Gornik eksploatacji otworowej_811[01].Z3.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zbigniew Gmiński

Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego
811[01].Z3.02

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Magazynowanie paliw płynnych

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Magazynowanie wód złożowych

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Magazynowanie ropy naftowej

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Podziemne magazynowanie gazu (PMG)

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. PMG w wyeksploatowanych strukturach złóż węglowodorów

5.5.1. Ćwiczenia

5.6. PMG w kawernach solnych

5.6.1. Ćwiczenia

5.7. PMG w warstwach wodonośnych

5.7.1. Ćwiczenia

5.8. PMG w wyrobiskach górniczych

5.8.1. Ćwiczenia

5.9. Opis procesu technologicznego zatłaczania i odbioru gazu

5.9.1. Ćwiczenia

5.10. Przepisy prawne

5.10.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w jednostce modułowej ,,Magazynowanie ropy naftowej i gazu
ziemnego” w szkole zawodowej kształcącej w zawodzie górnika eksploatacji otworowej
811[01].Z3.02.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakimi powinien dysponować uczeń
przed przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien opanować w wyniku
realizacji programu jednostki modułowej,

−

przykładowy scenariusz zajęć – propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

ewaluację osiągnięć ucznia – przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego zawierające
dwa zestawy testów,

−

wykaz literatury, z jakiej mogą korzystać uczniowie podczas nauki.

Według założeń kształcenia modułowego, nauczyciel przede wszystkim ma kierować

procesem  dydaktycznym,  umożliwiając  uczniowi  warunki  do  samodzielnego  przyswajanie
wiedzy oraz kształtowania umiejętności uczenia się w sposób kontrolowany.
Zaleceniem  jest, aby kształcenie  było realizowane  metodami aktywizującymi oraz  metodami
praktycznymi,  poprzez  np.  wycieczkę  na  teren  PMG,  wykonanie  ćwiczeń  w  formie
wykresów,  szkiców  oraz  ćwiczeń  sprawdzających  wiedzę  teoretyczną  w  zakresie  jednostki
modułowej. Istotną rolę w tym procesie nauczania jest przygotowanie ucznia do samodzielnej
pracy rozwiązywania testów, poprzez co utrwala się zdobytą wiedzę.
Umieszczone w poradniku przykładowe ćwiczenia są tylko przykładem, nauczyciel powinien
opracować  nowe  ćwiczenia,  które  będą  dostosowane  do  poziomu  nauczania,  możliwości
dydaktycznych i czasowych w programie jednostki modułowej.
Po  wykonaniu  zaplanowanych  ćwiczeń,  uczeń  ma  możliwość  sprawdzenia  poziomu  swoich
postępów nauki, rozwiązując test pt.:,,Sprawdzian postępów”.

Uczeń powinien samodzielnie przeczytać pytania i udzielić na nie odpowiedzi –

wstawiając znak ,,x” w oznaczonej kolumnie:

−

TAK – jeśli jego odpowiedź na pytanie jest twierdząca,

−

NIE – jeśli jego odpowiedź na pytanie jest przecząca.
Podobne czynności może wykonać nauczyciel, obserwując postępy przyswajania wiedzy

przez  ucznia.  Po  dokonaniu  przeglądu  wszystkich  odpowiedzi,  nauczyciel  sprawdza
ich poprawność  i  ustala  zakres  materiału  dydaktycznego,  na  który  uczeń  nie  umiał
odpowiedzieć  lub  odpowiedział  przecząco  lub też nie zrozumieli  treści  materiału  nauczania.
Taka  metoda  umożliwia  ponowne  powtórzenia  trudnych  dla  uczni  zagadnień  i  ponownego
sprawdzenia ich wiedzy przez nauczyciela.

Podczas oceny należy przyjąć zasadę, że zadanie (ćwiczenie) będzie zaliczone tylko

wtedy, kiedy będzie wykonane poprawnie i zgodnie ze standardami nauczania. Dlatego
też można przyjąć wewnętrzny sposób oceniania, można też potwierdzić umiejętności ucznia
w skali dwustopniowej: ćwiczenie – zaliczone, ćwiczenie – nie zaliczone.

