ab intestato; dziedziczenie beztestamentowe (dziedziczenie ustawowe)
accidentalia contractus; nie wpływają na istotę kontraktu (np. na to, czy daną umowę uznamy za
umowę sprzedaży czy najmu), jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych (np.
termin, warunek, polecenie).
actio negatoria; uprawnienie właściciela do tego aby inne osoby zaniechały takich zachowań, które
stanowią zakłócenie spokojnego korzystania z jego własności
actio personalis moritur cum persona ; roszczenie o charakterze ściśle osobistym wygasa ze śmiercią
osoby której dotyczy
actio quaelibet in via sua; każda skarga ma właściwą sobie drogę (jest rozpatrywana samodzielnie)
actio semel extincta non reviviscit ; roszczenie raz wygasłe nie odżywa
actiones semel inclusae judicio salvae permanent /lis pendens ; skargi raz wytoczone powodują stan
sprawy zawisłej
actor non condemnatur; powód nie może być zasądzony
actor sequitur forum rei; powód idzie za sądem pozwanego
actor; powód/oskarżyciel
actori incumbit onus probandi; ciężar dowodu spoczywa na powodzie
actori incumbit probatio; na powodzie spoczywa ciężar dowodu
administratio; administracja (pomoc; służebny charakter)
affinis; powinowactwo (relacja pomiędzy jednym z małżonków, a krewnymi drugiego małżonka)
ambulatoria (enim) est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum; zmienna jest (zatem)
wola zmarłego aż do samego kresu życia
animus; zamiar polegający na traktowaniu rzeczy jako swojej
ascendentes; wstępni, ascendenci
audiatur et altera pars; należy wysłuchać także drugiej strony
benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur; ustawy są właściwiej
interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha
bona fides; dobra wiara (zasady współżycia społecznego)
bonae fidei possessor; posiadacz w dobrej wierze (ten, który wszedł w faktyczne władanie w
usprawiedliwionym przekonaniu, że nie narusza niczyich uprawnień)
bonum / bona; dobra majątkowe (majątek)
casus a nullo praestantur; za zdarzenie z powodu przypadku nikt nie jest zobowiązany do
świadczenia (od nikogo nie można domagać się odszkodowania)
casus fortuitus; przypadek nadzwyczajny (czysto losowy)
casus mixtus; przypadek mieszany (kiedy szkoda jest następstwem zdarzenia losowego, ale jest ona
następstwem niedbalstwa)
casus sentit dominus; zdarzenie przypadkowe dotyka właściciela (konsekwencje zdarzeń
przypadkowych ponosi właściciel)
causa ;przyczyna prawna (to cel społeczno-gospodarczy, od którego istnienia określony porządek
prawny uzależnia skuteczność oświadczenia woli)
causa civilis; sprawa cywilna
causa criminalis; sprawa kryminalna
causa donandi; składający oświadczenie woli zmierza do bezpłatnego dokonania przysporzenia
majątkowego na rzecz kontrahenta (darowizna)
causa obligandi vel acquirendi; celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez
dokonującego przysporzenia
causa solvendi; składający oświadczenie zmierza do rozwiązania węzła obligacyjnego (zwrot
pożyczki)
cessante ratione legis cessat ipsa lex; Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama
ustawa
cognatus; pokrewieństwo krwi (spokrewniony - rodzeństwo rodziców, kuzynostwo)

cognitio extra ordinem; proces rzymsko-kanoniczny, proces cywilny, proces inkwizycyjny, proces
mieszany
coniux; małżonek (ogólnie)
consuetudo est optima legum interpres; Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa
contra ius fasque; przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu
contra tabulas; dziedziczenie przeciwtestamentowe (dziedziczenie przez osoby najbliższe
spadkodawcy, które zostały pominięte w testamencie - zachowek)
contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis; Zawarcie kontraktu jest dobrowolne,
lecz wykonanie przymusowe
contractus bilateralis; umowa dwustronna (wyraźnie rozdzielamy dwie strony o odmiennych
interesach)
contractus bonae fidei; umowa dobrej wiary (charakteryzuje się tym , że przy ustalaniu ich treści sąd
ma pole swobodnej oceny)
contractus innominatus; brak zaskarżalności w prawie rzymskim
contractus multilateralis; umowa wielostronna (np. umowa spółki prawa cywilnego)
contractus stricti iuris; umowa ścisłego prawa (przy której wykonaniu rygorystycznie trzymamy się
treści umowy ustalonej przez strony umowy)
contractus vitalitus; umowa aż do śmierci jednej ze stron, umowa dożywotnia
corpus; materialne władanie rzeczą
