1
12. Zachowania agresywne, czyli dlaczego ranimy innych
1.
Agresja: zakres pojęcia
agresja – zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody
Typy agresji:
• agresja wroga - cierpienie ofiary jest głównym bądź jedynym celem sprawcy, nawet
jeśli jest to cel nie w pełni uświadamiany
• agresja instrumentalna - cierpienie ofiary służy jedynie jako instrument do
osiągnięcia innego celu
2.
Agresja jako instynkt - zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczną
koniecznością wyładowania agresywnej energii. Zatem jest mało podatna na
wpływy społeczne i proces uczenia
Hydrauliczna koncepcja agresji
• energia agresywna stale gromadzi się w wewnątrz i konieczne jest jej czasowe
rozładowanie (katharsis)
• agresja wzbudzana jest pojawieniem się w otoczeniu odpowiednich „wyzwalaczy”. Im
dłużej agresja pozostaje nierozładowana, tym słabsze wyzwalacze wystarczają do jej
spustu
• ludzie nie mają wbudowanych ewolucyjnie automatycznych inhibitorów – oznak
poddania się przez „ofiarę”, które hamują agresję „agresora”, a jedynie mechanizm
agresji zrytualizowanej, podczas gdy inne gatunki mają oba mechanizmy niejako
wrodzone
• u ludzi nie ma automatycznych wyzwalaczy agresji, jakie odnajdujemy u niektórych
zwierząt
• teoria nie znalazła potwierdzenia, gdyż bardziej kontrolowane obserwacje i
eksperymenty dowodzą: Nie u wszystkich zwierząt agresja jest wrodzona i mało
podatna na wpływy doświadczenia
o
agresja ma charakter raczej unikalnego stresu i stanowi ostateczność, do której
zwierzęta uciekają się, jeżeli kontaktowi towarzyszy ból
o
agresja prowadzi do dalszej agresji, nie do jej spadku.
3.
Agresja jako popęd
• agresja stanowi rozładowanie popędu, ale sam ów popęd nie jest wrodzony – to rezultat
oddziaływania czynników sytuacyjnych
• sposób rozładowania popędu uzależniony jest od procesów uczenia
• wszelka agresja wynika z frustracji, a frustracja rodzi skłonność do agresji
2
• frustracja – zablokowanie skierowanej na cel aktywności bądź też stan
wynikający z napotkania takiej przeszkody. Różne frustracje mogą się
kumulować.
• przemieszczenie agresji – skierowanie jej na inny obiekt zagrożony mniejszą
karą.
• zmiana postaci agresji – zastąpienie inną reakcją agresywną, słabiej zagrożoną
karą.
• Jednakże - istnieją też inne następstwa frustracji niż agresja:
• regresja – zachowanie dzieci, np., ulega prymitywizacji i upodabnia się do
zachowania dzieci młodszych.
• fiksacja – uporczywe powtarzanie jakiejś reakcji niemającej instrumentalnego
znaczenia.
• apatia i wycofanie się.
• redukcja napięcia bez zmiany jego źródła (np. upijanie się).
• zaburzenia psychosomatyczne.
• frustracja zmieni się w agresję, gdy pojawią się bodźce silnie skojarzone z agresją,
choć nasilają one agresję nawet pod nieobecność frustracji – konieczne jest jedynie
negatywne pobudzenia interpretowane jako gniew
4.
Agresja jako rezultat uczenia się
• agresja jest nabytym w trakcie życia jednostki rezultatem uczenia.
• warunkowanie instrumentalne: agresja w toku doświadczeń jednostki może być
nagradzana, a nagrody mają charakter zarówno zewnętrzny (pieniądze, zwycięstwo w
rywalizacji, uznanie innych), jak i wewnętrzny (wzrost samooceny czy poczucia
kontroli nad biegiem wydarzeń). Bardziej skuteczne są nagrody nieregularne – zysk nie
po każdym przejawie agresji.
• modelowanie: uczenie się przez obserwowanie zachowania innych oraz skutków, do
jakich ono prowadzi. Silniej naśladowane są działania osób o wysokim statusie
społecznym i podobnych do obserwatora. Agresja wcale nie wymaga frustracji, by ją
wyzwolić.
5.
Wyznaczniki agresji
• czynniki genetyczne
• prowokacja - może być poznawczo kontrolowana – rozumienie agresora może
hamować wybuch agresji. Sposób reagowania na prowokację jest silnie uwarunkowany
kulturowo.
• pobudzenie emocjonalne
o
przesunięcie pobudzenia – pobudzenie z różnych źródeł sumuje się i jest
odbierane jako jeden czynnik – prowokacja odbierana jest jako silniejsza w
skutek niedawnych doświadczeń.
o
prawo Yerkesa-Dodsona- zbyt duże pobudzenie jest trudne do kontrolowania
przez bieżącą interpretację działania czy przewidywanie konsekwencji. Jeśli nie
mamy wyuczonych nawyków niereagowania agresywnie, to taka poznawcza
kontrola zawodzi w sytuacji silnego wzbudzenia.
3
• przemoc w mass mediach
o
oglądanie przemocy jest słabo, choć rzetelnie skorelowane z agresją w
zachowanie młodocianych widzów, zwłaszcza chłopców
o
modelowanie zachowań
o
aktywizacja agresywnych wzorców działania
o
osłabienie norm etycznych zakazujących krzywdzenia innego człowieka
• normy i oczekiwania społeczne
o
obecność ludzi potępiających agresję hamuje jej przejawy
o
wyłączenie jakiejś grupy ludzi spod normalnego obowiązywania norm
moralnych prowadzi do dehumanizacji ofiar.
