Jacques Le Goff „Czas Kościoła i czas kupca”, [w:] Czas w kulturze, A. Zajączkowski 
(wybór), Warszawa 1988, str 331-335

W średniowieczu kupiec nie był tak powszechnie pogardzany jak się sądzi. Kościół bardzo 

wcześnie  toczył opieką i zaczął popierać kupca, to zarazem pozwalał aby obciążały go 
podejrzenia, co do prawomocności podstawowych form jego działań. Niektóre z nich łączą 

się z obrazem świata człowieka średniowiecznego Europy Zachodniej, kt dość miał 
kultury i wyrobienia umysłowego, aby zastanowić się nad problemami związanymi z 

pracą zawodową oraz ich konsekwencjami społ, moralnymi i religijnymi.
Wśród pretensji wysuwanych do kupca na pierwszym miejscu był zarzut, ze jego zyski 

zakładają spekulację czasem, kt należy wyłącznie do Boga.(kwestia oprocentowania, 
pobierania opłaty za zapłatę w ratach lub nie od razu- lichwa- czyli zapłata za czas , kt 

nie jest własnością kupca. Lichwiarz występuje przeciw prawu naturalnemu, gdyż 
sprzedaje czas kt jest wspólny wszystkiemu stworzeniu.

Wiec jest tu na zasadę oprocentowania, kredytów-kwestionowana jest całość życia 
ekonomicznego u progu kapitalizmu. 

Dla kupca czas jest podstawowym źródłem zysku. Magazynowanie towaru na czas głodu, 
sprzedaż w korzystnych okresach jest możliwa dzięki znajomości koniunktury, co zakłada 

istnienie całej sieci informacji oraz kurierów.
Temu czasowi kupca, będącego źródłem zysku przeciwstawia się czas Kościoła, 

należący wyłącznie do Boga i nie mogący być przedmiotem zysku.
Ten sam problem dotyczy sprzedaży wiedzy, kt tez jest wyłączną własnością Boga.

TAK WIEC chodzi tu o proces laicyzacji podstawowych dziedzin działalności ludzkiej.
Kościół na początku idzie na ustępstwa, początkowo akceptuje, a potem sprzyja hist 

ewolucji struktur ekonomicznych i zawodowych. Lecz teoretyczne opracowanie tej 
adaptacji na płaszczyźnie kanonicznej czy tez teologicznej dokonuje się wolno i z trudem.

Konflikt między czasem Kościoła i czasem kupca występujący w samym sercu 
średniowiecza zaznacza się jako jedno z najważniejszych wydarzeń historii 

mentalności tych wieków. Kiedy też tworzy się ideologia świata nowożytnego.

Czasem uważa się ze chrześcijaństwo odnowiło w sposób fundamentalny problem czasu i 
historii. Średniowieczni duchowni rozważali czas na podstawie tekstów biblijnych (jako 

podstawy i początku wszelkich rozważań), oraz tradycji Chrześcijaństwa przekazanej 
przez Ojców Kościoła, egzegetów średniowiecza, oraz początków chrześc. 

Czas w Biblii i w chrzesc. Pierwszych wieków jest czasem teologicznym= zaczyna się 
wraz z Bogiem, kt panuje nad nim. Wiec czas jest związany z bogiem naturalnie, i nie ma 

żadnego problemu.  Dla pierwszych chrześcijan wieczność to czas rozszerzający się w 
nieskończoność- jest to różnica ilościowa a nie jakościowa.