Enterobacteriacae i inne patogenne
pałeczki Gram-ujemne
Maria Dąbrowska-Szponar
Enterobacteriacae i inne patogenne
pałeczki Gram-ujemne
Maria Dąbrowska-Szponar
Enterobacteriacae -
pałeczki jelitowe
Formy cylindryczne Gram-ujemne;
Flora fizjologiczna przewodu pokarmowego
ludzi i zwierząt;
Małe wymagania wzrostowe;
Wzrost w warunkach tlenowych lub
względnie beztlenowych;
Złożona budowa antygenowa; antygen
somatyczny O, otoczkowy K i rzęskowy H;
Identyfikacja na podstawie właściwości
biochemicznych i serologicznych;
Podobieństwo między gatunkami ułatwia
procesy koniugacji i transdukcji.
Wyznaczniki zjadliwości
endotoksyna (LPS-lipopolisacharyd);
egzotoksyny: enterotoksyny i cytotoksyny;
białka błony zewnętrznej: inwazyny;
czynniki adhezyjne i kolonizacyjne: fimbrie, antygeny
rzęskowe (CFA-colonization factor antigens);
otoczka i inne struktury powierzchniowe oporne na
fagocytozę.
Wstrząs endotoksyczny- patogeneza
Uwalnianie endotoksyn w procesie rozpadu komórki;
Uwalnianie cytokin: TNF-
, interleukin 1,6,8 - cytokin
prozapalnych;
Zespół DIC – rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego;
Spadek ciśnienia krwi;
Zwiększona przepuszczalność naczyń;
Enterobacteriacae – chorobotwórczość
Bezwzględnie chorobotwórcze: Salmonella, Shigella,
Yersinia
Względnie chorobotwórcze - drobnoustroje
oportunistyczne: Escherichia, Klebsiella, Proteus,
Citrobacter, Enterobacter, Serratia,
Najczęstsze zakażenia i lokalizacja
Zakażenia przewodu pokarmowego: Salmonella, Shigella,
Escherichia , Yersinia .
Zatrucia pokarmowe: Salmonella, Escherichia, Yersinia.
Zakażenia dróg moczowych: E. coli, Proteus, Morganella,
Citrobacter, Serratia.
Zakażenia dróg oddechowych: Klebsiella, Enterobacter, Serratia
Bakteremie i posocznice – wstrząs endotoksyczny : E.coli, Klebsiella
pneumoniae, Enterobacter, Serratia, Proteus, Cirtobacter
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: Escherichia coli K1,
Klebsiella, Enterobacter, Yersinia enterocolitica.
Zakażenia różne: ropnie narządów wewnętrznych.
Escherichia coli -
pałeczka okrężnicy
Bierze udział w syntezie witamin z grupy B, K i C,
Czynniki adhezyjne: antygen O, fimbrialne P
–
szczepy uropatogenne;
Egzotoksyny :enterotoksyny ciepłochwiejne LT–I i
LT-II i ciepłostałe ST
a i ST b -
szczepy ETEC;
Shiga-like (SLT ) i verotoksyny VT – szczepy EHEC i
VTEC.
Chorobotwórczość E. coli
Schorzenia żołądka i jelit:
biegunki sekrecyjne i podróżnych –szczepy ETEC;
biegunki u niemowląt i dzieci – szczepy EPEC, EAEC
Krwotoczne zapalenie okrężnicy – szczepy EHEC
penetracja nabłonka jelitowego grubego – szczepy EIEC
Zakażenia układu moczowego: szczepy nefropatogenne,
zespół hemolityczno-mocznicowy szczepy EHEC
Zapalenie opon mózg.-rdz. szczep otoczkowy K1.
Posocznice i wstrząs endotoksyczny
Klebsiella spp.- chorobotwórczość
Klebsiella pneumoniae :
-płatowe zapalenie płuc ze zmianami martwiczymi;
-zakażenia układu moczowego;
-posocznice i wstrząs endotoksyczny;
-zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
Klebsiella ozaenae – zanikowy ( cuchnący nieżyt nosa;
Klebsiella rhinoscleromatis – twardziel,
Klebsiella granulomatis (Calymmatobacterium
granulomatis) – ziarniniak pachwinowy,
Klebsiella spp.
Gruba otoczka
zwiększa in vivo
wirulencję tych
bakterii!!!
