plik

Metody pracy z uczniem ze specyficznymi potrzebami

Niepowodzenia  szkolne  ucznia  są  związane  przede  wszystkim  z  cechami  jego  osobowości  i  rodzajem
stosunków ze środowiskiem. Takich uczniów charakteryzuje nieumiejętnośd kierowania własnymi procesami
psychicznymi,  takich  jak  uwaga  i  pamięd;  z  trudem  zapamiętują  daty  i  reguły,  nie  wykazują  głębszych
zainteresowao  problemami  i  przedmiotami,  a  ich  słaba  aktywnośd  myślowa  staje  się  przyczyną  postawy
bierności i rezygnacji. Jednocześnie obawa przed publiczną oceną, krytyką lub ośmieszaniem wywołuje u nich
lęki  i  nerwice,  tworząc  krąg  zależności  przyczynowo  –  skutkowych.  Nie  bez  wpływu  na  powstanie
niepowodzeo dzieci w szkole mają złe warunki materialne, niekorzystne stosunki rodzinne i wadliwe metody
wychowawcze rodziców. W rezultacie trudności słabszego ucznia narastają do tego stopnia, że nie jest on w
stanie ich przezwyciężyd bez fachowej pomocy z zewnątrz.

Program  pomocy  słabszym  uczniom  należy  rozpocząd  od  rozpoznania  sytuacji  w  klasie,  ponieważ  wśród
uczniów wykazujących zaległości w opanowaniu materiału programowego, są zarówno ci, którzy sami mogą
się z nich wydobyd, jak i ci, dla których nasza pomoc jest niezbędna.

Niepowodzenia w nauce szkolnej mogą mied charakter ukryty lub jawny. Niepowodzenia ukryte występują
wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów,
mimo  że  braki  tego  rodzaju  istnieją.  Niepowodzenia  te  często  prowadzą  do  niepowodzeo  jawnych.  Z  tym
rodzajem niepowodzeo mamy do czynienia, gdy nauczyciel stwierdza określone  braki w opanowanej  przez
ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy „niedostatecznie”. Punktem wyjścia słabych postępów
w  nauce,  są  niepowodzenia  ukryte,  tzn.  drobne  luki  w  wiadomościach,  które  nie  dostrzeżone  w  porę
powodują powstawanie niepowodzeo jawnych. Te z kolei mają najpierw charakter przejściowy, a następnie
poprzez niepowodzenia względnie trwałe prowadzą do drugoroczności i odsiewu.

Przyczyny  niepowodzeo  szkolnych  są  niezwykle  złożone  i  wielorakie.  Mogą  one  tkwid  w  postępowaniu
uczniów,  tzn.  w  jego  motywach  i  przejawach,  łącznie  z  rezultatami  nauki  szkolnej,  a  także  w  szerokim
zakresie reakcji uwarunkowanych bodźcami moralnymi, emocjonalnymi i umysłowymi. Przyczyny te mogą się
także odnosid do czynników od uczniów niezależnych, np. od złych warunków materialnych oraz związanych
z  tym  konsekwencji,  długotrwałej  choroby,  niekorzystnej  atmosfery  wychowawczej  panującej  w  rodzinie,
niedociągnięd w pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły.

Dydaktyczne środki zapobiegania i zwalczania niepowodzeo szkolnych:



profilaktyka pedagogiczna, w tym głównie nauczanie problemowe i nauczanie w zespołach
uczniowskich;



diagnoza pedagogiczna, a w jej obrębie m.in. posługiwanie się takimi sposobami poznawania
uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, jakie pozwalają na natychmiastowe wykrywanie
powstających i narastających luk w wiadomościach i umiejętnościach każdego ucznia;



terapia  pedagogiczna,  na  którą  składa  się  przede  wszystkim  wyrównywanie  wykrytych  wcześniej
zaległości  w  zakresie  opanowywanego  przez  uczniów  materiału  programowego  poprzez
indywidualizację  nauczania  na  lekcji  oraz  w  drodze  organizowanych  przez  szkołę  zajęd
pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.

Do najbardziej efektywnej profilaktyki pedagogicznej polegającej na stosowaniu takich form i metod, które
wpływają skutecznie na wzrost efektywności pracy szkoły, należy nauczanie problemowe. Praca uczniów na
lekcji w kilkuosobowych zespołach nad określonymi problemami o charakterze praktycznym lub
teoretycznym:



powoduje wzrost zainteresowania nauką,



wdraża do wspólnego przezwyciężania trudności,



stwarza okazję do wymiany poglądów,



wyrabia krytycyzm myślenia,



uczy racjonalnych metod planowania i organizacji wysiłków.

