. Wysokość plonów żyta, ziemniaków, łubinu i seradeli
uzależniona jest od ilości opadów, miąższości poziomu orno-próchnicznego, zawartości próchnicy, odczynu
i nawożenia.
Kompleks 7- gleby najlżejsze, wykształcone przeważnie z płytkich piasków słabo gliniastych
przechodzących w piaski luźne. Należą głównie do gleb brunatnych (wyługowanych lub kwaśnych) albo
silnie przesuszonych piasków murszowatych.Wykazują zdecydowanie niekorzystne właściwości dla
produkcji rolnej. Poziom próchnicy jest bardzo płytki, o bardzo małej zawartości próchnicy, odczyn
przeważnie kwaśny.Uprawia się na nich żyto i łubin żółty.Zaliczane są głównie do kl. VI, wyjątkowo do V.
Kompleks 8 - większość gleb tego kompleksu to czarne ziemie, reszta to mady. Są to gleby średnio zwięzłe,
zasobne w składniki pokarmowe, o dużej zdolności zatrzymywania wody. Po uregulowaniu stosunków
powietrzno-wodnych mogą przejść do kompleksu 2 lub 4. Zalicza się tu gleby klasy IVa i IIIb.
Kompleks 9 - zalicza się do niego gleby lekkie i bardzo lekkie, położone w obniżeniach terenu lub o słabym
odpływie wód powierzchniowych. Gleby tego kompleksu to przeważnie gleby pseudobielicowe, czarne
ziemie, mady oraz murszowe i murszowate. Odznaczają się bardzo małą zdolnością zatrzymywania wody i
składników pokarmowych. Są okresowo lub stale podmokłe. Do kompleksu zalicza się gleby klasy IVb i V.
Kompleks 2z - stanowią go gleby torfowe, murszowe, murszowate, mady i czarne ziemie.
Kompleks 3z - obejmuje gleby najniższej jakości i o niskim stopniu kultury. Do tego kompleksu zalicza się
gleby torfowe, mułowo-torfowe i murszowate wytworzone z piasków luźnych lub słabo gliniastych. Użytki
te nie mają uregulowanych stosunków wodnych, a ich położenie wiąże się z częstym zalewaniem i
podtapianiem

38. Podział i charakterystyka koloidów glebowych, wpływ na właściwości gleby. No fucking idea…

39. Podział i charakterystyka piasków jako skały macierzystej.

*

piaski wodnolodowcowe

- zróżnicowane pod względem składu granulometrycznego, składu mineralnego i form terenu.
-W niedużej odległości od strefy wymywania – 30% części szkieletowych, kwarc mniejszy niż 60%, rzeźba
terenu lekko falista.
-Węglan wapnia w zasięgu profilu glebowego.
-Substrat gleb leśnych, dla gleb rolniczych zbyt suche.
- Klasyczne pole sandrowe. (Równina Mazurska, Augustowska, Bory Tucholskie, mniejsze pola rozsypane
po Polsce środkowej i północnej)
-Małowartościowa skała dla gleb rolnych.
W końcowych częściach pól sandrowych zwiększa się domieszka pyłu, co poprawia pojemność wodną,
teren płaski, brak odpływu, woda gruntowa zbyt płytko. Gleby mają specjalnie suchy mikroklimat.
*

piaski zwałowe

-Osadzone w morenach czołowych, dennych lub produkt częściowego przeobrażenia glin zwałowych.

- Urozmaicony skład mineralny, zawierają węglan wapnia (zlodowacenie bałtyckie – na powierzchni,
starsze – środek profilu).
- Wartościowa skała glebotwórcza dla gleb leśnych, dla rolnych ze względu na dużą przepuszczalność i
pagórkowatą rzeźbę terenu mniej.
* piaski aluwialne starych tarasów akumulacyjnych
-osadzone w pradolinach w okresach zlodowaceń.
-Przeważa frakcja piasku, lokalne domieszki pyłu.
-Mineralogicznie ubogie. Zwartość kwarcu może przekraczać 90%.
-Węglan wapnia z reguły nie występuje
*

