Polacy których znać warto

W służbie Ojczyzny

Władysław Łokietek /1260 lub 1261-1333-03-02; 670 rocznica śmierci/ – Król Polski.
Całe panowanie zeszło Wł.Ł. na jednoczeniu ziem polskich i walce o ich utrzymanie.
Głównym jego przeciwnikiem był król czeski, Jan Luksemburczyk. Łokietek zawarł sojusz
z Węgrami poprzez małżeństwo Elżbiety Łokietkówny z królem Węgier, Karolem
Robertem z rodu Andegawenów. Koronacja Wł.Ł. na króla, której dokonał 20.01.1320r. w
Katedrze wawelskiej Arcybiskup gnieźnieński Janisław, oznaczała koniec rozbicia
dzielnicowego Polski. W chwili śmierci Wł.Ł., w granicach państwa polskiego znajdowało
się 40% ziem, które przed rozbiciem dzielnicowym posiadał Bolesław Krzywousty. Poza
granicami pozostały: Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, Śląsk i Mazowsze.

Józef Poniatowski /1763 – 1813; 240 rocznica urodzin; 190 rocznica śmierci/ – Książe
(“książe Pepi”), bratanek królewski, generał, minister wojny i Wódz Naczelny Księstwa
Warszawskiego /1807-1815/; marszałek Francji. Mimo ogromnych strat poniesionych w
kampanii rosyjskiej /1812r./ wojsko polskie, dowodzone przez księcia J.P. wzięło udział
również w bitwie pod Lipskiem /1813r./. Książe Poniatowski został wówczas mianowany
marszałkiem Francji. Nie chcąc iść do niewoli, zdecydował się na przeprawę przez
Elsterę. Ranny podczas tej przeprawy zginął w wezbranych wodach rzeki.

Wojciech Korfanty /1873-1939; 130 rocznica urodzin/ - Działacz polityczny na Śląsku,
członek Ligi Narodowej od 1901r.; jeden z przywódców powstań śląskich oraz Komisarz
Plebiscytowy; w 1923r., zostaje wicepremierem. W 1930r., osadzony w twierdzy
brzeskiej. W latach 1934-1939 przebywał na emigracji, a po powrocie do kraju -
osadzony w więzieniu.

Władysław Eugeniusz Sikorski /1881-1943-07-04; 60 rocznica śmierci/ - Generał,
polityk. Od 1916r., szef Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego;
zwalczany przez zwolenników J. Piłsudskiego za prowadzenie samodzielnej polityki w
kwestii formowania Legionów Polskich. Podczas wojny polsko–bolszewickiej był
dowódcą Grupy Poleskiej, następnie 5 armii, później 3 armii. W latach 1922-23 premier i
minister spraw wewnętrznych; 1924-25 – minister spraw wojskowych, rzecznik sojuszu
polsko-francuskiego, autor projektu ustawy uniemożliwiającej powrót Piłsudskiego na
stanowisko faktycznego szefa WP. Podczas przewrotu majowego (1926r.) zachował
bierną postawę. Podczas kampanii wrześniowej w 1939r., został bez przydziału i przez
Rumunię przedostał się do Francji. Od 30-09-1939r. Premier i minister spraw
wojskowych rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie; dowódca Wojska
Polskiego we Francji, od 7 listopada również wódz naczelny i generalny inspektor sił
zbrojnych, twórca Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od czerwca 1940r., w Wielkiej
Brytanii dążył do zwycięstwa nad III Rzeszą w sojuszu z mocarstwami zachodnimi i

1

odbudowy niepodległej suwerennej Rzeczypospolitej z przedwojenną granicą wschodnią.
Od lipca 1941r., podejmował próby równoprawnego ułożenia stosunków z ZSRR. W
maju 1943r., Wł. Sikorski udał się na Bliski Wschód w celu dokonania lustracji wojska
oraz przeprowadzenia rozmów z przedstawicielami polskich placówek dyplomatycznych
działających w tym rejonie. Przebywał w Kairze, Bejrucie, a w drodze powrotnej na
Giblartarze. Okoliczności tragicznej śmierci Premiera w katastrofie lotniczej nad
Gibraltarem pozostają do dziś jedną z zagadek II wojny światowej. Wł. Sikorski stał się
symbolem Polski walczącej, Polski wolnej i niepodległej.