Chorobotwórczość Enterobacter
cloacae, Enterobacter aerogenes
Zakażenia oportunistyczne:
zakażenia szpitalne,
zakażenia dróg moczowych,
zakażenia dróg oddechowych,
zakażenia ran,
posocznice,
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Chorobotwórczość Serratia marcescens
Zakażenia oportunistyczne ,
zakażenia szpitalne:
ran operacyjnych;
dróg moczowych;
układu oddechowego;
posocznice;
zapalenie wsierdzia;
zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych.
Wytwarzają czerwony barwnik
(prodigiozynę).
Proteus vulgaris, Proteus mirabilis,
Chorobotwórczość:
zakażenia układu moczowego (
,
alkalizacja moczu sprzyja
odkładaniu się soli wapnia i magnezu co prowadzi do kamieni
nerkowych)
zakażenia dróg oddechowych
Zakażenia ran
Citrobacter, Morganella, Providencia
Chorobotwórczość – zakażenia oportunistyczne i szpitalne
dróg moczowych;
dróg oddechowych;
biegunki u dzieci;
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków;
bakteremie;
posocznice.
Yersinia pestis – dżuma (choroba
kwarantannowa , rejestracja WHO
)
Pandemie: Dżuma miejska i leśna; wektorem
pchły!!!
541 - 700 rok – z Egiptu na Afrykę Północną,
Europę, Azję – zmarła większość ludności z tego
obszaru;
1320 – 1325rok Europa ( 40% populacji);
1860 - z Chin - objęła Afrykę, Europę, oraz obie
Ameryki.
Yersinia pestis – dżuma
Rezerwuar: szczury, gryzonie; przenosiciel –pchła,
człowiek – człowiek ( droga kropelkowa)
Yersinie oporne na fagocytozę !!!
Objawy kliniczne :
-dżuma dymienicza (obrzęk węzłów chłonnych, bakteremia ,
śmiertelność 75% );
-dżuma płucna objawy w ciągu 1-3 dni , śmiertelność
powyżej 90%
Leczenie: streptomycyna, tetracykliny,
chloramfenicol, trimetoprim-sulfametoksazol.
Yersinia enterocolitica
(jersinioza )
Rezerwuar – zwierzęta domowe, gryzonie
Droga zakażenia – skażona woda, żywność
Diagnostyka- małe wymagania , temp. 4°C;
Objawy kliniczne:
- postać jelitowa (zapalenie żołądka i jelit);
- postać pseudo-wyrostkowa ( 20-30 lat );
- posocznice;
- rumień guzowaty;
- reaktywne zapalenie stawów;
- ropnie narządowe.
Yersinia pseudotuberculosis
(rodencjoza)
Rezerwuar: zwierzęta dzikie, domowe, ptaki
Objawy kliniczne :
- zapalenie węzłów chłonnych kreski jelitowej;
- zapalenie jelit;
- posocznice;
- ropne zakażenia (stawów, kości, opon mózgowo-
rdzeniowych).
Salmonella enterica subsp.enterica
(ponad 2500 serotypów )
Wstępna identyfikacja na podstawie cech
biochemicznych
Podział na grupy serologiczne wg Kauffmanna-
White’a
Typowanie serologiczne na podstawie antygenu
somatycznego i rzęskowego
.
Chorobotwórczość Salmonella
Salmonellozy durowe : Salmonella enterica, serowar
Typhi- dur drzuszny (tylko u ludzi)
Salmonellozy paradurowe: Salmonella Paratyphi A, B i
C– dury rzekome (tylko u ludzi);
Salmonellozy jelitowe
( choroby odzwierzęce: drób, jaja,nabiał )
Nosicielstwo pochorobowe: okresowe i stałe ( 1-5%)
Dur brzuszny i para –dury
Przebieg zakażenia: z przewodu pokarmowego
do węzłów chłonnych jelita ( 10-14 dni);
drogą krwi do narządów (śledziona, wątroba,
płuca, opony mózgowo-rdzeniowe, nerki)
b a k t e r e m i a – krew na posiew
Objawy kliniczne: gorączka, dreszcze, wysypka
na skórze brzucha i klatki piersiowej, leukopenia.
Dury i para- dury c.d.
Wtórne osiedlenie pałeczek salmonella w kępkach
Peyera- uwolnienie pałeczek do światła jelita (2-3
tydzień choroby), głębokie owrzodzenia do
perforacji włącznie.
Stan nosicielstwa w pęcherzyku żółciowym,
Diagnostyka: krew, kał, żółć, mocz, treść
dwunastnicza
Dury i para-dury c.d.
Materiały diagnostyczne:
Krew – najcenniejszy etap diagnostyki
Kał - 3 i 4 tydzień choroby
Mocz – równolegle z kałem
żółć – na nosicielstwo
Badania serologiczne – surowica HM, grupowo swoiste i
typowo- swoiste
Leczenie: chloramfenikol, ampicylina, chinolony;
chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego
.