piaski aluwialne współczesnych tarasów rzecznych

- Osadzane we współczesnych dolinach rzek.
- Warstwowane, równoziarniste w granicach jednej warstwy, przedzielane materiałem drobniejszym.
-Wartość glebotwórcza zależy od charakteru zlewni i poziomu wody gruntowej, okresowo mogą być za
suche.
- Zasobność w składniki pokarmowe – średnia jeśli przewarstwowienia materiałem zwięźlejszym występują
nie głębiej niż 30-50cm.
*

piaski wydmowe

Większość wydm na terenie Polski wytworzyła się na tarasach akumulacyjnych i w ich sąsiedztwie oraz na
niektórych sandrach. Skład granulometryczny i mineralny zależy od charakteru podłoża. Przeważa frakcja
piasku (ponad 90%), w składzie mineralnym kwarc ok. 95%. Może występować węglan wapnia
(zlodowacenie bałtyckie). Małowartościowa skała glebotwórcza (nieprzydatne rolniczo i trudne do
zagospodarowania leśnego). Występowanie: Puszcza Kampinoska, Kotlina Płocka, Bydgoska, dolina
Noteci, Równina Kurpiowska, wybrzeże.

piaski morskie

Podobne do piasków wydmowych, zajmują niewielkie powierzchnie.

Gleby wytworzone z piasków mają małą wartość użytkową.
Głównie gleby rdzawe, brunatne (piaski zwałowe) i bielice (piaski wodnolodowcowe).

40. Podział i charakterystyka pyłów jako skały macierzystej.

Mogą to być utwory wietrzeniowe powstałe na miejscu, albo osadzone przez wodę lub przez wiatr. na
wszystkich mapach gleb Polski utwory pyłowe które nie są lessami, znaczono prawie zawsze jako pyły
wodnego pochodzenia.
Największą grupę wśród nich stanowią pyły zwykłe (pokrywy o grubości 30-100 cm) zalegające na glinie
zwałowej lub na piaskach.
Na granicy między pyłem i gliną występuje nagromadzenie kamieni w formie "bruku", co dowodzi
rozmycia górnej warstwy gliny.
Powierzchnia zerodowana pokryta kamieniami przykryta została następnie warstwą pyłu. Niektóre pyły
mogą być naniesione przez wiatr do zbiorników wodnych. Część pyłu powstała z pewnościa na miejscu w
wynikiu wietrzenia mrozowego w strefie peryglacjalnej.

W składzie mineralnym przewaz kwarc, węglanu wapnia nie zawierają. Zasobność w składniki

pokramowe podnosi występowanie gliny w podłożu. Pyły te stanowią korzystną skałe macierzystą gleb.

Mniejsze znaczenie wśród pyłów różnej genezy mają utwory sedymentacji wodnej i pyły

wietrzeniowe powstałe ze skał scementowanych.

41. Próchnica i jej wpływ na właściwości gleb.

- rozłożona część organiczna w wyniku mineralizacji, humifikacji
- o jej właściwościach decydują warunki siedliskowe
- różny skład ma próchnica pól uprawnych, gleb łąkowych, torfowych, leśnych

Podział wg stopnia i charakteru wysycenia:

1. Próchnica kwaśna – gdy przeważają kationy glinu i wodoru
2. Próchnica słodka – wapń

+

, magnez

+

, struktura gruzełkowata

3. Próchnica słona – pierwiastek hydrofilny, rozbija strukturę gruzełkowatą

Czynniki od których zależy zawartość próchnicy w glebie:

§ Skład granulometryczny
§ Skład mineralny i chemiczny
§ Odczyn gleby
§ Właściwości fiz i chem
§ Właściwości powietrzno – wodne

Właściwości próchnicy i jej znaczenie:

Ø Najistotniejszy wskaźnik jakości gleby
Ø Substancja koloidalna nie wykazuje budowy krystalicznej
Ø Bardzo duża powierzchnia właściwa
Ø Pojemność sorbcyjna 150-300 me/100g gleby
Ø Duża higroskopijność (1g może pochłonąć 80-90% swojej wagi)
Ø 15-20% minerałów ilastych
Ø Mała plastyczność i przyczepność
Ø Przyczynia się do tworzenia struktury gruzełkowatej – tworzy z minerałami ilastymi, kationami

żelaza, glinu, wapnia, i magnezu trwałe połączenia próchniczo-mineralno-ilaste, czyli trwałą
strukturę gruzełkowatą

Ø Spulchnia gleby zwięzłe
Ø Zwiększa spójność gleb lekkich
Ø Próchnica kwaśna nie sprzyja tworzeniu struktury gruzełkowatej
Ø Nadaje ciemne zabarwienie glebom
Ø Źródło ładunków ujemnych
Ø Zwiększa kwasowość gleb
Ø Zwiększa przyswajalność pierwiastków zasadowych (Ca,Mg)
Ø Zwiększa desorpcję fosforu
Ø W próchnicy znajduje się wiele składników pokarmowych, w tym mikroelementów
Ø Niezbędna jej obecność w glebie – życie

43.Rodzaje wód glebowych, krótka charakterystyka, dostępność.
o Woda w postaci pary wodnej – wchodzi w skład powietrza glebowego zajmującego przestwory
glebowe i pozostaje w równowadze z wodą znajdującą się w glebie w stanie ciekłym. Jej
charakterystyczną cechą jest ciągła jej wymiana pomiędzy powietrzem glebowym a atmosferycznym.
o Woda molekularna – ogół wody glebowej związanej przez siły van der Waalsa. Ilość wody
molekularnej zależy od składu granulometrycznego, mineralnego i chemicznego gleby oraz zawartości
substancji organicznej, a przede wszystkim od ilości i rodzaju koloidów glebowych i składu jonowego
ich kompleksu sorpcyjnego.
o Woda higroskopowa – jest to woda tworząca na powierzchni cząstek glebowych powłokę
bezpośrednio do nich przylegającą. Woda ta może pochodzić z pary wodnej powietrza glebowego i jest
związana z cząstkami glebowymi z dużą siłą. Woda higroskopijna jest niedostępna dla roślin, gdyż siła
wiążąca ją z glebą znacznie przekracza siłę ssącą korzeni roślin uprawnych.
o

Woda błonkowata – jest to woda związana siłami molekularnymi przez wnętrze warstwy wody

higroskopowej, przy czym powstaje ona przede wszystkim z wody powietrza glebowego silnie
nasyconego parą wodną lub z zasobów wody wolnej jak również kapilarnej. Tylko część wody
błonkowatej jest dostępna dla roślin w przedziale wody bardzo trudno dostępnej.
o Woda kapilarna – woda która wypełnia przestwory kapilarne, w tych przestworach może
przesuwać się we wszystkich kierunkach, podlega ona prawom właściwym naczyniom włosowatym, a
więc może się podnosić wyżej lub niżej w zależności od średnicy kapilar, może nastąpić przerwanie
podnoszenia się, jeżeli pojawi się powietrze glebowe. Jest ona dostępna dla roślin, ale nie we wszystkich
porach, w mikrosporach o średnicy <0,2 um jest niedostępna dla roślin.

 Woda kapilarna właściwa -
 Woda kapilarna przywierająca - zawieszona

 Woda wolna
 Woda infiltracyjna – przesiąkająca
 Woda gruntowo – glebowa



Woda grawitacyjna – wypełnia pory niekapilarne pod wpływem siły ciężkości przechodzi do wód

gruntowych, spływa też z kapilar najgrubszych, ruch ten przewietrza glebę; jest dostępna dla roślin przez
krótki okres czasu - wtedy kiedy spływa w głąb (piaski – ok. 24h)



Woda gruntowa – gromadzi się na nieprzepuszczalnych warstwach gleby, pochodzi z opadów

atmosferycznych, przesiąków bocznych rzek, jezior i zbiorników wodnych, przesiąków z warstw
wodonośnych: strumieni, potoków; poziom wody gruntowej jest widoczny szczególnie tam, gdzie
następuje spiętrzenie wody

44.Rola mikroorganizmów w powstawaniu gleb i kształtowaniu ich właściwości.

