„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jan Janczak

Prowadzenie pasieki wędrownej 612[01].Z2.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Bożena Stępień
mgr inż. Beata Wawryn–Żmuda



Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka








Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z2.05
„Prowadzenie pasieki wędrownej”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Gospodarka wędrowna

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

13

4.1.3. Ćwiczenia

13

4.1.4. Sprawdzian postępów

15

4.2. Miodobranie

16

4.2.1. Materiał nauczania

16

4.2.2. Pytania sprawdzające

21

4.2.3. Ćwiczenia

22

4.2.4. Sprawdzian postępów

23

4.3. Dokumentacja gospodarstwa pasiecznego

24

4.3.1. Materiał nauczania

24

4.3.2. Pytania sprawdzające

26

4.3.3. Ćwiczenia

27

4.3.4. Sprawdzian postępów

28

5. Sprawdzian osiągnięć

29

6. Literatura

35

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o prowadzeniu wędrownej

gospodarki pasiecznej, przeprowadzaniu miodobrania oraz dokumentacji pasiecznej.

W poradniku znajdziesz:

—

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

—

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

—

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

—

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

—

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

—

sprawdzian postępów,

—

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

—

literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z2.05

Prowadzenie pasieki

w

ędrownej

612[01].Z2.07

Prowadzenie wychowu

matek pszczelich

Modu

ł 612[01].Z2

Produkcja pszczelarska

612[01].Z2.03

Rozpoznawanie chorób pszczó

ł

612[01].Z2.04

Zak

ładanie pasieki

612[01].Z2.01

Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny pszczelej

612[01].Z2.02

Kierowanie rozwojem rodzin

pszczelich wiosn

ą

612[01].Z2.08

Przygotowanie pasieki

do zimowania

612[01].Z2.06

Prowadzenie ró

żnych kierunków

produkcji pasiecznej

612[01].Z2.09

Przetwarzanie produktów pasiecznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

korzystać z różnych źródeł informacji,

—

posługiwać się podstawowym sprzętem pasiecznym,

—

przeprowadzić wychów matek pszczelich,

—

poddać matkę pszczelą do rodziny,

—

przeprowadzić wiosenny przegląd rodziny pszczelej,

—

dostosować wielkość gniazda do siły rodziny,

—

rozpoznawać i likwidować anormalne stany w rodzinie pszczelej,

—

poszerzać gniazdo rodziny pszczelej,

—

kierować rozwojem wiosennym rodziny pszczelej,

—

rozpoznawać nastrój rojowy w rodzinie pszczelej,

—

zapobiegać i likwidować nastrój rojowy,

—

rozpoznawać pierwsze objawy choroby w rodzinie pszczelej,

—

udzielać pomocy chorym rodzinom pszczelim,

—

rozpoznawać ważniejsze rośliny miododajne,

—

obliczać zasobność naturalnych zbiorowisk pod względem wartości pszczelarskiej,

—

określać fazy fenologiczne roślin kwitnących w naturalnych zbiorowiskach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

określić korzyści wynikające z prowadzenia pasieki wędrownej,

—

zastosować przepisy prawa dotyczące wędrownej gospodarki pasiecznej,

—

określić rolę pszczół w zapylaniu roślin,

—

ocenić wartość roślin pyłkodajnych,

—

dokonać analizy warunków występowania pożytków spadziowych,

—

określić sposoby polepszania bazy pożytkowej,

—

zaplanować zapylanie roślin uprawnych kwitnących w poszczególnych porach roku,

—

określić sposoby rozmieszczania pszczół na różnych uprawach,

—

zaplanować nasadzanie roślin miododajnych,

—

zaplanować i zorganizować gospodarkę wędrowną,

—

rozróżnić sprzęt stosowany w wędrownej gospodarce pasiecznej,

—

wybrać miejsce i stanowisko dla pasieki wędrownej,

—

przygotować i przetransportować rodziny pszczele,

—

dobrać termin przewozu pszczół na pożytek,

—

scharakteryzować metody zwiększające oblatywanie roślin uprawnych przez pszczoły,

—

przewidzieć zagrożenia związane z przewozem pszczół i zastosować sposoby

zapobiegania,

—

określić zasady wykorzystywania pożytku wrzosowego i spadziowego,

—

przygotować sprzęt do miodobrania,

—

scharakteryzować proces dojrzewania miodu,

—

dobrać sposoby i terminy wybierania plastrów z miodem,

—

scharakteryzować sposoby odbioru plastrów z miodem,

—

określić warunki transportowania plastrów z miodem do pracowni,

—

zaplanować i zorganizować odsklepianie i wirowanie plastrów,

—

ocenić dojrzałość miodu,

—

zaprojektować i wyposażyć pomieszczenie do odbioru miodu,

—

określić warunki przechowywania miodu,

—

dobrać naczynia do przechowywania miodu,

—

określić jakość i przydatność plastrów,

—

sporządzić dokumentację pasieczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Gospodarka wędrowna

4.1.1. Materiał nauczania

Znaczenie i opłacalność gospodarki wędrownej

Chów pszczół, polegający na przewożeniu pni z miejsca na miejsce na czas obfitszego

pożytku, określamy pszczelarstwem wędrownym. Praktykuje się to wówczas, jeśli w otoczeniu
pasieki brak jest w danym czasie roślin miododajnych lub jeśli pożytek kończy się w jednym
miejscu, a zaczyna w innym. Wówczas przewozi się pnie, nieraz nawet w odległe okolice, by
wykorzystać jak najwięcej nektaru z roślin, występujących obficiej lub kwitnących w innym
czasie. Pszczelarstwem wędrownym zajmują się przeważnie pszczelarze posiadający pasieki
w większych miastach lub mieszkający w okolicach bardzo ubogich w rośliny miododajne,
wreszcie ci, którzy mają sposobność po skończonym miodobraniu w swej okolicy, przenieść
pnie do drugiej, w tym ostatnim przypadku miodobranie bywa dwukrotne lub nawet
trzykrotne, o ile po ustaniu pożytku w drugiej miejscowości, tworzy się nowy w trzeciej.

Są takie okolice, w których pożytki występują z pewną przerwą, np. l0–dniową, 20–

dniową itp.; na czas tej przerwy przewozi się pnie w inne okolice z pożytkiem, a następnie po
skończonym pożytku wraca się z pniami na pierwsze miejsce, gdzie właśnie zaczyna się drugi
okres pożytku.

W ten sposób okres pożytku miodowego można znacznie przedłużyć i tym samym

podwoić i potroić wydajność pasieki. Toteż widząc wynikające stąd korzyści, pszczelarze
starają się nawzajem ułatwiać sobie przewóz pni.

Przewożeniem pasiek na pożytki zajmowano się od dawna. Już starożytni Grecy stosowali

przewożenie pni na pożytki, również i z najstarszych zapisków starożytnych Egipcjan
dowiadujemy się a tym sposobie gospodarki pasiecznej. W Egipcie do dziś przewozi się na
tratwach pnie w górę i w dół Nilu, zależnie od pojawienia się pożytku. We Włoszech przewozi
się pnie z okolicznych wysp na ląd, np. z Favignana na Sycylię, w Alpach południowych i
Apeninach z miejsc niżej położonych do wyższych. W Niemczech na szeroką skalę rozwinięta
jest wędrówka z pasiekami w okolice Luneburga, gdzie całymi kilometrami ciągną się
wrzosowiska. Na największą jednak skalę gospodarkę wędrowną prowadzi się w Ameryce,
gdzie wielkie pasieki przewozi się w okolice kanionów rzeki Colorado i innych miejsc,
obfitujących w niezwykłe i długotrwałe pożytki. W Polsce wywozi się pszczoły tam, gdzie
występuje w większej ilości gryka, rzepak i wspomniane już wrzosowiska tak na Pomorzu, jak
i w zachodniej części województwa dolnośląskiego. Piękne pożytki występują również w
Karpatach, zwłaszcza na zrębach leśnych, na których rosną jeżyny i maliny, oraz na polanach
leśnych o bogatej roślinności miododajnej (chabry, wierzbówka). Ważną rolę odgrywają też
akacje i lipy występujące w większej ilości, a kwitnące masowo drzewa owocowe choć mało
dają miodu, przyczyniają się jednak bardzo do wczesnego rozwoju pszczół.

Tak więc celem przewozu pasiek na oddalone pożytki może być:

—

kolejne wykorzystywanie roślin pożytkowych występujących w danej okolicy,

—

uzupełnienie zbiorów pasieki stacjonarnej w okresie luki pożytkowej lub po nieudanych

zbiorach wcześniejszego pożytku,

—

zapewnienie pasiece pożytku rozwojowego w okresie jesieni lub wiosny w celu

poprawienia warunków wykorzystywania dobrych pożytków miejscowych,

—

zmniejszenie zagęszczenia pni,

—

usługowe zapylanie plantacji nasiennych i roślin sadowniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Do przewożenia na pożytki nadają się tylko pnie silne, mające dużo pszczół lotnych,

ponieważ korzyści przewozu zależą głównie od ilości robotnic. Słabych pni przewozić nie
opłaca się, albo więc należy pozostawić je na miejscu, albo wzmocnić przez złączenie dwóch
pni słabych i w takim wypadku trzeba jedną z matek zabrać i przetrzymać ją na wszelki
wypadek w uliku zapasowym czy weselnym.

Również i ramki powinny być odpowiednio zabezpieczone, aby podczas jazdy nie chwiały

się i nie wyskakiwały z wręgów, na których wiszą w tym celu sporządza się specjalny
bezpiecznik. Kto zamierza od początku zajmować się gospodarką wędrowną, ten powinien od
razu zaopatrzyć ule w bezpieczniki ramek. W poprzek ramek beleczek górnych przybija się
listewkę, która zabezpiecza przed wyskoczeniem ramek w

czasie jazdy z progów, na których

wiszą.

Odbierać miód można na miejscu, o ile jest odpowiednie pomieszczenie, a pni jest tyle, że

opłaci się zabierać przybory do miodobrania w przeciwnym razie odbioru miodu dokonujemy
dopiero po powrocie na stałe miejsce, przywożąc nieraz wszystkie nadstawki zapełnione
miodem.

Gdyby mimo największych ostrożności podczas jazdy oberwały się gdzieś plastry, wtedy

zaraz po ustawieniu ula plastry te należy wprawić w ramki. W tym celu plastry prostuje się
i obwiązuje gęsto bawełnianą nicią wzdłuż i wszerz ramki lub usztywnia się je przez przybicie
cieniutkich listewek, tak aby plastry trzymały się prosto na drugi dzień, gdy pszczoły
przybudują plastry do ramek, nici lub listewki można usunąć, a plastry ustawić w porządku.

Ważnym czynnikiem od którego zależy powodzenie i opłacalność gospodarki wędrownej

jest fachowe przygotowanie pszczelarza. Gospodarka wędrowna stwarza szereg dodatkowych
trudności związanych z przygotowaniem rodzin do intensywnych pożytków. Jeszcze
trudniejsze jest wykorzystanie kilku kolejnych roślin pożytkowych, wymagające stałej
gotowości roboczej pasieki w ciągu całego sezonu. Przewóz rodzin pszczelich na nowe
terenach zwiększa prawdopodobieństwo zakażenia chorobami. Trudniejsza jest także
organizacja pracy w pasiece wędrownej. Wymaga ona doświadczenia i operatywności
pszczelarza, który w zmiennych warunkach musi prowadzić pasiekę. Decydujące znaczenie ma
trafny wybór pożytków.

Wybór miejsca

Pszczelarz musi zadbać o źródło pożytku dla rodzin pszczelich. Przy planowaniu

wędrówki powinien zorientować się jak duża baza pożytkowa występuje na jego terenie oraz
jak duże jest napszczelenie okolicy. Czy w promieniu 1,5 km (efektywny zasięg lotu pszczół)
występują konkurencyjne pasieki, i jak liczne są te pasieki.

Wybierając miejsce na ustawienie pasieki wędrownej należy zwrócić uwagę na

powierzchnię występowania roślin miododajnych, a także ich zagęszczenie na jednostce
powierzchni. Wybrany teren powinien obfitować w duże siedliska zwarcie występujących
roślin pożytkowych. Nie bez znaczenia jest także jakość gleb – siedlisko. Rośliny rosnące na
glebach żyznych, zasobnych w składniki pokarmowe o dużych zdolnościach do retencji wody
będą lepiej nektarowały niż na glebach piaszczystych, mało żyznych i przepuszczalnych. Jeżeli
mamy do wyboru okolicę z tylko jednym pożytkiem lub taką, gdzie po sobie występuje kilka
pożytków, lepiej zdecydować się oczywiście na miejscowość drugą. Jeden przewóz pasieki
zapewni tu bowiem dłuższy okres pożytków. Należy zawsze wybierać łan bardziej zwarty,
lepiej uprawiany, mniej zachwaszczony roślinami o małej wartości pszczelarskiej. Lepszy stan
roślin pozwala na umieszczenie większej liczby pni na tej samej powierzchni.

Baza pożytkowa oceniana jest na podstawie powierzchni na jakiej występuje dana roślina

miododajna – ilości hektarów w promieniu 1,5 km (zasięg efektywnego lotu pszczół). Daje to
powierzchnię około 700 ha. Łatwiej jest ocenić wielkość gdy plantacja jest zwarta, gorzej gdy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

uprawy są rozdrobnione, wtedy szacunkowo określamy ilość roślin miododajnych. Można
także zrobić wywiad z rolnikami celem ustalenia powierzchni upraw roślin miododajnych.
W przypadku naturalnych zbiorowisk roślin można posłużyć się mapą topograficzną w celu
ustalenia powierzchni na jakiej one występują.

W miarę możliwości pasiekę należy ustawić w miejscu umiarkowanie zacienionym

i zacisznym. Jednak jeszcze ważniejsze jest ustawienie pasieki możliwie najbliżej roślin
pożytkowych, jeżeli to możliwe nawet w łanie.

Wraz z oddaleniem rodzin od pożytku maleje stopień jego wykorzystania. Uważa się, że

każde odsunięcie pasieki od uprawy (źródła pożytku) o 100 m powoduje zmniejszenie ilości
oblatujących ją pszczół o 3,7%. W gorszych warunkach atmosferycznych liczby te mogą
zmieniać się jeszcze bardziej, oczywiście na niekorzyść pasieki. W miarę możliwości wyloty uli
powinny być skierowane w stronę pożytku, a droga lotu pszczół powinna być wolna od
przeszkód.

Rozmieszczenie rodzin pszczelich powinno zapewnić względnie równomierny oblot

każdej części łanu. Jest to szczególne ważne w przypadku usługowego zapylania upraw
nasiennych i roślin sadowniczych.

Według międzynarodowych normy minimalnej obsady różnych upraw nasiennych

niezbędna do zapewnienia ich normalnego plonowania liczba pni pszczelich na hektar to:

−

rzepak

4–5,

−

gorczyca sady

2–4,

−

gryka

2–3,

−

esparceta

3–5,

−

facelia

4,

−

koniczyna czerwona 5–6.
Jeśli stan tych upraw jest dobry, obsada taka zapewni również opłacalne zbiory miodu.

Rozmieszczenie pni powinno zapewnić względnie równomierny oblot każdej części łanu. Jeżeli
powierzchnia uprawy wynosi 10–15 ha, ule mogą stać wzdłuż jednej strony pola. Obszary
kilkudziesięciohektarowe lepiej będą wykorzystane przez pasiekę podzieloną na kilka grup lub
umieszczoną w centrum plantacji. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy wykorzystuje się łan
rzepaku lub wrzosu, roślin kwitnących na ogół w okresie gorszych warunków
atmosferycznych, ograniczających odległość lotów i przyczyniających się do ginięcia
zbieraczek. Wybrane pasieczysko dobrze jest przygotować wcześniej, by przywiezione rodziny
mogły być sprawnie i od razu na właściwe stanowiska roznoszone.

Pasieka wędrowna musi być traktowana kompleksowo, gdyż suma zbiorów zależy tu nie

od liczby wywiezionych rodzin, lecz od ich siły. Kompleksowe traktowanie wszystkich rodzin
w pasiece umożliwia wyrównywanie siły rodzin w czasie rozwoju wiosennego. Wyrównana
siła rodzin ułatwia i usprawnia obsługę rodzin, ponieważ pszczelarz we wszystkich rodzinach
na danym pasieczysku wykonuje jednakowe zabiegi. Aby zorientować się o stanie całej pasieki
wystarczy wykonać wgląd do kilku rodzin. Na pożytki towarowe należy wywozić tylko
rodziny przygotowane do maksymalnych zbiorów, o dużej sile, z dobrymi matkami. Rodzinie,
która musi utrzymać dużą siłę w ciągu całego sezonu nie może nigdy brakować pokarmu ani
węglowodanowego, ani pyłkowego. Ilość żelaznego zapasu nie powinna spadać poniżej 4–5
kg miodu i 2 plastrów pierzgi. Ewentualne okresowe braki muszą być natychmiast
uzupełniane.
Ul

Decydując się na prowadzenie gospodarki wędrownej ważną decyzją jest wybór

odpowiedniego systemu ula. Obecnie niemal wszyscy pszczelarze są zgodni, że
najodpowiedniejsze do przewozu są ule korpusowe – stojaki. Są one lżejsze od uli leżaków
czy kombinowanych, zwłaszcza gdy są wykonane ze styropianu. Zajmują mniej miejsca na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

środku transportu. Obsługa rodzin osadzonych w tych ulach jest znacznie mniej praco
i czasochłonna. Przy intensywnych pożytkach dużą zaletą uli korpusowych jest możliwość
szybkiego i łatwego zwiększenia kubatury miodni przez dostawienia dodatkowych korpusów
magazynów na miód. Obecnie w pasiekach wędrownych pszczelarzy zawodowych z Europy
zachodniej obserwuje się tendencję do wykorzystywania uli korpusowych styropianowych
bądź jednościennych drewnianych.

Ponieważ pnie przewozi się głównie w lecie, a pszczoły zamknięte, zaniepokojone ruchem

wytwarzają wiele ciepła, niezbędnie trzeba ułatwić dostęp do ula świeżego powietrza w dużej
ilości. W tym celu na gniazdo, po wyjęciu maty i powały, wkłada się pustą nadstawkę, dobrze
do gniazda przymocowaną i zaopatrzoną z góry w siatkę drucianą, siatkę najlepiej przybić do
przedtem sporządzonej ramy drewnianej odpowiedniej wielkości, wzmacnianej jeszcze przez
środek listwami poprzecznymi. Wylotek zamyka się zasuwką i przysłania listewką, aby
podczas jazdy pszczoły nie cisnęły się masowo do niego i wskutek tego nie dusiły się.

Przygotowanie i transport rodzin pszczelich

Sposób przygotowania pasieki do przewozu zależy od:

−

konstrukcji ula,

−

siły rodzin,

−

odległości przewozu,

−

jakości drogi,

−

aktualnej pogody,

−

środka transportu itp.
Najważniejsze jest zapewnienie pszczołom możliwości wentylacji i wolnej przestrzeni

w ulu, gdzie w razie potrzeby mogłaby przejść część pszczół. Obydwa zadania spełnia opisana
wcześniej dennica głęboka/wysoka.

Z ula należy wycofać ciężkie plastry z miodem (ponad ½ plastra zasklepionego miodu).

Ma to znaczenie szczególnie w ulach o dużych ramkach w miodni (Dadant – leżak lub
kombinowany, warszawski poszerzony). Jesienią, gdy jest już chłodno, a rodziny są osłabione,
można z wrzosów lub spadzi bez obawy wracać z ulami pełnymi miodu. Wszystkie ruchome
elementy uli należy usunąć bądź zabezpieczyć przed przemieszczaniem. Ule powinny być
szczelne a wyloty tak zamykane aby pszczoły nie mogły ich opuszczać w czasie transportu a
poszczególne ich części złączone w jednolitą bryłę. Można spinać pasami pojedyncze ule (rys.
1).

W ulach leżakach bądź stojakach z płytkimi dennicami pojemność ula zwiększa się

stosownie do siły rodziny i temperatury powietrza. Wczesną wiosną w leżakach wystarczy
dodanie plastrów do gniazd bądź dodanie nadstawek do uli stojaków. Latem, także przy
wywozie silnych rodzin na rzepaki należy umożliwić pszczołom przejście do wolnej przestrzeni
pod daszkiem (6–10 dm

3

– większa dla rodzin bardzo silnych). W takiej przestrzeni pomieści

się swobodnie 2–4 kg pszczół. Udostępnia się ją pszczołom przez usunięcie 4–5
międzyramkowych przekładek nad miodnią, a w rodzinach wyjątkowo silnych również 1–2 nad
gniazdem. Jeżeli używane ramki nie są typu Hoffmana w miejsce wyjętych międzyramkowych
przekładek daje się specjalne odstępniki, które uniemożliwiają nasuwanie się ramek na siebie w
czasie przenoszenia i transportu pni. W ulach z ramką typu Hoffmana (rys. 2) odstępniki nie są
potrzebne. Obecnie tego typu ramki stosuje zdecydowana większość pszczelarzy
prowadzących gospodarkę wędrowną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 1.

Ul spięty pasem [wg. Ostrowska]

Najbezpieczniejszy dla pszczół i najmniej pracochłonny jest przewóz uli z otwartymi

wylotami. Tak przewożone są niektóre pasieki w USA na odległość kilkuset i więcej
kilometrów. U nas stwarza to jednak szereg trudności, a przy bliskich raczej przerzutach nie
zachodzi potrzeba uciekania się do transportu pszczół w sposób, który mógłby stanowić
zagrożenie dla ludzi i zwierząt znajdujących się na trasie przewozu.

Rys. 2.

Ramka typu Hoffmana [wg Holtermann]

Załadunek i transport rodzin

Wybór środka transportu zależy od wielkości pasieki i liczby rodzin jednorazowo

przewożonych na pożytek, a także od odległości na jaką jest przewożona pasieka. Do
przewozu większej liczby rodzin najlepszy jest samochód ciężarowy. W polskich warunkach
przy mniejszych pasiekach najczęściej wykorzystywane są przyczepy do samochodów
osobowych czy busów, tzw. Lawety.

Tradycyjną metodą umieszczania uli na środku transportu jest załadunek ręczny. Jest to

jednak bardzo ciężka praca, dlatego pszczelarze dla ułatwienia stosują specjalne taczki bądź
chwytaki (rys. 3).

Pszczelarze zawodowi posiadający liczebne pasieki zwykle do przewozu rodzin używają

samochodów ciężarowych, ule umieszczają na paletach a załadunek rodzin odbywa się przy
pomocy wózków widłowych albo dźwigów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ule na samochodzie, przyczepie trzeba tak ustawiać, aby ramki znajdowały się w kierunku

równoległym do środka transportu, czyli prostopadłym do osi kół, ponieważ tu uderzenia
bywają z przodu lub z tyłu.

Jeśli podczas przeważenia pszczoły silnie burzą się, to skrapia się je zimną wodą z góry

przez siatkę im gorsza, bardziej wyboista droga, tym wolniej należy jechać, a w dzień można
przewozić pszczoły tylko w razie deszczu.

Miejsce, na które przewozi się pszczoły, powinno być odległe od danego co najmniej

o 5 km, licząc w linii prostej, na mniejszą, odległość nie opłaca się ponosić kosztów przewozu
pni.

Przewozu pasieki dokonuje się na ogół nocą; chodzi tu o niską temperaturę i zapobieganie

gromadzeniu się pszczół przy siatkach wentylacyjnych. Przy wywozie na niewielkie odległości
najlepiej jest zatem ładować pnie o brzasku, tak żeby na miejsce dojechać o wschodzie słońca.

Rys. 3.

Z lewej chwytak do załadunku uli, z prawej taczka do załadunku uli[wg. katalogu firmy Swienty]

W czasie transportu może dojść do zaparzenia rodzin. Z takich uli pszczoły wychodzą

mokre i umazane miodem, a z wylotu bucha gorące powietrze. Jeżeli przez wylot wycieka
rzadki miód rodzina jest już uduszona. Taki ul zabezpieczamy przed rabunkiem. Spadłe
pszczoły trzeba zakopać, a oberwaną woszczynę przetopić. Do zaparzenia pszczół dochodzi
jednak tylko w razie niedostatecznej wentylacji w bardzo silnej rodzinie i przy zbyt długim
pozostawianiu pszczół w zamknięciu. W razie niewielkiego przegrzania rodziny, kiedy
pszczoły jeszcze żyją, ale część z nich wygląda jak zmoczona, należy przewietrzyć ul i podać
rodzinie wodę.
Termin przewozu pasieki na pożytek

Najsilniej nektarują pierwsze kwiaty, dlatego opóźnienie przewozu pasieki, zwłaszcza gdy

dopisuje pogoda, może być przyczyną strat w zbiorach. Jednak nadmierne przyspieszanie
przyjazdu także nie jest wskazane. Pszczoły mogą przyzwyczaić się do dalekich lotów i na
mniej atrakcyjne rośliny, co częściowo rozprasza ich siły również po zakwitnięciu głównej
rośliny pożytkowej. Najlepiej więc na pożytek z roślin zakwitających gwałtownie (rzepak,
drzewa i krzewy owocowe, gorczyca, lipa) przywozić pasiekę w pierwszym dniu, gdy tylko
zaczyna się kwitnienie łanu czy też drzew pożytkowych. Natomiast na pożytek z roślin
zakwitających stopniowo (koniczyny, malina, rośliny łąkowe, wrzos), wywozimy pszczoły
nieco później, gdy kwitnie już około 10% kwiatów.

Plastry w gnieździe powinny być o ile możności stare, ponieważ świeże mogłyby się łatwo

podczas jazdy poobrywać; toteż jeżeli plastrów starych nie ma, powinno się uważać, aby
przynajmniej czerwiu w świeżych plastrach,znajdowało się jak najmniej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Przybywszy na miejsce i ustawiwszy ule, należy natychmiast pootwierać wylotki, zdjąć

siatki i wstawić nadstawki.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kiedy przewóz rodzin na oddalone pożytki nie ma ekonomicznego uzasadnienia?
2. Czym należy się kierować przy wyborze miejsca na ustawienie pasieki wędrownej?
3. Jakie są zalety uli korpusowych w gospodarce wędrownej?
4. W jaki sposób należy przygotować rodziny pszczele do transportu?
5. Jak określić termin przewozu pasieki na pożytki?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ocenianie zasobów bazy pożytkowej dla określonej pasieki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić w promieniu 2 km od wskazanej pasieki bazę pożytkową,
2) obliczyć zasób bazy pożytkowej mnożąc powierzchnię zajmowaną przez określone rośliny

nektarodajne występujące w promieniu 2 km przez ich jednostkową wydajność nektarową,

3) obliczyć ogólny zasób nektaru w sezonie,
4) obliczyć zasoby bazy pożytkowej w przeliczeniu na 1 ha,
5) wypełnić poniższą tabelkę,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Okres

Rośliny

Powierzchnia

ha

Wydaj–

ność

nektaro–

wa roślin

z 1 ha

kg

Zasoby

nektaro–

we roś–

lin po–

żytko–

wych

kg

Zasoby

nektaru

w całym

okresie

Całość

zasobów

(ok. 55%)

jaką

pszczoły

mogą

zebrać

wiosna

lato

Późne
lato

Ogółem zasoby nektaru w sezonie – kg

Zasoby w przeliczeniu na 1 ha powierzchni – kg

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalendarz kwitnienia roślin,

−

tabela z wydajnością nektarową roślin z 1 ha w kg,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Przygotowanie przewozu i transportowanie rodzin pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować sprzęt do przewozu rodzin pszczelich,
2) określić termin przewozu rodzin pszczelich,
3) zapewnić rodzinom pszczelim wolną przestrzeń i wentylację na czas transportu,
4) załadować i rozładować rodziny pszczele,
5) dozorować przewóz rodzin pszczelich,
6) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podstawowy sprzęt pasieczny do wykonywania przeglądów rodzin,

−

odzież ochronna,

−

rodziny pszczele osadzone w różnych typach uli: korpusowych z dennicą głęboką/wysoką,
korpusowych z dennica płytką/niską, leżakach,

−

puste korpusy,

−

ramy wentylacyjne,

−

pasy do spinania uli.

Ćwiczenie 3

Przygotowanie stanowiska dla pasieki wędrownej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film dotyczący przygotowania miejsca dla pasieki wędrownej,
2) wybrać miejsce na ustawienie pasieki wędrownej,
3) wykosić miejsce w którym będzie ustawiona pasieka,
4) ustawić podstawki na ule,
5) zabezpieczyć pasieczysko przed wtargnięciem zwierząt,
6) ustawić tablicę ostrzegawczą,
7) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dotyczący przygotowania miejsca dla pasieki wędrownej,

−

miejsce na pasiekę wędrowną,

−

kosa,

−

drut lub taśma do ogrodzenia,

−

tablica ostrzegawcza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować stanowisko dla pasieki wędrownej?





2) wyliczyć wydajność miodową z poszczególnych pożytków?





3) określić termin przewozu pasieki na pożytki?





4) dobierać sprzęt do załadunku i rozładunku rodzin pszczelich?





5) przygotować rodziny pszczele do transportu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.2. Miodobranie

4.2.1. Materiał nauczania

Odbiór plastrów z miodem

Kiedy tylko pożytek główny zaczyna się zmniejszać, co w naszych warunkach

klimatycznych bywa w połowie lipca, w jednych okolicach wcześniej, w drugich nieco później,
przystępujemy do odbioru miodu. Plastry napełnione miodem znajdujące się w nadstawkach,
zabieramy do odwirowania z nich miodu; jest to więc pora właściwego żniwa miodowego.
Pracy tej nie należy odkładać aż na sam koniec pożytku, można bowiem wówczas
spowodować łatwo rabunek pszczół; zresztą sam odbiór miodu byłby utrudniony ze względu
na pszczoły cisnące się do słodyczy. Plastry z miodem można odbierać z rodzin pszczelich
dopiero gdy jest on dojrzały (zawartość wody niższa niż 20%), pozwala to na jego
przechowywanie bez ryzyka, że ulegnie on fermentacji. O dojrzałości miodu świadczy
zasklepienie komórek. Przyjmuje się że z nadstawek wyjmuje się plastry poszyte do połowy a z
gniazda poszyte w 2/3. Plastry nie zasklepione można odbierać kilka dni (3–4) po zakończeniu
pożytku. W razie wątpliwości można posłużyć się refraktometrem, czyli przyrządem
pozwalającym na określenie procentowej zawartości cukru w roztworze (rys. 4).

Rys. 4.

Refraktometr [wg. katalogu firmy Holtermann]

Z uli mających ruchome magazyny miodne zabiera się je wraz z plastrami do pracowni, po

poprzednim omieceniu z nich pszczół; pszczoły zmiata się do gniazda szczoteczką lub ptasim
skrzydełkiem. Gdy miód w plastrach już zasklepiony, można dla ułatwienia pracy pszczoły
wpierw przed omieceniem strząść z plastrów; ale plastrów ze świeżo zniesionym miodem, nie
można strząsać, bo ten wychlapie się; w takim wypadku należy posługiwać się tylko
szczoteczką czy ptasim piórem. W większych pasiekach jest to sposób zbyt mało wydajny
przez co zwłaszcza w drugiej połowie sezonu sprzyja powstawaniu rabunków. Pracę tę nieco
usprawnia użycie zamiast szczotki ulowej omiatacza do całych plastrów (rys. 5).

W ulach korpusowych odbiór korpusów z miodem bez wyjmowania pojedynczych

plastrów można przeprowadzić przez zastosowanie przegonek (rys. 6), repelentów czy też
wydmuchiwanie pszczół. Wadą przegonek jest konieczność dwukrotnego dojazdu do pasieki.
Raz w celu założenia przegonek a drugi po 24–48 godzinach aby odebrać korpusy
magazynowe z miodem. Część najmłodszych pszczół może jednaka pozostać w korpusach
z miodem mimo zastosowanie przegonek. Warunkiem właściwego funkcjonowania przegonek
jest stosowanie krat odgrodowych czyli oddzielenie miodni od rodni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 5.

Omiatacz do plastrów [wg. katalogu firmy Swienty]

Rys. 6. Przegonka [wg. katalogu firmy Lega]

Repelenty są to substancjen, których pary odstraszają pszczoły (kwas karbolowy,

bezwodnik kwasu propionowego, aldehyd benzoesowy). Miękką pytę pilśniową (bądź płytę
oprawioną w płótno) o wymiarach nadstawki czy korpusu skrapia się repelentem i nakrywa
korpus bądź nadstawkę, po 3 minutach pszczoły schodzą w dół o około 20 cm. Wadą jest
możliwość wchłaniana przez miód zapachu repelentów.

Wydmuchiwanie pszczół z korpusów odbywa się przy pomocy wdmuchiwaczy

spalinowych (rys. 7). Jest to metoda godna polecenia, umożliwia szybki odbiór korpusów
z miodem bez ryzyka powstawania rabunku. Nie należy wydmuchiwać pszczół tuż przed
deszczem lub zaraz po deszczu. Pszczoły muszą mieć możliwość powrotu do uli „pieszo”.

Rys. 7.

Wydmuchiwacz [wg. katalogu firmy Lega]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Odsklepianie plastrów z miodem

Przed odwirowaniem plastrów z miodem należy usunąć zasklep woskowy komórek.

W małych pasiekach usuwany jest on zwykle przy pomocy widelca – odsklepiacza
widelcowego (rys. 8). Jest to czynność dość praco– i czasochłonna, dlatego zwykle stosowana
w małych pasiekach przez pszczelarzy hobbystów.

Rys. 8. Widelec do odsklepiania plastrów z miodem [wg. katalogu firmy Holtermann]

Szybszą metodą usuwania zasklepu jest odsklepianie przy pomocy noża (rys. 9). Noże

mogą być podgrzewane w łaźni wodnej bądź elektrycznie. Wadą tej metody może być to iż
więcej miodu pozostaje w odsklepach, a zaletą to że przy okazji odsklepiania wyrównywana
jest powierzchnia plastrów. Niektórzy pszczelarze do odsklepiania plastrów używają także
tzw. hebelków (rys. 20).

Rys. 9. Noże do odsklepiania plastrów z miodem [wg. katalogu firmy Holtermann]

W większych pasiekach zwykle są używane urządzenia do mechanicznego odsklepiania,

napędzane silnikiem elektrycznym. Jako element odsklepiający służą: łańcuszki, szczotki
plastikowe, łopatki metalowe, nieruchome bądź ruchome noże.

Miód wrzosowy z racji galaretowatej konsystencji przed odwirowaniem wymaga

rozluźnienia. W tym celu wykorzystuje się tzw. rozluźniacze (Rys. 10).

Rys. 10. Rozluźniacze do miodu wrzosowego [wg. katalogu firmy Holtermann]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Odwirowywanie plastrów z miodem

Mając już plastry odsklepione, wkłada się je do miodarki w ten sposób aby nachylenia

komórek byty zwrócone w odwrotnym kierunku do ruchu podczas obrotu wirówki, przez co
miód łatwiej wylatuje. Dalej przy wkładaniu plastrów do środka trzeba uważać, aby
równomiernie rozłożyć ciężar, tj. plastry o równym mniej więcej ciężarze naprzemianlegle, bo
wtedy miodarka nie rusza się w czasie ruchu. Z początku trzeba obracać powoli, zwłaszcza
jeśli plastry są świeżo odbudowane, aby nie połamać ich; najpierw odbiera się miód do połowy
komórek plastra, następnie kręcenie zatrzymuje się, plastry odwraca się na drugą stronę i znów
się kręci, ale już tak, aby odwirować wszystek miód; następnie raz jeszcze przywraca się
plastrom ich położenie pierwotne, aby i z tej strony odwirować resztę miodu.

Ostrożności te są niezbędne, zwłaszcza przy świeżo odbudowanych plastrach, ponieważ

cieniutkie dna komórek, wskutek siły odśrodkowej wirówki w czasie ruchu mogą poprzerywać
się, a plastry obciążone zbytnio miodem z jednej strony – poobrywać się.

Przy użyciu miodarki odwracającej plastry automatycznie odbieranie miodu dokonuje się

znacznie szybciej; chcąc bowiem odwrócić plastry wystarczy pokręcić korbą w przeciwną
stronę, a wirówka zacznie się obracać również w tę stronę, odwracając równocześnie
automatycznie wszystkie plastry; trzeba tylko uważać, aby wirówki nie odwracać zbyt
gwałtownym ruchem. Przy odbieraniu miodu z ramek wąsko–wysokich lepiej jest wkładać je
do wirówki do góry nogami, bo w takim położeniu łatwiej miód wytryśnie z komórek.

Są w użyciu również miodarki promieniste, gdzie plastrów wcale się nie odwraca,

ponieważ miód w czasie ich ruchu odwirowywany jest równocześnie z obu stron plastra. Im
bardziej plastry są oddalone od osi, tym lepiej miód z nich wylatuje. Miodarki radialne
(promieniste) nadają się raczej do ramek szeroko–niskich, półramek nadstawkowych.

Wielkie przedsiębiorstwa pasieczne używają miodarek o napędzie elektrycznym, gdzie

wirówka jest tak urządzona, że obraca się nie tylko z wszystkimi plastrami dookoła jednej
wspólnej osi, lecz równocześnie każdy plaster, znajdujący się w osobnej kasecie, obraca się
wolno dokoła własnej osi, podobnie jak księżyc dokoła ziemi, a ta wraz z księżycem dokoła
słońca. Tu w czasie ruchu nie potrzeba zatrzymywać wirówki dla nadania jej biegu
w przeciwnym kierunku, ponieważ powierzchnie plastrów ustawicznie kręcących się dokoła
swych własnych osi, przybierają różne położenia.

Zanim odwiruje się plastry, dobrze jest złożyć je na noc w ciepłym miejscu, aby miód

nieco rozrzedzić i w ten sposób ułatwić odwirowanie go. Ma to szczególnie zastosowanie do
miodu wrzosowego, ponieważ jest stosunkowo najgęściejszy. Dla ułatwienia odwirowania go
trzeba go zruszyć rozluźniaczem i nie czekać, aż zgęstnieje, lecz plastry po wyjęciu z ula brać
zaraz do odwirowania. Czasem nawet miód wrzosowy bywa tak gęsty, że nawet zruszenie go
rozluźniaczem niewiele pomaga. W takim razie trzeba jeszcze plastry wstawić na noc do
dobrze ogrzanej izby, a dopiero na drugi dzień przystąpić do wirowania, zruszywszy go raz
jeszcze rozluźniaczem.

Pomieszczenie w którym odwirowywany jest miód musi być utrzymywane w czystości.

Podłoga i ściany powinny być wykonane z materiałów zmywalnych bądź pokryte takimi
materiałami, to czyni je łatwymi do utrzymania w czystości. Podłoga powinna być wyposażona
w kratkę ściekową. Blaty i powierzchnie mebli także powinny być zmywalne i łatwe do
utrzymania w czystości. Pomieszczenie powinno być zabezpieczone przed dostępem owadów.
Drzwi powinny być zmywalne i szczelnie się zamykać. Okna, które służą do zapewnienia
wentylacji, powinny być wyposażone w szczelną siatkę zabezpieczającą przed owadami.
W pracowni musi być dostępna umywalka wyposażona w mydło w płynie i jednorazowe
ręczniki papierowe. Maszyny i narzędzia muszą być wolne od rdzy, łuszczącego się lakieru czy
ocynku. Nie można stosować zardzewiałych widelców do odsklepiania, miodarek lub sit.
Pracownicy w czasie pracy powinni mieć na sobie czystą odzież ochronną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Plastry po odwirowaniu miodu wkłada się z powrotem do uli, aby je pszczoły osuszyły

z resztek miodu. W okresie po pożytku robi się to tylko w nocy, aby nie wywołać rabunku,
wcześnie zaś rankiem zabiera się je z uli i chowa. Jeśli pożytek przeciąga się jeszcze, to plastry
te pszczoły powtórnie zapełnią miodem. Najlepiej podczas wyjmowania plastrów z miodni po
raz pierwszy od razu dać w ich miejsce już poprzednio przygotowane zapasowe plastry puste,
które zaraz wkłada się do pierwszego ula w miejsce wyjętych z miodem. Postępując w ten
sposób, wymienia się plastry z jednego ula do następnego, aż w końcu plastry z ostatniego ula,
po odebraniu z nich miodu, wkłada się do pierwszego. Dzięki temu pszczoły zyskują na czasie
i zaraz zapełniają wymienione puste plastry miodem. W dobrych okolicach niektórzy
pszczelarze nadstawiają na ul drugą nadstawkę, gdy pierwsza jest już prawie zapełniona
miodem; wtedy odbiera się miód najpierw z górnej, a potem z dolnej nadstawki.

Postępowanie z miodem po odwirowaniu

Miód po odwirowaniu należy przecedzić celem oddzielenia głównie drobin wosku. Do

cedzenia miodu zależnie od wielkości pasieki a w konsekwencji ilości pozyskiwanego miodu
stosowane są różne rodzaje sit/cedzideł. W mniejszych pasiekach używa się płaskich sit
podwójnych o różnej gęstości oczek (rys. 21). Tego rodzaju sita szybko się zapychają i są mało
wydajne. Nieco bardziej wydajne są sita stożkowe (rys. 22). W dużych pasiekach pszczelarze
używają odstojników (rys. 23), w których przez klika dni od odwirowania miodu zachodzi
jego klarowanie, gromadzenie się lżejszych części na powierzchni miodu, i opadanie cięższych
cząstek na dno pojemnika. Pszczelarze zawodowi coraz częściej do oczyszczania miodu
wykorzystują wirówki o dużej wydajności.

Rys. 21. Sita płaskie do cedzenia miodu [wg. katalogu firmy Holtermann]

Rys. 22. Sita stożkowe do cedzenia miodu [wg. katalogu firmy Holtermann]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Rys. 23. Odstojniki do klarowania miodu [wg. katalogu firmy Fritz]

Przechowywanie miodu
Miód powinien być pakowany do czystych suchych i szczelnie zamykanych pojemników

wykonanych z materiału, który nie powoduje zmian jakościowych produktu.

Obecnie najczęściej miód jest przechowywany w pojemnikach plastikowych o różnej

pojemności (15–45 kg) przeznaczonych do przechowywania miodu, bądź w 200 litrowych
beczkach metalowych pokrytych od wewnątrz specjalnym lakierem który uniemożliwia
kontakt miodu z metalem. Magazyny do przechowywania miodu powinny być suche
(wilgotność względna powietrza 65–75%), czyste, dostatecznie przewiewne, wolne od obcych
zapachów, wolne od szkodników, zabezpieczone przed dostępem owadów (pszczół, os, much
itp.). Temperatura przechowywania nie powinna być wyższa niż 18ºC, jednak o ile to możliwe
wskazana jest niższa temperatura przechowywania 8–10ºC.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób oceniamy dojrzałość miodu?
2. W jaki sposób z gniazda rodzin pszczelich wybieramy plastry z miodem ?
3. Jakimi metodami odsklepiamy plastry z miodem?
4. Jakiego rodzaju miodarek używamy do odwirowania miodu spadziowego?
5. W jakich naczyniach przechowujemy miód?
6. W jakich warunkach należy przechowywać miód?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ocenianie dojrzałości miodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umieścić szklanym pręcikiem na suchym dolnym pryzmacie refraktometru kilka kropli

miodu pobranego bezpośrednio z plastra,

2) rozprowadzić miód po całej powierzchni i przykryć suchym pryzmatem matowym,
3) wykonać pomiar i odczytać na podziałce współczynnik załamania światła,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4) zaprezentować wynik ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

podstawowy sprzęt pasieczny do wykonywania przeglądów rodzin,

–

odzież ochronna,

–

rodziny pszczele z miodem,

–

bagietka do pobierania miodu,

–

refraktometr.

Ćwiczenie 2

Przygotowanie sprzętu i pomieszczenia do miodobrania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film o przygotowaniu pomieszczenia do miodobrania

,

2) przygotować pomieszczenie do miodobrania. W tym celu należy umyć okna oraz wilgotną

ścierką przetrzeć ściany i podłogę,

3) wyposażyć pomieszczenie w fartuchy oraz środki czystości,
4) umyć i wytrzeć do sucha potrzebny sprzęt pasieczny: odsklepiacze, miodarkę, cedzidła

i naczynia,

5) ułożyć niezbędny sprzęt na miejscu gdzie będzie używany,
6) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film o przygotowaniu pomieszczenia do miodobrania,

–

projektor,

–

miodarka,

–

cedzidła,

–

naczynia na miód,

–

odsklepiacze,

–

pomieszczenie do miodobrania,

–

środki czystości,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 3

Osuszanie plastrów po miodobraniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umieścić plastry po odwirowaniu w transportówce,
2) przenieść transportówkę na pasieczysko,
3) wstawić plastry w pustą przestrzeń za zatworomatą, zachowując odstępy 2 cm,
4) zamknąć szczelnie ul,
5) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plastry po odwirowaniu,

–

transportówka,

–

rodziny pszczele.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) ocenić dojrzałość miodu?





2) wymienić metody odbioru plastrów z miodem z rodzin pszczelich?





3) odsklepić plastry z miodem?





4) odwirować miód w miodarkach różnego typu?





5) określić warunki przechowywania miodu?





6) osuszyć plastry po odwirowaniu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3. Dokumentacja gospodarstwa pasiecznego

4.3.1. Materiał nauczania

Prowadzenie notatek pasiecznych ma na celu gromadzenie danych z przebiegu procesu

produkcyjnego w hodowli pszczół. Umożliwia to przeanalizowanie poszczególnych elementów
lub etapów produkcji i wyprowadzenie wniosków co do opłacalności hodowli pszczół, doboru
materiału hodowlanego, jak też do ustalenia metod gospodarki pasiecznej oraz możliwości
rozwoju pasieki. Poza tym notatki stanowią podstawę planowania w hodowli pszczół
i ułatwiają właściwą organizację pracy.

Przejrzyste notatki nie mogą być zebrane na jednym arkuszu obserwacyjnym, jak to np.

próbowali wprowadzić pszczelarze niemieccy. Arkusz taki staje się prawdziwą łamigłówką.
Znacznie lepiej jest, gdy zapisy dotyczą poszczególnych zagadnień. W hodowli pszczół można
wyróżnić trzy grupy notatek:

−

przebieg i wyniki gospodarki pasiecznej powinny stanowić główną osnowę notatek. Na
ich podstawie ocenia się wartość rodzin pszczelich i matek, wyniki zastosowanych
zabiegów itp.,

−

baza pożytkowa i typ pożytku to drugie zagadnienie. Od tych czynników uzależnia się
wybór metody gospodarki pasiecznej, sposoby polepszania pożytków pszczelich, pory
wędrówek z pszczołami itp.,

−

odrębną grupę zapisów pasiecznych stanowią te, które są ściśle związane
z rachunkowością i kontrolą ekonomiczną. Wszelki ruch materiałów, pieniędzy
i osiągnięta produkcja muszą być dokładnie zapisywane.
Aby notatki pasieczne miały pełną wartość, muszą być zgodne ze stanem faktycznym.

Powinny być one prowadzone na bieżąco; niedopuszczalne jest zapisywanie wyniku przeglądu
po upływie pewnego czasu, wyników obserwacji raz na tydzień lub jeszcze rzadziej. W żadnym
razie nie mogą to być zapiski, w których dane odtwarza się z pamięci.

Książka pasieczna

Najważniejszy arkusz notatek dotyczących wyników gospodarki pasiecznej stanowi

książka pasieczna. Ma ona dawać szczegółowy obraz czynności pasiecznych, wyników
produkcji, wartości rodzin pszczelich itp. Tego rodzaju zapiski powinny prowadzić wszystkie
pasieki.

Zapisy dotyczące czynności związanych z hodowlą pszczół mogą mieć formę dziennika,

diagramów, książki. Dane dotyczące matek notuje się na osobnych arkuszach, co
bezwarunkowo obowiązuje pasieki zarodowe. Notatki mogą być uproszczone bądź też
bardziej szczegółowe, ale powinny mieć formę możliwie przejrzystą.

Do użytku pasiek uznanych opracowano książkę pasieczną, której podstawę stanowi karta

przeznaczona dla każdego pnia (karta ula). W rubrykach tej karty wpisuje się:

−

wyniki obserwacji dotyczące matki,

−

ocenę wartości rodziny na podstawie wyników w produkcji,

−

porę i szczegóły stosowania zabiegów gospodarczych,

−

przebieg zimowli rodziny.
Poza tym książka zawiera karty do notowania zmian wagowych w ulu kontrolnym oraz

miejsce na dodatkowe notatki.

Na podstawie zapisów w karcie ula można opracować zestawienie wartości rodzin

w pasiece, klasyfikując je przy zastosowaniu odpowiedniej punktacji. Porównawcza ocena

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

rodzin ułatwia wybór z pośród nich najbardziej wartościowych jako rodzin wychowujących
matki i dostarczających larw zarodowych do wychowu matek.

W celu ułatwienia oceny rodzin i wyboru najbardziej wartościowych wykonuje się też

niekiedy zestawienie, w którym zebrane są dane dotyczące stanu wszystkich rodzin przed
zimowlą i po zimowli.

Pasieki prowadzące wychów i sprzedaż matek na szerszą skalę (zarodowe) obowiązane są

prowadzić księgę rodowodów według zaleconego wzoru.

Na trutowiskach prowadzi się ewidencję przyjmowanych i zabieranych z trutowiska matek

w specjalnym dzienniku.

Notatki dotyczące bazy pożytkowej.

W zakres notatek dotyczących przebiegu pożytków wchodzą:

−

zapiski fenologiczne,

−

zapiski dotyczące stanu pogody,

−

wyniki codziennego ważenia ula kontrolnego.
Zapiski dotyczące kwitnienia ważniejszych roślin pożytkowych umieszcza się zazwyczaj

na jednym arkuszu wraz z wynikami obserwacji dotyczących przebiegu pogody. Przy bardziej
szczegółowych zapiskach fenologicznych można notować datę, kiedy zaczyna kwitnąć dana
roślina, daty początku i zakończenia się kwitnienia masowego oraz datę, kiedy kwitnienie
kończy się całkowicie.

Stałe ważenie ula kontrolnego prowadzi się od 15 kwietnia do 15 września. Na wadze

pasiecznej ustawia się ul z rodziną najsilniejszą, która ma młodą matkę. Tylko ważenie silnej
rodziny może dać obraz zbiorów miodu, jakie powinno się uzyskać po wyrównaniu wartości
rodzin w pasiece. Obecność młodej matki daje dość pewną gwarancję, że rodzina nie wyda
roju.

Ważenie ula kontrolnego można prowadzić i w czasie zimy w celu ustalenia spożycia

zapasów; notuje się wtedy ubytek wagowy co 10 dni.

Zmiany w ciężarze ula spowodowane przez pszczelarza (dodana nadstawka, zabrane

ramki, poduszka) odnotowuje się w uwagach. Wzór notatek wagowych zawiera tabela 1.

Tabela 1 Zestawienie stanu rodzin w pasiece

Stan przed zimowlą

Stan po pierwszym przeglądzie

Nr
pnia

Liczba
ramek

Zapasy
kg

Siła
rodziny

Matka
z roku

Liczba
ramek

Zapasy
kg

Czerwiu
dcm

2

Siła
rodziny

Uwagi

Na podstawie notatek z ważenia ula kontrolnego można orientować się pośrednio

w przebiegu i obfitości pożytków; dostarczają one danych co do okresów bezpożytkowych, co
do pory, na jaką przypada pożytek główny i jak długo on trwa.

Po skończonym sezonie należy uporządkować notatki z ważenia ula kontrolnego oraz

zapiski fenologiczne i na ich podstawie sporządzić wykres wziątku. Wykres taki ułatwi
zorientowanie się w przebiegu pożytków i wykaże, jakie z nich zapewniły największe zbiory
miodu.

Notatki charakteru gospodarczego. Do prowadzenia rachunkowości pasiecznej służy:

−

książka inwentarzowa,

−

książka materiałowa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

−

książka kasowa,

−

dziennik czynności,

−

arkusze planowania,

−

arkusze sprawozdawcze.
Zestawienie inwentarzowe w formie specjalnej książki lub prostego wykazu (Tab. 2)

potrzebne jest w każdej pasiece, a w gospodarstwach uspołecznionych musi ono być
koniecznie prowadzone.

Tabela 2 Zestawienie inwentarzowe

Nr

Nazwa
przedmiotu

Wartość

Data zakupu

Stan sprzętu

Uwagi

W pasiekach gospodarstw państwowych i spółdzielczych konieczne jest prowadzenie

książki materiałowej, w której notuje się przychód i zużytkowanie wszelkich materiałów
produkcyjnych i wyprodukowanych, jak cukier, węza, drut, gwoździe, farba, deski, miód,
wosk, roje, matki itp.

Ilość zużytego cukru i węzy, jak też wyprodukowanego miodu uwidocznione są też

w książce pasiecznej. Zapisy podające produkcję własną pasieki powinny być dodane w formie
załączników do specjalnych protokołów produkcji.

Prowadzenie dziennika czynności pasiecznika nie jest obowiązkowe; może on być

prowadzony tam, gdzie istnieje konieczność uzasadniania zatrudniania pewnej liczby
pracowników przy odpowiedniej liczbie pni.

Oddzielne księgi rachunkowe powinny być prowadzone tam, gdzie pasieka stanowi

samodzielne przedsiębiorstwo. Inne pasieki w miarę potrzeby mogą prowadzić zwykłą książkę
kasową z zapisem tylko treści przychodów i rozchodów oraz gotówkowych.

Planowanie dotyczyć może rozbudowy pasieki, wysokości produkcji, wędrówek na

pożytki, rozłożenia prac pasiecznych itp. Arkusze sprawozdawcze dotyczą zawsze tych
samych zagadnień i pozycji, które wchodzą do arkuszy planów produkcyjno–rozwojowych.

Plan należałoby układać w okresie lipca, sierpnia. kiedy to na ogól znane są wyniki

produkcji bieżącej.

Sprawozdanie może ograniczyć się do odpowiedzi na poszczególne punkty

obowiązującego planu albo może dotyczyć innych szczegółów gospodarki pasiecznej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka dokumentacja powinna być prowadzona w pasiekach hodowlanych?
2. Jaki jest cel prowadzenia dokumentacji pasiecznej?
3. Do czego służy karta ula?
4. Jak należy prowadzić kartę ula?
5. Jak należy wykorzystywać informacje z karty ula?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządzanie planu wędrówek z pszczołami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) prześledzić uważnie dokumentację pasieczną,
2) wypisać informacje które mogą mieć zastosowanie w przypadku planowania pasieki

wędrownej,

3) sporządzić schemat blokowy wędrówek z pszczołami,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

książka pasieczna,

−

notatki dotyczące bazy pożytkowej,

−

papier A4.

Ćwiczenie 2

Wypełnianie dokumentacji pasiecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić przegląd rodziny pszczelej,
2) policzyć ramki w rodzinie pszczelej,
3) określić ilość zapasu w rodzinie pszczelej,
4) stwierdzić ilość czerwiu w rodzinie pszczelej,
5) oszacować siłę rodziny pszczelej,
6) zapisać zdobyte informacje w karcie pnia,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karty ula,

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

papier A4.

Ćwiczenie 3

Określanie liczby rodzin potrzebnej do zapylania wybranych upraw roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić powierzchnię uprawy roślin,
2) przyjąć normę liczby rodzin pszczelich niezbędnych do zapylenia uprawy,
3) obliczyć potrzebną ilość rodzin pszczelich,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

norma liczby rodzin pszczelich niezbędnych do zapylenia uprawy,

−

tabela atrakcyjności roślin dla pszczół,

−

papier A4.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wypełnić kartę pnia?





2) prowadzić dokumentację ula kontrolnego?





3) odczytać informacje z karty pnia?





4) sporządzić plan wędrówek z pszczołami?





5) wymienić dokumentację pasieczną?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia nie
będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Gospodarka wędrowna jest metodą

a) przemieszczania pasiek.
b) podnoszenia wydajności pasiek polegającą na przewożeniu rodzin pszczelich na obfite

pożytki oddalone od miejsca stałego postoju pasieki.

c) produkcji miodu.
d) przeciwdziałania chorobom pszczół.

2. Baza pożytkowa oceniana jest na podstawie powierzchni na jakiej występuje dana roślina

miododajna, od miejsca ustawienia pasieki w promieniu
a) 1,5 km.
b) 500 m.
c) 4 km.
d) 6 km.

3. W miarę możliwości rodziny pszczele należy ustawić

a) 1 km od pożytku.
b) 500 metrów od pożytku.
c) jak najbliżej pożytku.
d) w dowolnej odległość od pożytku ponieważ nie ma ona wpływu na wydajność.

4. Kompleksowe traktowanie rodzin w pasiece sprawia, że pszczelarz

a) ma mniej pracy.
b) we wszystkich rodzinach w danym czasie wykonuje te same zabiegi.
c) w czasie dwóch tygodni wszystkim rodzinom dodaje nadstawki.
d) w danym czasie w każdej z rodzin wykonuje inny zabieg.

5. Do wędrownej gospodarki pasiecznej najbardziej przydatne są ule

a) leżaki.
b) książkowe.
c) korpusowe – stojaki.
d) Dadanta.

6. W warunkach gospodarki wędrownej dennica głęboka/wysoka z zasiatkowanym dnem

zapewnia
a) wolną przestrzeń w czasie transportu.
b) dobry i łatwy załadunek.
c) rodzinom wentylację w czasie transportu.
d) wentylację oraz wolną przestrzeń w czasie transportu.

7. Element ula przedstawiony na fotografii to

a) korpus gniazdowy.
b) dennica głęboka/wysoka z zasiatkowanym dnem.
c) dennica płytka.
d) nadstawka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

8. Sposób przygotowania rodzin do transportu zależy od

a) odległości przewozu.
b) środka transportu.
c) rodzaju pożytku.
d) rasy pszczół.

9. Wolna przestrzeń w ulu w której mogą zebrać się pszczoły w czasie transportu powinna

mieć objętość
a) 20 dm

3

.

b) 3–6 dm

3

.

c) 15–18 dm

3

.

d) 6–10 dm

3

.

10. Rysunek przedstawia

a) statyw do uli.
b) chwytak do załadunku uli.
c) podstawkę pod ul.
d) stelaż do uli.

11. Objawy zaparzenie rodzin w czasie transportu to

a) nieprzyjemny kwaśny zapach ulatniający się z ula i głośne brzęczenie pszczół.
b) głośne brzęczenie pszczół.
c) brak jakichkolwiek dźwięków dochodzących z ula.
d) wychodzenie z ula pszczół umazanych miodem i wydobywanie się gorącego

powietrza z wylotu ula.

12. Zaparzeniu rodzin sprzyja

a) tylko długotrwały transport.
b) jedynie wysoka temperatura.
c) brak dostatecznej wentylacji w bardzo silnej rodzinie, przy zbyt długim pozostawianiu

pszczół w zamknięciu.

d) zły stan nawierzchni dróg.

13. Na pożytek z roślin zakwitających gwałtownie (rzepak, drzewa i krzewy owocowe,

gorczyca, lipa) rodziny wywozimy
a) w pierwszych dniach kwitnienia.
b) gdy zakwitnie 10% kwiatów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

c) gdy zakwitnie 50% kwiatów.
d) jeszcze przed kwitnieniem.

14. Na pożytek z roślin zakwitających stopniowo (koniczyny, malina, rośliny łąkowe, wrzos)

rodziny wywozimy
a) w pierwszych dniach kwitnienia.
b) gdy zakwitnie 10% kwiatów.
c) gdy zakwitnie 20% kwiatów.
d) jeszcze przed kwitnieniem.

15. Przyrząd widoczny na fotografii służy do określania

a) lepkości miodu.
b) przewodności miodu.
c) dojrzałości miodu.
d) HMF w miodzie.

16. Odbiór miodu z uli korpusowych bez wyjmowania pojedynczych plastrów umożliwia

zastosowanie
a) wydmuchiwacza.
b) przegonek.
c) repelentów.
d) wszystkich wymienionych.

17. Magazyny do przechowywania miodu powinny być

a) suche, czyste, dostatecznie przewiewne, wolne od obcych zapachów, o temperaturze

nie wyższej niż 18ºC.

b) suche, czyste, dostatecznie przewiewne, wolne od obcych zapachów, o temperaturze

nie wyższej niż 30ºC.

c) suche, czyste, dostatecznie przewiewne, wolne od obcych zapachów, o temperaturze

nie niższej niż 18ºC.

d) suche, wolne od obcych zapachów, o temperaturze nie niższej niż 20ºC.

18. Miód wrzosowy wymaga stosowania

a) Przegonki.
b) kraty odgrodowej.
c) rozluźniacza.
d) nadstawki.

19. W pomieszczeniu do wirowaniu miodu łatwość w higienicznym utrzymaniu powinna

cechować się
a) podłogę.
b) sciany.
c) sufit.
d) wszystkie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

20. Z terenu zapowietrzonego pszczelarz prowadzący gospodarkę wędrowną

a) może wywieźć pasieki bez porozumienia z powiatowym lekarzem weterynarii.
b) może wywieźć pasiekę po uzyskaniu pozwolenia powiatowego lekarza weterynarii.
c) może wywieźć pasiekę po konsultacji z innymi pszczelarzami.
d) nie może wywieźć pasieki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Prowadzenie pasieki wędrownej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

6. LITERATURA

1. Makowicz J.: Pasieka wędrowna. PWRiL, Warszawa 1983
2. Ostrowska W.: Gospodarka pasieczna. Wyd. V, Sądecki Bartnik, Nowy Sącz 1998
3. Prabucki J. (red): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998
4. Praca zbiorowa: Hodowla pszczół. PWRiL, Warszawa 1996

Czasopisma:

−

„Pasieka”

−

„Przegląd Pszczelarski”

−

„Pszczelarstwo”

−

„Pszczelarz Polski”