Metodologia badań społecznych
Wykłady 2009/2010
Dr Marek Podgórny

12 października 2009

1. Rola i rodzaje pytań badań społecznych.
a) Pytania problematyczne – są to pytania, które badacz zadaje sam sobie
b) Pytania z narzędzi badawczych – są to pytania, które badacz zadaje osobom badanym



Pytania rozstrzygnięcia – To takie pytania, które składają się z partykuły pytajnej
„czy” oraz całego zdania oznajmującego, a odpowiedzi na nie mogą być ‘tak’, ‘nie’,
‘nie wiem’.



Pytania dopełnienia – To takie pytania, które zaczynają od wszystkich innych
pytajników, niż w pytaniach rozstrzygnięcia.

- otwarte
- zamknięte
- półotwarte



Pytania filtrujące – sprawdzają zasadność pytań właściwych



Pytania rozstrzygalne – badacz wie, co należy obserwować, aby uzyskać odpowiedzi.



Pytania praktycznie rozstrzygalne – badacz wie, co należy obserwować i może

przeprowadzać badania

2. Metody badań
a) perspektywa obserwacyjna – badacz skupia się na danych dostępnych badaniom
empirycznym
b) perspektywa ilościowa – to sondaże kwestionariuszowe przeprowadzane na stosunkowo
dużych próbach respondentów, najczęściej reprezentatywnych dla populacji celowej, z
wykorzystaniem metod statystyczno - matematycznych przy doborze próby i obliczeniach
wyników.
c) perspektywa jakościowa – zwane też motywacyjnymi, skoncentrowane są na pojedynczych
osobach lub małych grupach celowo dobranych osób i dotyczą na ogół czynników trudno
wymiernych. Polegają na rozmowie osoby badanej lub niewielkiej grupy osób badanych z
udziałem osoby prowadzącej badanie, inicjującej i sterującej przebiegiem rozmowy lub
dyskusji na określony z góry temat.

3. Cechy jednostek ludzkich
a) cechy absolutne –cechy, które w danej jednostce przynależą jej z sposób bezwarunkowo
b) cechy relatywne – cechy, które zależą od kontekstu, sytuacji, w której jednostka się
znajduje

4. Cechy grup społecznych
a) cechy absolutne –cechy, które w danej grupie przynależą jej z sposób bezwarunkowo
b) cechy relatywne – cechy, które zależą od kontekstu, sytuacji, w której grupa się znajduje
c) cechy agregatywne – cechy, które jako absolutną swoją cechę posiadają wszyscy
członkowie danej grupy

5. Terminologia
Kafeteria – zestaw odpowiedzi do wyboru postawionych pod pytaniem
Znaczenie – treść pojęcia
Desygnaty pojęcia – wszelkie obiekty oznakowane przez daną nazwę

Relacje – zależności pomiędzy zbiorami
Zakres pojęcia – ogół desygnatów danego pojęcia (o liczbie skończonej lub liczbie
nieskończonej)

6. Cechy pojęć i terminów
- ostre – to pojęcia ściśle sklasyfikowane, przyporządkowane
- nieostre – to takie, które nie są pojęciami jednoznacznymi, dokładnie określonymi

7. Nazwy pojęć i terminów
- jednostkowe – w swoim zakresie znaczeniowym mają tylko jeden desygnat
- ogólne – posiadają wiele desygnatów
- historyczne – zakres znaczeniowy jest ograniczony ramami czasowymi

8. Forma definicji
Definicja jest to wyłożenie zawartości treściowej pojęcia, wyspecyfikowanie jej w sposób
opisowy przy u życiu określonych słów. Definiendum – ogólno rozumiana treść, którą mamy
sprecyzować. Definiens – zestaw elementów opisujących tę treść np. Bezrobotne kobiety –
termin czyli definiendum, to określona kategoria społ . czyli definies, explicite – definicje
wprost, implicite – definicje wynikają z kontekstu Df= spójka definicyjna o charakterze
równości (jest to, znaczy to samo co....) – wielość form

Typy definicji
a) Definicje nominalne – wypowiedzi określające znaczenie językowe nazw (co znaczy dany
termin)- od łac. „nomen” – imię, nazwa. Definicje takie są lub nie są zdaniami w sensie
logicznym.



Definicje sprawozdawcze (analityczne) mówią jak rzeczywiście bywa pojmowane

znaczenie pewnego terminu przez pewnych ludzi czy na terenie danego języka. Taka
definicja jest zdaniem w sensie logicznym tj. może być prawdziwa lub fałszywa.
Definicja podająca jakie jest rozumienie znaczenia danego terminu powinna
przynajmniej określić przez kogo termin ten jest tak rozumiany.