45. Rola roślin wyższych w kształtowaniu właściwości gleb

a)

Dostarczają materię organiczną (zarówno korzenie jak i części naziemne)

b)

Zacieniają glebę

c)

Chronią glebę przed nadmiernym parowaniem

d)

Chronią glebę przed erozją

e)

Części podziemne po obumarciu rośliny stanowią źródło materii organicznej

f)

Niektóre grupy roślin biorą udział w namnażaniu materii organicznej zasobnej w azot

g)

Mają znaczenie estetyczne, krajobrazowe, kulturowe

h)

Są wskaźnikiem jakości siedliska – rodzaju gleby i jej właściwości

i)

Biorą udział w procesie glebotwórczym

46.Sorpcja – definicja, rodzaje, krótko opisz

Sorpcją nazywamy zdolność do pochłaniania i zatrzymywania przez glebę cząstek stałych, par,

cieczy i jonów.

Sorpcja mechaniczna - polega na mechanicznym zatrzymywaniu w przestworach kapilarnych gleb,

mikroorganizmów i zawiesin zawartych w roztworach glebowych.

Sorpcja fizyczna - to zdolność gleby do zatrzymania gazów, par, zawiesin i molekuł na powierzchni

stałej gleby. Zależna od porowatości, struktury, ciśnienia, temperatury, wilgotności i charakteru
zatrzymywanych cząstek.

Sorpcja chemiczna – jest to powstanie w glebie nierozpuszczalnych związków wskutek reakcji

chemicznych, polega na wytrącaniu nierozpuszczalnych osadów z roztworów glebowych.

Sorpcja biologiczna - to proces pobierania i zatrzymywania składników chemicznych z roztworu

glebowego i powietrza przez drobnoustroje glebowe i korzenie roślin; sorbentami są żywe organizmy,
które pobierają i zatrzymują jony w swych organizmach na okres ich życia; po obumarciu organizmy te
ulegają rozkładowi, uwalniając pobrane składniki, które stają się przyswajalne dla roślin.

Sorpcja wymienna - polega na wiązaniu przez koloidy glebowe jonów (głównie kationów) z

roztworu glebowego z jednoczesnym wydzielaniem do roztworu równoważnych ilości innych jonów.

47.Układ tabeli klas gleb pod lasami

48.Układ tabeli klas gruntów ornych.

49.Układ tabeli klas użytków zielonych.

Układ tabeli klas użytków zielonych jest inny niż dla gruntów ornych. Tu już w pierwszym etapie
następuje podział na klasy, a w klasach poszczególne gatunki i odmiany opisywane są w kolejnych
typach.

50.Węglan wapnia – rola, zawartość i rozmieszczenie w glebach Polski
CaCO3- sól, biały kolor

Rola:



alkalizuje glebę, przeciwdziała zakwaszaniu gleb, gleby z dużą jego ilością mają odczyn zasadowy lub
obojętny



Gleby ciężkie zawierające CaCO3- wykazują z znacznie lepsze z punktu widzenia rolniczego
właściwości fizyczne: lepsza przepuszczalność, penetracja, stan zgruźlenia

sprzyja powstawaniu struktury gruzełkowatej (duża ilość Ca i Mg w połączeniu z substancjami
organicznymi i koloidami mineralnymi może się przyczynić do tworzenia struktury gruzełkowatej
Cechą dobrej struktury w poziomach próchnicznych jest trwałość agregatów gruzełkowych,
Którą nadają koloidy organiczne wysycone kationami Ca, Mg, Fe.

