Mechanizm działania leków psychotropowych

background image

Mechanizm działania

leków psychotropowych

Anna Agnieszka Tomczak

background image

Klasyfikacja leków psychotropowych:

 
1.   Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)
2.   Leki przeciwdepresyjne
3.   Leki przeciwlękowe (anksjolityczne)
4.   Leki pobudzające (psychostymulujące)
5.   Leki nootropowe, prokognitywne (geriatryczne)
6.   Leki nasenne (hipnotyczne)
7.   Leki tymoprofilaktyczne (sole litu,
karbamazepina, pochodne kwasu walproinowego)
8.   Leki przeciwparkinsonowskie
9.   Inne leki psychotropowe (disulfiram =Anticol,
chlormetiazol = Heminevrin)
10. Środki psychozotwórcze, psychodysleptyczne lub
halucynogenne.
 
Działnie syndromolityczne mają jedynie dwie
pierwsze grypy w powyższym zestawieniu.

background image

Neuroleptykami nazywa się tradycyjnie leki, które
wpływają swoiście na objawy psychotyczne, usuwając
zespoły przebiegające z omamami i urojeniami (działanie
przeciwwytwórcze, syndromologiczne).
 
 
Nazwę neuroleptyki wprowadzili w 1955 roku Delay i
Deniker dla środków charakteryzujących się tym, że:
  
1.   Działają zobojętniająco bez skutku narkotycznego;
2.   Wpływają na sferę napędu psychoruchowego,
najczęściej uspokajająco w stanach podniecenia, ale także
i aktywizująco w stanach zahamowania;
3.   Powodują cofanie się wielu ostrych i przewlekłych
stanów psychotycznych przebiegających z omamami i
urojeniami (np. w psychozach paranoidalnych);
4.   Mają zdolność neutralizowania objawów
psychopatologicznych, wywołanych przez środki
psychozotwórcze (psychodysleptyczne);
5.   Oddziałują na układ pozapiramidowy (objaw
neuroplegii) i wywołują wiele objawów wegetatywnych
ośrodkowych i obwodowych.

background image

background image

Mechanizm działania
neuroleptyków:
1.   Osłabienie przekaźnictwa
dopaminergicznego DA- (efekt
przeciwwytwórczy)
2.   Osłabienie przekaźnictwa
serotoninergicznego 5-HT-
(zmniejszenie nasilenia objawów
negatywnych)
3.   Działanie adrenolityczne A-
(sedacja)
4.   Działanie przeciwhistaminowe
H- (sedacja)
5.   Działanie
przeciwcholinergiczne Ach- (objawy
niepożądane, wpływ na pamięć)

background image

Receptory DA a działanie
neuroleptyków:
 
Neurony i receptory DA znajdują się
w różnych strukturach mózgu,
głównie w:
 
1.   prążkowiu – układ
nigrostriatalny związany z regulacją
czynności ruchowych
2.   strukturach limbiki i kory –
układ mezolimbiczny i
mezokortykalny, związane z
regulacją czynności emocjonalnych
3.   podwzgórzu – układ lejkowo-
przysadkowy związany z
wydzielaniem niektórych hormonów,
szczególnie prolaktyny

background image

Efekt działania:
1.   limbika – działanie neuroleptyczne
(przeciwpsychotyczne)
2.   prążkowie – objawy niepożądane:
       parkinsonizm polekowy (zespół

hipokinetyczno-hipertoniczny o symptomach
podobnych do choroby Parkinsona)
       późne dyskinezy, pojawiające się po

dłuższym stosowaniu neuroleptyków,
prawdopodobnie wskutek wytworzenia się silnej
nadwrażliwości i zwiększenia liczby
postsynaptycznych receptorów DA.
3.   podwzgórze – objawy niepożądane:
      niedoczynność gruczołu tarczowego

      zaburzenia miesiączkowania

      zaburzenia libido

      mlekotok

      ginekomastia

background image

Różnice w mechanizmach działania leków
przeciwpsychotycznych I i II generacji
 
Leki przeciwpsychotyczne I generacji (klasyczne neuroleptyki)
       DA- (limbika, prążkowie, podwzgórze)