Ważną  rolę  spełnia  diagnoza  pedagogiczna, która  nie  ogranicza się tylko  do sprawdzania  i oceniania stanu
wiedzy ucznia, lecz stara się wyjaśnid genezę takiego stanu, oraz przewidzied jego dalszy rozwój. Podstawą
diagnozy pedagogicznej są indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, przygodne i ciągłe
obserwacje  uczniów,  wywiady  środowiskowe,  badania  testowe  oraz  zebrania  nauczycieli.  Opiekun  klasy
powinien  prowadzid  na  bieżąco  dziennik  obserwacji  pedagogicznych.  Znajomośd  tych  danych  umożliwia
nauczycielom  racjonalną  indywidualizację  pracy  dydaktyczno  –  wychowawczej  zarówno  na  lekcji,  jak  i
podczas  zajęd  pozalekcyjnych.  Nauczyciele  powinni  również  przeprowadzad  w  różnych  formach  kontrolę  i
ocenę  wyników  nauczania,  aby  możliwie  szybko  wykrywad  braki  w  zakresie  opanowania  treści
programowych.  Zestawienie  wyników  w  odpowiednie  tabele  wg  rodzajów  popełnianych  błędów  stanowi
punkt  wyjścia  do  analizy  efektywności  własnej  pracy  przez  nauczycieli  i  zastosowania  na  tej  podstawie
odpowiednich środków metodycznych w celu zlikwidowania ewentualnych niedociągnięd tej pracy.

Dużą  rolę  w  celu  likwidowania  niepowodzeo  szkolnych  odgrywa  terapia  pedagogiczna,  która  może  byd
stosowana  indywidualnie  bądź  zbiorowo.  Nauczyciel  znając  braki  w  zakresie  opanowania  materiału
nauczania  przez  poszczególnych  uczniów,  posługuje  się  różnymi  formami  pracy  w  celu  usunięcia  tych
braków.  Może  on  polecid  uczniom  wykonanie  odpowiednio  zindywidualizowanych  prac  domowych,
prowadzid indywidualne konsultacje, uzgadniad z rodzicami linię oddziaływao dydaktyczno-wychowawczych.
Jeżeli  te  sposoby  pracy  indywidualnej  nie  pomogą  wówczas  nauczyciel  powinien  skierowad  ucznia  do
odpowiedniej grupy rówieśniczej (pomoc koleżeoska). Wskazane jest, aby zajęcia w grupach wyrównawczych
odbywały się po lekcjach na terenie szkoły. W grupach tych uczniowie powinni pracowad samodzielnie pod
kierunkiem  nauczyciela.  Celem  tych  zajęd  jest  zlikwidowanie  ujawnionych  u  poszczególnych  uczniów
opóźnieo w nauce.

Istotną role w zwalczaniu niepowodzeo szkolnych dzieci odgrywa również pedagog szkolny. Pedagog szkolny
jest  dla  uczniów  osobą,  która  pomaga  im  w  rozwiązywaniu  problemów  szkolnych  i  rodzinnych.  Można
wymienid pięd głównych, złożonych grup zadao, jakie należą do pedagoga szkolnego:



współudział w organizowaniu procesu dydaktycznego,



praca opiekuoczo – wychowawcza,



współdziałanie z dyrekcją szkoły w zakresie kształtowania kultury pedagogicznej rodziców,



organizowanie i koordynowanie pracy opiekuoczo – wychowawczej,



działalnośd naukowa.

Dla  uczniów  wykazujących  niepowodzenia  szkolne,  po  dokonaniu  dokładnych  badao  diagnostycznych
pedagog  szkolny  organizuje  grupy  wyrównawcze,  czuwa  nad  przebiegiem  pracy  i  osiągnięciami  uczniów  z
deficytami rozwojowymi lub z lukami w wiadomościach.

Ważną rolę w procesie likwidacji niepowodzeo szkolnych odgrywa również psycholog szkolny. Do jego zadao
należą:



badania diagnostyczne,



organizowanie bądź prowadzenie różnego rodzaju form terapii psychologicznej dla uczniów,



prowadzenie doradztwa psychologicznego dla uczniów, rodziców, nauczycieli,



współpraca z pedagogiem szkolnym, rodzicami i nauczycielami oraz organizowanie rożnych form
pomocy w szkole jak i poza nią

Pedagog  szkolny  i  psycholog  ściśle  ze  sobą  współpracują,  swoje  zadania  realizują  we  współpracy  z
poradniami psychologiczno – pedagogicznymi jak również innymi poradniami specjalistycznymi.

