Audyt a kontrola

dr
Konrad.STAŃCZYK

Audyt wewnętrzny i zewnętrzny

ZAGADNIENIA

1.

ISTOTA KONTROLI

2.

KONTROLA FINANSOWA – UJĘCIE TRADYCYJNE

3.

KONTROLA FINANSOWA- UJĘCIE WSPÓŁCZESNE

4.

AUDYT (WEWNĘTRZNY – ZEWNĘTRZNY)

5.

KONTROLA I AUDYT – UJĘCIE SYSTEMOWE

ZAŁOŻENIA



Znaczenie słowa audyt jest tożsame ze słowem

kontrola

w znaczeniu funkcjonalnym.



Kontrola w znaczeniu funkcjonalnym (ang. audit)

oznacza badanie lub przegląd polegający na

ustaleniu stanu faktycznego, porównaniu go ze

stanem wymaganym/pożądanym oraz dokonanie

jego oceny.

* GLOSARIUSZ TERMINÓW DOTYCZĄCYCH KONTROLI I AUDYTU W ADMINISTRACJI

PUBLICZNEJ

KONTROLA W UJĘCIU FUNKCJONALNYM



Rozpatrywana w następujących aspektach:



podmiotu przeprowadzającego (wewnętrzna,

zewnętrzna),



czasu przeprowadzenia (kontrola ex ante,

kontrola ex post, kontrola w trakcie),



badanego obszaru (kontrola finansowa,

kontrola wykonania zadań).

* GLOSARIUSZ TERMINÓW DOTYCZĄCYCH KONTROLI I AUDYTU W ADMINISTRACJI

PUBLICZNEJ

KONTROLA - AUDYT



Współczesny audyt wewnętrzny jawi się jako
funkcja szersza w stosunku do kontroli,
obejmująca

nie

tylko

sprawdzanie

i

ocenianie (co jest domeną funkcji kontroli),
lecz także zawierająca elementy doradztwa i
wspomagania

kierownika

jednostki

organizacyjnej

w

zakresie

ustalenia

całokształtu stanu tej jednostki pod względem
gospodarowania finansami publicznymi.

ISTOTA KONTROLI



Kontrola to porównanie stanu faktycznego ze
stanem wymaganym, rozpatrywanie czegoś;
dochodzenie czegoś, wnikanie, wgląd w coś;
nadzór nad czymś.

Słownik języka polskiego



Zjawisko kontroli występuje w każdym rozsądnie
zorganizowanym działaniu zarówno jednostki
ludzkiej, jak większych zbiorowości, do których
w szczególności należy społeczeństwo i
państwo.

Etapy procesu kontrolowania

2

2

Mierzenie

wyników

1

1

Ustalenie

norm

3

3

Porównanie

wyników

z normami

4

4

Ocena wyników

działania

(reakcja)

utrzymanie

status quo

utrzymanie

status quo

korekta

odchyleń

korekta

odchyleń

zmiana

norm

zmiana

norm

Model tradycyjny cyklu zarządzania

PLANOWANIE

OO

RG

A

NIZ

OW

AN

IE

KO

NT

RO

LA

MOTYWOWANIE

Model współczesny cyklu zarządzania

Formułowa

nie celu

Formułowa

nie celu

Planowan

ie

Planowan

ie

Pozyskiwa

nie

zasobów

Pozyskiwa

nie

zasobów

Realizacja

Realizacja

KONTROLA

KONTROLA

• W modelu współczesnym kontrola stanowi

pomost między różnymi funkcjami zarządzania,
co jest wynikiem akceptacji zasady sprzężenia
zwrotnego w zarządzaniu

.

KONTROLA WEWNĘTRZNA



Z punktu widzenia kryterium wykonawców
kontroli (sił i środków potrzebnych do jej
wykonania) wyróżniamy wykonawców kontroli
wewnętrznej i zewnętrznej.



Kontrolę wewnętrzną przeprowadza się siłami
i środkami danego podmiotu.



To kontrola stanowiąca pewien przemyślany
i zorganizowany system działania.

