15 kwietnia 2014, Pietrzyk

Kasper Straube

znika , dotąd nie wiemy co się z nim stało, czy wyjechał z Krakowa, przeniósł się

gdzieś indziej, może umarł? Drugim drukarzem, którzy działał w Krakowie był

, przybył do Krakowa i w 1479 roku przyjął prawo miejskie krakowskie, został

Szwajpolt Fiol

zaliczony do obywateli miasta Krakowa; mógł otworzyć warsztat – był rzemieślnikiem – hafciarzem.
Zajmował się także mechaniką. Założył w Krakowie drukarnie którą finansował Jan Turzon.

Turzonowie

– jedna z możniejszych rodzin rozrodzona po obu stronach Karpat; mówiono ze to

rodzina węgierska.

Szwajpolt zamówił czcionki cyrylickie (Rudolf Bojsdorf je wykonał w Saksonii).: Trod, cwietnaja,
czasosłowiec, oktoich.

W 1491 roku Szwajpolt trafił do więzienia za druk książek z oskarżeniem o herezję. Drukarnia

wówczas przestała działać. W 1492 roku zobowiązał się, że nie będzie drukował książek cyrylicą w
języku cerkiewnosłowiańskim. Dotrzymał obietnicy. Do końca XV wieku jest notowany w aktach
miasta Krakowa jako kupiec, hafciarz.

Był przełożonym nadwornym górnikiem w Złotym Stoku księcia Karola na Zębicach. W 1503

roku Szwajpolt Fiol miał przyczynić się do jednego z pierwszych strajków górniczych. Wystąpienie
górników przeciwko fatalnym warunkom pracy. W 1511 roku Szwajpolt jest notowany jako
mieszkaniec Lewoczy (dzisiejsza Słowacja, Spirz). Wg przekazów miał tam otworzyć drukarnię, ale nie
jest znany żaden druk z tego okresu. Ok. 1520 roku powrócił do Krakowa i zmarł 1525/1526. Postac
Szwajpolta jest niezwykle ważna. Drukował cyrylicą i to jest jego największa zaleta.

2 pierwsze druki to :



Hymny św. Jana z Damaszku (Osmoglaśnik)



Zbiór modlitw kanonicznych (Časoslov)

- pochodził spod Ołomnica, jest uważany za Polaka, jest mnichem, przybył do

Maciej z Moraw

Neapolu i za sprawą Ferdynanda II pracował do 1492 roku. W tym roku Ferdynand V aragoński
zaprosił wraz z Izabelą Aragońską Macieja z Moraw do Hiszpanii. Wysłał tam swoich
współpracowników : Mainarda Ujguta i Stanisława Polaka. Cały sprzęt z Neapolu do Hiszpanii
przewieziono drogą morską. Polak i Ujgut współpracowali kilka lat, wydali ok. 80 pozycji. Po śmierci
Ujguta, Stanisław Polak samodzielnie prowadził warsztat drukarskich, stworzył nowy sygnet dla

swojej drukarni: podwójny krzyż, na jednym z kół było napisane : Polonus S.. W

1502

roku założył filię

koło Madrytu i tam wydał m. in. Dzieła o wojnie hiszpańsko-francuskiej i powrócił do Sewilli. Druki
Ujguta i Stanisława Polaka są oceniane jako bardzo dobre technicznie = były drukowane na bardzo
wysokim poziomie. Charakterystyczną cechą drukarstwa

była biała farba na czarnym tle.

Polaka

(tzw. białodruk). Obecnie druki Stanisława Polaka są bardzo rzadkie. Drukował po łacinie i po
hiszpańsku. Te druki były bardzo popularne, używane i z tego powodu tak mało się ich zachowało do
naszych czasów. Ludzie je używali i nie były to tzw cegły, które stawiano tylko na półce, ale były
używane przez ludzi. Po śmierci Stanisława Polaka który nie miał rodziny, drukarnię przejęła rodzina
Ujguta, tą drukarnię prowadził Jakub Chromberger. Czcionka z drukarni Ujguta i Polaka trafiła do
Meksyku. Tam czcionkami Stanisława Polaka odbijano pierwsze książki.

