Bezpieczeństwo żywności - przepisy
Celem polskiej polityki w zakresie bezpieczeństwa żywności jest szeroko rozumiana ochrona zdrowia
i interesów konsumentów. W tym celu wdrożono szereg norm prawnych w zakresie nie tylko kontroli
higieny żywności obowiązujących zarówno rolników, producentów, przetwórców i sprzedawców,
ale również, co do prawidłowego etykietowania czy opakowywania produktów żywnościowych.
Wszystkie te przepisy mają zapewnić spełnienie zasady „od pola do stołu”, czyli gwarantować
bezpieczeństwo produktów żywnościowych na każdym etapie łańcucha produkcji i dystrybucji.
Polscy producenci artykułów żywnościowych zobligowani są do stosowania nie tylko przepisów
krajowych, ale również ustanowionych przez UE. Należy pamiętać, że przepisy zarówno UE
jak i krajowe dotyczą produkcji i sprzedaży zarówno na rynek krajowy jak i unijny oraz produktów
importowanych z krajów trzecich.
W oparciu o założenia przewidziane w „Białej Księdze” przyjęte zostały obecnie obowiązujące
regulacje unijne z zakresu prawa
żywnościowego, które na dzień dzisiejszy tworzą już spójny pakiet
przejrzystych przepisów obejmujących cały łańcuch żywnościowy, w tym przede wszystkim
R
ozporządzenie 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002r.
ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski
Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiający procedury w zakresie bezpieczeństwa
żywności
.
Rozporządzenie zawiera podstawowe definicje (np. żywności, prawa żywnościowego, kontroli,
wprowadzenia do obrotu), ustanawia generalnie zasady prawa żywnościowego i statuuje
specjalistyczny organ: Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, który ma spełniać istotną rolę
w zachowaniu odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa żywności.
Kolejnym krokiem było wydanie w 2004 r. pakietu czterech rozporządzeń regulujących problematykę
higieny żywności:
rozporządzenie (WE) Nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004r.
w sprawie higieny środków spożywczych,
rozporządzenie (WE) Nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004r.
ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia
zwier
zęcego,
rozporządzenie (WE) Nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004r.
ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu
do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi,
rozporządzenie (WE) Nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004r.
w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem
paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt.
Niemalże co roku wydawane są kolejne rozporządzenia regulujące różne aspekty prawa
żywnościowego. Obecnie unijne prawo żywnościowe obejmuje ponad 100 wiążących aktów prawnych,
które można podzielić na „grupy”:
odnoszące się do produktu (np. akty prawne regulujące suplementy diety, nową żywność,
żywność GMO, dodatki, aromaty, dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń, normy handlowe
dotyczące różnych produktów);
odnoszące się do sposobu prowadzenia działalności w sektorze spożywczym (np. higiena,
identyfikacja produktów);
odnoszące się do sposobu informowania o żywności (np. zasady etykietowania, oświadczenia
żywieniowe i zdrowotne);
odnoszące się do problematyki zarządzania ryzykiem (np. uregulowanie urzędowych kontroli
żywności, system RASFF - Rapid Alert System for Food and Feed);
odnoszące się do kryteriów bezpieczeństwa żywności.
Spośród regulacji krajowych na szczególną uwagę zasługują przepisy kształtujące strukturę organów
urzędowej kontroli żywności (ukż). Rola organów ukż jest bardzo istotna w zapewnieniu prawidłowego
funkcjonowania systemu bezpieczeństwa żywności. Organy ukż kontrolują, czy wymogi prawa
żywnościowego są wypełniane, weryfikują prawidłowość funkcjonowania systemów kontroli
wewnętrznej, a realizując swoje kompetencje, zarządzają ryzykiem, stanowiąc istotny czynnik
prawidłowego przebiegu procesu analizy ryzyka. Organy ukż są także uczestnikami systemu
wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktów żywnościowych.
Podstawowe znaczenie dla określenia struktury organów urzędowej kontroli żywności w Polsce ma
Ustawa z dnia 25 sierpnia
2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia w której wskazane
zostały organy urzędowej kontroli żywności w zakresie bezpieczeństwa żywności. Do ustalenia pełnej
struktury organów ukż funkcjonujących w Polsce oraz ich zadań niezbędne jest uwzględnienie oprócz
ustawy o b.ż.ż przepisów zawartych w wielu innych aktach prawnych, w tym w:
ustawie z 14 marca 1985 r.
o Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
ustawie z 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej,
ustawie z 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno – spożywczych,
ustawie z 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej,
ustawie z 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin,
rozporządzeniach do ww. ustaw, w szczególności w:
rozporządzeniu
Ministra
Spraw
Wewnętrznych
z
28
lutego
2013
r.
w sprawie organizacji oraz zasad i trybu wykonania zadań przez Państwową
Inspekcję Sanitarną Ministerstwa Spraw Wewnętrznych,
rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z 19 kwietnia 2004 r. w sprawie
Wojskowej Inspekcji Weterynaryjnej,
rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie
organizacji oraz warunków i trybu wykonania zadań przez Wojskową Inspekcję
Sanitarną.