creditor; wierzyciel
culpa in abstracto; porównanie staranności sprawcy szkody, z jakąś hipotetyczną starannością jakiej
należałoby dołożyć
culpa in concreto; niedołożenie staranności takiej, jak w swoich własnych sprawach
culpa in contrahendo; niestaranność w fazie zawierania/negocjowania umowy (np. rozpoczęcie
negocjacji bez zamiaru zawarcia umowy)
culpa in custodiendo; wina w nadzorze (możliwość przypisania odpowiedzialności za czyny innych
osób - odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta, dzieci)
culpa in eligendo; wina w wyborze (np. odpowiedzialność za winy podwykonawców)
culpa lata; grube niedbalstwo (niezrozumienie tego, co wszyscy rozumieją)
culpa levis; lżejsze niedbalstwo
culpa neglegentia; sytuacja w której sprawca, wyraził szkodę, chociaż tej szkody nie chciał wyrządzić;
wina nieumyślna
damnum compensare; naprawianie szkody
damnum emergens; rzeczywisty uszczerbek majątkowy
damnum;szkoda
datio in solutum; sytuacja kiedy dłużnik za zgodą wierzyciela świadczy mu coś innego niż wynika z
treści zobowiązania
debitor; dłużnik
delicta perentium liberis non nocent; przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom (karne też)
descendentes; zstępni, descendenci
dolo facit qui petit quod redditurus Est ;działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał
zwrócić
dolus coloratus; zły zamiar zabarwiony (używany, żeby wskazać, iż nagannemu działaniu sprawcy
towarzyszyło jakieś szczególne zabarwienie emocjonalne)
dolus directus; zamiar bezpośredni (ktoś podjął działanie, zmierzające bezpośrednio do wywołania
określonego nagannego lub przestępnego skutku)
dolus evetualis; zamiar ewentualny (sprawca wie, że jego działanie może wywołać określony skutek i
on się z nim godzi - podpala dom wiedząc, że są w nim osoby, które nie mogę go samodzielnie
opuścić)
dolus premeditatus; popełnienie czynu w sposób zaplanowany
dolus repentinus; popełnienie czynu w sposób raptowny (nie planował, ale uczynił)

dolus subsequens; zamiar następczy (podjęcie działania w celu osiągnięcia rezultatu i w czasie jego
realizacji dokonanie rzeczy, które nie były planowane)
dolus; zły zamiar, podstęp (sprawca który chce wyrządzić szkodę - wina umyślna)
dominium; własność
dowiedział się, że narusza cudze uprawnienia, to nadal jest posiadaczem danej rzeczy - sytuacja
charakterystyczna dla nieruchomości, w szczególności dla zasiedzenia)
ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat; ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi, a nie na
tym kto zaprzecza
ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat; ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na
tym, kto zaprzecza
essentialia contractus; przedmiotowo istotne składniki treści kontraktu
ex maleficio non oritur contractus; kontrakt nie rodzi się z czynu bezprawnego
ex testamento; powołanie do dziedziczenia oparte na testamencie
facultas alternativa; upoważnienie przemienne; polega na tym, że dłużnik może zwolnić się od
swojego zobowiązania, spełniając inne świadczenie
falsa demonstratio non nocet; fałszywe oznaczenie nie szkodzi
fas est; jest rzeczą godziwą
forum est ubi domicilium est; miejscem sporu jest sąd miejsca zamieszkania (pozwanego)
fur semper moram facere videtur; złodziej postrzegany jest zawsze jako będący w zwłoce
hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod defunctus habuerit; spadkobranie to
nic innego niż sukcesja w całość praw zmarłego
hereditas; spadek
hominum causa omne ius constitutum sit; Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na
człowieka
imperium; uprawnienia władcze (magistratury rzymskie, wojskowość), ale też struktura polityczna,
władająca na wielkim obszarze terytorialnym
impossibilium nulla obligatio est; nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe
in ambiguitas contra stipulatorem; wątpliwości tłumaczy się na niekorzyść tego, kto złożył
oświadczenie w sposób niejasny
in contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis; w umowach zawierają się milcząco
także wymagania wynikające z obyczajów i zwyczaju
in conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt; W umowach bardziej
uwzględnia się zamiar stron, niż dosłowne brzmienie
in dubio pro reo; w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego
in dubio semper id, quod minus est, debetur; w wypadku wątpliwości, wymagane jest to co mniejsze