Struktura gruzełkowata:



Zapewnia większe plony



Reguluje właściwości powietrzno- cieplne i wodne



Przyspiesza przebieg procesów biologicznych (rozkład materii organicznej) i uruchamiania

składników pokarmowych



Uprawa gleb strukturalnych wymaga mniejszych nakładów



Lepsze zakorzenienie roślin



Chroni glebę przed erozją (gleby zbite-> woda spływa po powierzchni, gruzełkowata-> woda

wchodzi w głąb)



Lepsze oddychanie (?)



wapń- makroskładnik do rozwoju roślin (uczestniczy w przemianach biochemicznych ,

występuje w związkach próchnicznych, rośnie wraz z zawartością węglanu wapnia )



działa odkwaszająco, uwalniający się wapń współtworzy agregaty gruzełkowate-> poprawa
właściwości fizycznych

gleby zasobne w CaCO3: gleby powstałe na lessach, wapieniach, dolomitach, glinach zwałowych,
czarnoziemy, rędzina brunatna z gliny zwałowej, mady, czarne ziemie
Prawdopodobieństwo występowania CaCO3 w całym profilu: czarnoziemy, czarne ziemie, niektóre
gleby brunatne, gleby na terenie najmłodszego zlodowacenia bałtyckiego, gleby powstałe ze skał
wapiennych, dolomitowych i siarczanowych
Około 70% gleb w Polsce wykazuje odczyn kwaśny i wymaga wapnowania
O występowaniu CaCO3 w glebie świadczą szarobiałe plamy na profilu glebowym. Może on
występować w postaci: okruchów skały, konkrecji, w postaci koloidalnej.
W wierzchnich ornych poziomach naszych gleb węglany występują rzadko, częściej można je spotkać w
głębszych poziomach, leżących 80-100 cm od powierzchni

51.Właściwości fizyczne gleb

52.Wpływ kopalni węgla brunatnego na właściwości gleb i środowisko

53.Wpływ rzeźby terenu na kształtowanie się gleb, ich jakość i przydatność rolniczą.
Rzeżba ternu wpływa na kształtowanie sie gleby poprzez erozje, modyfikacje mikroklimatu i tym
samym modyfikacje rozilnnosci, poprzez obieg wody w glebie.
W wynikiu erozji profil gleby na stoku jest ciągle skracany od góry. Na powierzchnie wydostaja sie
pozimy glębsze mniej zasobne w próchnicę, w składniki pokarmowe roślin i mniej aktywne biologiczne.
Gleba traci na żyzniczne ości. Procesy glebotwórcze zachodza w warstwach wychodzących na
powierzchnię, profil gleby nie jest nigdy w pełni wykształcony, gleba jest zawsze odmładzana.
Wymywane przez wodę drobne cząstki glebowe osadzane są w wiekszości u podnóża stoku i w
obniżeniach między pagórkami, częściowo unoszone sa do rzek i dalej do morza. Nagromadzenie się
osadów zmywanych ze zbocza nazywane są procesami deluwialnymi, a gleby wytworzone na tych
osadach glebami deluwialnymi.
Temeratura gleby na stokach północnych może być o 10"C niższa na stoku południowym. Na stokach
północnych nagromadza się wiecej próchnicy, poziomy wierchnie są bardziej są wilgotniejsze i bardziej
zakwaszone. Na stokach południowych aktywność mokroorganizmów może być osłabiona
sterylizującym działamniem promieniowania nadfioletowego.
w glebach leśnych na północnych stokach wydm powstaja bielice z dobrze wykształconym profilem,
podczas gdy na stokach południowych tych samych wydm, w warunkach suchszego klimatu glebowego,
występują gleby o słabo wykształconym profilu lub gleby rdzawe.
Obieg wody w glebie zalezy nie tylko od struktury i zwięzłości samej masy glebowej, ale rowniez od
rzeżby terenu.Na stokach zachodzą duże straty wody opadowej wskutek spływu powierzchniowego.
Tereny płaskie i obniżenia na skałach o mniejszej przepuszczalności narażone sa na stałe lub okresowe
nadmierne uwilgotnienie, wywołuja procesy redulcyjne w glebie. Na obszarach niżowych prawie każda
zmiana rzezby terenu powoduje zmiane stosunków wodnych i zmianę gleby. Gleby, których powstanie i
budowa nazwane są glebami t o p o m o r f i c z n y m i, a ciąg gleb, w których ich kolejność związana
jest ściśle z forma toposekwencja(kateną glebową). Na przykład na płaskowyżu zbudowanym z lessów
nawapieniowych wystepuja gleby płowe , na stokach na odsłoniętym wapieniu- rędziny o róznym

stopniu wykształcenia profilu, u podnóża stoku - gleby deluwialne, a w dolinie potoku gleby
hydrmorficzne.

