1

12. Zachowania agresywne, czyli dlaczego ranimy innych

1.

Agresja: zakres pojęcia

agresja – zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody

Typy agresji:

• agresja wroga - cierpienie ofiary jest głównym bądź jedynym celem sprawcy, nawet

jeśli jest to cel nie w pełni uświadamiany

• agresja instrumentalna - cierpienie ofiary służy jedynie jako instrument do

osiągnięcia innego celu

2.

Agresja jako instynkt - zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczną

koniecznością wyładowania agresywnej energii. Zatem jest mało podatna na
wpływy społeczne i proces uczenia

Hydrauliczna koncepcja agresji

• energia agresywna stale gromadzi się w wewnątrz i konieczne jest jej czasowe

rozładowanie (katharsis)

• agresja wzbudzana jest pojawieniem się w otoczeniu odpowiednich „wyzwalaczy”. Im

dłużej agresja pozostaje nierozładowana, tym słabsze wyzwalacze wystarczają do jej
spustu

• ludzie nie mają wbudowanych ewolucyjnie automatycznych inhibitorów – oznak

poddania się przez „ofiarę”, które hamują agresję „agresora”, a jedynie mechanizm
agresji zrytualizowanej, podczas gdy inne gatunki mają oba mechanizmy niejako
wrodzone

• u ludzi nie ma automatycznych wyzwalaczy agresji, jakie odnajdujemy u niektórych

zwierząt

• teoria nie znalazła potwierdzenia, gdyż bardziej kontrolowane obserwacje i

eksperymenty dowodzą: Nie u wszystkich zwierząt agresja jest wrodzona i mało
podatna na wpływy doświadczenia

o

agresja ma charakter raczej unikalnego stresu i stanowi ostateczność, do której

zwierzęta uciekają się, jeżeli kontaktowi towarzyszy ból

o

agresja prowadzi do dalszej agresji, nie do jej spadku.

3.

Agresja jako popęd

• agresja stanowi rozładowanie popędu, ale sam ów popęd nie jest wrodzony – to rezultat

oddziaływania czynników sytuacyjnych

• sposób rozładowania popędu uzależniony jest od procesów uczenia
• wszelka agresja wynika z frustracji, a frustracja rodzi skłonność do agresji

2

• frustracja – zablokowanie skierowanej na cel aktywności bądź też stan

wynikający z napotkania takiej przeszkody. Różne frustracje mogą się
kumulować.

• przemieszczenie agresji – skierowanie jej na inny obiekt zagrożony mniejszą

karą.

• zmiana postaci agresji – zastąpienie inną reakcją agresywną, słabiej zagrożoną

karą.

• Jednakże - istnieją też inne następstwa frustracji niż agresja:

• regresja – zachowanie dzieci, np., ulega prymitywizacji i upodabnia się do

zachowania dzieci młodszych.

• fiksacja – uporczywe powtarzanie jakiejś reakcji niemającej instrumentalnego

znaczenia.

• apatia i wycofanie się.
• redukcja napięcia bez zmiany jego źródła (np. upijanie się).
• zaburzenia psychosomatyczne.

• frustracja zmieni się w agresję, gdy pojawią się bodźce silnie skojarzone z agresją,

choć nasilają one agresję nawet pod nieobecność frustracji – konieczne jest jedynie
negatywne pobudzenia interpretowane jako gniew

4.

Agresja jako rezultat uczenia się

• agresja jest nabytym w trakcie życia jednostki rezultatem uczenia.
• warunkowanie instrumentalne: agresja w toku doświadczeń jednostki może być

nagradzana, a nagrody mają charakter zarówno zewnętrzny (pieniądze, zwycięstwo w
rywalizacji, uznanie innych), jak i wewnętrzny (wzrost samooceny czy poczucia
kontroli nad biegiem wydarzeń). Bardziej skuteczne są nagrody nieregularne – zysk nie
po każdym przejawie agresji.

• modelowanie: uczenie się przez obserwowanie zachowania innych oraz skutków, do

jakich ono prowadzi. Silniej naśladowane są działania osób o wysokim statusie
społecznym i podobnych do obserwatora. Agresja wcale nie wymaga frustracji, by ją
wyzwolić.

5.

Wyznaczniki agresji

• czynniki genetyczne
• prowokacja - może być poznawczo kontrolowana – rozumienie agresora może

hamować wybuch agresji. Sposób reagowania na prowokację jest silnie uwarunkowany
kulturowo.

• pobudzenie emocjonalne

o

przesunięcie pobudzenia – pobudzenie z różnych źródeł sumuje się i jest

odbierane jako jeden czynnik – prowokacja odbierana jest jako silniejsza w
skutek niedawnych doświadczeń.

o

prawo Yerkesa-Dodsona- zbyt duże pobudzenie jest trudne do kontrolowania

przez bieżącą interpretację działania czy przewidywanie konsekwencji. Jeśli nie
mamy wyuczonych nawyków niereagowania agresywnie, to taka poznawcza
kontrola zawodzi w sytuacji silnego wzbudzenia.

3

• przemoc w mass mediach

o

oglądanie przemocy jest słabo, choć rzetelnie skorelowane z agresją w

zachowanie młodocianych widzów, zwłaszcza chłopców

o

modelowanie zachowań

o

aktywizacja agresywnych wzorców działania

o

osłabienie norm etycznych zakazujących krzywdzenia innego człowieka

• normy i oczekiwania społeczne

o

obecność ludzi potępiających agresję hamuje jej przejawy

o

wyłączenie jakiejś grupy ludzi spod normalnego obowiązywania norm

moralnych prowadzi do dehumanizacji ofiar.

4