15 kwietnia 2014, Pietrzyk

Wówczas w Neapolu miał pracować jeszcze jeden polak –

Podejrzewa się że to on

Jan Adam.

wydrukował pięknie wydaną „Boska komedię” Dantego. Wiadomo , że utrzymywał kontakty z
Maciejem z Moraw. Nie wiadomo jednak do końca czy rzeczywiście był Polakiem.
Na ziemiach które teraz są polskie a wówczas nie należały do polski, ale miały bliski związek z polską i
teraz są w granicach polski – Wrocław, który od lat 40 XIV wieku i podpisanie pokoju kaliskiego z
Czechami przez Kazimierza Wielkiego był w monarchii czeskiej. Był aż do wojny siedmioletniej (1770
roku , czyli ponad 400 lat), kiedy później wszedł w skład Prus Śląskich. Wrocław był jednym z
większych miast, ośrodków kultury. Jan Turzon chciał tam otworzyć uniwersytet, ale Wrocław miał
dobre szkoły, było dużo duchowieństwa i przede wszystkim – był stolicą śląska, więc było
zapotrzebowanie na książkę.

(lub Helyan) założył pierwsza drukarnię, pochodził z głogowa, był

Kasper Elyan

kanonikiem katedry włocławskiej, studiował w lipsku, Krakowie i Erw(f)urcie. W Lipsku wpisał się do
księgi nacji polskiej = przyznał się do swojej narodowości. Kiedy studiował tam przyznawał się do
tego, ze jest Polakiem. W kolonii przebywał w latach 60. XV wieku, następnie powrócił do Wrocławia i
w 1479 roku jest notowany jako kantor a później jako kanonik katedry wrocławskiej. Przy poparciu
materialnym kapituły wrocławskiej założył w 1475 roku drukarnię we Wrocławiu. Kraków – 1473,
Wrocław – 1475. Kasper Helyan można powiedzieć, że był Polakiem i te wpływy polskie były w jego
osobie widoczne.
2 druki które wyszły spod prasy Elyan:
- Histora de stransfigurazione domini
- Statua synodali episko….(statuty synodalne biskupów wrocławskiej) - wydrukowano pierwszy tekst
wydrukowany w języku polskim : Ojcze nasz, Zdrowaś Mario i wierzę w boga.

– wędrowny drukarz , w 1498 roku (okres inkunabułowy) wypuścił

Konrad Baumgarten

pierwszy znany druk ze swojej drukarni. Konrad wydrukował w sumie 4 książki, tylko 1 druk z jego
oficyny drukarskiej się zachował w całości : Agenda z 1499 roku. W 1500 roku przeniósł się do
Ołomuńca gdzie pracował i wydał 9 znanych nam obecnie dzieł. Potem przeniósł się do Wrocławia,
bo Turzon chciał założyć uniwersytet i on już był gotowy aby drukować książki dla studentów. Kiedy
okazało się, że uniwersytetu tam nie będzie – wyjechał. W sumie we Wrocławiu Konrad wydrukował
10 znanych pozycji – druki skierowane na potrzeby szkolne, ale wydał m.in. poezję Warzyńca Rabe
(Wawrzyniec Korwin), także podręcznik łaciny, latina idioma (zbiór rozmówek łacińskich dla
najmłodszych). Wydrukował legendę o świętej Jadwidze. W 1506 roku kiedy zdecydowano że we
Wrocławiu nie będzie uniwersytetu, utworzono go we Franfurkcie nad odrą. Już w 1506 roku jako
jeden z pierwszych studentów jest wpisany Konrad Baumgarten. We Frankfurcie wydrukował 25

znanych pozycji, przede wszystkim książki zw. z nauczaniem akademickim. Zyskał tytuł „

typografa

uniwersyteckiego

”.

Następne miasto w którym w okresie inkunabułowym powstała drukarnia był MALBORK.

Działał

, który był z zawodu złotnikiem i wydał po niemiecku żywot św. Doroty,

Jakub Karweyse

patronki Prus, której autorem był Jan z Kwidzynia. Są to także niezwykle rzadkie druki, zachowały się
tylko 2 egzemplarze; jeden jest w Berlinie, drugi w bibliotece w Petersburgu. Legenda o św. Dorocie
przez mieszkańców Prus została „zaczytana”, bo była dla nich atrakcyjna.

Dopiero od początku XVI wieku (od 1503) trwa nieprzerwanie historia polskiego drukarstwa, dlatego
że tę działalność Straubego, Szwajpolta były efemerydami – działały krótko, były likwidowane przez

15 kwietnia 2014, Pietrzyk

stronę kościelną dla której było to nie na rękę. W XVI wieku w Krakowie było około 20 oficyn
wydawniczych.