Definicje projektujące (syntetyczne) – tworzenie takich definicji jest proponowaniem
zaleceniem pewnego znaczenia terminu. Definicje takie zmieniają, modyfikują lub
uzupełniają język danej nauki ale go nie opisują w jego kształcie zastanym. Nie są
więc te definicje zdaniami w sensie logicznym. Propozycję używania określonego
terminu w pewnym znaczeniu może uznać za nietrafną ale nie za prawdziwą lub
fałszywą.



Definicje regulujące są podklasą definicji projektujących. Punktem wyjścia dla

zaleceń są pewne pojęcia już istniejące. Są to propozycje by mniej lub bardziej
zmienić znaczenie terminu które wywodzie się ze znaczenia pierwotnego. Definicje te
nie są zdaniami w sensie logicznym bo nie przysługuje im własność bycia
prawdziwymi czy fałszywymi

b) Definicje realne są charakterystyką cech specyficznych wspólnych przedmiotom
składającym się na zakres pewnego terminu. Definicję realną może podać tylko gdy jest
znany zakres (czy desygnat) pewnego terminu. Jest on opisem pewnego z góry założonego
zakresu rzeczywistości z punktu widzenia cech dlań charakterystycznych (może być
prawdziwa lub fałszywa)
c) Definicja operacyjna

–

–

t

t

o

o

s

s

p

p

o

o

s

s

ó

ó

b

b

d

d

e

e

f

f

i

i

n

n

i

i

o

o

w

w

a

a

n

n

i

i

a

a

p

p

o

o

j

j

ę

ę

ć

ć

p

p

r

r

z

z

e

e

z

z

w

w

s

s

k

k

a

a

z

z

a

a

n

n

i

i

e

e

c

c

z

z

y

y

n

n

n

n

o

o

ś

ś

c

c

i

i

,

,

z

z

a

a

p

p

o

o

m

m

o

o

c

c

ą

ą

k

k

t

t

ó

ó

r

r

y

y

c

c

h

h

d

d

o

o

c

c

h

h

o

o

d

d

z

z

i

i

m

m

y

y

d

d

o

o

s

s

t

t

w

w

i

i

e

e

r

r

d

d

z

z

e

e

n

n

i

i

a

a

j

j

a

a

k

k

i

i

e

e

g

g

o

o

ś

ś

s

s

t

t

a

a

n

n

u

u

r

r

z

z

e

e

c

c

z

z

y

y

,

,

z

z

a

a

p

p

o

o

m

m

o

o

c

c

ą

ą

k

k

t

t

ó

ó

r

r

y

y

c

c

h

h

m

m

i

i

e

e

r

r

z

z

y

y

m

m

y

y

j

j

a

a

k

k

ą

ą

ś

ś

w

w

i

i

e

e

l

l

k

k

o

o

ś

ś

c

c

i

i

–

–

d

d

e

e

f

f

i

i

n

n

i

i

c

c

j

j

a

a

o

o

p

p

e

e

r

r

a

a

c

c

y

y

j

j

n

n

a

a

o

o

k

k

r

r

e

e

ś

ś

l

l

a

a

-

-

o

o

p

p

i

i

s

s

u

u

j

j

e

e

o

o

p

p

e

e

r

r

a

a

c

c

j

j

e

e

p

p

o

o

m

m

i

i

a

a

r

r

o

o

w

w

e

e

;

;

z

z

e

e

s

s

p

p

ó

ó

l

l

o

o

p

p

e

e

r

r

a

a

c

c

j

j

i

i

p

p

o

o

m

m

i

i

a

a

r

r

o

o

w

w

y

y

c

c

h

h

s

s

t

t

a

a

n

n

o

o

w

w

i

i

s

s

e

e

n

n

s

s

a

a

n

n

a

a

l

l

i

i

z

z

o

o

w

w

a

a

n

n

e

e

g

g

o

o

p

p

o

o

j

j

ę

ę

c

c

i

i

a

a

i

i

n

n

n

n

e

e

t

t

y

y

p

p

y

y

d

d

e

e

f

f

i

i

n

n

i

i

c

c

j

j

i

i

Definicja kontekstowa: objaśnia desygnat ustawiany w relacjach do innych przedmiotów. A
ma władzę nad B jeżeli zachowanie A powoduje zachowanie się B.
A ma władzę nad B w stopniu, który może spowodować, by B czynił to, czego w innym
przypadku by nie czynił.
Definicja częściowa: nie podaje zarazem warunku koniecznego i wystarczającego do tego
aby pewien przedmiot był desygnatem definiowanego pojęcia. Na ogół podają jedynie
warunek wystarczający, lub niekiedy tylko warunek konieczny. Obszar jej nieoznaczoności:
*To przedmioty nie posiadające cechy, o której mówi definiens definicji częściowej;
*nie potrafimy powiedzieć czy należą do zakresu pojęcia, czy nie należą.
Definicja