in legibus magis simplicitas quam difficultas placet; W prawie podoba się bardziej prostota niż
zawiłość
inter arma silent leges; wśród szczęku oręża milczą prawa
interpellatio; wezwanie
iudex non calculat; sędzia nie kalkuluje
iudex non dedit plus, quam quod petens ipse requirit / ne ultra petita; sędzia nie może zasądzić
ponad żądanie powoda
iudex suspectus; sędzia podejrzany
iudicis est ius dicere, non dare; zadaniem sędziego jego stosowanie a nie tworzenie prawa
iudicium non debet esse illusorium; wyrok nie powinien być pozorny
iudicium; sąd, ale też wyrok, proces
iura in re aliena; prawo do rzeczy cudzej/ ograniczone prawa rzeczowe
iura novit curia; sąd zna prawo
ius acquisitum = ius quaesitum; uprawnienia do nabycia własności
ius coercendi; uprawnienia do karcenia,uprawnienia władzy publicznej do karania przypadków
naruszenia porządku publicznego
ius disponendi; uprawnienie do rozporządzania przedmiotem uprawnienia

ius est ars boni et aequi; prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne
ius et fraus nonquam cohabitant; prawo i działanie podstępne nigdy nie współistnieją
ius gladii; prawo miecza, uprawnienie do użycia siły zbrojnej
ius naturale es quod natura omnia animalia docuit (...) hinc descendit maris atque feminae
coniunctio quam nos matrimonium apellamus(...);prawem naturalnym jest to, czego natura
nauczyła wszystkie istoty żywe (...) stąd wywodzi się związek mężczyzny z kobietą, który my
nazywamy małżeństwem (...)
ius possidendi; uprawnienie do posiadania, faktycznego władania obiektem
ius quod ad personas pertinet; prawo, które dotyczy osób
ius recipsit aequitatem; prawo ma na względzie sprawiedliwość
ius utendi et fruendi; prawo do korzystania i pobierania korzyści z obiektu do którego mamy
uprawnienia
iusta causa possidendi; słuszna/godziwa przyczyna objęcia w posiadanie (podstawa do wejścia w
posiadanie przez zasiedzenie)
iusta causa traditionis; słuszna podstawa przeniesienia posiadania (dotychczasowy posiadacz
przekazuje własność nowemu posiadaczowi - przeniesienie odbywa się w oparciu o akceptowalną
przez prawo podstawę)
lex causae; prawo właściwe w danej sprawie
lex domicilii; prawo miejsca zamieszkania
lex fori; prawo miejsca siedziby sądu
lex imperfecta; ustawa niedoskonała (brak sankcji)
lex iniusta non est lex; ustawa niesłuszna nie jest ustawą
lex loci actus; prawo miejsca dokonania czynności
lex loci celebrationis; prawo miejsca dokonania aktu uroczystego (ceremonii)
lex loci contractus; prawo miejsca, w którym została zawarta umowa
lex minus quam perfecta; ustawa mniej niż doskonała (opatrzona sankcją ale nie pozbawiająca
ważności czynności)
lex patriae; prawo ojczyste
lex perfecta; ustawa doskonała (sankcja nieważności)
lex plus quam perfecta; ustawa bardziej niż doskonała (sankcja nieważności i kara)
lex posterior derogat priori; ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
lex posterior generalis non derogat legi priori speciali; ogólna ustawa późniejsza nie uchyla
wcześniejszej ustawy szczegółowej
lex rei sitae; prawo położenia rzeczy
lex retro non agit = lex prospicit, non respicit; ustawa patrzy w przyszłość, a nie w przeszłość, prawo
nie działa wstecz
lex specialis derogat legi Generali; ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną
lex superior derogat legi inferiori; ustawa wyższa uchyla ustawę niższą
lucrum cessans ; utracone korzyści
mala fides superveniens nocet; późniejsza zła wiara szkodzi (charakterystyczne dla ruchomości)
mala fides supervieniens non nocet; późniejsza zła wiara nie szkodzi (jeżeli ktoś jest posiadaczem w
dobrej wierze, a później
mala fides; zła wiara
malae fidei posesor; posiadacz w złej wierze (ten, który wszedł w faktyczne władanie wiedział, że
narusza czyjeś uprawnienia)
marita / uxor; żona
maritus / vir/ vir + coniux; mąż
mater semper certa est; matka jest zawsze pewna
matrimonium legitimum; małżeństwo wywołujące skutki prawne, zgodne z prawem, małżeństwo
ważne
matrimonium putativum; małżeństwo mniemane, nieważne
melior est condicio possidentis; w jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza

minus quam perfecta lex est, quae vetat aliquid fieri, et si factum sit, non rescindit, sed poenam
iniungit ei, qui contra legem fecit; Ustawa mądra jest to ustawa, która zakazuje czegoś, ale jeśli
zostało dokonane, nie czyni nieważnym ale nakłada karę