KONTROLA WEWNĘTRZNA



Kontrola

działająca

wewnątrz

jednostki

powinna stanowić swego rodzaju system
wczesnego

ostrzegania

i

bezzwłocznie

sygnalizować

stwierdzone

zagrożenia,

naruszenia przepisów i zaniedbania zasad
nadzoru

i

kontroli,

niegospodarności,

ewentualnie straty i nadużycia.



Kontrola wewnętrzna, to kontrola ekonomiczna
sprawowana

przez

samą

jednostkę

gospodarczą, przez jej własnych pracowników,
kierowników, czy inne osoby funkcyjne.

Dobrze funkcjonujący system

kontroli wewnętrznej powinien:

1.

W sposób zorganizowany, a nie przypadkowy
i zaimprowizowany, szczególnie poprzez
powiązania z rachunkowością i strukturą
organizacyjną

jednostki

działać

profilaktycznie;

2.

Skutecznie

zapobiegać

powstawaniu

wszelkiego

rodzaju

nieprawidłowości

(niegospodarności), marnotrawstwa, a przede
wszystkim korupcji, kradzieży, defraudacji
itd., zniechęcać potencjalnych sprawców, ale i
ujawniać niewykorzystane rezerwy;

Dobrze funkcjonujący system

kontroli wewnętrznej powinien:

3.

Bezzwłocznie

eliminować

wszelkie

nieprawidłowości, które mimo prowadzonych
działań

zapobiegawczych

mogą

powstać

(wystąpić) i – jak potwierdza praktyka –
występują;

4.

Powodować

konsekwentne

i

stanowcze

egzekwowanie utraconego mienia oraz
wnioskować

o

pociąganie

do

odpowiedzialności osoby fizyczne i prawne,
które spowodowały określone nieprawidłowości
(nadużycia itp.);

Dobrze funkcjonujący system

kontroli wewnętrznej powinien:

5.

Oceniać

poprawność

i

skuteczność

funkcjonowania rozwiązań systemowych
(finansowo-gospodarczych, organizacyjnych,
prawnych, informatycznych i innych).
W zależności

od

wyników

kontroli

proponować

ich

doskonalenie

lub

opracowanie

nowych,

które

zapewnią

bieżącą efektywną działalność określonych

podmiotów

gospodarczych

oraz

perspektywiczny ich rozwój, stosownie do

potrzeb gospodarki rynkowej.

System kontroli

wewnętrznej

1.

Nadzór sprawowany przez kierownika;

2.

Samokontrola realizowana przez całą
obsadę personalna jednostki;

3.

Kontrola funkcjonalna realizowana
przez szefów, kierowników wszystkich
komórek funkcjonalnych, np. sztabu,
logistyki,

infrastruktury,

kadr,

księgowości;

System kontroli

wewnętrznej

4.

Kontrola sprawowana przez głównego

księgowego, którą można zaliczyć do kontroli

funkcjonalnej. Ma ona z mocy ustawy, a nie

tylko uregulowań wewnętrznych, szerokie

uprawnienia kontrolne (kontrola wstępna,

następna,

bieżąca),

prawo

odmowy,

w szczególnych

przypadkach,

podpisania

dokumentu albo zwrotu celem ponownego

sprawdzenia i należytego udokumentowania;

5.

Kontrola

samorządowo-społeczna

sprawowana między innymi przez związki

zawodowe.

Kontrola finansowa



Kontrola

finansowa,

to

kontrola

działalności finansowej oraz jej wyników.



Ponieważ przychody i wydatki powodują lub
są następstwem ściśle określonych operacji
gospodarczych, to i przedmiotem tej kontroli
jest cała działalność gospodarcza.



W trakcie kontroli finansowej podlega
badaniu

dokumentacja

finansowa,

prowadzona księgowość i
sprawozdawczość

jako

utrwalony

stan

określonej rzeczywistości finansowej.