Cząstkowa – podająca warunek wystarczający dostarczają jedynie

POZYTYWNYCH kryteriów stosowalności terminu definiowanego, nie pozwalają natomiast
rozstrzygać, kiedy jakiś przedmiot nie podpada pod termin definiowany, a więc nie
dostarczają kryteriów NEGATYWNYCH. Takie kryteria negatywne można uzyskać przez
wprowadzenie definicji cząstkowych podających warunek konieczny stosowalności terminu
definiowanego.
Definicje realne – odnoszą się nie do nazw, lecz do oznaczanych przez nie przedmiotów,
czyli do desygnatów tych nazw. W definicji realnej usiłujemy więc uchwycić nie znaczenie
nazwy, lecz to, co jest istotne dla danego przedmiotu (i tylko dla niego). Innymi słowy
mówiąc, definicje realne podają jednoznaczną charakterystykę przedmiotów, wskazując ich
cechy istotne, które można orzec tylko o tych przedmiotach. cechy, które usiłujemy uchwycić
w definicji realnej, nazywa się istotą.
Definicje nominalne – wyrażenie podające informację o znaczeniu jakiegoś słowa (słów);
podaje ona informacje o znaczeniu definiowanego słowa; jest wypowiedzią w języku
drugiego stopnia; określa ona bezpośrednio jak w danym języku równoznacznie można
zastępować wyraz, (wyrazy) słowami znanymi już co do znaczenia osobie, na użytek której
podajemy definicję.

26 października 2009

WYJAŚNIENIE W NAUKACH SPOŁECZNYCH

Wyjaśnić – uczynić rozumianym to, czego się wcześniej nie rozumiało
Wyjaśnić (wg S. Nowaka) – wyrazić, iż zdania stwierdzające, zajście tego zdarzenia wynika z
pewnych zdań ogólnych zdań jednostkowych


Explanans - zbiór przesłanek rozumowania wyjaśniającego



Zdanie ogólne – zdanie odnoszące się do wszystkich przedmiotów danej klasy; stały
związek między zjawiskiem A i Z



Zdanie jednostkowe – zdanie, którego orzeczenie stosuje się do jednego desygnatu;

mówiące o zajściu A

Explanandum - konkluzja, wniosek tego rozumowania; wyjaśniające zjawisko Z

Budowa zdania ogólnego
- poprzednik – jeśli ktoś ma wysoką motywację
- następnik – to uczy się szybko

Rodzaje wyjaśnienia monologiczno – dedukcyjnego
a) wieloczynnikowe

- komplementarne
(A∩B∩C) =>Z
- alternatywne (konkurencyjne)
(AuBuC) =>Z
- przy czynnikach stopniowanych
[f(A)+f(B)+f(C)]=>Z
b) probabilistyczne (prawdopodobieństwa) – odwołuje się w expalnansie do twierdzeń
ststystycznych
c) niekompletne – brak w expanansie zdania ogólnego
d) hipotetyczne – brak w expanansie zdania jednostkowego
e) genetyczne – A=>B=>C=>Z; zachowuje prawdopodobieństwo strukturalne, łączność,
substancjonalność
f) teleologiczne (celowość działania) – wskazuje cel, dla którego coś istnieje; nie wyjaśnia
zjawiska ale jego skutki
g) przez motywy – motyw to stan , który powoduje zachowanie określonego typu; pragnienie
osiągnięcia określonego celu

9 listopada 2009

ETAPY ROZWOJU WIEDZY NAUKOWEJ

Poglądy Thomasa Kuhna - powszechne przekonanie na temat nauki i historii nauki nie jest
przekonaniem właściwym. Nie jest więc prawdą to że, od setek lat nauka jest jednym i tym
samym systemem, do którego od czasu do czasu dochodzą jakieś nowe odkrycia,
jednocześnie ją poszerzające, traktując ją jako coraz to aktualizowaną encyklopedię, bazę
danych. Błędne jest myślenie, że „postęp naukowy polegałby na stopniowym dokładaniu
elementów – pojedynczo lub po kilka – do wciąż rosnącego zasobu technik i wiedzy
naukowej” . Idąc dalej, historia nauki z kolei wcale nie jest „kroniką rejestrującą kolejne
zdobycze oraz przeszkody w ich kumulacji” . Nie ma więc charakteru ani kumulatywnego,
ani też – o czym za chwilę będzie mowa – ewolucyjnego. Badanie historyczne skłoniły Kuhna
do stwierdzenia, że dawna, zdezaktualizowana (i przede wszystkim błędna) dynamika
Arystotelesa, albo teoria cieplika nie były wcale przesądami, ani mitami. Wręcz przeciwnie,
były wywiedzione z rzetelnych, empirycznych badań, które starano się potwierdzać
eksperymentalnie, co poniekąd w tamtych czasach się udawało. Dlatego też nie sposób nie
nazwać tych teorii naukowymi – mimo zupełnej nieprawidłowości, jaką się w efekcie
wykazały. „Gdybyśmy te przestarzałe poglądy mieli nazwać mitami, znaczyłoby to, że mit
może powstać za pomocą metod tego samego rodzaju i trwać może na mocy tego samego
rodzaju racji, które współcześnie prowadzą do wiedzy naukowej (…). Nieaktualne teorie nie
są z zasady nienaukowe tylko dlatego, że je odrzucono” . Były one podstawą do stworzenia
nowych poglądów, które zapewne znów zostaną odrzucone na rzecz nowych.