 
Kierunki poszukiwań neuroleptyków II generacji:
 
       zwiększenie selektywnego wpływu leków na struktury

limbiczne; poszukiwanie leków działających na odrębny podtyp
receptora D2 częściej występujący w obrębie limbiki niż
prążkowia
       eliminowanie nadmiernych działań antagonistycznych oraz

niedopuszczenie do wytwarzania się nadwrażliwości receptorów
postsynaptycznych
       wpływ ago-antagonistyczny na receptor D2 (ma to na celu

nie dopuszczenie do nadmiernego wpływu blokującego
przekaźnictwo DA, podtrzymanie czynności neuronu i uwalniania
DA)
       wpływy modulujące przekaźnictwo DA, np. poprzez układ

serotoninergiczny. Szczególne znaczenie ma blokada receptora
5-HT2. Receptory 5-HT2 oprócz innych wpływów mogą działać
hamująco na funkcję układu DA, zablokowanie ich zatem
prowadzi do nasilenia przekaźnictwa DA, a więc do pożądanego
„podtrzymywania” funkcji neuronu na tle blokady
postsynaptycznej wywołanej przez neuroleptyk.

background image

Korzystne cechy kliniczne atypowych
neuroleptyków:
 
 
 
1.   Wyższa skuteczność szczególnie wobec
objawów negatywnych i afektywnych
schizofrenii
2.   Lepsza tolerancja (zwłaszcza brak
wywoływania lub mniejsze nasilenie objawów
pozapiramidowych, które są głównym
czynnikiem stygmatyzującym pacjentów)
3.   Niskie nasilenie negatywnych subiektywnych
reakcji związanych z podawaniem leku
4.   Zwiększenie dyscypliny zażywania leków
5.   Ułatwienie prowadzenia leczenia
pozafarmakologicznego i poprawa jakości życia
chorego
6.   Korzystny wpływ na funkcje poznawcze

background image

Działanie receptorowe wybranych leków neuroleptycznych

Grupa leków

D1

D2

1

5-HT2

H1

M(ACh)

Pochodne fenotiazyny

Chlorpromazyna
Lewomepromazy
na
Trifluopromazyna
Flufenazyna
Tioridazyna
Perfenazyna

(+)
+/0
+
+
+
+/0

++
++
+++
+++
+
+++

+++
++
(+)
+
+++
+

+
+++
+
+
++
+

++
+
+/0
++
+
+/0

++
+/0
(+)
+/0
+
+

Pochodne tioksantenu

Chlorprotiksen
Klopentiksol
Flupentiksol
Piflutiksol

+
+
++
+++

++
+++
+++
++

++
++
+
+

+++
+
+
++

+
+
+/0
+/0

+/0
+/0
+/0
+/0

Pochodne butyrofenonu

Haloperidol
Droperidol

+/0
+/0

++++
++++

+
+

+
++

0
0

0
0

background image

Działanie receptorowe wybranych leków neuroleptycznych
c.d.

Pochodne difenylobutylopiperydyny

Pimozyd
Fluspirylen
Penfluridol

(+)
(+)
(+)

++++
++++
++++

(+)
(+)
+/0

+
++
+/0

(+)
0
0

Pochodne benzamidu

Sulpiryd
Kleboprid
Remoksyprid

(+)
+/0
+

++++
++++
+++

(+)
+/0
+

+/0
+
+

0
0
0

Inne

Klozapina
Risperidon

+
+

+
+

++
0

+++
+++

+
+++

Skala ++++ > +++ > ++ > + > (+) > +/0 > 0

background image

Różne mechanizmy receptorowe związane z działaniem
leków neuroleptycznych

1.

Blokowanie postsynaptycznych
receptorów D1 (tylko w niektórych
wypadkach)

2.

Blokowanie presynaptycznych
receptorów D2, hamujących
uwalnianie DA (znaczenie w
przeciwdziałaniu efektom
pozapiramidowym?)

3.

Blokowanie autoreceptorów (D2?),
hamujących syntezę DA
(znaczenie jak wyżej)

4.

