LOGIKA PRAWNICZA

dr Justyna Karaźniewicz

I LOGIKA JAKO NAUKA

1. PODZIAŁ LOGIKI:

a. Metodologia nauk.

b. Logika formalna – określone prawidłowości zachodzące między zdaniami i nazwami.

c. Semiotyka:



semantyka – opisuje stosunki zachodzące między znakami a rzeczywistością







syntaktyka – wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi znakami







pragmatyka – wzajemne relacje pomiędzy podmiotami nazywającymi określone rzeczy







metanauka – nauka o metodach, którymi dana nauka się posługuje





2. FUNKCJE LOGIKI:

a. konstrukcyjna – istota jest to by budować dobre prawo, by norma była zgodna z zasadami logiki

b. interpretacyjna – polega na tym, aby dobrze skonstruowane prawo interpretować zgodnie z

zasadami logiki

c. komunikacyjna – przekazywanie określonych treści zgodnie z zasadami logiki

d. porządkująca

e. pragmatyczna

f. dydaktyczna – przekazywać wiedzę stosując zasady logiki

g. psychologiczna – jeżeli działamy z zasadami logiki nie denerwujemy się, czujemy się pewnie

II OGÓLNE WIADOMOŚCI O JĘZYKU JAKO SYSTEMIE ZNAKÓW

1. POJĘCIE ZNAKU:

Znak – dostrzegalny układ rzeczy czy zjawisko spowodowane przez kogoś ze względu na to, iż jakieś

wyraźnie ustanowione czy zwyczajowo ukształtowane reguły nakazują wiązać z tym układem rzeczy czy

zjawiskiem myśli określonego typu.

Substrat materialny znaku może być:

a. trwały (napis, znak drogowy)

b. nietrwały (błysk światła, słowa)

Aby substrat był znakiem musi być:

c. Kontekst

d. Twórca

e. zamiar wytworzenia znaku (świadomie)

Odbiorca to osoba do której skierowana jest informacja i potencjalnie ją odbiera. Odbiorca znaku

zawsze musi być, choć nie zawsze rzeczywisty. Odbiorca znaku musi znać reguły znaczeniowe.

2. KATEGORIE SYNTAKTYCZNE

Funktor – wyraz czy wyrażenie, który nie jest zdaniem ani nazwą, lecz służy do wiązania jakichś wyrażeń

w wyrażenia bardziej złożone.

Rodzaje funktorów:

a. zdaniotwórcze (z/n)

b. nazwotwórcze (n/n)

c. funktorotwórcze (z/n//z/n)

3. ROLE SEMIOTYCZNE WYPOWIEDZI:

a. rola opisowa (opisuje daną rzeczywistość)

b. rola ekspresywna ( wyrażanie przeżyć, uczuć, pragnień)

c. rola sugestywna ( wypowiedzi rozkazujące, nakazujące)

d. rola performatywna (dokonywanie aktów formalnych w społeczeństwie)

III NAZWY

Nazwa – jest to wyraz albo wyrażenie rozumiane jednoznacznie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik

orzeczenia imiennego w zdaniu. Nazwy dzielimy na proste i złożone.

1. PODZIAŁ NAZW:

a. konkretne – takie nazwy, które są znakami rzeczy (stół), albo osób (sędzia), ewentualnie

czegoś, co sobie wyobrażamy jako rzecz lub osobę (kwiat paproci, nimfa),

b. abstrakcyjne – takie nazwy, które nie są znakami rzeczy czy osób ani czegoś, co sobie jako rzecz czy

osobę wyobrażamy. Wskazują one na pewną cechę wspólną wielu przedmiotom (białość), na pewne

zdarzenie czy stan rzeczy (płacz, kradzież) albo na pewien stosunek między przedmiotami

(braterstwo),

c. indywidualne – takie nazwy, które służą do oznaczania poszczególnych, tych a nie innych

przedmiotów, nie przypisując przez to danemu przedmiotowi takich czy innych

właściwości wyróżniających go,

d. generalne – takie nazwy, które odnoszą się do wszelkich przedmiotów danego rodzaju

(budynek, krzesło, wydział prawa),

e. zbiorowe / niezbiorowe – to takie nazwy, których desygnatami są nie poszczególne rzeczy,

lecz takie przedmioty, które traktujemy jako agregaty złożone z poszczególnych rzeczy,

f. równoważne – posiadają ten sam zakres (stolica Polski, Warszawa),

g. równoznaczne – posiadają tą samą treść (grzywna i kara pieniężna),

h. proste / złożone.

2. DESYGNAT NAZWY:

Przedmiot, którego dana nazwa jest znakiem.