Etapy

a) Prenaukowy – badacze nie mają świadomości własnej odrębności dyscyplinarnej.

Panuje spór w kwestiach fundamentalnych. Brak wspólnych metod badawczych

b) Nauka normalna – zachodzi zgoda w kwestiach fundamentalnych; badacze posługują

się jedną, wspólną metodą; prowadzone są badania szczegółowe; źródeł niepowodzeń
szuka się w badaczach

c) Kryzys – przyrost ilości badaczy wątpiących w pożyteczność i praktyczność teorii
d) Rewolucja – odrzucenie teorii

23 listopada 2009

POZYTYWIZM W NAUKACH SPOŁECZNYCH

Pozytywizm - kierunek myśli w filozofii i literaturze zainicjowany przez Augusta Comte'a w
połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej) i kontynuowany do czasów współczesnych
(zob. empiriokrytycyzm, pozytywizm logiczny). Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że
jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa, która może być zdobyta tylko dzięki
pozytywnej afirmacji teorii za pomocą empirycznej metody naukowej.

August Comte (1798 — 1857) przeszedł do historii jako inicjator pozytywizmu we Francji
oraz jako twórca naukowej socjologii. W swoich głównych dziełach: „Kurs filozofii
pozytywnej” (1830-42) oraz „System polityki pozytywnej” (1851-54) opisuje podstawy swego
systemu, którego aspiracją było dokonanie uniwersalnej reformy wszystkich sfer ludzkiego
życia.

Fazy rozwoju ludzkiego umysłu
Według Comte'a ludzkość w swym rozwoju przeszła przez trzy fazy:



teologiczną (iluzoryczną) – wszystkie fenomeny były przypisywane bezpośredniemu i
ciągłemu działaniu licznych sił ponadnaturalnych



metafizyczną (abstrakcyjną) – wszystkie zjawiska były tłumaczone w oparciu o
istnienie substancji, idei lub sił abstrakcyjnych



pozytywną (naukową) – ludzki umysł uznał niezdolność człowieka do zdobycia
wiedzy absolutnej

W konsekwencji w tej fazie rozwoju człowiek zrezygnował z pytania o genezę i sens świata, a
także o to, jakie są niewidzialne przyczyny zjawisk.

Cechy pozytywizmu

a) Empiryzm (od gr.

ἐμπειρία empeiría – "doświadczenie") – doktryna filozoficzna

głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim, bodźce
zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee,
teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.

b) Scjentyzm (od łac. scientia - wiedza) - zespół poglądów filozoficznych głoszących, że

prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki
przyrodnicze. → „Wszystkie realne problemy są pytaniami nauki, żadnych innych nie
ma” – M. Schlick

Fazy pozytywizmu



Pierwszy pozytywizm rodzi się na początku XIX wieku we Francji. Jego główny

przedstawiciel August Comte dzieli historię na trzy główne fazy (teologiczną,
metafizyczną, pozytywną)



Empiriokrytycyzm, "drugi pozytywizm" - pozytywistyczny nurt filozoficzny z

przełomu XIX i XX wieku. Jego najważniejszymi przedstawicielami byli Ernst Mach i
Richard Avenarius. Główną tezą programu empiriokrytycyzmu było podanie jasnych
kryteriów rozróżnienia wiedzy naukowej i nienaukowej i odrzucenie jako
nienaukowych wszelkich rozważań metafizycznych, tj. nie opartych na
doświadczeniu. Empiriokrytycyzm usiłował znieść przeciwstawności idealizmu i
materializmu wysuwając teorię o psychologicznej naturze wrażeń (tzw. teorię
czystego doświadczenia), do których sprowadzał całą rzeczywistość (stanowiącą sumę
elementów naturalnych, tj. danych zmysłowych).



Pozytywizm logiczny - szkoła filozoficzna, która powstała w pierwszej połowie XX

wieku w Wiedniu, zwana także neopozytywizmem i empiryzmem logicznym.
Jej założycielem był Moritz Schlick, głównymi jej przedstawicielami byli Rudolf
Carnap, Otto Neurath, którzy budowali swe poglądy pod silnym wpływem
Wittgensteina którego poglądy z tak zwanego I okresu działalności filozoficznej były
niezwykle silną inspiracja dla jego członków. Ludwig Wittgenstein uważany jest za
ojca chrzestnego pozytywizmu, choć nigdy nie był członkiem Koła Wiedeńskiego w
ramach których pozytywizm był dyskutowany i rozwijany. W swoich późniejszych
pracach Wittgenstein odszedł dość zdecydowanie od założeń pozytywizmu
logicznego, aczkolwiek w zupełnie innym kierunku niż Popper.