Blokowanie receptora 5-HT2,
hamującego uwalnianie DA
(znaczenie w hamowaniu objawów
pozapiramidowych i w działaniu
na objawy negatywne)

5.

Blokowanie receptora 5-HT3,
uwalniającego DA (efekt
neuroleptyczny)

6.

Działanie blokujące receptory D2
(główny mechanizm działania
neuroleptyków)

7.

Pobudzenie receptora 5-HT1A,
mogącego (?) hamować neuron
DA lub hamować uwalnianie DA.

DADA

T L-DOPA

4

3

1

2

7

6

5

-

-

-

+

-

D2

D2

D1

5HT2

5HT3

5HT1

A

background image

Różne mechanizmy receptorowe związane z działaniem
leków neuroleptycznych

1.

Blokowanie postsynaptycznych
receptorów D1 (tylko w niektórych
wypadkach)

2.

Blokowanie presynaptycznych
receptorów D2, hamujących
uwalnianie DA (znaczenie w
przeciwdziałaniu efektom
pozapiramidowym?)

3.

Blokowanie autoreceptorów (D2?),
hamujących syntezę DA
(znaczenie jak wyżej)

4.

Blokowanie receptora 5-HT2,
hamującego uwalnianie DA
(znaczenie w hamowaniu objawów
pozapiramidowych i w działaniu
na objawy negatywne)

5.

Blokowanie receptora 5-HT3,
uwalniającego DA (efekt
neuroleptyczny)

6.

Działanie blokujące receptory D2
(główny mechanizm działania
neuroleptyków)

7.

Pobudzenie receptora 5-HT1A,
mogącego (?) hamować neuron
DA lub hamować uwalnianie DA.

DADA

T L-DOPA

4

3

1

2

7

6

5

-

-

-

+

-

D2

D2

D1

5HT2

5HT3

5HT1

A

background image

Wpływ synaptyczny i
receptorowy
wywoływany przez
neuroleptyki

Interpretacja
farmakologiczna

Znaczenie kliniczne

Blokowanie receptora
D2 postsynaptyczny

Zahamowanie
głównych działań DA
w oun

Efekt przeciwpsychotyczny oraz
objawy niepożądane (objawy
pozapiramidowe, wzrost poziomu
prolaktyny, przyrost masy ciała,
dyskinezy)
działanie przeciwwymiotne (?)

D2 presynaptyczny

Nasilenie uwalniania
DA

Osłabienie efektów
pozapiramidowych

D1

Zahamowanie
głównych działań DA
w oun

Wspomaganie działania przez
mechanizm blokady D2 (?)

1 adrenergiczny

Zahamowanie
ośrodkowych
wpływów NA

Efekt sedatywny, wpływ na pamięć
(?), wspomaganie efektu
neuroleptycznego (?), hipotonia
ortostatyczna, zaburzenia ejakulacji,
wzrost apetytu

5-HT2

Zahamowanie
niektórych wpływów
5-HT, interakcje z
układem DA

Wpływ na objawy negatywne,
osłabienie wpływów
pozapiramidowych, działanie
anksjolityczne i przeciwdepresyjne

5-HT3

Interakcje z układem
DA (hamowanie
uwalniania DA)

Wspomaganie efektu
przeciwpsychotycznego,
działanie przeciwwymiotne

background image

Wpływ synaptyczny i
receptorowy
wywoływany przez
neuroleptyki

Interpretacja
farmakologiczna

Znaczenie kliniczne

Blokowanie receptora c.d.
Muskarynowy
(cholinergiczny M)

Interakcje
cholinergiczno-
dopaminergiczne

Działanie chroniące przed
parkinsonizmem, ostrymi
dyskinezami, i akatyzją, nasilające
natomiast późne dyskinezy,
działanie niepożądane (objawy
atropinowe: suchość w ustach,
zamazane widzenie, zaparcia,
retencja moczu, zaburzenia
świadomości),
wpływ na pamięć