Zakończeniem całości programu nauczania jest sprawdzian sumaryczny, którego wynik

określi poziom nabytej wiedzy przez uczniów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

czytać ze zrozumieniem treść nauczania,

−

analizować tekst źródłowy,

−

korzystać z Internetu,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu górnictwa naftowego,

−

czytać tekst podręcznika ze zrozumieniem,

−

przeliczać jednostki w układzie SI,

−

współpracować w grupie,

−

oceniać własne możliwości w działaniach indywidualnych i zbiorowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

dobrać ogólne przepisy dotyczące magazynowania paliw płynnych i gazowych,

−

wyjaśnić cel i wymienić metody magazynowania kopalin ciekłych i gazowych,

−

scharakteryzować rodzaje i budowę zbiorników magazynowych ropy i gazu,

−

scharakteryzować proces stabilizacji ropy,

−

obliczyć ilości gazu w zbiorniku dla warunków rzeczywistych i normalnych,

−

określić ilość ropy w zbiorniku magazynowym,

−

określić cele budowy Podziemnego Magazynu Gazu,

−

scharakteryzować warunki geologiczne struktur geologicznych wykorzystywanych
do budowy PMG,

−

wyjaśnić schemat uzbrojenia powierzchniowego na terenie PMG,

−

zastosować przepisy techniczne i Urzędu Dozoru Technicznego (UDT) dotyczące
zbiorników do magazynowania paliw płynnych,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska dotyczące magazynowania ropy i gazu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

....................................................................................

Modułowy program nauczania:

Górnik eksploatacji otworowej 811[01]

Moduł:

Zagospodarowanie kopalin 811[01].Z3

Jednostka modułowa:

Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego
811[01].Z3.02

Temat: Magazynowanie gazu ziemnego w wyeksploatowanych złożach.

Cel ogólny: Poznanie metody magazynowania gazu ziemnego w sczerpanym złożu gazu.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić metodę magazynowania paliwa gazowego,

−

opisać warunki pracy magazynu,

−

wymienić i omówić instalację do napełniania zbiornika,

−

wyjaśnić i wymienić zagrożenia przy zastosowaniu tego rodzaju zbiornika.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w grupach.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

wybrane materiały nauczania (przekrój geologiczny sczerpanego złoża),

−

schematy instalacji tłoczących,

−

schematy uzbrojenia otworów tłocznych.

Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel omawia cele zajęć i rozdaje poszczególnym grupom materiały dydaktyczne.
2. Zespoły (grupy) ustalone przez nauczyciela pracują nad zagadnieniem, którego temat

nauczyciel podaje:

−

charakterystyka przekroju geologicznego,

−

zadania instalacji tłoczącej,

−

zadania instalacji oczyszczającej gaz wytłaczany,

−

zadania uzbrojenia otworów tłoczących gaz do zbiornika,

−

sposób przemieszczania się horyzontów wodnych w warstwie magazynowej.

3.  Realizacja tematu pod kontrolą nauczyciela, który wyjaśnia uczniom wątpliwości.
4.  Nauczyciel analizuje wyniki pracy każdej z grup.
5.  Przedstawiciele każdej z grup prezentują i porównują wyniki swojej pracy.
6.  Dyskusja nad otrzymanymi wynikami powinna być podsumowaniem zajęć.
7.  Nauczyciel  wyjaśnia  nieprecyzyjne  lub  niezrozumiałe  zagadnienia,  dokonuje  oceny

wyników pracy poszczególnych zespołów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

.................................................................................

Modułowy program nauczania: Górnik eksploatacji otworowej 811[01]
Moduł:

Zagospodarowanie kopalin 811[01].Z3

Jednostka modułowa:

Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego
811[01].Z3.02

Temat:

Magazynowanie paliw płynnych w zbiornikach naziemnych i w zbiornikach
podziemnych.

Cel ogólny: Zapoznanie

się

możliwościami

magazynowania

paliw

płynnych

w zbiornikach naziemnych i w zbiornikach podziemnych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić metody magazynowania paliwa w zbiornikach naziemnych i zbiornikach
podziemnych,

−

określić rodzaje zbiorników do magazynowania naziemnego,

−

określić rodzaje zbiorników do magazynowania podziemnego.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w grupach,

−

praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia.

Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne.

Przebieg zajęć:
1.  Wprowadzenie.
2.  Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3.  Nauczyciel przedstawia plan zajęć wymieniając:

−

rodzaje zbiorników przeznaczonych do magazynowania paliw płynnych,

−

rodzaje zbiorników naziemnych,

−

rodzaje zbiorników podziemnych.

4. Nauczyciel przeprowadza dyskusję z uczniami na temat występowania różnorodnych

typów zbiorników naziemnych i ich funkcji w magazynowaniu paliw płynnych.

5. Uczniowie w grupach 2–3 osobowych wskazują najlepsze rozwiązania techniczne

dotyczące budowy i pracy zbiorników naziemnych.

6. Uczniowie mogą w ramach ćwiczyć naszkicować wskazane przez nauczyciela zbiorniki

paliw płynnych.

Podsumowanie zajęć:

−

uczniowie odpowiadają na pytania testowe,

−

nauczyciel sprawdza poprawność odpowiedzi,

−

nauczyciel wystawia oceny ze sprawdzianu testowego, przekazuje treść pracy domowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Magazynowanie paliw płynnych

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz metodę pomiaru ilości paliwa płynnego w zbiorniku, przy pomocy sondy

hydrostatycznej. Naszkicuj zbiornik z miejscem usytuowania sondy pomiarowej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczenia uczniowie powinni znać zakres materiału

dydaktycznego na temat obiektów przeznaczonych do magazynowania paliw płynnych,
ćwiczenie należy poprzedzić przypomnieniem materiału nauczania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  opisać  metodę  pomiaru  i  uzasadnić  po  wykonaniu  szkicu,  dlaczego  sonda  musi  być

usytuowana w dnie zbiornika,

4) określić warunki bezpieczeństwa, jakie są wymagane przy magazynowaniu paliw.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

Ćwiczenie 2

Napisz jakie wyposażenie powinien posiadać dach pływający oraz jakie cele i funkcje

pełni dach pływający w zbiorniku magazynowym paliw płynnych.

Wskazówki do realizacji
Przed wykonaniem ćwiczenia, uczniowie powinni zapoznać się z treścią materiału

dydaktycznego na temat rodzajów zbiorników naziemnych i podziemnych przeznaczonych
do magazynowania paliw płynnych, uczniowie powinni zwrócić szczególną uwagę
na wyposażenie zbiorników cylindrycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować materiał nauczania na temat paliw płynnych,
2)  przeanalizować podstawowe obiekty  magazynowania paliw płynnych,
3)  zdefiniować pojęcie dachu pływającego,
4)  opisać wyposażenie i funkcje dachu pływającego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Magazynowanie wód złożowych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj schemat instalacji do zatłaczania wody złożowej w górotworze, zaznacz

strzałkami kierunki przepływu wody w skałach.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, uczeń powinien dokładnie przeczytać

fragment materiału na temat zatłaczania wody złożowej, gdzie opisana jest metoda
magazynowania tej wody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować materiał nauczania na temat magazynowania wód złożowych,
2)  przeanalizować metodę najkorzystniejszego magazynowania wód złożowych,
3)  na kartce papieru A 4 narysować schemat zatłaczania wody złożowej do górotworu.

Zalecenia metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

Ćwiczenie 2

Narysuj obwałowanie zbiornika na wodę złożową (geomembrana). Wyjaśnij w jaki

sposób chroni się w tym przypadku wody gruntowe i glebę przed zanieczyszczeniem wodą
złożową (solanką).

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, uczeń powinien dokładnie przeczytać

fragment materiału na temat obwałowania zbiornika na wodę złożową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeanalizować metody zabezpieczania zbiornika wód złożowych przed wyciekami,
2)  na kartce A4 naszkicować zabezpieczenie zbiornika przed wyciekiem cieczy złożowej,
3)  opisać szkic tego zabezpieczenia,
4)  wyjaśnić ochronę wód gruntowych.