Podstawowym celem kontroli finansowej
jest dostarczanie informacji o:



efektywności

i

wydajności

prowadzonych działań,



wiarygodności

sprawozdawczości

finansowej,



zgodności z prawem.

Kontrola finansowa

Kontrola finansowa obejmuje:

1.

Operacje finansowe rozumiane dynamicznie,
jako przekazywanie (przenoszenie, przelewanie)
pieniędzy oraz rozumiane statycznie, jako
zasoby przechowywanych pieniędzy;

2.

Wpływy i wydatki oraz odpowiadające im
operacje materialne (nabywanie, zużytkowanie,
zbywanie

materiałów,

narzędzi,

maszyn,

budowli itp.), a także wynik tych operacji.

Kontrola finansowa

System kontroli finansów

publicznych w Polsce

SYSTEM

KONTROLI

Kontrola

społeczna

(wybory,

referendum,

media)

Kontrola

profesjonalna

(zawodowa)

Kontrola

zewnętrzna

Kontrola

wewnętrzna

Główny

księgowy

(skarbnik)

Audyt

wewnętrzny

Komisja

rewizyjna

Inspekcja

Ministra

Finansów

1.Parlamentarna i prezydencka
2.Finansowa NIK
3.Gospodarki finansowej
4.Skarbowa
5.Podatkowa
6.Celna i dewizowa
7.Sądowa i Quasi sądowa

Zgodnie z ustawą o finansach
publicznych

kontrola finansowa w jednostkach sektora finansów

publicznych

dotyczy

procesów

związanych

z

gromadzeniem i rozdysponowaniem

środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem i

obejmuje:



Przeprowadzenie wstępnej oceny celowości zaciągania

zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków,



Badanie i porównanie stanu faktycznego ze stanem

wymaganym, w zakresie dotyczącym procesów pobierania

i gromadzenia środków

publicznych, zaciągania zobowiązań finansowych i

dokonywania

wydatków

ze

środków

publicznych,

udzielania zamówień publicznych oraz zwrotu środków

publicznych,



Prowadzenie gospodarki finansowej oraz stosowanie

procedur dotyczących procesów.



Kontrola

finansowa

stanowi

więc

system

zapewnienia

prawidłowego

funkcjonowania

jednostki, a nie jedynie procedury weryfikacji
i kontroli dokumentów finansowo-księgowych,
na co wskazywałoby potoczne rozumienie jej nazwy.



,,kontrolę finansową (system kontroli finansowej)
w jednostkach sektora finansów
publicznych można określić jako część systemu
kontroli

wewnętrznej,

dotyczącą

procesów

związanych z gromadzeniem i
rozdysponowaniem środków

publicznych

oraz

gospodarowaniem mieniem”

* Standardy kontroli finansowej w jednostkach sektora finansów

publicznych

Kontrola finansowa

Audyt-kontrola



Kontrola finansowa i audyt wewnętrzny–
generalnie wpasowują się w ramy kontroli
wewnętrznej.



Równocześnie

od

strony

treści

funkcjonalnych audyt nie sprowadza się
jedynie do roli ogniwa kontrolnego i sięga
dalej niż tylko sprawdzanie i
ocenianie różnych przejawów działalności
danej jednostki organizacyjnej.

Audyt wewnętrzny



Audyt wewnętrzny jest istotnym uzupełnieniem
systemu kontroli wewnętrznej w tym sensie, że
rozszerza ten system o mechanizm monitorujący
i doradczy, służący kierownikowi jednostki
organizacyjnej sektora finansów publicznych,
a pozwalający na ocenę i diagnozę
całokształtu procesów (i stanów) zachodzących w
tej jednostce, przede wszystkim w płaszczyźnie
gospodarowania środkami publicznymi, ale także
w sferze organizacyjnej, kadrowej czy też np. w
odniesieniu

do

funkcjonowania

kontroli

wewnętrznej i procedur z nią związanych.