3. TREŚĆ NAZWY:

Treścią jakiejś nazwy generalnej nazywamy taki zespół cech, na podstawie którego osoba używająca danej

nazwy we właściwy dla danego języka sposób gotowa jest uznać jakiś dowolny przedmiot za desygnat tej

nazwy, jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie, a przy stwierdzeniu braku którejś z nich – odmówić mu

charakteru desygnatu tej nazwy.

a. Cechy konstytutywne - cechy istotne, niezbędne do określenia danego przedmiotu

b. Treść leksykalna - nazwa słownikowa

c. Supozycja – rola znaczeniowa

Rodzaje supozycji:

d. prosta – nazwa taka może być używana w wypowiedzi jako znak dla poszczególnego

przedmiotu tego właśnie rodzaju, jako znak dla określonego desygnatu tej nazwy,

e. formalna – wyraz może być nazwą dla całego gatunku przedmiotów,

f. materialna – użycie jakiegoś wyrazu jako znaku dla niego samego.

4. ZAKRES NAZWY

To klasa wszystkich desygnatów danej nazwy.

Ze względu na to, ile desygnatów obejmuje zakres danej nazwy rozróżniamy nazwy:

a. ogólne – mają więcej niż jeden desygnat (szafa, żołnierz)

b. jednostkowe – mają tylko jeden desygnat (Adam Mickiewicz)

c. puste – wcale nie mają desygnatu (syn bezdzietnej matki)

IV STOSUNKI MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW

1. RODZAJE STOSUNKÓW:

a. zamienności (S = P)

b. podrzędności (S < P)

c. nadrzędności (S > P)

d. krzyżowania się (S / P)

e. wykluczania ( S



P)



sprzeczności (sędzia, nie-sędzia)







przeciwieństwa (słowik, osioł)



V DEFINICJE

Definicja realna – jest to zdanie podające taką charakterystykę pewnego przedmiotu czy też przedmiotów

jakiegoś rodzaju, którą tym i tylko tym przedmiotom można przypisać. Jest wypowiedzią pierwszego stopnia.

Definicja nominalna – jest to wyrażenie w ten czy inny sposób podające informacje o znaczeniu jakiegoś słowa

lub słów.

1. PODZIAŁ DEFINICJI:

a. ze względu na ich zadania:



sprawozdawcza

– wskazuje jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz

w

pewnym języku







projektująca

– ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość, w projektowanym sposobie

mówienia







konstrukcyjna

– jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się

z

dotychczasowym znaczeniem tego wyrazu, gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał







regulująca

– jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się

jednak z dotychczasowym, niedostatecznie określonym, znaczeniem tego wyrazu





b. ze względu na ich budowę:



równościowa

– składa się z definiendum, zwrotu łączącego oraz definiens.







Stylizacja słownikowa

–

pewien wyraz czy wyrażenie ma takie samo znaczenie, jak

wskazywane drugie wyrażenie. Definiendum i definiens są w supozycji materialnej.







Stylizacja semantyczna

– pewien wyraz czy wyrażenie oznacza takie a takie przedmioty

lub odnosi się do takich a takich cech, zdarzeń czy stosunków. Definiendum występuje

w supozycji materialnej.







Stylizacja przedmiotowa

– wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o

cechach

tego, do czego wyraz definiowany się odnosi, albo wymieniając gatunki

przedmiotów, które obejmuje dany rodzaj.



2. WARUNKI POPRAWNOŚCI DEFINICJI:

Błędy w tworzeniu definicji:

a. ignotum per ignotum (nieznane przez nieznane)

b. idem per idem (to samo przez to samo) – błędne koło bezpośrednie

c. błędne koło pośrednie – A=B, B=C, C=A

d. definicja za szeroka – jeżeli zakres definiensa obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do

zakresu definiendum (prokurator to pracownik prokuratury)

e. definicja za wąska – zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących

do zakresu definiendum

f. błąd przesunięcia kategorialnego – zakresy definiensa i definiendum wykluczają się

(wybuch to taka rzecz...)

VI PODZIAŁ LOGICZNY

1. Wyczerpujący podział zakresu nazwy – jeśli każdy z desygnatów nazwy, której zakres dzielimy, może

być zaliczony do jakiegoś wyróżnionego członu podziału.

2. Rozłączny podział zakresu nazwy – jeśli żaden z desygnatów nazwy, której zakres dzielimy, nie może

być zaliczony do dwóch członów podziału naraz.

3. Podział dychotomiczny – podział, który w obrębie zakresu dzielonego wyróżnia klasę

przedmiotów posiadających pewną cechę i klasę przedmiotów, które tej cechy nie posiadają.

4. Podział logiczny naturalny – to taki, przy którym w każdym członie podziału grupują się przedmioty

pod wieloma ważnymi dla nas względami podobne, a niepodobne na ogół do przedmiotów z innego

członu podziału.

5. Podział logiczny sztuczny – to taki, przy którym do jednego członu podziału trafiają przedmioty

podobne pod jakimś jednym tylko względem, a pod wieloma innymi nie podobne do siebie.