 Wśród uczonych i wynalazców

Mikołaj Kopernik /1473-1543; 530 rocznica urodzin; 460 rocznica śmierci/ –
Astronom, najsławniejszy polski uczony i jeden z najwybitniejszych uczonych świata.
Sformułował teorię heliocentryczną, która spowodowała przewrót w poglądach na
budowę świata. W dziele pt. “De revolutionibus orbium celestium”, wydanym w 1543r.,
obalił dotychczasową teorię geocentryczną, wg której, nieruchoma Ziemia była centrum
układu słonecznego. Istotą “przewrotu kopernikowskiego” było odkrycie potrójnego ruchu
Ziemi: wirowego /cykl dobowy/, rocznego obiegu planet wokół Słońca i powolnego ruchu
osi ziemskiej. M. K. interesowały m.in. zagadnienia ekonomiczno–finansowe. Opracował
na ten temat kilka rozpraw. W jednej z nich pisał o szkodliwych następstwach zbyt
wielkiej emisji pieniądza i udowodnił, ze tylko pieniądz o trwałej wartości może wpłynąć
na rozwój handlu, zwłaszcza zagranicznego. To prawo zostało później opublikowane
przez angielskiego ekonomistę Tomasza Greshama /1519-1579/ i nazwane prawem
Greshama.

Rafał Czerniakowski /1743-1810; 260 rocznica urodzin/ - “Ojciec chirurgii polskiej”.
Twórca szkoły w Akademii Krakowskiej.

Paweł Edmund Strzelecki /1797-1873; 130 rocznica śmierci/ – Sławny geograf i geolog,
wybitny polski podróżnik. Prowadząc badania etnograficzne wędrował m.in. po Anglii,
Szkocji, Irlandii, Włoszech, Francji, Szwajcarii, Ameryce Płn. i Australii. Wiadomo, że
aktywnie bronił interesów Polaków w USA. W Australii jednym z najważniejszych odkryć
P.S. było zbadanie łańcucha Gór Wododziałowych na zachód od Sydney. Badał również
Alpy australijskie. W 1840r., zdobył najwyższy ich szczyt i nazwał go Górą Kościuszki.
Dokonał epokowego w historii tego kontynentu odkrycia nowych pokładów srebra i złota.

Kazimierz Gzowski /1813-1898; 190 rocznica urodzin/ – Wybitny inżynier, specjalista od
budowy linii kolejowych, dróg i mostów. Zasłynął szczególnie w Kanadzie. Był jednym z
założycieli Kanadyjskiego Stowarzyszenia Inżynierów. Ufundował medal przyznawany
przez Stowarzyszenie corocznie za najlepszą pracę naukową. W 1890r., Królowa
brytyjska odznaczyła K.G. orderem Św. Michała i Jerzego i nadała mu tytuł “Sir”. W

2

1963r., w Kanadzie wypuszczono specjalną serię znaczków pocztowych z wizerunkiem
wielkiego Polaka.

Benedykt Dybowski /1833-1930; 170 rocznica urodzin/ - Zoolog, lekarz; Profesor w
Szkole Głównej Warszawskiej (1862-64), skazany w procesie R. Traugutta. W latach
1865-79, przebywał we wschodniej Syberii, głównie nad Bajkałem, a w latach 1879-83 –
jako lekarz – na Kamczatce. W latach 1884-1906, był profesorem Uniwersytetu we
Lwowie; od 1884 członek AU (PAU). Odkrył dla nauki, wraz z grupą zesłańców: A.
Czekanowskim, J. Czerskim i W. Godlewskim, jezioro Bajkał i wykazał jego reliktowość.
Był współtwórcą limnologii jako odrębnej nauki. W okresie lwowskim popularyzował
darwinizm oraz swoistą ewolucję moralną ludzkości, opartą na wprowadzeniu “religii
rozumu” oraz ponadnarodowego języka esperanto, przy równouprawnieniu języków
narodowych.

Aleksander Piotr Czekanowski /1833-1876; 170 rocznica urodzin/ - Geolog i geograf;
za udział w powstaniu styczniowym zesłany na Syberię, gdzie prowadził badania
geologiczne i geograficzne w rejonie Bajkału; W latach 1873-75, odbył 3 wyprawy do
północno-wschodniej Syberii, m.in. dotarł do Łaptiewych. Zgromadził olbrzymie zbiory
przyrodnicze. Jego imieniem nazwano m.in. pasmo gór w Jakucji.

 Ludzie pióra

Wincenty zwany Kadłubkiem /po 1150 lub ok. 1160-1223; 780 rocznica śmierci/ -
mistrz Wincenty, błogosławiony, kronikarz, kapelan nadworny i kancelista Kazimierza II
Sprawiedliwego; beatyfikowany w 1764r. W latach 1208-18, biskup krakowski, następnie
w opactwie Cystersów w Jędrzejowie; w końcu XII w. i 1205-07 na polecenie Kazimierza
Sprawiedliwego spisał w języku łacińskim kronikę (tzw. Magistri Vincenti Chronica
Polonorum, wyd. 1612, pierwszy przekład polski w 1862), obejmującą okres od czasów
bajecznych Polski do 1202.