Aktywacja receptora lub układu
5-HT1A

Interakcje z układem
DA

Wspomaganie efektu
przeciwpsychotycznego

Układ GABA

Interakcje z układem
DA

Wspomaganie efektu
przeciwpsychotycznego,
osłabienie hiperkinez, efekt
sedatywny, wspomaganie
działania neuroleptycznego

Układ opioidowy

Interakcje z układem
DA

(?)

background image

Klasyfikacja leków przeciwdepresyjnych i innych leków
stosowanych w terapii depresji

Kryterium klasyfikacji

Częściej stosowane leki

Budowa chemiczna
Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

amitryptylina, dezipramina, doksepina,
imipramina, klomipramina

Leki o innej budowie (heterocykliczne)

maprotylina, mianseryna, moklobemid,
fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna,
sertralina

Profil psychotropowy
Wpływ przeciwdepresyjny, anksjolityczny
i sedatywny

doksepina, trimipramina

Wpływ przeciwdepresyjny,
zrównoważone działanie sedatywne i
„odhamowujące”

amitryptylina, imipramina,
klomipramina, moklobemid, fluoksetyna,
fluwoksamina

Wpływ przeciwdepresyjny,
„odhamowujący”

dezipramina, nortryptylina, protryptylina

background image

Klasyfikacja leków przeciwdepresyjnych i innych leków
stosowanych w terapii depresji c.d.

Kryterium klasyfikacji

Częściej stosowane leki

Mechanizm działania
Nieselektywne inhibitory wychwytu NA i
5-HT

amitryptylina, dezipramina, doksepina,
imipramina, klomipramina

Selektywne inhibitory wychwytu NA i 5-
HT

wenlafaksyna

Selektywne inhibitory wychwytu DA

bupropion, nomifenzyna

Selektywne inhibitory wychwytu 5-HT

citalopram, fluoksetyna, fluwoksamina,
paroksetyna, sertralina

Leki wywierające bezpośredni wpływ na
receptory

mianseryna, wiloksazyna

Inhibitory MAO nieselektywne

fenelzyna, izokarboksazyd,
tranylcypromina

Inhibitory MAO-A selektywne,
odwracalne

moklobemid

Leki normotymiczne

węglan litu, karbamazepina

Niektóre neuroleptyki

Lewomepromazyna, chlorprotiksen,
sulpiryd, flupentiksol

background image

Selektywnośc inhibitorów 5HT /
NA in vitro

citalopram

sertalina

paroksetyna

fluvoksamina

fluoksetyna

venlafaksyna

klomipramina

amitryptylina

imipramina

nortryptylina

dezipramina

reboksetyna

maprotylina

Bech 1999

5HT

NA

background image

Selektywne inhibitory wychwytu
zwrotnego serotoniny (SSRIs; SI-5-
HT):

Citalopram (CITAL)

Sertralina (ASENTRA)

Paroksetyna (SEROXAT)

Fluwoksamina (FEVARIN)

Fluoksetyna (BIOXETIN,
SERONIL)

background image

Mechanizm wpływu leków przeciwdepresyjnych na układ
serotoninergiczny

1.

Górna synapsa przedstawia
stan charakterystyczny dla
depresji: nadaktywność
autoreceptorów hamujących 5-
HT1A i 5-HT1B oraz
niedoczynność przekaźnictwa
serotoninergicznego

2.

Dolna synapsa przedstawia
stan po zastosowaniu leczenia:
zmniejszenie gęstości
receptorów 5-HT1A i 5-HT1B w
neuronach serotoninergicznych
(5-HT), prowadzące do
nasilenia bioelektrycznej
aktywności neuronu i
wzmożonego uwalniania
neuroprzekaźnika. Jednoczesne
zmiany w receptorach
postsynaptycznych, a
zwłaszcza wzrost gęstości
receptorów postsynaptycznych
5-HT1A i spadek liczby i
oddziaływań receptorów 5-HT2
prowadzą do ukierunkowania
neurotransmisji
serotoninergicznej poprzez
postsynaptyczne receptory 5-
HT1A.

5-HT1A

5-

HT

5-HT1B

5-HT


LEKI

*

*

*

*

5-HT1A

5-HT3

5-HT2

RAPHE

Hippocamp

us

*

*

*

••

••

*

*

*

*

*

background image

Mechanizm wpływu leków przeciwdepresyjnych na układ
noradrenergiczny

1.

Górna synapsa przedstawia
stan charakterystyczny dla
depresji: nadaktywność
autoreceptorów
hamujących 2 oraz

niedoczynność
przekaźnictwa
noradrenergicznego

2.

Dolna synapsa przedstawia
stan po zastosowaniu
leczenia: spadek gęstości
(liczby) receptorów 2 w

neuronach
noradrenergicznych (NA)
prowadzi do nasilenia
aktywności bioelektrycznej
i wzmożenia uwalniania
neuroprzekaźnika.
Jednoczesny wzrost liczby
receptorów
postsynaptycznych 1

kieruje neuroprzekaźnictwo
poprzez te aktywujące
kanały receptorowe.

2

NA

5-HT


LEKI

*

*

*

1

Locus

coeruleus

*

*

*

••

••

2

background image

background image

background image

background image

.

Koncepcja działania leków przeciwdepresyjnych
związana z procesem neuroprzekaźnictwa w
strukturach limbicznych.

Leki te modulują przekaźnictwo w układach związanych z
regulacją procesów behawioralnych (aktywacja ruchowa i
emocjonalna), nasilają oddziaływania aktywujące i
zmniejszając oddziaływania hamujące.
Działania te dotyczą przynajmniej czterech grup
neuronów – katecholaminergicznych (DA i NA) oraz 5-HT
(docierających do układu limbicznego z pnia mózgu) oraz
neuronów gabaergicznych

Pień mózgu Układ limbiczny

DA
NA

GABA

5-HT

background image

Cechy TLPD i atypowych leków przeciwdepresyjnych, wpływ na
wychwyt amin i układy receptorowe (wg Cervo, Samanin, 1987)

Leki

Wychwyt monoamin

Powinowactwo do receptorów

NA

5-HT

DA

1

2

H1

M

D2

TLPD
amitryptylina
nortryptylina
imipramina
klomipramina
doksepina
dezipramina

(+)
++
+

+

++

+++

++

(+)

+

+++

+

0

0
0
0
0
0
0

++

+

+

++

++

++

+

(+)
0
0
0
0
0

++

+

+

+

+

++

+

0

++

++

++

++

++

++

+

0/+
0/+
0
+
0
0/+

Atypowe – SI-5-HT
fluoksetyna
fluwoksamina
paroksetyna
Sertralina

0
0
(+)
0

+++

+++

+

+++

+

+++

+

0
0
(+)
0

0
0
0
0

0
0
0
0

0
0
(+)
0

0
0
(+)
0

0
0
(+)
0

Atypowe – inne
maprotylina
mianseryna
nomifenzyna
bupropion
Moklobemid

0
0
0
(+)
0

+++
0
0
0
0

0
0

++

++

0

0
++
0
0
0

0
++
(+)
0
0

0
+++
0
0
0

0
0
0
0
0

0
0
(+)
0
0

background image

Leki anksjolityczne

Jest to grupa leków psychotropowych, które działając pośrednio na

neuroprzekaźnictwo impulsów nerwowych w oun powodują zmniejszenie

nasilenia

lęku, napięcia emocjonalnego oraz objawów somatycznych towarzyszących tym
stanom.
Uwzględniając kryteria chemiczne leki te można podzielić na dwie grupy:

Pochodne benzodwuazepiny

Leki o innej budowie chemicznej

Stosuje się też podział:

Leki działające poprzez receptor benzodiazepinowy

Leki działające poprzez inny mechanizm

Dotychczas opisano ok.. 2000 leków spełniających te kryteria z czego

większość to pochodne benzodiazepiny. W lecznictwie zastosowanie znalazło
kilkadziesiąt. Stosowane są przeważnie doustnie. Podanie domięśniowe
nieznacznie tylko poprawia ich dostępność biologiczną. Metabolity (szczególnie
benzodiazepin) wykazują niekiedy większą aktywność biologiczną niż ich

cząsteczki

macierzyste.

background image

Mechanizm działania BDA

Podstawowy mechanizm działania tej grupy wiąże się z wpływem na
przekaźnictwo gabaergiczne, nie jest to jednak działanie bezpośrednie,
lecz związane ze swoistymi receptorami, tzw. receptorami
benzodiazepinowymi(RBDA)

RBDA wchodzi w skład większego kompleksu receptorowego, którego
elementem wykonawczym jest kanał Cl, a w jego składzie występują
także receptor gabaergiczny (typu GABA-A) i inne białka, wiążące
m.in.. Pikrotoksynę (antagonistę kanału chlorowego) oraz barbiturany.

Działanie BDA polega na zwiększeniu powinowactwa GABA do
receptora, prawdopodobnie wskutek „odsłonięcia” miejsca
rozpoznającego.

Nasilają receptorowe działanie GABA i prowadzą do wzmożonego
wnikania jonów CL do wnętrza neuronów, hiperpolaryzacji neuronów i
w rezultacie do efektu hamującego w różnych układach neuronalnych.

background image

Leki normotymiczne

Leki o działaniu głównie antymaniakalnym
i zapobiegającym nawrotom choroby
afektywnej dwubiegunowej, częściowo
antydepresyjnym

Do najczęściej stosowanych zaliczają się:

– Sole litu
– Pochodne kwasu walproinowego
– karbamazepina

background image

background image

Sole litu

Głównie węglan

Dawki terapeutyczne: 0.5-1.0 (1.2)

mEq/l

Wąski indeks terapeutyczny

Konieczność monitorowania stężenia w

surowicy

Monitorowanie funkcji tarczycy i nerek

Ryzyko wpływu teratogennego

background image

background image

Walproiniany

Różne pochodne kwasu
walproinowego

Bezpieczne

Lepsza współpraca

Przeciwskazania: dysfunkcja
wątroby

background image

background image

background image

Karbamazepina

Szczególnie u pacjentów
agresywnych

Monitorowanie RBC

Przyspiesza metabolizm
innych leków
psychotropowych

background image

Leki przeciwparkinsonowskie

Biperiden (Akineton)

Prydynol (Pridinol)

Triheksyfenidyl (Parkopan)

background image

Leki nootropowe i preparaty o zbliżonym
działaniu

Piracetam (Nootropil)

Pirytynol (Enerbol)

Meklofenoksat (Centrophenoxin)

Winkamina (Devinkan)

Naftydrofuryl (Dusodril)

Deanol (Bimanol)

Kwas asparginowy (Acespargin)

Cholina (Gliatilin)

Takryna (Cognex)

Donepezil (Aricept)

Riwastigmina (Exelon)


Document Outline


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Farmakologia ogólna Molekularne mechanizmy działania leków
FARMAKOLOGIA, 00 Mechanizm działania leków
mechanizmy działania leków, Farmakologia
Mechanizmy działania leków psychotropowych
Mechanizm działania środków psychoaktywnych
Serotonina a działanie leków psychotropowych
Rola serotoniny w patomechanizmie chorób psychicznych oraz w działaniu leków psychotropowych
Czy nowsze badania nad patomechanizmem stresu i depresji zmienią poglądy na mechanizm działania lekó
Uwagi na temat mechanizmów działania leków przeciwdepresyjnych porównanie leków klasycznych z lekami
Polimorfizm enzymów, receptorów i innych białek biorących udział w mechanizmie działania leków
3 TOKSYCZNOŚĆ, MECHANIZMY DZIAŁANIA I?WKOWANIE LEKÓW
Psychotropowe działanie leków przeciwpadaczkowych, Anastezjologia, Farmakologia
5 MECHANIZM CHEMICZNY DZIAŁANIA LEKÓW
Mechanizm działania i farmakologia nowych leków z grupy inhibitorów monoaminooksydazy
4 Podstawowe pojęcia i zagadnienia związane z działaniem leków
Nauka o lekach Działanie leków na organizm

więcej podobnych podstron