Objawy chorobowe salmonelloz
Ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe
zatrucia pokarmowe
gorączka jelitowa
bakteremie
ropnie narządowe
zapalenie kości
Leczenie objawowe, uzupełnienie wody i elektrolitów.
Shigella - czerwonki bakteryjne
S.dysenteriae (toksyna shiga - najcięższy obraz kliniczny)
S.flexsneri
S.boydii
S.sonnei (łagodny przebieg, najczęstszy czynnik
etiologiczny czerwonki w Polsce – dzieci poniżej 10 r.ż.).
Zakażenie ograniczone do przewodu pokarmowego.
czerwonka bakteryjna
Shigella – nie ma rezerwuaru zwierzęcego, zakażenie
człowiek-człowiek drogą fekalno-oralną.
Materiał diagnostyczny:obecność krwi i ropy w kale,
wymaz odbytniczy
Leczenie: amoksycylina, trimetoprim-sulfametoksazol
,
fluorochinolony.
Ogólne zasady diagnostyki
pałeczek jelitowych
Hodowla i izolacja -posiew materiału klinicznego na
podłoże wzbogacone i wybiórczo – różnicujące ( krwawe,
Mac-Conkey’a, Levina, Hectoena);
Rząd biochemiczny;
Typowanie serologiczne;
Oznaczenie wrażliwości na antybiotyki z
uwzględnieniem mechanizmów lekooporności.
Hodowla na podłożach
Hodowla na podłożach selektywnych
Identyfikacja biochemiczna
Pałeczki nie fermentujące
Brak zdolności fermentacji glukozy
Rosną na zwykłych podłożach
Aktywność oxydazy cytochromowej
Identyfikacja: API 20NE, ID 32 GN i inne.
Pseudomonas, Acinetobacter
Pseudomonas aeruginosa – pałeczka
ropy błękitnej
Występowanie – gleba,
rośliny, owady
ścieki, owady,
zwierzęta i inne
Barwniki- piocyjanina
(niebiesko-zielony)
piowerdyna (zielony )
fluoresceina (zielony)
piorubryna (czerwony )
melanina ( brązowy)
Czynniki zjadliwości
Otoczka alginianowa – wł. adhezyjne,
antyfagocytarne;
Hemolizyny;
Proteazy – niszczą tkankę;
Chorobotwórczość P. aeruginosa
Zakażenia oportunistyczne: ran oparzeniowych,
Zakażenia szpitalne
: układu oddechowego,
moczowego, ran pooperacyjnych;
Chorzy na mukowiscydozę;
Ucho pływaka.
Pseudomonas aeruginosa
Oporny na penicyliny, ampicylinę, cefalosporyny I i II
generacji.
Wrażliwy na ceftazydym, cefoperazon, mezlocylinę,
piperacylinę/tazobactam, aztreonam , imipenem.
Oporność związana z produkcją β-laktamaz i metalo-β-
laktamazy MBL – aktywność zależy od kationów takich
jak cynk, kadm;
Acinetobacter calcoaceticus
Acinetobacter baumannii
Występowanie: gleba, woda, produkty spożywcze,
środowisko szpitalne, stanowią mikroflorę skóry ( pachy,
pachwiny, przestrzenie między palcami stóp ).
Droga zakażenia: przez ręce personelu, sprzęt szpitalny.
Narażeni pacjenci z obniżoną odpornością OIOM,
transplantacja, chemioterapia.
Chorobotwórczość Acinetobacter
10% zakażeń szpitalnych :
- zapalenie płuc,
- posocznice,
- zakażenie układu moczowego,
- zapalenie wsierdzia, opon mózgowo -
rdzeniowych, otrzewnej itp..
oznaczanie lekooporności ESBL
extended-spectrum β -lactamase
ESBL –extended spectrum
-lactamase
Oznaczać rutynowo u wszystkich pałeczek
Enterobacteriacae i pałeczek niefermentujących.
Test dwóch krążków ułożone w odległości 2cm
pomiędzy środkami od krążka z amoksycyliną i
kwasem klawulanowym oraz ceftazydym,
cefotaksym i aztreonam
.
Oznaczanie lekooporności
ESBL (- ) ESBL (+ )
ESBL c.d.
Według EUCAST wykrycie β-laktamaz typu
ESBL nie wyklucza stosowania cefalosporyn III i
IV generacji oraz aztreonamu zgodnie z
wynikiem antybiogramu. W przypadku ciężkich
zakażeń szczepy ESBL + istnieje możliwość
niepowodzenia terapeutycznego.