Dziecku  z  niepowodzeniami  szkolnymi  powinna  pomagad  zarówno  szkoła  jak  i  rodzice,  ponieważ
współpracując razem ze sobą mogą odnieśd pozytywne efekty. Zabiegi profilaktyczne mają nie dopuszczad do
powstania  błędów  metodycznych.  Błędom  nauczyciela  wynikającym  z  nieznajomości  uczniów  powinny
zapobiegad  czynności  diagnostyczne,  natomiast  celem  zabiegów  terapeutycznych  jest  zapewnienie

odpowiedniej opieki tym uczniom, którzy nie potrafią bez pomocy nauczycieli przezwyciężyd trudności
napotkanych w nauce szkolnej.

Zróżnicowane podejście do uczniów w toku nauczania:



Prowadzenie lekcji na kilku poziomach nauczania: uczniów dzielimy na grupy, które otrzymują
zadania o różnym stopniu trudności,



Metody podpowiedzi, które polegają na konkretyzacji zadania z równoczesnym rozwiązaniem
analogicznego zadania: na bezpośrednim wskazaniu sposobu rozwiązania lub rozwiązania dzięki
naprowadzającym pytaniom itp.,



Zróżnicowanie zadawania prac domowych,



Indywidualne zalecenia wyrównawcze, które każdorazowo są dostosowane do rodzaju ujawnionych
braków, albo też przez powtarzanie z uczniami słabo opanowanych partii materiału.



Posadzid w ławkach uczniów mało zdolnych z uczniami przeciętnymi (uczeo średnio zdolny ma też
sporo wątpliwości, pracuje wolniej i uczeo słaby ma większą odwagę poprosid kolegę o pomoc nie
bojąc się ośmieszenia),



Wykorzystywad pierwszą lekcję z nowego tematu lub działu – prosid uczniów słabych o wyjaśnienie
nowego pojęcia, rozwiązanie prostego przykładu na tablic, wskazanie odpowiednich wielkości (dzieci
z trudnościami w nauce są bardziej aktywne na pierwszej lekcji z nowego tematu lub działu, zapewne
uważają, iż mają równe szanse z pozostałymi członkami klasy, bo jest to nowy materiał i inni też go
nie umieją). Przeważnie polecenia są wykonywane poprawnie, jest więc podstawa do wystawienia
stopnia pozytywnego.

Sprawdziany:



przygotowywad tak, aby 60 % zadao sprawdzało wiadomości konieczne i podstawowe,



można przygotowywad inne sprawdziany dla uczniów słabych,



punktowad zadania jednakowo bez względu na stopieo trudności,



można pozwolid uczniom słabszym korzystad z notatek lub podręcznika (zapewne pierwsze prace
będą i tak negatywne, ponieważ uczniom będzie się wydawało, że przy takiej formie nie trzeba się
uczyd i zbyt dużo czasu na sprawdzianie poświeci na „szukanie”; z czasem jednak wyrobi nawyk
przygotowywania się, aby móc skorzystad z własnych notatek),

Zadania domowe



sprawdzad,



należy je oceniad, zwłaszcza samodzielne wykonanie



nie należy akceptowad odpowiedzi „nie umiałem zrobid” (uczeo powinien pokazad , chodby próby
swojej pracy, fragmenty obliczeo, nazwad chodby częściowo problem, z którym nie mógł się uporad –
za tak odrobioną pracę nie powinien ponosid negatywnych konsekwencji)

Dostosowując zadania zróżnicowane pod względem trudności do możliwości słabego ucznia, dajemy mu
szansę przeżycia sukces, a każdy sukces rozwija ambicje i aspiracje. Warto też zwrócid uwagę na takie formy
pracy jak:



wycieczki,



przygotowanie wystaw,



inscenizacja,



zabawy dydaktyczne.

Tworzą one w umysłowości ucznia schematy plastyczne i poznawcze i dlatego szczególnie zalecane są w
pracy ze słabym uczniem.