Zalecenia metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Magazynowanie ropy naftowej

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz proces magazynowania ropy w Podziemnym Magazynie Ropy i Paliw w wysadach

solnych. Wymień urządzenia instalacji naziemnej i podziemnej zbiornika, wyjaśnij zadania
każdej z instalacji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z fragmentem materiału nauczania pt. Magazynowanie Ropy Naftowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania w zakresie magazynowania ropy naftowej,
3)  opisać  PMRiP  uzasadniając  jego  lokalizację,  opisać  proces  magazynowania,  wyjaśnić

zadania wymienionych elementów instalacji.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Podziemne magazynowanie gazu (PMG)

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj strukturę geologiczną, w której może być zlokalizowany PMG. Wymień zalety

takiego zbiornika.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać

się z podrozdziałem pt.: „Podziemne magazynowanie gazu”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  opisać struktury geologiczne, w których buduje się PMG.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

Ćwiczenie 2

Wymień różnice w sposobie napełniania gazem magazynu w wysadach solnych

i wyeksploatowanym złożu gazu. Wymień (i uzasadnij) okresy, kiedy są napełniane
te zbiorniki.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, uczniowie powinni zapoznać się

z podrozdziałem pt.: „Podziemne magazynowanie gazu”. W tekście tym zwrócić uwagę
na charakterystykę istniejących już magazynów gazu w Polsce i sposobach ich eksploatacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  wymienić i scharakteryzować PMG w Polsce oraz wskazać różnice w ich eksploatacji.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. PMG w wyeksploatowanych strukturach złóż węglowodorów

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj strukturę geologiczną PMG Wierzchowice. Wyjaśnij zmiany parametrów

złożowych w czasie napełniania zbiornika.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z fragmentem

materiału

nauczania

pt.:

„PMG

wyeksploatowanych

złożach

węglowodorów”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  naszkicować strukturę geologiczną PMG Wierzchowice,
4)  przeanalizować  zmiany  ciśnień  w  obrębie  wyeksploatowanego  złoża,  w  czasie

zatłaczania magazynowanego gazu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.6. PMG w kawernach solnych

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj kawernę wyługowaną w wysadzie solnym i wyjaśnij proces jej tworzenia.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z podrozdziałem PMG w kawernach solnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  opisać  zalety  kawern  solnych,  przedstawić  graficznie  kawernę  solną,  wyjaśnić  proces

ługowania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

Ćwiczenie 2

Opisz proces magazynowania gazu w kawernach solnych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z podrozdziałem PMG w kawernach solnych oraz powinni zwrócić uwagę na proces
magazynowania gazu jak i charakter tego magazynu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  wypisać zalety i wady procesu magazynowania w PMG w kawernach solnych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.7. PMG w warstwach wodonośnych

5.7.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw wady tworzenia PMG w warstwach wodonośnych i uzasadnij ich

występowanie.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z podrozdziałem pt.: „PMG w warstwach wodonośnych”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  wymienić  wady  tworzenia  PMG  w  warstwach  wodonośnych  wraz  z  uzasadnieniem  ich

występowania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.8. PMG w wyrobiskach górniczych

5.8.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw wady tworzenia PMG w wyrobiskach górniczych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z podrozdziałem pt.: „PMG w wyrobiskach górniczych”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  wymienić wady tworzenia PMG w wyrobiskach górniczych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.9. Opis procesu technologicznego zatłaczania i odbioru gazu

5.9.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Naszkicuj naziemne urządzenia PMG i wyjaśnij proces zatłaczania gazu do magazynu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z podrozdziałem nauczania dotyczącego zatłaczania i odbioru gazu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  opisać proces zatłaczania gazu do magazynu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.10. Przepisy prawne

5.10.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz zagrożenia środowiska naturalnego występujące na terenie PMG.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z rozdziałem materiału nauczania Przepisy prawne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować zapisy na temat zagrożenia środowiska naturalnego na PMG,
3)  wypisać zagrożenia środowiska naturalnego występujące na terenie PMG.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

materiały piśmienne.