EPISTEMOLOGIA

Epistemologia (od gr.

ἐπιστήμη, episteme – „wiedza; umiejętność, zrozumienie”; λόγος,

logos – „nauka; myśl”) teoria poznania lub gnoseologia – dział filozofii zajmujący się
relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę
takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.

Jules Henri Poincaré (ur. 29 kwietnia 1854, zm. 17 lipca 1912 w Paryżu), francuski
matematyk, fizyk, astronom i filozof nauki.
Był prekursorem teorii względności, aczkolwiek do końca życia nie zdawał sobie z tego
sprawy. Swoje badania zaczął od studiowania praw Izaaka Newtona, stwierdzając, że są one
wyjątkiem od innych przyjętych zasad. Obliczenia którymi się zajmował nigdy nie zostały
ukończone, a teorię względności upowszechnił Albert Einstein. Zajmował się niemal
wszystkimi ówcześnie znanymi dziedzinami matematyki, w wielu osiągając znaczące wyniki,
m.in. w równaniach różniczkowych, jest również współtwórcą współczesnej topologii
kombinatorycznej. Jako pierwszy opublikował pracę z topologii kombinatorycznej.

Ed. Le Roy. Prawda, według niego, nie jest stała, niezmienna i wieczna, jak mówią
filozofowie scholastyczni, lecz zmienną jak życie, które jest jej probierzem. Cokolwiek
bowiem okazuje ciągłą żywotność, to jest prawdziwe, i dlatego, jeżeli chodzi o uznanie
czegoś za prawdę, należy zwracać uwagę na owoce i skutki. Jeżeli jakaś teoria dobre owoce
wydaje, to znak, że jest prawdziwa, w przeciwnym razie fałszywa. To pragmatyczne (πραγμα
= działanie, skutek) czyli praktyczne pojmowanie prawdy stara się Le Roy zastosować i do
prawd wiary. W tym celu usiłuje przede wszystkim obalić dotychczasowe pojmowanie, a na
jego miejsce postawić nowe, "więcej dostosowane do umysłowości współczesnych
uczonych". I tak w kwestii istnienia Boga krytykuje wszystkie dowody, przytaczane dotąd na
istnienie Boga przez filozofów katolickich, a natomiast jako pewniejszą drogę prowadzącą do
Boga, podaje osobiste każdego doświadczenie.

Konwencjonalizm to przyrodoznawczy kierunek filozoficzny, powstały już w V w. p.n.e.
(Protagoras, Arystyp, sofiści), a rozwinięty w końcu XIX i w XX w. (Poincaré, Bergson,
Ajdukiewicz), w myśl którego wszystkie twierdzenia i teorie o charakterze naukowym są
konwencjami (tzn. mają umowny charakter). Rolą pełnioną przez te konwencje jest wygoda
myślenia w procesach poznania i wartościowania w danym wycinku czasoprzestrzeni, co - w
przekładzie potocznym - jest takim rozeznawaniem się w pewnej rzeczywistości, w którym
umownie przyjmuje się określone sądy za prawdziwe bądź nieprawdziwe oraz określone
rzeczy za dobre lub/i piękne bądź złe lub/i brzydkie. Niejako "użytkowym przekazem"

konwencjonalizmu jest to, iż w praktyce nie ma wiecznie niezmiennych stanowisk wobec
realiów - z racji tego, że rozwojową naturę ma myśl ludzka.
Istnieje konwencjonalizm:



skrajny



umiarkowany - istnieją pewne doświadczenia, które zmuszają nas do uznania pewnych

sądów (np. zdania sprawozdawcze), ale są też doświadczenia które nie zmuszają nas i
potrzebna jest konwencja by dowiedzieć się czym to coś jest.

7 grudnia 2009

FUNKCJONALIZM W NAUKACH SPOŁECZNYCH

1. Geneza funkcjonalizmu w naukach społecznych.

Według definicji prof. M. Flis z encyklopedii socjologii – funkcjonalizm sięga do

organicyzmu Spencera i Durkhaima, czyli analogii między organizmem a społeczeństwem
jako całością, które składa się z pewnych organów działajcych na jego rzecz. Spencer
wprowadził pojęcie funkcji – każdy organ ma swoją funkcję, każda funkcja ma swoją rolę.
Funkcja ukierunkowuje i determinuje działanie danego organu. Rozwój funkcjonalizmu
datuje się na 1922 rok, a jego przedstawicielem jest między innymi Malinowski. Klasyczna
wersja teorii funkcjonalnej opiera się na następujących założeniach:

a) o swoistości systemu społecznego,
b) o jego samoregulującym charakterze,
c) o istnieniu wymogów funkcjonalnych ,
d) o funkcjonalności podsystemów społecznych,
e) o egzogennym charakterze zmiany społecznej .