W realizacji programu pracy z uczniem słabym olbrzymią rolę odgrywa nauczyciel, to kim jest i co sobą
reprezentuje. Nauczyciel pragnący i mogący pomóc uczniowi słabemu to osoba, która:



sprawia, że nauka może byd również przyjemnością i potrafi stworzyd luźną, nieformalną (ale nie
dezorganizującą) atmosferę na lekcji,



zna potrzeby każdego ucznia oraz wierzy w możliwośd osiągnięcia sukcesu,



szanuje odmienne zdanie uczniów i zachęca do krytycznego i twórczego myślenia,



odnosi się z szacunkiem do starao i wkładu pracy każdego ucznia,



nagradza i często chwali, nawet za najdrobniejsze osiągnięcia,



dostosowuje metody nauczania do stylów pracy uczniów,



szeroko stosuje w swojej pracy środki audiowizualne,



chce zaciekawid uczniów i rozwija ich zainteresowania,



oczekuje od uczniów tego, co w nich najlepsze i mówi im o tym,



dba, aby poziom motywacji uczniów nie był ani zbyt niski, ani zbyt wysoki,



większą uwagę przywiązuje do pozytywów niż negatywów,



zachęca do odnoszenia sukcesów,



nigdy nie obraża i nie poniża ucznia,



potrafi utrzymywad dyscyplinę i porządek,



jest konsekwentny.

Uczniowie ze zdiagnozowaną dysleksją lub innymi zaburzeniami

Dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi jest coraz więcej. W zależności od rodzaju dysfunkcji
dostosowanie wymagao edukacyjnych będzie dotyczyło albo formy sprawdzania wiedzy, albo treści, albo
formy i treści, I tak, jeśli u dziecka zdiagnozowana jest:



dyskalkulia  –  czyli  trudności  w  liczeniu,  to  oceniamy  tok  rozumowania,  a  nie  techniczną  stronę
liczenia,  uczeo  ma  bowiem  skłonnośd  do  przestawiania  kolejności  cyfr w  liczbie  i  przez  to  jej  zapis
jest  błędny.  Zły  wynik  koocowy  wcale  nie  świadczy  o  tym,  że  dziecko  nie  rozumie  zagadnienia.
Dostosowanie  wymagao  będzie  więc  dotyczyło  tylko  formy  sprawdzania  wiedzy  poprzez
koncentrację  na  prześledzeniu  toku  rozumowania  w  danym  zadaniu  i  jeśli  jest  on  poprawny  –
wystawienie uczniowi pozytywnej oceny.



dysgrafia  –  czyli  brzydkie,  nieczytelne  pismo  –  dostosowanie  wymagao  będzie  dotyczyło  formy
sprawdzania wiedzy, a nie treści. Wymagania merytoryczne co do oceny pracy pisemnej powinny byd
ogólne,  takie  same,  jak  dla  innych  uczniów,  natomiast  sprawdzanie  pracy  może  byd,
niekonwencjonalne.  Np.  jeśli  nauczyciel  nie  może  przeczytad  pracy  ucznia,  może  go  poprosid,  aby
uczynił  to  sam  lub  przepytad  ustnie  z  tego  zakresu  materiału.  Może  też  skłonid  ucznia  do  pisania
drukowanymi literami lub na komputerze.



dysortografia – czyli trudności z poprawną pisownią pod względem ortograficznym, fonetycznym,
interpunkcyjnym itd. – dostosowanie wymagao dotyczy głównie formy sprawdzania i oceniania
wiedzy z tego zakresu. Zamiast klasycznych dyktand można robid sprawdziany polegające na:

o uzasadnianiu pisowni wyrazów, odwołując się do znajomości zasad ortograficznych
o oceniad odrębnie merytoryczną stronę pracy i odrębnie poprawności pisowni, nie wpisując tej

drugiej oceny do dziennika. W żadnym wypadku dysortografia nie uprawnia do zwolnienia ucznia
z nauki ortografii i gramatyki!



dysleksja – czyli trudności w czytaniu przekładające się niekiedy na problemy ze zrozumieniem treści
– dostosowanie wymagao w zakresie formy może nastąpid w klasach, gdzie programowo jest
sprawdzanie opanowania tej umiejętności.
Widząc trudności dziecka nauczyciel może:

o  odpytad go z czytanki na osobności, a nie przy całej klasie,
o  nie ponaglad, nie krytykowad, nie zawstydzad.
o  nie mobilizowad stwierdzeniami: „jak się postarasz, to będzie lepiej”
o  nie zadawad do domu obszernych czytanek do opanowania

