Mechanizm działania

leków psychotropowych

Anna Agnieszka Tomczak

Klasyfikacja leków psychotropowych:

1.   Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)
2.   Leki przeciwdepresyjne
3.   Leki przeciwlękowe (anksjolityczne)
4.   Leki pobudzające (psychostymulujące)
5.   Leki nootropowe, prokognitywne (geriatryczne)
6.   Leki nasenne (hipnotyczne)
7.   Leki tymoprofilaktyczne (sole litu,
karbamazepina, pochodne kwasu walproinowego)
8.   Leki przeciwparkinsonowskie
9.   Inne leki psychotropowe (disulfiram =Anticol,
chlormetiazol = Heminevrin)
10. Środki psychozotwórcze, psychodysleptyczne lub
halucynogenne.

Działnie syndromolityczne mają jedynie dwie
pierwsze grypy w powyższym zestawieniu.

Neuroleptykami nazywa się tradycyjnie leki, które
wpływają swoiście na objawy psychotyczne, usuwając
zespoły przebiegające z omamami i urojeniami (działanie
przeciwwytwórcze, syndromologiczne).

Nazwę neuroleptyki wprowadzili w 1955 roku Delay i
Deniker dla środków charakteryzujących się tym, że:

1.   Działają zobojętniająco bez skutku narkotycznego;
2.   Wpływają na sferę napędu psychoruchowego,
najczęściej uspokajająco w stanach podniecenia, ale także
i aktywizująco w stanach zahamowania;
3.   Powodują cofanie się wielu ostrych i przewlekłych
stanów psychotycznych przebiegających z omamami i
urojeniami (np. w psychozach paranoidalnych);
4.   Mają zdolność neutralizowania objawów
psychopatologicznych, wywołanych przez środki
psychozotwórcze (psychodysleptyczne);
5.   Oddziałują na układ pozapiramidowy (objaw
neuroplegii) i wywołują wiele objawów wegetatywnych
ośrodkowych i obwodowych.

Mechanizm działania
neuroleptyków:
1.   Osłabienie przekaźnictwa
dopaminergicznego DA- (efekt
przeciwwytwórczy)
2.   Osłabienie przekaźnictwa
serotoninergicznego 5-HT-
(zmniejszenie nasilenia objawów
negatywnych)
3.   Działanie adrenolityczne A-
(sedacja)
4.   Działanie przeciwhistaminowe
H- (sedacja)
5.   Działanie
przeciwcholinergiczne Ach- (objawy
niepożądane, wpływ na pamięć)

Receptory DA a działanie
neuroleptyków:

Neurony i receptory DA znajdują się
w różnych strukturach mózgu,
głównie w:

1.   prążkowiu – układ
nigrostriatalny związany z regulacją
czynności ruchowych
2.   strukturach limbiki i kory –
układ mezolimbiczny i
mezokortykalny, związane z
regulacją czynności emocjonalnych
3.   podwzgórzu – układ lejkowo-
przysadkowy związany z
wydzielaniem niektórych hormonów,
szczególnie prolaktyny

Efekt działania:
1.   limbika – działanie neuroleptyczne
(przeciwpsychotyczne)
2.   prążkowie – objawy niepożądane:
       parkinsonizm polekowy (zespół

hipokinetyczno-hipertoniczny o symptomach
podobnych do choroby Parkinsona)
 późne dyskinezy, pojawiające się po

dłuższym stosowaniu neuroleptyków,
prawdopodobnie wskutek wytworzenia się silnej
nadwrażliwości i zwiększenia liczby
postsynaptycznych receptorów DA.
3. podwzgórze – objawy niepożądane:
 niedoczynność gruczołu tarczowego

 zaburzenia miesiączkowania

 zaburzenia libido

 mlekotok

 ginekomastia

Różnice w mechanizmach działania leków
przeciwpsychotycznych I i II generacji

Leki przeciwpsychotyczne I generacji (klasyczne neuroleptyki)
 DA- (limbika, prążkowie, podwzgórze)