2. Organicyzm - pogląd filozoficzny zakładający, iż społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się
jak żywy organizm, a instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu (od
ich wzajemnej współpracy zależy sprawne funkcjonowanie społeczeństwa). Był to jeden z
pierwszych nurtów w socjologii, głoszony m.in. przez Herberta Spencera.

3. Funkcjonalizm Mertona – alternatywy funkcjonalne, dysfunkcje, funkcje jawne i ukryte.

W teorii funkcjonalnej Mertona człowiek to osoba społeczna, a więc element struktury

grupy, istota zdolna w pełni zinternalizować wszelkiego typu normy społeczne. Merton
wprowadził pewne innowacje do wizji Parsonsa, gdyż uważał, że jego teoria ma pewne luki.
Sformułował on trzy problematyczne tezy (założenia funkcjonalizmu):

a) o funkcjonalnej jedności systemu społecznego – system społeczny jest zintegrowaną

całością i wszystkie jego elementy współdziałają na rzecz tego systemu. Stopień integracji
jest kwestią empiryczną, którą należy ustalić. Najczęściej jest tek, że pewne poglądy, wzory
zachowania czy instytucje są funkcjonalne dla pewnych grup a dysfunkcjonalne dla innych,
stąd też w miejsce tezy o jedności funkcjonalnej należy położyć nacisk na rozmaite typy,
formy, poziomy i sfery integracji;

b) o funkcjonalnej uniwersalności elementów systemu społecznego – jeśli jakiś element

(obyczaj, obiekt materialny, ideał, wierzenie) istnieje w danym systemie społecznym to
znaczy, że spełnia w nim jakąś pozytywną funkcję (w tej wizji nie ma miejsca na patologię).
Dany element może spełniać nie tylko funkcje pozytywne (być funkcjonalnym) ale także
funkcje negatywne (być dysfunkcjonalny) dla całego systemu lub niektórych jego elementów.
Niektóre konsekwencje są konsekwencjami zamierzonymi i rozpoznanymi przez jednostki

zajmujące jakieś pozycje w systemie (funkcje jawne), natomiast inne konsekwencje mogą
być niezamierzone i nierozpoznane (funkcje ukryte);

c) funkcjonalnej niezbędności elementów dla systemu społecznego – jeśli już jakiś

element istnieje w danym systemie to znaczy, że jest dla tego systemu elementem
niezbędnym i niemożliwym do zastąpienia. Określonej funkcji przypisany jest jeden i tylko
jeden element. Teza, iż jedynie pewne, konkretne struktury mogą spełniać wymogi systemu
jest fałszywa. Mogą istnieć „struktury alternatywne”, które spełniają zasadniczo te same
wymogi. W rzeczywistości ta sama funkcja może być wypełniana przez wiele elementów jak
i ten sam element może spełniać wiele różnych funkcji

Typy indywidualnego przystosowania

PRZYSTOSOWANIA

WZORY KULTUROWE

NORMY SPOŁECZNE

Konformizm

+

+

Innowacja

+

-

Rytualizm

-

+

Wycofanie

-

-

Bunt

(+) – akceptacja; (-) – odrzucenie; ( ) – odrzucenie panujących wartości i zastąpienie ich nowymi

KONFORMIZM



relacja najbardziej typowa i szeroko rozpowszechniona.



zachowania zorientowane są zazwyczaj na podstawowe wartości społeczne.



Akceptacja celów i środków do



nich prowadzących.

INNOWACJA



ogromny nacisk na cele zachęca do wykorzystania instytucjonalnie zakazanych, lecz

skutecznych środków. Osłabienie znaczenia uznanych, ale nieefektywnych wysiłków.



przyswojenie kulturowego nacisku na cel bez zinternalizowania w równym stopniu

norm kierujących sposobami i środkami.



niepełna socjalizacja jednostek, napięcie skłania do innowacji i porzucenia środków

instytucjonalnych. Przebiegłość.



Zostaje zachwiana równowaga między kulturowo przepisanymi celami a środkami.

▪ zachęty do sukcesu dostarczają ustalone wartości kulturowe – NACISK

KULTUROWY (np. przesadnie wysokie wartościowanie pieniądza)

▪ dostępne sposoby zmierzania do celu są przez strukturę klasową w dużej mierze

ograniczone do zachowań dewiacyjnych. – STRUKTURA SPOŁECZNA (np. negowanie
jednostek nie biorących udziału we współzawodnictwie w dążeniu do sukcesu finansowego,
sztywna

struktura

społeczna

klasowo

ogranicza

dostęp

do

celów,

bieda)

- dysfunkcja- możliwość osłabienia motywacji do dalszych wysiłków u ludzi, którym się nie
powiodło.