6. Klasyfikacja – wielostopniowy podział logiczny

7. Wyróżnianie typów przedmiotów – rozważanie w jakim stopniu przedmioty z pewnego zbioru mają cechy

zbliżone do przedmiotu o interesujących nas cechach.

8. Partycja – wyróżnianie części składowych pewnego przedmiotu

VII ZDANIE

Zdanie w sensie logicznym – wyrażenie jednoznacznie stwierdzające, na gruncie reguł danego języka, iż tak

a tak jest albo że tak a tak nie jest.

Zdarzenie – stan rzeczywistości w danym momencie

Stan rzeczy – stan rzeczywistości w pewnym okresie czasu

Wartość logiczna zdania ma charakter obiektywny.

1. SPOSOBY PRZYDZIELANIA WARTOŚCI:

a. zdania analityczne – prawdziwe ze względu na użycie słów

b. zdania wewnętrznie kontradyktoryczne – fałszywe ze względu na użycie słów

c. zdania syntetyczne – trzeba sprawdzić czy zdanie jest prawdziwe czy fałszywe

Probierz prawdziwości – sprawdzian rzeczywistości, odpowiada na pytanie czy zdanie jest prawdziwe czy

fałszywe

Wypowiedź zdaniowa niezupełna – wyrażenie, które wprawdzie na gruncie danego języka nie jest

zdaniem w sensie logicznym, lecz o tyle spełnia rolę zdania w sensie logicznym, o ile słuchacz zdaje sobie

sprawę z pewnych domyślnych uzupełnień wypowiedzi, pominiętych przez mówiącego. Ze zdaniem łączą

je funkcje stwierdzania rzeczywistości. Potrzebny jest kontekst.

2. FUNKCJE ZDANIOWE:

Funkcje zdaniowe – wyrażenie opisowe charakteryzujące się tym, że zawiera zmienne, same nie

ma wartości logicznej.

Sposoby budowania funkcji:

a. konkretyzacja funkcji

b. kwantyfikowanie funkcji

3. PODZIAŁ ZDAŃ ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ:

a. proste i złożone



złożone (wyróżnia się co najmniej jedno zdanie

proste) o zdanie + zdanie





o zdanie + funktor zdaniotwórczy







proste (wyróżnia się tylko jedno zdanie)



b. złożone



koniunkcyjne (charakteryzują się funktorem „i”)







alternatywne (charakteryzują się funktorem „lub”)







alternatywa rozłączna (charakteryzują się funktorem „albo”)







warunkowe (charakteryzują się wyrażeniem „jeżeli... to...”)







równoważnościowe (charakteryzują się wyrażeniem „zawsze i tylko jeżeli”)







negatywne (charakteryzują się wyrażeniem „nieprawda, że...”)





c. proste



podmiotowo-orzeczeniowe



o podmiot + zwykłe orzeczenie (a ma własność b)



podmiotowo-orzecznikowe





o podmiot + orzeczenie imienne (a jest b)

d. podmiotowo – orzecznikowe



egzystencjalne (stwierdzają o istnieniu, nieistnieniu)







atomiczne (nazwy indywidualne i generalne)







subsumpcyjne (zawieranie się nazw)





e. subsumcyjne



kryterium ilościowe





o ogólne (każde S jest P)

o szczegółowe (niektóre S jest P)



kryterium jakościowe





o twierdzące

o przeczące

4. ODPOWIEDNIKI ZDANIA W NASZEJ ŚWIADOMOŚCI:

a. Wydawanie sądu – żywienie ugruntowanego przeświadczenia, że tak a tak jest czy też tak

a tak nie jest.

b. Przypuszczenie – nie mamy ustalonego przeświadczenia, że tak jest, jak głosi zdanie, lecz

tylko skłonność do przyjmowania, że tak jest.

c. Kłamanie – wypowiadanie zdania wbrew swoim przeświadczeniom

VIII OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA LOGIKI FORMALNEJ

1. DZIAŁY LOGIKI FORMALNEJ:

Logika formalna zajmuje się badaniem związków zachodzących pomiędzy zdaniami. Nie interesuje ją

nic poza treścią.

Działy logiki formalnej:

a. teoria nazw

b. teoria zdań

c.

2. SYMBOLIKA TEORII ZDAŃ:

Zmienna zdaniowa (p, q, r) – jest to znak, pod który można podstawić każde dowolnezdanie. Mogą

być również zdaniami.

Stałe zdaniowe – symbole:



jeżeli ... to



i





lub





albo





zawsze i tylko ... jeżeli





nie; nieprawda, że...

3. FUNKCJE ZDANIOWE:

p



q

implikacja

p



q

koniunkcja

p



q

alternatywa

p



q

alternatywa rozłączna

p



q

równoważność

p



negacja

p

następna

q

następnik