54.Wpływ skały macierzystej na kształtowanie się gleb, ich jakość i przydatność rolniczą.
Z punktu widzenia procesów glebotwórczych i właściwości gleb ważne sa następujące właściwości skał:
-podatność skał masywnych na wietrzenie uwarunkowujące głębokość tworzących się gleb;
-zwięzłość skał luźnych i produktów wietrzenia skał masywnych, od której zalezy łatwość przenikania
korzenni roślin, przesiąkalność wody, pojemność wodna itp,; w przybliżeniu utożsamia się to ze
składem granulometrycznym;
-skład chemiczny skały i produktów wietrzenia, a w szczególności:proporcja składników pokarmowych
do składników jałowych, udział kationów zasadowych.
-typ minerałów ilastych powstających w wyniku wietrzenia skały,
-podatność na erozje wietrzna i wodna
-w przypadku niejednorodności litologicznej układ warstw do głębokości ok 5m
Uwzględniając wymienione tu właściwości można podzielić skały glebotwórcze na jednorodne grupy.

55.Wpływ składu granulometrycznego na kształtowanie się właściwości gleb.
Pod nazwą skład granulometryczny rozumie się podział i oznaczanie części składowych gleby według
średnic ziarna.
Skład granulometryczny w głównej mierze decyduje o właściwościach fizycznych, chemicznych oraz
fizykochemicznych gleby np. pojemność wodna i powietrzna, porowatość, zwięzłość, lepkość,
plastyczność, wszelkie rodzaje sorpcji. Od składu granulometrycznego gleby zależy w dużej mierze
sposób uprawy mechanicznej, rodzaj zabiegów agrotechnicznych, dobór uprawianych roślin, sposób
zabiegów melioracyjnych oraz wartość użytkowa gleby.
Uziarnienie gleby jest jedną z najwolniej zmieniających się w czasie cech gleby, więc najbardziej trwałą.
Od uziarnienia zależą praktycznie prawie wszystkie właściwości gleby.
Od składu granulometrycznego zależy również jakość siedliska, jakie tworzy gleba dla rosnących na niej
roślin.
Skład granulometryczny w istotny sposób różnicuje utwory glebowe pod względem zdolności
przewodzenia i magazynowania wody, a więc wpływa na stosunki wodno-powietrzne w glebach.

Wpływ utworów glebowych na wartość użytkową gleb:
Poszczególne utwory glebowe w profilu glebowym różnią się składem granulometrycznym i w istotny
sposób wpływają na wartość użytkową gleby.
Udział piasków, zwłaszcza gruboziarnistych, powoduje dużą przepuszczalność gleb, małą zwięzłość i
lepkość, brak zdolności zatrzymywania i magazynowania wody. Gleby takie, zwane potocznie bardzo
lekkimi, mają niską wartość użytkową.
Znaczny udział pyłów w glebie powoduje doskonałą zdolność magazynowania wody, umiarkowaną
przepuszczalność, średnią zwięzłość i lepkość. Pyły, szczególnie pochodzenia eolicznego, zawierają w
swym składzie pewne ilości ziaren glinokrzemianów, w tym ortoklazu, przez co są bardziej żyzne.
Podczas wietrzenia ortoklazu uwalniają się związki potasu, potrzebnego roślinom.
Udział iłu w glebie wpływa na zwiększenie jej zwięzłości i przylepności oraz zmniejszenie
przepuszczalności. Nadmierny udział iłu w glebie praktycznie ogranicza przepuszczalność do zera.
Gleby ilaste są bardzo ciężkie do uprawy. Na mokro mażą się, a na Sycho stają się twardą skałą. Sprawia
to, że gleby mają małą wartość użytkową, mimo znacznej zasobności w składniki pokarmowe dla roślin.