RYTUALIZM



cel kulturowy zostaje porzucony (lub zaniżony), ale utrzymuje się konformizm wobec

obyczajów.



normy instytucjonalne są dalej przestrzegane.



Instytucjonalnie dozwolony, choć kulturowo nie ceniony. – Rytualizmu nie uważa się

właściwie za problem społeczny – przystosowanie jest decyzją subiektywną.



typ przystosowania częsty w społeczeństwie, w którym status jednostki jest w dużej

mierze uzależniony od jej własnych osiągnięć.



Lęk o status – trwałe



zaniżenie poziomu własnych aspiracji, lęk powoduje bezruch.

Mniejsze ambicje dają zadowolenie i bezpieczeństwo.

WYCOFANIE



odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych, rezygnacja.



sposób adaptacji raczej indywidualny (prywatny, izolowany) niż grupowy.



Odcięcie od środków uznanych i skutecznych. Sfrustrowana i upośledzona jednostka

mimo wszystko „wypada z gry”.



zinternalizowane zakazy uniemożliwiają wykorzystanie drogi zakazanej.



ucieczka od wymogów społeczeństwa. „W świat zawsze włącza się przez przypadek.”



reakcja spotykana najrzadziej, ludzie pozostają w społeczeństwie, ale do niego „nie

należą”, obcy.



Ludzie, którzy



nie podzielają wspólnego systemu wartości, są członkami

społeczeństwa jedynie w sensie formalnym. (Psychotycy, dotknięci autyzmem, włóczędzy,
nałogowi alkoholicy i narkomanii)

► Defetyzm – niewiara w powodzenie sprawy, zwycięstwo; przewidywanie
porażki z góry, przed decydującą rozgrywką.
► Kwietyzm – bierny, beznamiętny stosunek do świata i spraw życiowych, brak
aktywności.
► Eskapizm – oderwanie od rzeczywistości, ucieczka w świat iluzji, wyobraźni.

BUNT



wyprowadzenie ludzi na zewnątrz otaczającej struktury, by tworzyli wizję i próbowali

realizować nową, przekształconą strukturę.



usiłowanie zmiany istniejącej struktury kulturowej i społecznej.



wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które są uznawane za czysto arbitralne.



odmienny od resentymentu.



Dotyczy autentycznej przemiany wartości, kiedy frustracja



prowadzi do całkowitego

odrzucenia wartości uprzednio cenionych.



Kiedy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w realizowaniu celów,

lojalność zostaje wycofana i przemieszczona na nowe grupy wyposażone w nowy mit.
Podwójna funkcja mitu:
▪ umiejscowienie źródła masowych frustracji w strukturze społecznej
▪ zarysowanie struktury alternatywnej, która prawdopodobnie nie będzie powodowała
frustracji.
• Renegat – obiekt największej wrogości pośród zbuntowanych. Odrzuca panujące wartości,
mimo, że jemu samemu się powiodło. Podważa wartości, jak to czyni grupa zbuntowana, ale
stanowi również świadectwo, że została załamana jej jedność.

21 grudnia 2009

METODA NAUKOWA KARLA POPPERA

Sir Karl Raimund Popper (ur. 28 lipca 1902 w Wiedniu, zm. 17 września 1994 w
Londynie) – filozof specjalizujący się w filozofii nauki i filozofii społeczno-politycznej. Jego
system filozoficzny został przez niego samego nazwany racjonalizmem krytycznym, który on
sam uważał za kontynuację filozofii Immanuela Kanta.

Zasady epistemologii

Karla Poppera:

● Falsyfikowalność : Jedynie hipotezy, które dają się falsyfikować są naukowe
● Rozwiązanie “problemu indukcji”: indukcja nie istnieje
● Nauka rozwija się dzięki kolejnemu odrzucaniu falsyfikowanych teorii

Falsyfikowalność
● Hipotezy naukowe są falsyfikowalne, tzn. można podać potencjalny sposób empirycznego
ich obalenia.
● Nauka rozwija się dzięki kolejnemu odrzucaniu sfalsyfikowanych teorii. Falsyfikowane
teorie zastępowane są przez nowe, o większej mocy wyjaśniania.
● Wiedza nigdy nie jest pewna: teorie ugruntowane to takie, które pomyślnie przeszły przez
wielokrotne próby falsyfikacji, jednak nie zwiększa to prawdopodobieństwa ich
prawdziwości.
● W związku z powyższym wiedza nie rozwija się przez kumulowanie poszczególnych
obserwacji: indukcja (na podstawie badań postaje teoria) nie istnieje.