Pierwszym drukarzem w XVI wieku był

1503-1505 rok działalność

Kasper Hochfeder.

drukarni, ukazało się ok. 30 pozycji. Mszał wrocławski – najpiękniejszy druk. Kasper wytłoczył także
najstarszy zaginiony obecnie druk po polsku (ta sprawa jest nie jasna), wg niektórych wydał po polsku
historię umęczenie Pana naszego Jezusa Chrystusa… . Uznaje się, że to była pierwsza książka, ale jest
to znane tylko z zapisów; nie mamy żadnego znanego egzemplarza. Tą książkę można uznać za
pierwsza drukowaną po polsku. (U Helyana były teksty, nie książki; w dodatku modlitwy)

pochodził z Niemiec, w 1491 roku Jan Haller otrzymał prawo miejskie krakowskie (został

Jan Haller

obywatelem), na przełomie 1491/1492 ożenił się z Barbarą Kumosz, która była córką bogatego
Kuźmierza. Po śmierci teścia dostała dość duży spadek. W 1501 roku Jan Haller został ławnikiem. Od
końca XV wieku jest notowany jako kupiec, handlował winem, kruszcami sprowadzanymi z Węgier.
Handlował z Niemcami. Utrzymywał kontakt z oficynami w Niemczech i Włoszech. Handlował
również książkami.

Mszały krakowskie wydrukował na zlecenie biskupa krakowskiego – kardynała Fryderyka
Jagiellończyka, był synem króla Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Z jego polecenia
drukował mszały krakowskie. W 1506 roku zostały wydrukowane statuty Jana Łaskiego . w 1505
uzyskał od króla Aleksandra przywilej na drukowanie wszystkich druków urzędowych. Jest tam tez
drukowana po polsku „Bogurodzica. „

Najcenniejszym jego dziełem był:

- „Statut Łaskiego” (od Jana Łaskiego)

- Commune incliti Poloniae Regni privilegium (drukowana kodyfikacja prawa polskiego)

- Bogurodzica

- Historya umęczenie Pana naszego Jezusa Chrystusa (nie znaleziono dzieła!)

U Jana Hallera drukowali ówcześni czołowi intelektualiści –

Jan z Głogowa, Michał z Wrocławia,

Jan ze stopnicy; Jan Sakranus, Wawrzyniec Korwin, Erazm z Rotterdamu, Walnety Eta,

drukował także dzieła

Cycerona

. Haller przez okres swojej działalności spowodował albo w systemie

nakładu albo jako drukarz , wytłoczył 251 pozycji (znanych!) ogółem 3634 arkusze druku. Łącznie z
wydanymi drukami na jego zlecenie za granica szacuje się, że halle przyczynił się do wydania około
300 pozycji, co na XVI wiek i 25 lat działalności to stosunkowo dużo. Haller stosował 3 sygnety
drukarskie na oznaczenie swoich książek:

1. Herb Polski i Litwy

2. Herb Krakowa

3. Własny herb

15 kwietnia 2014, Pietrzyk

Haller był także księgarzem i z tego powodu miał także zatargi z innymi drukarzami. Trudnił się
handlem książką na terenie całej polski, a także miał kantory poza granicami. Zatrudniał do tego
osobno ludzi. Najbardziej ruchliwym księgarzem pracującym dla Hallera był Rafał Malańczyński,[?]
który działał na Mazowszu, Toruniu i Przemyślu.

Jan Haller zostawił po sobie syna Franciszka, który zmarł wkrótce po nim. Franciszek Haller na
Akademii Krakowskiej otrzymał stopień magistra sztuk wyzwolonych a następnie wyjechał na studia
medyczne, przyjechał do Krakowa już jako doktor medycyny. Trudno jest zidentyfikować na
zagranicznych uniwersytetach, że Franciszek Haller to ten syn Jana, który został lekarzem. Haller to b.
popularne nazwisko niemieckie. Franciszek Haller nie drukował, nie handlował książka, w spadku po
ojcu przejął bibliotekę. Miał dom w rynku i sprzyjał nowinkom reformacyjnym. Został oskarżony
sprowadzanie książek reformacyjnych z Niemiec.

Haller miał niezwykle zasługi dla polskiego piśmiennictwa. Drugi tekst polski to legenda o papieżu
Urbanie. Haller wydrukował także po polsku fragment ewangelii wg św. Jana.

Najważniejsze do zapamiętania :

J

an Haller, od 1505 – 1525 prowadzi własną oficynę wydawniczą. Wywalczył monopol (u

króla na druki świeckie i od biskupa na druki religijne, które zabraniały drukować tego co drukował
Haller).
Z jego drukarni wyszło ok. 260 pozycji. Najsłynniejsze to : Statut Łaskiego (1506 rok) i Bogurodzica (?)