Ćwiczenie 2

Wymień podstawowe akty prawne, które obowiązują na terenie zakładu górniczego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z rozdziałem materiału nauczania Przepisy prawne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)  przeczytać uważnie treść polecenia,
2)  przeanalizować materiał nauczania,
3)  wymienić akty prawne, które bezwarunkowo muszą być przestrzegane na terenie zakładu

górniczego.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

−

Poradnik dla ucznia,

−

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Magazynowanie ropy
naftowej i gazu ziemnego”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 3, 7, 18, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie, co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie, co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym, co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym, co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. a, 4. c, 5. b, 6. a, 7. a, 8. b, 9. b, 10. a, 11. c,
12. b, 13. b, 14. c, 15. d, 16. d, 17. a, 18. a, 19. a, 20. c.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzalne osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

Odpowiedź

Zidentyfikować klasy niebezpieczeństwa
pożarowego paliw płynnych

Określić strefy zagrożenia wybuchem

Określić rodzaj paliwa, które może być
magazynowane w podziemnych zbiornikach

Określić do czego służą metalowe zbiorniki na
LNG

Wymienić warunki jakie musi spełniać
podłoże w miejscach usytuowania zbiorników
LPG

Wymienić co magazynuje się w zbiornikach
podziemnych na LPG

Zidentyfikować PMG w wysadach solnych

Określić parametry pracy zbiorników ropy

Wyjaśnić czym są Podziemne Magazyny
Gazu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10 Określić na czym polega magazynowanie

gazu w strukturach złóż węglowodorów

11 Wyjaśnić proces ługowania i jego przebieg

12 Określić gdzie najczęściej zlokalizowane są

PMG w warstwach wodonośnych

13 Określić czy bezpieczne są PMG

w wyrobiskach górniczych

14 Wymienić urządzenia do zatłaczania gazu

do PMG

15 Wymienić, właściwości gazu zatłaczanego do

magazynu

16 Wskazać w jakim rejonie Polski

zlokalizowany jest największy PMG

17 Określić jakie zalety posiadają kawerny solne

18 Określić przeznaczenie magazynów

rezerwowych

19 Określić czynnik wpływający na dużą

pojemność magazynowania PMG

20 Określić jakie szkolenia winni posiadać

pracownicy obsługujący zbiorniki służące
do magazynowania paliw płynnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej

jednotygodniowym.

2.  Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3.  Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4.  Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5.  Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6.  Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest

prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Paliwa płynne należą do klasy niebezpieczeństwa pożarowego

a)  I, II ,III klasy.
b)  IV klasy.
c)  VII klasy.
d)  0 klasy.

2. Strefa największego zagrożenia wybuchem oznakowana jest symbolem

a)  I I.
b)  O.
c)  III.
d)  IV.

3. W zbiornikach cylindrycznych podziemnych można magazynować

a)  wszystkie paliwa płynne, oprócz LNG.
b)  wszystkie paliwa płynne.
c)  tylko LPG.
d)  tylko paliwa gazowe.

4. Metalowe zbiorniki na LNG służą do magazynowania

a)  ropy.
b)  każdego rodzaju gazu.
c)  skroplonego metanu.
d)  benzyny.

5. Zbiorniki naziemne na LPG muszą być usytuowane w odpowiedniej odległości od

a)  bramy wjazdowej zakładu.
b)  rowów i zagłębień terenu.
c)  instalacji do oczyszczania gazu.
d)  zbiornika na wody złożowe.

6. W zbiornikach podziemnych na LPG magazynuje się

a)  autogaz.
b)  ropę naftową.
c)  gaz naazotowany.
d)  każdy rodzaj gazu.

7. Podziemne Magazyny Gazu w wysadach solnych znajdują się w

a)  wypiętrzonych solach cechsztynu.
b)  formacjach solnych Wieliczki.
c)  warstwach porowatych i przepuszczalnych.
d)  warstwach wodonośnych.

8. Zbiorniki na ropę to zbiorniki

a)  wysokociśnieniowe.
b)  niskociśnieniowe.
c)  mokre.
d)  odkryte.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Podziemne Magazyny Gazu to

a)  zbiorniki wykonane w fabryce.
b)  sztucznie wytworzone nagromadzenia gazu w utworach geologicznych.
c)  to każdy rodzaj zbiornika na gaz.
d)  wyprodukowane na specjalne zamówienie użytkownika.

10. Magazynowanie gazu w strukturach złóż węglowodorów odbywa się poprzez

a)  wtłaczanie gazu do sczerpanego złoża.
b)  samoistne nagromadzenie gazu.
c)  specjalne urządzenia gazownicze.
d)  nie magazynuje się gazu w strukturach złóż węglowodorów.

11. Ługowanie komór solnych na PMG to proces

a)  topienia soli przez wygrzewanie.
b)  rozpuszczanie soli przy pomocy kwasu.
c)  zatłaczanie wody, rozpuszczanie soli i wytłaczanie solanki na powierzchnię.
d)  zatłaczanie solanki.

12. Magazyny w warstwach wodonośnych lokalizowane są

a)  bardzo daleko od wszelkich aglomeracji.
b)  w pobliżu dużych odbiorców i aglomeracji.
c)  nie buduje się już takich magazynów.
d)  tylko na stacjach CPN.

13. PMG w wyrobiskach górniczych należą do

a)  najbezpieczniejszych w eksploatacji magazynów.
b)  niebezpiecznych w eksploatacji magazynów.
c)  nie ma takich magazynów.
d)  magazynów zlokalizowanych tylko w warstwach soli.

14. Urządzenia do zatłaczania gazu do PMG to

a)    reduktory ciśnienia.
b)  separatory.
c)  sprężarki tłoczni gazu.
d)  pompy tłokowe.

15. Gaz pozostający w sczerpanym złożu jest dla PMG gazem

a)  naazotowanym.
b)  sprężonym.
c)  zanieczyszczonym.
d)  buforowym.

16. Magazyn PMG Wierzchowice zlokalizowany jest

a)  w zachodniej części Polski.
b)  na wschodzie Polski.
c)  na północy Polski.
d)  w południowej części Polski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Kawerny solne są to

a)  bardzo szczelne zbiorniki naturalne.
b)  nieszczelne zbiorniki sztuczne.
c)  wyrobiska górnicze.
d)  pozostałości po składowanym węglu kamiennym.

18. Magazyny rezerwowe służą do magazynowania

a)  rezerw strategicznych.
b)  magazynowania gazu na potrzeby bieżące.
c)  nie ma takich magazynów.
d)  do magazynowania gazu na stacjach CPN.

19. Dużą pojemność magazynowa PMG wynika z magazynowania gazu

a)   pod wysokim ciśnieniem.
b)  w postaci skroplonej.
c)  przed oczyszczaniem.

d) z zawartością pary wodnej.

20. Zbiorniki na paliwa płynne mogą obsługiwać

a)  wszyscy pracownicy.
b)  przeszkoleni pracownicy w zakresie ochrony środowiska.
c)  przeszkoleniu pracownicy w zakresie obsługi zbiorników.
d)  przeszkoleni pracownicy w zakresie bhp i ppoż.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Magazynowanie ropy
naftowej i gazu ziemnego”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 14, 15, 16, 17 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 4, 10, 13, 18, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie, co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie, co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym, co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym, co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. d, 4. d, 5. a, 6. a, 7. a, 8. b, 9. a, 10. a, 11. b,
12. a, 13. c, 14. a, 15. b, 16. a, 17. a., 18. a, 19. a, 20. b.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzalne osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

Odpowiedź

Wyjaśnić od czego zależne są okresy kontroli
szczelności zbiorników

Określić cel magazynowania gazu

Określić jak wygląda proces dostarczania gazu
do zbiornika

Określić struktury geologiczne przydatne jako
magazyn w wyeksploatowanych złożach
węglowodorów

Określić w jakich strukturach geologicznych
buduje się PMG

Określić jakim aktem prawnym jest Prawo
Geologiczne i Górnicze

Określić jakie winno prowadzić się czynności
związane z ochroną środowiska naturalnego
przy zatłaczaniu gazu do PMG

Określić parametry pracy zbiornika
w wysadach, gdzie magazynuje się paliwa
ciekłe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozróżnić urządzenia służące do pomiaru ilości
paliw płynnych w zbiornikach

Określać terminy zatłaczania i wytłaczania gazu
ze zbiornika

Nazwać procesy rejestracji zatłaczania
i odbioru gazu z magazynu

Wymienić dodatkowe wyposażenia zbiorników
na ropę oraz cel jego zastosowania

Określić wymogi jakie musi spełniać magazyn
wody złożowej

Wymienić miasto w pobliżu,
którego zlokalizowany jest PMG Mogilno

Nazwać proces napełniania komory
magazynowej gazem

Rozróżnić urządzenia do wtłaczania gazu
do zbiorników ciśnieniowych

Wymienić, w których zbiornikach
magazynowych używa się sond
hydrostatycznych do pomiaru ilości cieczy

Określić rodzaj magazynowanego gazu
w zbiornikach metalowych na LNG

Określić warunki stosowania przepisów Prawa
Górniczego i Geologicznego

Określać warunki bezpiecznego magazynowania
LNG

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej

jednotygodniowym.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  pisemny  zawiera  20  zadań.  Udzielaj  odpowiedzi  tylko  na  załączonej  karcie

odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem i zakreślić odpowiedź poprawną.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem, a następnie
ponownie zakreśl odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Kontrola szczelności zbiorników uzależniona jest od

a)  okresu eksploatacji zbiornika.
b)  pojemności zbiornika.
c)  rodzaju przechowywanych w nim paliw.
d)  nie ma konieczności badać szczelności zbiorników.

2. Magazyny gazu służą do

a)  uzupełniania niedoborów gazu w okresach maksymalnego zużycia paliwa.
b)  gromadzenia gazu wydobywanego ze złóż.
c)  przechowywania gazu o zbyt małych własnościach energetycznych.
d)  mieszania różnych gazów.

3. Do PMG gaz jest dostarczany z

a)  kopalni gazu.
b)  zbiornika naziemnego.
c)  instalacji gdzie gaz był oczyszczany.
d)  gazociągów przesyłowych (magistrali gazu).

4. Najlepsze warunki magazynowania gazu istnieją w wyeksploatowanym złożu, jeżeli

kolektorem są
a)  wysady solne.
b)  skały o dużej porowatości.
c)  iły.
d)  skały o dużej przepuszczalności.

5. Podziemny Magazyn Gazu Mogilno utworzony został

a)  w kawernach solnych.
b)  w wyrobiskach górniczych.
c)  w wyeksploatowanych strukturach złóż węglowodorów.
d)  w warstwach wodonośnych.

6. Ustawa – Prawo Geologiczne i Górnicze jest aktem prawnym

a)  obowiązującym w Zakładach Górniczych.
b)  nie obowiązującym.
c)  nie ma takiego aktu prawnego.
d)  obowiązuje, ale tylko przy wydobyciu ropy naftowej.

7. W celu zwiększenia ochrony środowiska naturalnego przed zatłaczaniem gazu do PMG

przeprowadza się
a)  monitorowanie geochemiczne podziemnego magazynu.
b)  zatłacza się gaz specjalnymi rurami.
c)  wypompowuje się wodę z magazynu.
d)  sprawdza się podłoże magazynu.

8. W PMGiR w wysadach solnych, gdzie magazynowane są paliwa ciekłe, czynnikiem,

który pozwala zatłaczać i wytłaczać paliwo jest
a)  woda złożowa.
b)  solanka magazynowana w zbiornikach na powierzchni.
c)  woda podgrzewana w czasie zatłaczania.
d)  gaz ziemny zaazotowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Pomiarów ilości paliw płynnych dokonuje się za pomocą

a)  sondy hydrostatycznej.
b)  pomiaru ciśnienia w zbiorniku.
c)  pomiaru temperatury w zbiorniku.
d)  poprzez ważenie paliw płynnych.

10. Zatłaczanie gazu do podziemnego magazynu odbywa się w okresie

a)  letnim.
b)  okresie maksymalnego zapotrzebowania na gaz.
c)  zimowym.
d)  kiedy w gazociągach mamy zbyt wysokie ciśnienie.

11. Ilości zatłoczonego lub odbieranego gazu ze zbiornika są rejestrowane przy pomocy

a)  ciśnieniomierzy.
b)  urządzeń stacji pomiarowej.
c)  urządzeń tłoczących.
d)  raz na kwartał.