Zależnie od składu granulometrycznego warstwy ornej i wynikającej z tego trudności w uprawie, gleby
dzielone są na:
- bardzo lekkie – 0-10% części spławialnych
- lekkie – 10-20%
- średnie – 20-35%
- ciężkie – 35-50%
- bardzo ciężkie – 50-100%

Trudność w uprawie zależy nie tylko od ilości części spławianych, ale i od wzajemnej proporcji różnych
frakcji, rodzaju minerałów ilastych, zawartości próchnicy od struktury gleby. Zwięzłość gleby, z której
wynika trudność w uprawie jest cechą wymierną.
Zarówno zbyt lekki, jak i zbyt ciężki skład granulometryczny obniża wartość gleby. Pod względem
użytkowym za najlepsze uważa się gleby o składzie granulometrycznym glin lekkich w części
przypowierzchniowej profilu, a nieco zwięźlejszym w warstwach głębszych, a także gleby wytworzone z
utworów pyłowych zwykłych.

56.Wpływ warunków wodnych na kształtowanie się gleb, ich jakość i przydatność rolniczą.
Woda glebowa wpływa na przebieg procesów fizjologicznych w roślinie, na skład chemiczny masy
organicznej, na anatomiczna i morfologiczna budowę rośliny. Jest ważnym czynnikiem kształtującym
właściwości i typ genetyczny gleby.
Woda, będąc rozpuszczalnikiem soli mineralnych, daje roztwór przemieszczający składniki pokarmowe
w glebie, a następnie z gleby do rośliny.
Woda rozpuszcza rożne związki mineralne i organiczne, przemieszcza je w profilu glebowym. Zdolność
rozpuszczająca wody zależy od jej odczynu i temperatury. Jest większa przy większym zakwaszeniu i
przy wyższej temperaturze. Woda przemieszcza ponadto mechanicznie w dół najdrobniejsze frakcje
mineralnej części gleby i substancje organiczna. Zmiana stężenia roztworu glebowego prowadzi do
powstania wytrąceń, konkrecji, wykwitów rożnych związków. Stosunki wodno-powietrzne
współdecydują o wytwarzaniu sie określonego rodzaju próchnicy. Współdecydują ponadto o składzie
gatunkowym roślinności i przez to pośrednio wpływają na przebieg procesów glebotwórczych i na
powstanie określonych typów gleb. Ze stosunkami wodnymi wiążą sie nieodłącznie procesy oglejenia.

57.Wymień główne funkcje gleby.
- produkcja biomasy przez rolnictwo i leśnictwo – najważniejsza!
- gromadzenie składników pokarmowych
- transport tych składników
- magazynowanie wody
- zatrzymywanie innych substancji, często szkodliwych (f. ekologiczna), nie wszystko dostaje się do
wód gruntowych
- zbiornik biologicznej różnorodności genów
Funkcje techniczne:
- przestrzeń technicznej, przemysłowej i socjoekonomicznej struktury
- źródło surowców naturalnych (glina, żwir, piasek...)
- kryje w sobie historię ziemi

58.Wymień i krótko opisz główne przyczyny degradacji gleb.
To ogół procesów i zjawisk, które poprzez pogorszenie właściwości fizycznych (zniszczenie struktury),
biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy) i/lub chemicznych (np. zakwaszenie przez
wymywania kationów zasadowych wapnia, magnezu, potasu) gleby istotnych dla roślin, wpływają
ujemnie na jej

żyzność

, a więc i

zasobność

.