Kierunki poszukiwań neuroleptyków II generacji:

 zwiększenie selektywnego wpływu leków na struktury

limbiczne; poszukiwanie leków działających na odrębny podtyp
receptora D2 częściej występujący w obrębie limbiki niż
prążkowia
 eliminowanie nadmiernych działań antagonistycznych oraz

niedopuszczenie do wytwarzania się nadwrażliwości receptorów
postsynaptycznych
 wpływ ago-antagonistyczny na receptor D2 (ma to na celu

nie dopuszczenie do nadmiernego wpływu blokującego
przekaźnictwo DA, podtrzymanie czynności neuronu i uwalniania
DA)
 wpływy modulujące przekaźnictwo DA, np. poprzez układ

serotoninergiczny. Szczególne znaczenie ma blokada receptora
5-HT2. Receptory 5-HT2 oprócz innych wpływów mogą działać
hamująco na funkcję układu DA, zablokowanie ich zatem
prowadzi do nasilenia przekaźnictwa DA, a więc do pożądanego
„podtrzymywania” funkcji neuronu na tle blokady
postsynaptycznej wywołanej przez neuroleptyk.

Korzystne cechy kliniczne atypowych
neuroleptyków:

1.   Wyższa skuteczność szczególnie wobec
objawów negatywnych i afektywnych
schizofrenii
2.   Lepsza tolerancja (zwłaszcza brak
wywoływania lub mniejsze nasilenie objawów
pozapiramidowych, które są głównym
czynnikiem stygmatyzującym pacjentów)
3.   Niskie nasilenie negatywnych subiektywnych
reakcji związanych z podawaniem leku
4.   Zwiększenie dyscypliny zażywania leków
5.   Ułatwienie prowadzenia leczenia
pozafarmakologicznego i poprawa jakości życia
chorego
6.   Korzystny wpływ na funkcje poznawcze

Działanie receptorowe wybranych leków neuroleptycznych

Grupa leków

1

5-HT2

M(ACh)

Pochodne fenotiazyny

Chlorpromazyna
Lewomepromazy
na
Trifluopromazyna
Flufenazyna
Tioridazyna
Perfenazyna

(+)
+/0
+
+
+
+/0

++
++
+++
+++
+
+++

+++
++
(+)
+
+++
+

+
+++
+
+
++
+

++
+
+/0
++
+
+/0

++
+/0
(+)
+/0
+
+

Pochodne tioksantenu

Chlorprotiksen
Klopentiksol
Flupentiksol
Piflutiksol

+
+
++
+++

++
+++
+++
++

++
++
+
+

+++
+
+
++

+
+
+/0
+/0

+/0
+/0
+/0
+/0

Pochodne butyrofenonu

Haloperidol
Droperidol

+/0
+/0

++++
++++

+
+

+
++

0
0

Działanie receptorowe wybranych leków neuroleptycznych
c.d.

Pochodne difenylobutylopiperydyny

Pimozyd
Fluspirylen
Penfluridol

(+)
(+)
(+)

++++
++++
++++

(+)
(+)
+/0

+
++
+/0

(+)
0
0

Pochodne benzamidu

Sulpiryd
Kleboprid
Remoksyprid

(+)
+/0
+

++++
++++
+++

(+)
+/0
+

+/0
+
+

0
0
0

Inne

Klozapina
Risperidon

+
+

++
0

+++
+++

+
+++

Skala ++++ > +++ > ++ > + > (+) > +/0 > 0

Różne mechanizmy receptorowe związane z działaniem
leków neuroleptycznych

Blokowanie postsynaptycznych
receptorów D1 (tylko w niektórych
wypadkach)

Blokowanie presynaptycznych
receptorów D2, hamujących
uwalnianie DA (znaczenie w
przeciwdziałaniu efektom
pozapiramidowym?)

Blokowanie autoreceptorów (D2?),
hamujących syntezę DA
(znaczenie jak wyżej)

Blokowanie receptora 5-HT2,
hamującego uwalnianie DA
(znaczenie w hamowaniu objawów
pozapiramidowych i w działaniu
na objawy negatywne)

Blokowanie receptora 5-HT3,
uwalniającego DA (efekt
neuroleptyczny)

Działanie blokujące receptory D2
(główny mechanizm działania
neuroleptyków)

Pobudzenie receptora 5-HT1A,
mogącego (?) hamować neuron
DA lub hamować uwalnianie DA.

DADA

T L-DOPA

5HT2

5HT3

5HT1