12. Zbiorniki magazynowe ropy posiadają dodatkowe wyposażenie do pomiaru i rejestracji

przepływu cieczy w celu
a)  rozliczania ilości magazynowanej ropy.
b)  prowadzenia ewidencji jakości ropy.
c)  prowadzenia kosztów wydobycia ze złoża.
d)  prowadzenia badań geochemicznych.

13. Magazynem wód złożowych może być

a)  warstwa wodonośna.
b)  oczyszczalnia ścieków.
c)  warstwa porowata znajdująca się na dużych głębokościach.
d)  wyeksploatowane złoże ropy i gazu.

14. PMG Mogilno zlokalizowany jest w pobliżu

a)  Inowrocławia.
b)  Gdańska.
c)  Wałbrzycha.
d)  Poznania.

15. Komora magazynowa PMG jest w czasie pracy zbiornika wypełniona gazem

a)  tylko w czasie gdy zbiornik jest pełny.
b)  zawsze, lecz gaz ma zmienne ciśnienie.
c)  tylko, kiedy prowadzi się proces wytłaczania.
d)  tylko gdy gaz jest wytłaczany.

16. Gaz do zbiorników ciśnieniowych wtłaczany jest za pomocą

a)  sprężarek.
b)  gazociągów.
c)  węży gumowych.
d)  własnego ciśnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Sondy hydrostatyczne służą do pomiaru poziomu cieczy w zbiornikach

a)  otwartych i ciśnieniowych.
b)  mokrych.
c)  cylindrycznych.
d)  suchych.

18. W zbiornikach metalowych na LNG magazynuje się gaz

a)  skroplony metan.
b)  zaazotowany.
c)  każdy rodzaj.
d)  zasiarczony.

19. Prawo Geologiczne i Górnicze jest zbiorem przepisów

a)  obowiązujących na terenie Zakładu Górniczego.
b)  obowiązujących przy procesach wydobywczych.
c)  obowiązujących tylko przy pracach remontowych zbiorników magazynowanych.
d)  obowiązujących tylko przy pracach remontowych urządzeń wydobywczych.

20. Z punktu widzenia bezpieczeństwa magazynowania paliw, najtrudniej magazynować

LNG, ponieważ trudno
a)  utrzymać bardzo niską temperaturę w zbiorniku.
b)  utrzymać niską temperaturę i nie dopuścić do odparowania paliwa.
c)  podgrzać gaz i odparować go.
d)  zmniejszyć ciśnienie gazu w zbiorniku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Magazynowanie ropy naftowej i gazu ziemnego

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Europex Energetyka gazowa. Praca zbiorowa. Europex 2003
2. Kudowicz A.: Jakość paliw w procesie magazynowania. Paliwa, oleje i smary, Nr 76,

1999

3.  Molenda J.: Gaz ziemny. WNT, Warszawa 1993
4.  Molenda J.: Gaz ziemny. Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa 1974
5.  Nowak  K.:  Problemy  rozwoju  infrastruktury  krajowego  przesyłu  gazu  ziemnego,  AGH,

Kraków 2001

6. Osiadacz A., Tokarzewski J.: Liberalizacja rynku gazu ziemnego w Polsce. AGH,

Kraków 2003

7.  PN-EN 1127-1:2001 Zapobieganie wybuchowi i ochrona przed wybuchem
8.  PN–EN 60079-10 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
9.  PN-IEC  60300-3-9:1999  Analiza  ryzyka  w  systemach  technicznych.  Zarządzanie

niezawodnością. Przewodnik zastosowań

10. Reinisch R.: Wybrane istotne aspekty Podziemnych Magazynów Gazu (U progu XXI

wieku). PLJ, Warszawa 2000

11. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego
zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny
otworami wiertniczymi (Dz. U. Nr 109, poz. 961 z późn. zm.)

12. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r.

w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera
wybuchowa (Dz. U. Nr 107, poz. 1004)

13. Sefafin J.: Konstrukcje zbiorników do transportu morskiego LNG w aspekcie

stosowanych materiałów i metod ich łączenia. AGH, Kraków 1976

14.  Wilk Z.: Gaz ziemny. Śląsk, Katowice 1964
15.  Ziółko J.: Zbiorniki metalowe na ciecze i gazy. Arkadia, Warszawa 1986
16.  www.vps.cz/lpg