mora creditoris = mora accipienti; zwłoka wierzyciela = zwłoka przyjmującego (sytuacja, gdy
wierzyciel nie odbiera świadczenia, które jest prawidłowo udostępnione, czyli we właściwym czasie
nie przychodzi, aby odebrać to co mu się należy albo uniemożliwia dłużnikowi dostarczenie mu
świadczenia)
mora debitoris = mora solvendi; zwłoka dłużnika (określa sytuacje, kiedy dłużnik nie wykonał
zobowiązania w prawidłowo ustalonym terminie)
mora ex rei fit; zwłoka wynika z samego stanu rzeczy (z treści umowy wynika, kiedy dane świadczenie
ma być wykonane i automatycznie jeśli nie zostanie wykonane to bez wezwania ma miejsce zwłoka)
mora; zwłoka
nasciturus pro iam nato habetur quitiens de commodis eius agitur; dziecko poczęte uważa się za już
narodzone, o ile chodzi o jego korzyści
nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius quaeritur; tego, kto ma się urodzić,
uznaje się za już urodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści
naturalia contractus; przedmiotowo nieistotne składniki treści kontraktu, powinny się znaleźć w jej
ne bis in idem; nie dwa razy za to samo (zakaz powtórnego karania)
nemo est iudex in propria causa; nikt nie jest sędzią we własnej sprawie
nemo iudex sine actore; nie ma sędziego bez powoda
nemo iudex sine actore; nie ma sędziego bez powoda (nie prowadzi się postępowania jeśli nie została
złożona skarga)
nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet; nikt nie może przenieść na drugiego
więcej praw, niż sam posiada
nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest; Nikt nie może umrzeć pozostawiając
dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo
nemo tenetur seipsum accusare; nikt nie jest zobowiązany do oskarżenia samego siebie
non debet actori licere, quod reo non permittur; powodowi nie wolno tego, na co nie pozwala się
pozwanemu
nulla poena sine lege; nie ma kary bez ustawy
nulli res sua servit ; nie można mieć służebności na własnej rzeczy
nullum crimen sine lege; nie ma przestępstwa bez ustawy
nullum crimen sine poena; nie ma przestępstwa bez kary (publiczny charakter przestępstwa)
obligatio / obligationes; zobowiąznie
obligatio alternativa; zobowiązanie alternatywne/przemienne; zobowiązanie, którego wykonanie
polega na tym, że dłużnik może spełnić jedno z kilku alternatywnych świadczeń
obligatio civilis; zobowiązanie cywilne (jest to takie zobowiązanie, którego spełnienia można
domagać się na drodze sądowej
obligatio est vinculum iuris, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae
civitatis iuria; zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia czegoś zgodnie z
prawami naszego państwa
obligatio ex contractu; zobowiązanie umowne (dwie strony umówiły się na określone świadczenia)
obligatio ex delicto; zobowiązanie z czynu niedozwolonego (zobowiązanie deliktowe)
obligatio ex lege; zobowiązanie z mocy samego prawa
obligatio in solidum ; solidarność niewłaściwa (po stronie zobowiązanej występuje kilku dłużników, z
których każdy może spełnić świadczenie co uwalnia pozostałych)
obligatio naturalis; zobowiązanie naturalne (zobowiązanie za którym nie stoi przymus porządku
prawnego, jest to taka relacja, w której wierzyciel nie może przymusowo domagać się spełnienia
świadczenia, ale jeśli dłużnik spełnił świadczenie, to uznaje się je za świadczenie niezależne)
obligatio pro rata ; zobowiązanie podzielone na części – reguła w prawie rzymskim
obligatio quasi ex contractu; zobowiązanie jak gdyby z zobowiązania umownego (np. spłata
nadwyżkowej raty kredytu, bezpodstawne wzbogacenie)

obligatio quasi ex delicto; zobowiązanie jak gdyby z czynu niedozwolonego (np. gdy mój pies pogryzł
jakąś osobę)
pacta sunt servanda; umów należy dotrzymywać
parentes / genitores; rodzice
pater est quem nuptiae demonstrat; ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo
per fas et nefas; wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi
periculum debitoris; ryzyko dłużnika (ryzyko ponosi dłużnik)
periculum in mora; ryzyko w okresie zwłoki (zwłoka - stan kiedy strona w terminie nie wykonała
swoich obowiązków)
periculum locatoris; ryzyko wynajmującego
perpetuatio obligationis; dosł. uwiecznienie zobowiązania - przeniesienie ryzyka
persona; osoba ludzka
possessio; posiadanie/władztwo faktyczne
proprietas; własność
quia semper certa est, etiam si volgo conceperit: pater vero is est, quem nuptiae demonstrant.