W ogólnym ujęciu wskazać można, iż urzędową kontrolę żywności w zakresie bezpieczeństwa
żywności realizują Państwowa Inspekcja Sanitarna i Inspekcja Weterynaryjna oraz w niewielkim
zakresie P
aństwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, natomiast ukż w odniesieniu do jakości
żywności realizują Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz w pewnym
zakresie PIORiN.
Instytucje krajowe realizujące zadania związane z nadzorem
w zakresie bezpieczeństwa żywności
1.
Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS)
Państwowa Inspekcja Sanitarna realizuje zadania związane z szeroko pojętą ochroną zdrowia
publicznego. Wśród tych zadań znajduje się nadzór nad warunkami zdrowotnymi żywności i żywienia.
PIS realizuje swoje obowiązki na poziomie wojewódzkim, powiatowym oraz w granicznych
inspektoratach sanitarnych. Działania koordynujące podejmowane są na szczeblu centralnym.
Wśród głównych obszarów działania PIS w kontekście bezpieczeństwa żywności należy
wymienić te związane z kontrolą wymagań higienicznych i zdrowotnych, w tym związanych m.in. z:
nadzorem nad jakością zdrowotną żywności pochodzenia zwierzęcego i niezwierzęcego,
bezpieczeństwem produkcji i obrotu materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu
z żywnością.
Główny Inspektor Sanitarny kieruje siecią systemu RASFF (Rapie Alert System for Food
and Feed) oraz pr
owadzi krajowy punkt kontaktowy systemu RASFF i powiadamia Komisję
Europejską o stwierdzonych przypadkach niebezpiecznej żywności oraz pasz.
Ostrzeganie o niebezpiecznych produktach żywnościowych.
W Polsce, od 2000 roku działa tzw. Krajowy System Informowania o Niebezpiecznych Produktach
Żywnościowych. W 2003 roku został on włączony do europejskiego systemu ostrzegania
o niebezpiecznych produktach żywnościowych oraz środkach żywienia zwierząt – systemu RASFF
(Rapid Alert System for Food and Feed). Każda instytucja rządowa oraz komercyjna realizująca
zadania z zakresu bezpieczeństwa żywności jest zobowiązana do niezwłocznego ogłoszenia
stwierdzonego problemu w zakresie zagrożenia życia lub zdrowia ludzi spowodowanego żywnością
lub środkami żywienia zwierząt. Powiadomienie takie, przekazane za pomocą systemu RASFF, trafia
do organów administracji rządowej oraz Komisji Europejskiej i Europejskiego Urzędu
ds. Bezpieczeństwa Żywności. Zgodnie z założeniami systemu RASFF, obowiązkiem zgłaszającego,
niezwłocznie po stwierdzeniu problemu, jest jak najszybsze ustalenie takich sposobów
przeciwdziałania, które będą gwarantowały zminimalizowanie stwierdzonego zagrożenia.
Organami
Państwowej Inspekcji Sanitarnej są:
Główny Inspektor Sanitarny,
Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny,
Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny,
Państwowy Graniczny Inspektor Sanitarny.
Dane kontaktowe - www.gis.gov.pl
2. Inspekcja Weterynaryjna (IW)
Kompetencje IW obejmują ochronę zdrowia zwierząt i bezpieczeństwo produktów
pochodzenia zwierzęcego oraz weterynaryjną ochronę zdrowia publicznego, poprzez m.in.:
1)
zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt, w tym chorób odzwierzęcych,
2)
badanie zwierząt rzeźnych oraz produktów pochodzenia zwierzęcego,
3)
prowadzenie weterynaryjnej kontroli granicznej
4)
sprawowanie nadzoru nad bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego,
5)
przyjmowanie informacji o niebezpiecznych produktach żywnościowych oraz paszach
od org
anów Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcji Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych, w zakresie kompetencji tych inspekcji, oraz od organów Inspekcji
Handlowej o niebezpiecznych produktach żywnościowych pochodzenia zwierzęcego oraz ocena
ryzyka i stopnia zagrożenia spowodowanego niebezpiecznym produktem żywnościowym lub paszą,
a następnie przekazywanie tych informacji do GIS, kierującego siecią systemu RASFF w Polsce.