Inne mechanizmy oporności
AmpC-
cefalosporynazy nie podatne na działanie inhibitorów β-
laktamaz - oznaczanie na podłożu z kloksacyliną - inhibitorem AmpC;
enzymy
Klebsiella pneumoniae carbapenemase KPC
-
oznaczanie wrażliwości na meropenemu lub ertapenem z użyciem
kwasu borowego ( różnica w strefie zahamowania wzrostu
karbapenemu z inhibitorem a samym karbapenemem 5mm lub więcej
– szczep dodatni ;
Szczep hiperepidemiczny, wrażliwy tylko na kolistynę,
tygecyclinę i gentamycynę.
Mechanizmy oporności c.d.
Metalo -
laktamazy – krążek z EDTA i 2-MPA obok
ceftazydym i meropenem
Szczepy MBL + raportować zgodnie z oznaczeniem
wrażliwości na karbapenemy i β -laktamy.
Inne pałeczki Gram – ujemne
Bordetella pertussis - krztusiec
B.bronchiseptica, B. parapertusis –
łagodne postacie krztuśca
Haemophilus influenzae
H. parainfluenzae
H. aegyptius
H. ducreyi
Bordetella pertussis- ksztusiec
Rezerwuar : człowiek,
Czynniki zjadliwości: adhezyny, toksyna
ksztuścowa, cytotoksyna tchawicza;
Objawy kliniczne:
faza nieżytowa: 7-14 dni, gorączka, wydzielina z
nosa,
nasilający się kaszel.
Faza napadowa: atak spazmatycznego kaszlu 6 tyg. i
dłużej, postać białaczkopodobna;
Diagnostyka, profilaktyka i leczenie
krztuśca
Diagnostyka:
Podłoże Bordett-Gengou.
Test immunofluorescencji;
Szczepionka Di-Per-Te
Erytromycyna skraca fazę nieżytową
.
Haemophilus influenzae
Wymagania wzrostowe : czynnik V i X
Rezerwuar : człowiek - kolonizacja szczepami
bezotoczkowymi 60-90%, nosicielstwo szczepów
otoczkowych typu b – 2%
Czynniki chorobotwórczości:
polisacharyd otoczkowy,
lipooligosacharydy błonowe,
proteaza IgA
Chorobotwórczość H. influenzae
Objawy kliniczne :
zapalenie oskrzeli, płuc
zapalenie ucha środkowego
zapalenie zatok
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
zapalenie nagłośni
zapalenie tkanki łącznej podskórnej
Diagnostyka pałeczki grypy
Preparat bezpośredni z plwociny,
Test aglutynacji lateksowej;
Wzrost na podłożu czekoladowym;
Satelityzm – w otoczeniu z S. aureus na podłożu
krwawym ;
Profilaktyka- szczepionka z polirybofosforanu
Inne pałeczki Haemophilus
H. parainfluenzae – para-grypy
H. aegyptius – ostre zapalenie spojówek
H. ducreyi – wrzód miękki
Legionella pneumophila
Wzrost: na podłożu z węglem aktywnym i 5% CO
2
w ciągu 2-6 dni;
Czynniki zjadliwości: adhezyny, drobnoustrój
wewnątrzkomórkowy –namnażają się w komórkach
fagocytarnych;
Chorobotwórczość: zapalenie płuc (choroba legionistów),
goraczka Pontiac;
Diagnostyka: IF, PCR, hodowla;
Leczenie: makrolidy, doxycyklina.
Gardnerella vaginalis
Diagnostyka: komórki nabłonkowe pochwy pokryte
pleomorficznymi G - pałeczkami (clue cells) , próba z 10%
KOH- zapach rybi;
Chorobotwórczość: waginoza (vaginosis) – STD, ropnie
okołonerkowe, gorączka połogowa, zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych u noworodków;
Leczenie: metronidazol,
Brucella
Gatunki chorobotwórcze dla człowieka: ( brucellosis )
B. abortus – ronienia u bydła
B. suis – ronienia u świń
B. melitetensis – goraczki maltańskiej
B. canis – ronienia u psów.
Objawy kliniczne: zespół grypopodobny z silnym bólem kończyn,
pleców i brzucha, gorączka falująca ( kilka miesięcy), następstwa:
zapalenie stawów, kręgosłupa, opon mózgowo-rdzeniowych, oka,
jader,
Diagnostyka: podłoża specjalne, hodowla 3-7 dni, serologia;
Leczenie: tetracykliny, streptomycyna.