Każda hipoteza opisująca pewien aspekt rzeczywistości czy zjawisko, aby móc być
uznaną za teorię naukową musi spełniać następujące kryteria:



musi zostać ogłoszona publicznie, aby szeroka społeczność mogła się zapoznać z jej

treścią;



powinna umożliwiać precyzyjne przewidywanie wyników doświadczeń lub konsekwencji

zdarzeń;



przewidywania wg niej muszą być zgodne z uznanymi za obowiązujące teoriami i wiedzą z

tej dziedziny.

Jeżeli

hipoteza

posiada

wymienione cechy (a, b, c),
to aby być uznaną za
naukową

musi

być

falsyfikowalna, to znaczy
musi w jej ramach istnieć
przewidywany

wynik

eksperymentu, wyjaśnienie
zjawiska lub konsekwencji
zdarzenia, które umożliwią
stwierdzenie, że teoria jest
błędna.

Sfalsyfikowana

hipoteza jest błędną teorią
naukową.

*)

Jeżeli hipotezę mamy na „tak” to

falsyfikujemy

ją

na

„nie”,

natomiast jeśli hipoteza jest na
„nie” to falsyfikujemy ją na "tak".

Zasady rozwoju wiedzy naukowej



Teoria powinna omawiać wszystkie zagadnienia będące w starych teoriach



Nowa teoria musi zawierać omówienia nowych zagadnień, których stara nie omawiała



Nowa teoria musi przejść ostre testy kwalifikacyjne, którym stara teoria nie mogła
podołać

Relacje między teoriami – jeżeli istnieją dwie teorie występujące przy danym zjawisku,
wybiera się teorię, będącą bliżej zjawiska, czyli mającej więcej konsekwencji prawdziwych
(K

P

) niż konsekwencji fałszywych (K

F

)

Np.

º

º

º

Teoria B

Zjawisko Teoria A

Wniosek:
K

PA

> K

PB

u

K

FA

< K

FB

K

FA

≤ K

FB

u

K

PA

≥ K

PB

Koncepcja trzech światów:



Świat 1 - świat stanów fizycznych, czyli inaczej mówiąc świat fizyczny



Świat 2 – świat duchowy, czyli świat stanów umysłu



Świat 3 – świat idei w sensie obiektywnym; jest to świat możliwych przedmiotów
myśli: świat teorii samych w sobie, ich relacji logicznych, argumentów i sytuacji
problemowych samych w sobie

SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA

Socjologia humanistyczna - nurt w socjologii na początku XX wieku, ukształtowany w
opozycji do pozytywizmu, głoszący, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od
przyrodniczych i że wymagają odmiennych metod badania. Przedstawiciele: Max Weber,
Ferdinand Tönnies, Georg Simmel, Florian Znaniecki, Stanisław Ossowski.
Cechy:



antynaturalizm (antyobiektywizm) – nadaje podmiotowość badaczowi i uczestnikom

procesów społecznych;



interakcjonizm – socjologia jest nauką o interakcji społecznej (społeczeństwo nie jest

ani zewnętrzną w stosunku do jednostek całością, ani też sumą jednostek).



podmiotowy charakter interakcji społecznych – badane są tylko takie interakcje,

gdzie występuje przynajmniej zalążkowa świadomość. Ważne więc są nie zachowania, lecz
działania;



postulat „rozumienia” – należy dotrzeć do przyczyn działania i umieć je

interpretować;



wiedza społeczna ma umożliwić orientację w świecie.

Wola ludzka:



Wola organiczna (naturalna) – płynąca z niedostępnej dla refleksji jaźni ludzkiej,

kierującą się motywami emocjonalnymi, spontaniczną irracjonalną



Wola arbitralna (racjonalna) – będąca wynikiem namysłu i wyrachowania.

WOLA ORGANICZNA

WOLA ARBITRALNA

- płynie z niedostępnej głębi ludzkiej jaźni
- pozostaje nierozerwalnie połączona z
doświadczeniem życiowym
- działanie z wewnętrznej potrzeby
- powołuje do życia wspólnotę
- więzy pokrewieństwa

- ludzie łączą się ze względu na osobowość

- czynnikiem kontrolnym jest zwyczaj i
tradycja
- kierowanie się wiarą, że tak należy
postępować
- podstawą gospodarczą jest własność
zbiorowa

- płynie z namysłu i wyrachowania
- z chwilą powstania usamodzielnia się

- działanie ze względu na zewnętrzne cele
- powojuje do życia społeczeństwo
- więzy umowy społecznej oraz wymiany
dóbr i usług
- ludzie łączą się ze względu na role jakie
mogą pełnić
- czynnikiem kontrolnym jest skodyfikowane
prawo
- kierują się względem na opinię publiczną

- podstawą gospodarczą jest własność
prywatna i pieniądz