Andrzej Frycz Modrzewski /1503-1572; 500 rocznica urodzin/ - Wielki humanista.
Autor łacińskiego dzieła “O naprawie Rzeczypospolitej”, wydanego w Bazylei w 1559r.
Zawierało ono uniwersalny dla Europy program naprawy państwa i Kościoła.

Adam Naruszewicz /1733-1796/ - poeta i historyk; autor satyr zawierających ostrą
krytykę magnaterii i szlacheckiego sarmatyzmu.

Aleksander Fredro /1793-1876; 210 rocznica urodzin/ - najwybitniejszy komediopisarz
polski XIX w. Twórca oryginalnej polskiej komedii; umiejętnie nawiązywał w swoich
utworach do tradycji teatru europejskiego.

3

Józef Korzeniowski /1797-1863/ - pisarz i pedagog; od 1848 w krajowych władzach
szkolnych, m.in. współorganizator Szkoły Głównej. Popularność zyskał głównie dzięki
swoim realistycznym powieściom przedstawiającym obraz przemian społecznych
zachodzących w środowiskach szlachty kresowej pod wpływem rozwoju stosunków
kapitalistycznych.

Cyprian Norwid /1821-1883; 120 rocznica śmierci/ - prozaik, dramatopisarz. Jeden z
najoryginalniejszych poetów polskich. Jego twórczość była związana nierozerwalnie z
ziemią i tradycją polską. Był postacią niezwykłą i tragiczną. Nie doczekał się za życia
uznania i sławy. Twórca-moralista, a także nowator w dziedzinie języka, stylu, metaforyki
i obrazowania poetyckiego. Ostatnie 6 lat swojego życia spędził w przytułku dla ubogich
emigrantów w Paryżu. C. Norwid stał się bliski naszej współczesności dzięki
wielostronnemu, intelektualnemu i humanistycznemu traktowaniu problemów
ogólnoludzkich związanych z cywilizacją, sztuką, moralnością, wolnością człowieka i
narodu.

Kornel Ujejski /1823-1897/ - poeta i publicysta; uznany za “ostatniego wajdelotę”
wielkiej poezji romantycznej.

Julian Tuwim /1894-1953/ - poeta, współtwórca grupy poetyckiej Skamander; kierownik
literacki warszawskich kabaretów artystycznych /”Qui Pro Quo”, “Zielona Gęś”, “Cyrulik
Warszawski”/. W latach 1936-1946 przebywał poza krajem. Dużą popularnością cieszyły
się m.in. jego wiersze dla dzieci.

Pola Gojawiczyńska /1896-1963/ - pisarka; jej utwory zawierały psychologiczne i
społeczne studium środowiska Warszawy i Śląska, wyrażały pesymistyczną ocenę szans
awansu życiowego jego przedstawicieli, głównie kobiet.

Mieczysław Jastrun /1903-1983/ - poeta i eseista. W jego twórczości dominuje nurt
refleksyjno-filozoficznej liryki, zespalającej doświadczenia późnego symbolizmu z
retoryką i patosem poezji romantycznej.

Konstanty Ildefons Gałczyński /1905-1953/ - poeta, twórca oryginalnego stylu
lirycznego. Jego utwory przyczyniły się do ugruntowania mitu o G. jako poecie-cyganie,
błaźnie i szarlatanie; oprócz liryki osobistej i refleksyjnej uprawiał poezję patriotyczną i
satyrę drwiącą z tradycyjnych polskich kompleksów narodowych i inteligencko-
mieszczańskich, pisał też wiersze propagandowe i panegiryczne.

 Ze świata kultury i sztuki

Jakub Kubicki /1758-1833/ - architekt (Belweder).

4

Henryk Marconi /1792-1863/ - architekt (Pałac Paca).

Henryk Rodakowski /1823-1894/ - malarz portrecista.

Marceli Guyski /1830-1893/ - rzeźbiarz.

Józef Szermentowski /1833-1876/ - malarz realista.

Jan Matejko /1838-1893; 110 rocznica śmierci/ - najsławniejszy polski malarz
historyczny. Jego największe dzieło “Bitwa pod Grunwaldem” jest dowodem
nieprzeciętnego talentu, umiejętności sugestywnego przekazywania charakteru dawnej
epoki. Postępująca krótkowzroczność sprawiła, że w ostatnich latach życia malował
intuicyjnie.

Henryk Siemiradzki /1843-1902/ - malarstwo klasycystyczne.

Julian Fałat /1853-1929/ - malarz impresjonista.

Włodzimierz Tetmajer /1861-1923/ - malarstwo symboliczne.

Stefan Jaracz /1883-1945/ - jeden z największych aktorów polskich, dyrektor teatru
Ateneum w Warszawie; współtwórca nowoczesnej sztuki aktorskiej.

Ludomir Różycki /1884-1953/ - kompozytor związany z “Młodą Polską”. W swej
twórczości dążył do zbliżenia z muzyką światową.

5