W klasach starszych problem jest bardziej złożony, gdyż opanowanie wiedzy opiera się na założeniu, że uczeo
umie już sprawnie czytad i ta umiejętnośd rzeczywiście jest niezbędna. Uczeo ma zatem niewielkie pole

manewru.  W  zasadzie  jedyna  co  może  zrobid  to  więcej  czasu  poświęcad  na  naukę,  korzystad  z  lektur
nagranych  na  dyskietki  lub  taśmy  magnetofonowe  (wersja  dźwiękowa)  lub  sfilmowanych  lektur  czy
materiałów.  Nauczyciel  w  zasadzie  nie  ma  wyboru,  dysleksja  nie  daje  możliwości  obniżenia  wymagao
jakościowych. Są to bowiem uczniowie z co najmniej przeciętną sprawnością intelektualną, którzy zechcą w
przyszłości zdawad maturę, a ta musi mied odpowiedni poziom wymagao. Polem do pracy nauczyciela będzie
dbałośd  o  rozwój  sfery  emocjonalnej  takiego  ucznia.  Dydaktyka  jest  bowiem  bardzo  ważna,  ale  jeszcze
ważniejsze jest przygotowanie dziecka do radzenia sobie w życiu, a do tego dziecko potrzebuje wrażliwości,
fantazji, ufności we własne siły i zdolności, niezależnie od tego, kim będzie.

Uczeo ze sprawnością intelektualną niższą od przeciętnej

W  przypadku  tych  dzieci  konieczne  jest  dostosowanie  wymagao  zarówno  w  zakresie  formy,  jak  i  treści
wymagao.  A  więc  przede  wszystkim  w  tej  grupie  możemy  mówid  o  obniżeniu  wymagao.  Pamiętad  jednak
należy,  że  obniżenie  kryteriów  jakościowych  nie  może  zejśd  poniżej  podstawy  programowej.  Dzieci  z
inteligencją ogólną niższą od przeciętnej, czyli tzw. Mało zdolne nie zawsze mają zaburzone te same funkcje
psychiczne. Tak więc w tej grupie są dzieci z różnymi zaburzeniami, niekiedy mieszanymi. Generalnie jednak
charakterystyczne dla nich są:



zaburzenia myślenia słowno – pojęciowego, na którym przede wszystkim bazuje nauka,



mała samodzielnośd w myśleniu,



wolniejsze tempo pracy i uczenia się,



trudności w koncentrowaniu uwagi przez dłuższy czas.

Ze  względu  na  powyższe  cechy  konieczne  jest  wobec  tych  dzieci  zastosowanie  metod  ułatwiających  im
opanowanie  materiału.  Dzieci  te  bowiem  nie  kwalifikują  się  do  szkoły  specjalnej  dla  upośledzonych
umysłowo,  a  program  szkoły  ogólnodostępnej  jest  dla  nich  za  trudny,  a  przede  wszystkim  zbyt  szybko
realizowany.  Zmiany jakościowe  w  zakresie  wymagao  programowych  powinny  byd  takie,  aby w  przyszłości
pozwalały tym dzieciom na opanowanie wymagao zasadniczej szkoły zawodowej ogólnodostępnej (dla tych
dzieci tragedią jest, że reforma szkolnictwa poszła w kierunku zawężenia oferty szkolnictwa zawodowego).

Nauczyciele  nie  mogą  od  poradni  oczekiwad,  że  w  opiniach  będzie  określone,  do  jakiego  poziomu  należy
obniżyd  wymagania  w  stosunku  do  tych  dzieci.  To  nauczyciele  są  specjalistami  w  zakresie  nauczania
poszczególnych przedmiotów. Kryteria doboru treści powinny byd dwa:



nie można zejśd poniżej podstawy programowej,



zakres wiedzy i umiejętności powinien dad szansę na sprostanie wymaganiom ogólnodostępnej
szkoły zawodowej.

Wymagania co do formy mogą obejmowad m.in.:



omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności,



pozostawienie więcej czasu na jego utrwalenie,



podawanie poleceo w prostszej formie, unikanie trudnych, czy bardzo abstrakcyjnych pojęd,



częste odwoływanie się do konkretu, przykładu,



unikanie pytao problemowych i przekrojowych,



wolniejsze tempo pracy,



szerokie stosowanie zasady poglądowości,



w miarę możliwości odrębne instruowanie dzieci,



zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie wykonad samodzielnie.

Ocenianie dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi