Physiotherapy & Medicine

www.pandm.org

1

Kinezjologia stawu biodrowego

Dla stawu biodrowego prawidłowym położeniem jest ustawienie biodra w pionowej postawie ciała. Jest to

zarazem położenie krańcowe. W położeniu pośrednim, w którym wszystkie włókna torebki są rozluźnione udo

znajduje się w położeniu niewielkiego zgięcia, odwiedzenia i rotacji na zew. W położeniu tym torebka stawowa

jest najbardziej pojemna. Dlatego przy wszelkich patologiach stawu biodrowego związanych z wysiękiem

stawowym i nagromadzeniem płynów, staw biodrowy ustawia się w tym położeniu. W położeniu pośrednim

wierzchołek głowy kości udowej odpowiada najgłębszemu miejscu panewki. Obrąbek panewkowy przylega do

koła obwodu chrzęstnego głowy. W prawidłowej pionowej postawie panewka nie obejmuje całkowicie głowy,

jedynie część tylna i górna pokryta jest panewką. Natomiast część przednia głowy przylega bezpośrednio do

więzadła biodrowo-udowego. Pod względem funkcjonalnym staw biodrowy jest stawem wieloosiowym,

kulistym panewkowym. Posiada ograniczony zakres ruchów. Czynnikami ograniczającymi ruchomość stawu

biodrowego są:

1.

budowa morfologiczna stawu (głowa kości udowe zagłębia się w panewkę poza jest tzw. „równik”)

2.

silny aparat więzadłowy (więzadło biodrowo-udowe, kulszowo-udowe, łonowow-udowe, a najbardziej

ogranicza nie wchodzące w skład torebki stawowej więzadło pachwinowe)

3.

silna (napięta) torebka stawowa

4.

brak sprzężenia ruchu z połączeniami obręczy KD

Zakres ruchu stawu biodrowego dokonuje się dookoła trzech osi

- wokół osi poprzecznej odbywają się ruchy zginania i prostowania

- wokół osi strzałkowej ruchy odwodzenia i przywodzenia

- wokół osi pionowej ruchy rotacji zew. i wew.

Jeżeli ustali się udo to wokół tych osi można wyizolować ruchy miednicy. Zakres ruchu stawu biodrowego

porównuje się do obrysu kuli. Środkowy punkt obrotu ustawia się w punkcie obrotowym kuli, w środku kuli. Oś

biegunów kuli ma przebieg od dołu do góry. Linia porównywana z południkiem zerowym ustawiona jest

czołowo. Jeżeli w takim obrysie geometrycznym kość udowa wykonywała będzie ruchy, to będzie ona

zakreślała symetryczne owalne pole. Ruchy w obrębie stawu biodrowego łączą się ze sobą w mniejszym,

większym stopniu są ze sobą sprzężone. Ruchy zginania i prostowania są tym bardziej ograniczone im większy

zakres ruchu uzyska odwodzenie czy przywodzenie. Również ograniczenie ruchów w płaszczyźnie czołowej

jest ściśle związane ze zwiększeniem obszerności ruchów zginania i prostowania. Ruchy w stawie biodrowym

prawie bez wyjątku łączą się z ruchami kręgosłupa, w związku z tym, w przypadku ich ograniczeń

kompensowane są przez stawy kręgosłupa. W związku z tym, że ruchy w stawie biodrowym są ze sobą

Physiotherapy & Medicine

www.pandm.org

2

sprzężone, to zakres zginania i prostowania uzależnionym jest od ruchów odwodzenia i przywodzenia. Zakres

zginania biodra do 120

0

odbywa się w pozycji niewielkiego odwiedzenia, dlatego podczas ćwiczeń, jeżeli

chcemy osiągnąć max. zakres zginania stawu biodrowego, to ćwiczenia takie powinniśmy prowadzić w

niewielkim odwiedzeniu. Jeżeli udo zostanie odwiedzione do 40

0

, to ruch prostowania zwiększy swój zakres do

45

0

, a w „czystej” płaszczyźnie strzałkowej zakres jego jest ograniczony do 15

0

. dalsze ruchy poza te zakresy

odbywają się w stawach kręgosłupa lędźwiowego, dlatego trudno jest rozgraniczyć podczas prowadzonych

ć

wiczeń moment, w którym włącza się do ruchu odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Przyjmuje się, że amplituda

ruchów w płaszczyźnie strzałkowej wynosi 135

0

, natomiast w pozycji lekkiego odwiedzenia zakres tego ruchu

możemy zwiększyć do 165

0

pamiętając, że taką obszerność ruchu stawu możemy osiągnąć jedynie przy

zgiętym stawie kolanowym. Przy wyprostowanym stawie kolanowym zakres tych ruchów diametralnie zmienia

się i wynosi 80

0

, głównie z powodu działania hamujących mm. antygrawitacyjnych. Jeżeli w obu stawach

biodrowych ruch odbywa się w tym samym kierunku i w tym samym zakresie, to jeżeli nastąpi ustalenie obu

kości udowych, np. taśmą, możemy wtedy wywołać ruchy pochylenia miednicy do przodu i do tyłu. W

przypadku pochylenia przedniego płaszczyzna wejścia miednicy ustawiona jest pionowo, w przypadku ruchów

ku tyłowi, czyli prostowania, miednica ustawia się poziomo.

Hamowanie ruchów zginania i prostowania odbywa się przez więzadła i mm. Ruch prostowania hamowany jest

głównie przez oba pasma więzadła biodrowo-udowego, tzn. przez pasmo podłużne i poprzeczne. Podłużne

znajduje się na części przedniej więzadła, poprzeczne na części górnej.

W mniejszym stopniu ruchy w płaszczyźnie strzałkowej ograniczają również pozostałe więzadła torebki

włącznie z więzadłem pachwinowym. W ruchach zginania czynnik hamujący jakim są więzadła, jest znacznie

mniejszy niż w ruchu prostowania, dlatego hamowanie ruchów zginania odbywa się poprzez nadmierne

rozciągnięcie mm. kulszowo-goleniowych (m. półbłoniasty, półścięgnisty i głowa długa m. dwugłowego),

szczególnie odbywa się to przy wyprostowanym kolanie.

Ruchy odwodzenia, przywodzenia w pozycji stojącej wynoszą 40

0

w każdą stronę. Rozległość ruchów

odwodzenia zwiększa pozycja zgięcia, gdyż ona z kolei rozluźnia więzadło biodrowo-udowe. Największy

stopień obszerności ruchu wynosi przy udzie zgiętym do 60

0

, gdzie odwodzenie osiąga wartość 90

0

, a

przywodzenie 45

0

. Pozycje te są bardzo istotne podczas ćwiczeń kikuta kończyny amputowanej. W stawie

biodrowym nogi podporowej miednica może wykonywać ruchy boczne. Ruchy odwodzenia biodra i pochylenia

bocznego miednicy są pojęciami tożsamymi. Ruchy odwodzenia hamowane są przede wszystkim przez

więzadło pachwinowe, łonowo-udowe, natomiast ruchy przywodzenia przez pasmo poprzeczne więzadła

biodrowo-udowego oraz więzadło głowy kości udowej. Ruchy obrotowe odbywają się wokół osi pionowej,

który równocześnie odpowiada linii nośnej KD. Linia ta łączy środki stawu biodrowego, kolanowego i

skokowego. W postawie pionowej ciała rotacja zew. jest ruchem ograniczającym do 15

0

, a w wew. Zakres

ruchu może wynosić do 35

0

. W pozycji zgiętego i odwiedzionego uda amplituda ruchów obrotowych może

Physiotherapy & Medicine

www.pandm.org

3

wzrosnąć nawet do 100

0

, 40

0

na zew. i 60

0

do wew. Jeżeli ruch obrotowy odbywa się w ten sposób, że miednica

porusza się ruchem rotacyjnym względem uda, to kolec biodrowy przedni górny przesuwa się podczas

odwracania miednicy do tyłu, a przy nawracaniu przesuwa się do przodu. Ruchy te wykonujemy polecają

pacjentowi przyjęcie pozycji stojącej na jednej nodze i dokonanie obrotu wzdłuż osi podłużnej nogi

podporowej. Rotacja wew. Hamowana jest przez więzadło kulszowo-udowe, rotacja zew. przez więzadło

biodrowo-udowe, natomiast przy zgiętym kolanie przez więzadło głowy kości udowej. Wśród mm.

najsilniejszym zginaczem jest m. prosty uda, natomiast o ¼ pracy mniej wykonuje m. biodrowo-lędźwiowy, w

dalszej kolejności m. naprężacz powięzi szerokiej oraz m. krawiecki. Spośród prostowników połowę pracy

wykonuje m. pośladkowy wielki, w dalszej kolejności przywodziciel wielki, półścięgnisty, półbłoniasty i

pośladkowy średni. Siła mm. prostowników jest trzykrotnie większa od zginaczy. Wśród mm. przywodzących

najsilniejszy jest przywodziciel wielki, w dalszej kolejności przywodziciel długi i krótki, pośladkowy wielki

półbłoniasty. Głównymi mm. odwodzącymi są mm. pośladkowe, naprężacz powięzi szerokiej i prosty uda, przy

czym często występujący przykurcz odwiedzeniowy stawu biodrowego spowodowany jest skróceniem m.

pośladkowego średniego oraz naprężacza powięzi szerokiej. Głównym rotatorem zew. jest pośladkowy wielki,

ś

redni i mały, zasłaniacz wew. i biodrowo-lędźwiowy. Najsłabszym ruchem jest rotacja wew., tłumaczy się to

tym, że ruch ten nigdy nie występuje samodzielnie, wspomagany czynnikami zew. głównie siłą ciężkości,

natomiast spośród mm. ruch ten wykonuje przywodziciel wielki oraz część przednia m. pośladkowego małego.

Mięśnie zginające udo do przodu

NAZWA MIĘŚNIA

POCZĄTEK

PRZYCZEP

m. prosty uda (m. rectus femoris)
m. biodrowo-lędźwiowy (m. iliopsoas)
m. naprężacz powięzi szerokiej uda (m. tensor fasciae latae)
m. krawiecki (m. sartorius)
m. przywodziciel długi (m. adduktor longus)
m. przywodziciel krótki (m. adduktor brevis)

kolec biodrowy przedni górny
Th

12

, L

1

-L

5

, dół biodrowy

kolec biodrowy przedni górny
kolec biodrowy przedni górny
k. łonowa
k. łonowa

guzowatość k. piszczelowej
krętarz mniejszy
k. piszczelowa
k. piszczelowa
k. udowa
k. udowa

Mięśnie zginające udo do tyłu

NAZWA MIĘŚNIA

POCZĄTEK

PRZYCZEP

m. pośladkowy wielki (m. gluteus maximus)
m. przywodziciel wielki (cz. tylna) (m. adduktor magnus)
m. pośladkowy średni (m. gluteus medius)
m. pośladkowy mały (m. gluteus minimus)
m. dwugłowy uda (głowa długa) (m. biceps femoris)
m. półbłoniasty (m. semimembranosus)
m. półścięgnisty (m. semitendinosus)

k. biodrowa, k. guziczka, k. krzyżowa
k. łonowa, k. kulszowa
k. biodrowa
k. biodrowa
k. kulszowa (guz)
k. kulszowa (guz)
k. kulszowa (guz)

guzowatość pośladkowa
k. udowa
krętarz większy
krętarz większy
głowa strzałki
k. piszczelowa
k. piszczelowa

Mięśnie odwodzące udo

NAZWA MIĘŚNIA

POCZĄTEK

PRZYCZEP

m. pośladkowy wielki (cz. górna) (m. gluteus medius)
m. pośladkowy średni (m. gluteus medius)
m. pośladkowy mały (m. gluteus minimus)
m. naprężacz powięzi szerokiej uda (m. tensor fasciae latae)
m. prosty uda (m. rectus femoris)

k. biodrowa, k. guziczka, k. krzyżowa
k. biodrowa
k. biodrowa
kolec biodrowy przedni górny
kolec biodrowy przedni górny

guzowatość pośladkowa
krętarz większy
krętarz większy
k. piszczelowa
guzowatość k. piszczelowej

Physiotherapy & Medicine

www.pandm.org

4

Mięśnie przywodzące udo

NAZWA MIĘŚNIA

POCZĄTEK

PRZYCZEP

m. przywodziciel wielki (m. gluteus medius)
m. pośladkowy wielki(cz. dolna) (m. gluteus medius)
m. przywodziciel długi (m. adduktor longus)
m. przywodziciel krótki (m. adduktor brevis)
m. półbłoniasty (m. semimembranosus)
m. smukły (m. gracilis)
m. czworoboczny uda (m. quadratus femoris)
m. półścięgnisty (m. semitendinosus)
m. zasłaniacz zew. (m. obturatorius externus)

k. łonowa, k. kulszowa
k. biodrowa, k. guziczka, k. krzyżowa
k. łonowa
k. łonowa
k. kulszowa (guz)
k. łonowa
k. kulszowa (guz)
k. kulszowa (guz)
błona zasłonowa

k. udowa
guzowatość pośladkowa
k. udowa
k. udowa
k. piszczelowa
k. piszczelowa
k. udowa
k. piszczelowa
dół krętarzowy

Mięśnie odwracające udo

NAZWA MIĘŚNIA

POCZĄTEK

PRZYCZEP

m. pośladkowy wielki (m. gluteus medius)
m. pośladkowy średni (cz. tylna) (m. gluteus medius)
m. pośladkowy mały (m. gluteus minimus)
m. zasłaniacz wew. (m. obturatorius internus)
m. biodrowo-lędźwiowy (m. iliopsoas)
m. gruszkowaty (m. piriformis)
m. czworoboczny uda (m. quadratus femoris)
mm. bliźniacze (mm. gemelli)

k. biodrowa, k. guziczka, k. krzyżowa
k. biodrowa
k. biodrowa
k. biodrowa, błona zasłonowa
Th

12

, L

1

-L

5

, dół biodrowy

k. krzyżowa
k. kulszowa (guz)
k. kulszowa

guzowatość pośladkowa
krętarz większy
krętarz większy
dół krętarzowi
krętarz mniejszy
krętarz mniejszy
k. udowa
dół krętarzowy

Mięśnie nawracające udo

NAZWA MIĘŚNIA

POCZĄTEK

PRZYCZEP

m. przywodziciel wielki (cz. dolna) (m. gluteus medius)
m. pośladkowy mały (cz. przednia) (m. gluteus minimus)
m. pośladkowy średni (cz. przednia) (m. gluteus medius)
m. półścięgnisty (m. semitendinosus)
m. półbłoniasty (m. semimembranosus)

k. łonowa, k. kulszowa
k. biodrowa
k. biodrowa
k. kulszowa (guz)
k. kulszowa (guz)

k. udowa
krętarz większy
krętarz większy
kość piszczelowa
k. piszczelowa