Organami Inspekcji Weterynaryjnej są:
Główny Lekarz Weterynarii,
Wojewódzki Lekarz Weterynarii,
Powiatowy Lekarz Weterynarii,
Graniczny Lekarz Weterynarii.
Dane kontaktowe - www.wetgiw.gov.pl
UWAGA!!! Pod adresem internetowym:
http://www.wetgiw.gov.pl/index.php?action=szczegoly&m_id=33&kat_id=1609
zainteresowani eksporterzy i importerzy mogą znaleźć wykaz posterunków weterynaryjnej kontroli
granicznej w Polsce
.
3.
Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS)
IJHARS realizuje zadania w zakresie nadzoru nad jakością handlową artykułów rolno-
spożywczych poprzez kontrolę jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie,
w tym wywożonych za granicę. Ponadto IJHARS prowadzi kontrole jakości handlowej artykułów rolno-
spożywczych sprowadzanych z zagranicy, w ramach kontroli granicznej takich artykułów.
Inspekcja sprawuje nadzór w zakresie jakości handlowej mięsa drobiowego, jaj, tusz
wieprzowych, tusz wo
łowych, tusz innych zwierząt, mięsa pochodzącego z bydła w wieku
do 12 miesięcy. Wydaje zaświadczenia potwierdzające pochodzenie mięsa wołowego z dorosłych
osobników męskich, uprawniających do otrzymania refundacji wywozowych, o których mowa
w przepisach
UE dotyczących warunków udzielania specjalnych refundacji wywozowych do niektórych
rodzajów wołowiny bez kości oraz w przepisach UE dotyczących przyznawania specjalnych refundacji
eksportowych w sektorze wołowiny i cielęciny,
Organami Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych są:
Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,
Wojewoda przy pomocy Wojewódzkiego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-
Spożywczych.
Dane kontaktowe - www.ijhar-s.gov.pl
4.
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN)
PIORiN realizuje zadania związane z nadzorem nad zdrowiem roślin, zapobieganiem
zagrożeniom związanym z obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin oraz nadzorem
nad wytw
arzaniem, oceną i obrotem materiałem siewnym. Inspekcja w ramach swych kompetencji
m.in.:
1)
prowadzi kontrole fitosanitarne roślin, produktów roślinnych;
2)
wydaje świadectwa fitosanitarne, paszportów roślin i zaświadczeń oraz prowadzi nadzór nad
jedn
ostkami upoważnionymi do wypełniania formularzy paszportów roślin;
3)
wydaje decyzje dotyczące postępowania z roślinami, produktami roślinnymi lub przedmiotami
podlegającymi granicznej kontroli fitosanitarnej.
Organami Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa są:
Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
Wojewoda przy pomocy Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Dane kontaktowe - www.piorin.gov.p
l
UWAGA!!! Pod adresem internetowym:
http://piorin.gov.pl/wnf/punkty-wwozu/
zainteresowani eksporterzy i importerzy mogą znaleźć wykaz
punktów wwozu, w których przeprowadzana jest graniczna kontrola fitosanitarna roślin, produktów
ro
ślinnych i przedmiotów wprowadzanych na terytorium Polski.
5. Inspekcja Handlowa (IH)
Inspekcja Handlowa prowadzi kontrol
e zarówno w obszarze artykułów żywnościowych,
jak i
nieżywnościowych oraz usług. Kontrole planowane w obszarze żywności stanowią około 20%
wszystkich kontroli wykonywanych przez IH.
Inspekcja
sprawuje kontrolę środków spożywczych w handlu detalicznym (także w obrocie
hurtowym i gastronomii) w zakresie jakości handlowej, w tym pod kątem zafałszowań i oznakowania,
a także kontrolę legalności i rzetelności działania przedsiębiorców. Jakość handlowa nie obejmuje
wymagań weterynaryjnych, sanitarnych i fitosanitarnych.
Prowadzone przez Inspekcję Handlową kontrole w obszarze żywności polegają
w
szczególności na sprawdzeniu, czy oferowane konsumentom środki spożywcze spełniają
wymagania jakości handlowej określone w rozporządzeniach Unii Europejskiej, a także czy są zgodne
z deklaracją producenta. Inspekcja Handlowa specjalizuje się w kontroli oznakowania szczególnie
pod kątem sprawdzania prawdziwości informacji podawanych w oznakowaniu środków spożywczych
oraz ujawniania zafałszowań produktów.
Organami Inspekcji
Handlowej są:
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
Wojewoda przy pomocy Wojewódzkiego Inspektora Inspekcji Handlowej.
Dane kontaktowe - www.uokik.gov.pl
Źródło:
1. Biuletyn Informacyjny ARR nr 1/2014
2. Zintegrowany Wieloletni Plan Kontroli dla Polski na lata 2010-2014