Degradacja gleby obejmuje te zmiany zachodzące w glebie, które znacznie obniżają jej możliwości
produkcyjne, uniemożliwiając uzyskanie maksymalnych, stabilnych i pełnowartościowych

plonów

nie

tylko w rolnictwie, ale także np. w leśnictwie.
Najbardziej narażone na degradację są lekkie gleby piaszczyste, o cienkiej warstwie próchnicznej.
Degradację gleby powoduje głównie człowiek w sposób bezpośredni, zniekształcając

procesy

glebotwórcze

czy likwidując wierzchnią pokrywę glebową, czyli warstwę

próchniczną

. Działania

pośrednie takie jak wielkopowierzchniowe wycinki lasów (prowadzące do

stepowienia

), nadmierna

intensyfikacja produkcji rolnej, emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych przez przemysł, transport,
gospodarkę komunalną, czy też obniżenie poziomu wód gruntowych wskutek nadmiernego ich
eksploatowania również powodują degradację gleb.
Za degradację gleby odpowiedzialne mogą być także czynniki naturalne, głównie

erozja gleby

oraz

zmiany klimatyczne.

Stosując odpowiednie metody i zabiegi agrotechniczne można częściowo lub całkowicie powstrzymać,
zapobiec lub odwrócić degradację gleby. Do takich zabiegów należą m.in.:

nawożenie organiczne

odbudowujące warstwę próchniczną, fitomelioracje, śródpolne zadrzewienia, przebudowa

monokulturowych

drzewostanów iglastych (nadmiernie zakwaszających próchnicę) itp.

59.Zasady bonitacji gleb terenów górzystych

60.Zastosowanie map glebowo-rolniczych.

61.Zasady bonitacji gleb użytków zielonych.

Zasady klasyfikacji bonitacyjnej gruntów trwałych użytków zielonych ( gleb darniowych łąkowo
pastwiskowych) opierają sie na właściwościach gleby, składzie gatunkowym rośliności, zadarnieniu,
wartości produkcyjnej i wysokości plonów siana. Ponadto uwzględnia się dodatkowe czynniki:
ukształtownie powierzchni, kamienistość ternu, zakrzewienie, itp. Czynniki te rozpatruje się w ich
wzajemnym powiązaniu. Prawidłowa bonitacja gleb trwałych użytków zielonych musi być
konfrontowana z podziałem typologiczno-siedliskowym oraz system norm dla siania łąkowego. Przy
bonitacji gleb trwałych użytków zielonych wydziela się 6 klas oznaczonych symbolami: I,II,III,IV,V,VI
Wśród trwałych użytków zielonych wyróżnia się 6 klas bonitacyjnych – I, II, III, IV, V, VI.
Za podstawowe kryteria podziału przyjęto:

1) Budowę profilu glebowego
2) Możliwości produkcyjne gleby
3) Skład botaniczny roślin (rodzaj traw, turzyc) i ich wydajności.

Wydajność ocenia się na podstawie średniego plonu siana (w t z 1 ha) lub możliwości pełnego
wyżywienia w okresie wegetacji określonej liczby dużych sztuk bydła.
Jako czynniki dodatkowe uwzględnia się: warunki klimatyczne, ukształtowanie terenu, dostępność,
kamienistość, zakrzewienie, zabagnienie.

Zasady klasyfikacji bonitacyjnej gruntów trwałych użytków zielonych opierają się na:
właściwościach gleby, składzie gatunkowym roślinności, zadarnieniu, wartości produkcyjnej i
wysokości plonów siana.
Ponadto uwzględnia się dodatkowe czynniki: ukształtowanie powierzchni, kamienistość terenu,
zakrzewienie itp. Czynniki te rozpatruje się w ich wzajemnym powiązaniu.

- dla lepszej klasy bonitacyjnej użytków zielonych poziom wody gruntowej musi być wyżej niż w
glebach gruntów ornych i musi występować oglejenie. Gdy poziom wód gruntowych spadnie, klasa
użytku zielonego
- najlepsze są gleby mineralne, gleby organiczne stanowią najczęściej III lub IV klasę.

Układ tabeli klas użytków zielonych jest inny niż dla gruntów ornych. Tu już w pierwszym etapie
następuje podział na klasy, a w klasach poszczególne gatunki i odmiany opisywane są w kolejnych
typach.