(...);ponieważ ta zawsze jest pewna, nawet jeśli pocznie nie z prawego łoża, ojciec jest zaś to ten, na
którego wskazuje małżeństwo
quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere; To, co od początku jest
wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu
ratihabitio mandato comparatur; potwierdzenie równa się zleceniu
rebus sic stantibus [omnis contractus intellegitur]; dosł. ‘ponieważ sprawy przybrały taki obrót’ -
każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych, oznaczonych warunkach; wszelkie
umowy są rozumiane w określonym stanie rzeczy
reformatio in peius iudici apellatio non licet; sądowi apelacyjnemu nie wolno zmienić wyroku na
niekorzyść zasądzonego
reformationis in peius; pogorszenie sytuacji skazanego w wyniku wyroku zapadłego w postępowaniu
odwoławczym
regnum; władza, rządy
rei vindicatio; skarga wydobywcza (uprawnienie właściciela do odebrania jego rzeczy od każdego kto
nią faktycznie włada bez uzasadnienia prawnego - do wydobycia)
res corporales; obiekt materialny
res incorporales; obiekt niematerialny
res iudicata ;rzecz osądzona
res iudicata pro veritate accipitur; prawomocny wyrok przyjmuje się jako prawdę (wiążące)
reus exceptiendo fit actor; podniesienie przez pozwanego zarzutu czyni go powodem
reus in exceptione actor est; pozwany w zakresie podniesionego zarzutu jest powodem (tj. na nim
spoczywa ciężar dowodu)
reus; pozwany/oskarżony
scire leges non hoc est verba larum tenere, sed vim ac potestatem; Znać prawa to nie znaczy
trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania
servitus in faciendo consistere nequit; służebność nie może polegać na działaniu
servitutes; służebności
servitutibus civiliter utendum est; służebności należy wykonywać oględnie
solutio + locum; prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem miejsca (czy we
właściwym miejscu wykonał zobowiązanie)
solutio + res; prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem rzeczy (czy świadczył to
co powinien świadczyć)
solutio + tempus; prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem czasu (czy we
właściwym czasie wykonał zobowiązanie)
solutio; prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika; świadczenie
superficies solo cedit; to, co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi

testamentum allographum; testament alograficzny (testament sporządzony ustnie w obecności
świadków)
testamentum holographum; testament holograficzny (testament pisemny sporządzony w całości
własnoręcznie)
testamentum militum; testament wojskowy;testament, który utracił prawną skuteczność (testament
nieważny)
testamentum; testament
tu patere legem quam fecisti; powinieneś przestrzegać prawa, które uczyniłeś
turpitudinem suam allegans nemo audiatur; powołujący się na własny występek nie będzie
wysłuchany
ubi ius ibi remedium; gdzie prawo, tam i środek (do jego realizacji)
ubi lex non distinquit, nec nos distinguere debemus to samolege non distinguente nec nostrum est
distinguere; tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnień nie powinniśmy my takich rozróżnień
wprowadzać
utile per inutile non vitiatur; to, co jest skuteczne, nie doznaje uszczerbku ze strony tego, co jest
nieskuteczne (dotyczy problemu częściowej nieważności czynności prawnej; częściowa nieważność
czynności nie powoduje całkowitej nieważności te czynności)
venire contra factum proprium nemini licet; nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z
własnych czynów
vis cui humana infirmitas resistere non potest; siła, której ludzka słabość nie może się oprzeć
vis maior / vis absoluta / vis; siła wyższa
volenti non fit iniuria; Chcącemu nie dzieje się krzywda