Emocje podstawowe  

i pochodne  

Małgorzata Godlewska 

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej 

Seminarium z psychologii emocji, motywacji i poznania 

Warszawa, 2012 

Kryterium biologiczne 

pierwotności emocji 

a) pierwotne emocje są wyraźnie związane ze 

strukturami biologicznymi i mechanizmami 

neurofizjologicznymi  i nie wymagają żadnego 

udziału doświadczenia  (są dane naturalnie) . 

b) do emocji pierwotnych należą te, które występują 

wielu gatunków (nie tylko u ludzi) i we wszystkich 

cywilizowanych kręgach społecznych(kulturach) są 

jednakowe. 

c) do pierwotnych emocji należą te, które ujawniają 

się po urodzeniu albo przynajmniej w okresie 

pierwszego roku życia. 

d) pierwotne emocje pochodzą i wyrażają najbardziej 

istotne zadania adaptacyjne zwierząt, jak ochrona 

przed niebezpieczeństwem, reprodukcja, orientacja 

i eksploracja. 

 

Emocje podstawowe i pochodne 

według Ekmana 



Emocje podstawowe posiadają specyficzną 

ekspresję emocjonalną, są doświadczane i 

rozpoznawane przez wszystkich ludzi. Są to: 



strach 



złoś 



smutek 



radość 



wstręt 



zaskoczenie – w późniejszych pracach usunięte z listy 

emocji podstawowych. 



Emocje pochodne są mieszanką emocji 

podstawowych, a ich ekspresja pozostaje pod 

silnym wpływem czynników kulturowych. 

Panksepp – trzy kategorie zjawisk 

o różnym poziomie złożoności: 



Najprostsze  reakcje emotywne, niemal 

automatyczne 



Typowe emocje mające u swego podłoża 

pobudzenie sensomotorycznych 

mechanizmów mózgowych, dzięki czemu te 

stany i ich konsekwencje trwają dłużej od 

wzbudzających je bodźców. 



Systemy odpowiedzialne za różne uczucia 

wyższe, które pozostają uwewnętrznione 

jako stany subiektywne i dlatego można je 

badać jedynie u ludzi. 

 

Podstawowe = prototypowe? 



Bycie prototypem może być 

rezultatem pełnionej roli: 

a) doniosłej dla przetrwania gatunku  
b) doniosłej dla społeczności 
c) doniosłej dla człowieka 

Kryteria podstawowości 

według Scherera 

a) 

nazwa werbalna 

– 

większość emocji 

podstawowych ma swoje nazwy we wszystkich 
głównych językach świata; 

b) 

mimiczne wyrazy emocji

; 

c) 

sytuacje wywołujące emocje 

– 

określone 

sytuacje lub zdarzenia wywołują podobne reakcje w 
różnych kręgach kulturowych. 

Kryterium funkcjonalne 



Poza kryterium biologicznym istotne jest 

również kryterium funkcjonalne. 

Wskazuje ono, że te emocje są 

pierwotne, które pełniły lub pełnią rolę w 

przystosowaniu do nowych warunków 

(kryterium ściśle związane z kryterium 

biologicznym). 



W tym względzie bardzo istotne wydają 

się rozważania Plutchika. 

Założenia teorii Plutchika 

1.

Należy przyjąć istnienie niewielkiej liczby czystych lub 

podstawowych emocji. 

2.

Wszystkie inne emocje są mieszanką tych 

podstawowych (mogą być rezultatem kombinacji 

różnych emocji podstawowych). 

3.

Podstawowe emocje różnią się między sobą pod 

względem fizjologicznym i pod względem 

uruchamianych form zachowania. 

4.

Podstawowe emocje w swojej czystej postaci są 

konstruktami hipotetycznymi stanów idealnych, o 

których właściwościach można jedynie wnioskować 

na podstawie różnych dowodów. 

5.

Emocje podstawowe są pojmowane jako pary o 

przeciwnych biegunach. 

6.

Każda emocja może cechować się różną 

intensywnością i poziomem pobudzenia. 

7.

Emocje różnią się między sobą stopniem 

podobieństwa do pozostałych.  

Kryteria podstawowości 

według Plutchika

: 

a)

musi ujawniać związek z podstawowymi 

biologicznymi procesami adaptacyjnymi 

b)

musi występować w jakiejś formie na 

wszystkich etapach ewolucji 

c)

nie może być wyraźnie zależna od jakiejś 

szczególnej struktury nerwowej czy części 

ciała 

d)

nie może być przyjęta tylko na podstawie 

samoobserwacji 

e)

musi być definiowana w kategoriach 

danych behawioralnych 

Teoria Plutchika 



Plutchik przyjął osiem pierwotnych lub 

prototypowych wzorców zachowania: 

 



INKORPORACJA         AKCEPTACJA 



ODRZUCENIE              WSTRĘT 



OCHRONA                   LĘK 



NISZCZENIE               GNIEW 



ROZMNAŻANIE           RADOŚĆ 



REINTEGRACJA          SMUTEK 



ORIENTACJA              ZASKOCZENIE 



EKSPLORACJA            ANTYCYPACJA 

 



Emocje podstawowe 

tworzą pary o 

przeciwstawnych 

biegunach: 



akceptacja - wstręt 



strach – gniew 



zdziwienie – 

antycypacja 



smutek – radość 



Emocje pochodne są 

mieszanką emocji 

podstawowych, np. 

radość + akceptacja 

= miłość.  

Koło emocji – koncepcja Plutchika 

Cechy emocji: 

 



wymiarowość 



intensywność 



przeciwstawność  



podobieństwo 

Bryła emocji – koncepcja Plutchika 

Emocje pierwotne i wtórne jako różne 

kategorie według Łukaszewskiego 

  Łukaszewski wyróżnia emocje proste/podkorowe, 

oraz emocje złożone/korowe: 



Emocje proste – reakcje bezwarunkowe 

organizmu, których funkcją jest selekcja stanów 

korzystnych i zagrażających dla organizmu 



Emocje złożone – organizowane przez korę 

mózgową; analiza informacji już istniejących oraz 

napływających. Emocje złożone są procesem 

dwuelementowym składającym się z: a) 

pobudzenia emocjonalnego (składnik 

niespecyficzny), b) treści informacji (składnik 

specyficzny)  

Emocje podstawowe nie muszą być 
emocjami pierwotnymi

  



W kategoriach ewolucyjnych, funkcjonuje 

nazywanie emocji pierwotnymi, co 
wynika z tego, że są one bliższe natury 
zwierzęcej. 



Emocje podstawowe natomiast, to te 

które występują ogólnie u ludzi, ale nie 
muszą występować u zwierząt. 



Podstawowość sugeruje – 

fundamentalność, esencjonalność. 



Pierwotność sugeruje – pierwszeństwo 

pochodzenia, prymitywność.