Audyt wewnętrzny i zewnętrzny

Audyt wewnętrzny

w polskim sektorze

finansów publicznych

dr

Konrad.STAŃCZY
K

ZAŁOŻENIA



Audyt wewnętrzny w polskim sektorze finansów

publicznych

jest

rezultatem

poszukiwań

sposobów

na

wzmocnienie

kontroli

wewnętrznej uznanej za nieefektywną oraz

wywieranych coraz mocniejszych nacisków

niektórych

instytucji

UE,

dążących

do

zdyscyplinowanego gospodarowania środkami

finansowymi (zwłaszcza środkami unijnymi).

Audyt wewnętrzny



Ustawa z dnia 26 listopada

1998 r.

o finansach publicznych



Audyt systemu



Ocena systemu gromadzenia
środków publicznych
i dysponowania nimi oraz
gospodarowania mieniem.



Audyt działalności



Ocena efektywności i
gospodarności zarządzania
finansowego.



Audyt finansowy



Badanie dowodów księgowych
oraz zapisów w księgach
rachunkowych.



Ustawa z dnia 30 czerwca

2005 r.

o finansach publicznych



Audyt zgodności



Zgodność prowadzonej

działalności z przepisami prawa

oraz obowiązującymi w jednostce

procedurami wewnętrznymi.



Audyt działalności



Efektywność i gospodarność

podejmowanych działań w

zakresie systemów zarządzania i

kontroli.



Audyt finansowy



Wiarygodność sprawozdania

finansowego oraz sprawozdania

z wykonania budżetu.

CEL WPROWADZENIA AUDYTU



Podstawowym celem leżącym u podstaw powołania
instytucji audytu wewnętrznego jest dążenie do
wysokiej jakości funkcjonowania jednostek sektora
finansów publicznych, poprzez usprawnianie procesów
zarządzania, stymulowanie stałego podnoszenia tej
jakości, w drodze wspierania działań kierownictwa, w
tym wzrostu efektywności kontroli wewnętrznej,
sprawności administracji publicznej, oszczędnego,
efektywnego zarządzania oraz obniżenia kosztów
działania, eliminacji marnotrawstwa.

audytem wewnętrznym jest ogół działań

obejmujących:



Niezależne badanie systemów zarządzania

i kontroli w jednostce, w tym

procedur kontroli

finansowej, w wyniku

której

kierownik jednostki

uzyskuje

obiektywną i niezależną ocenę adekwatności,
efektywności

i

skuteczności

tych

systemów;



Czynności doradcze, w tym składanie
wniosków,

.

mające na celu usprawnienie

funkcjonowania

jednostki.

Audyt wewnętrzny



Dotychczas (do 1 stycznia 2006 r.) audyt
wewnętrzny bywał często odnoszony do
funkcjonowania wąsko pojmowanej gospodarki
finansowej i utożsamiany z kontrolą
finansową, gdyż ustawa określała, iż audytem
wewnętrznym jest ogół działań, przez które
kierownik jednostki uzyskuje obiektywną i
niezależną ocenę funkcjonowania jednostki
w zakresie

gospodarki

finansowej

pod

względem legalności, gospodarności, celowości,
rzetelności, a także przejrzystości i jawności.

Legalność obejmuje, w
szczególności, badanie:



zgodności funkcjonowania jednostki lub

audytowanej działalności z obowiązującymi

przepisami prawa,



prawidłowości

stanowienia

przepisów

wewnętrznych obowiązujących w jednostce

w ramach wykonywanej jej zadań,



zgodności audytowanej działalności z aktami

administracyjnymi, orzeczeniami sądowymi,

umowami cywilnoprawnymi oraz innymi

obowiązującymi aktami i normami,



zaniechania

działania

mimo

prawnie

określonego obowiązku.

Gospodarność obejmuje, w
szczególności, badanie:



zapewnienia

oszczędnego

i

efektywnego

wykorzystania środków,



uzyskania właściwej relacji nakładów do
efektów (czy taki sam wynik działalności
jednostki można było osiągnąć mniejszym
nakładem środków lub czy przy zastosowaniu
takich samych środków można było osiągnąć
lepszy wynik),



wykorzystania możliwości zapobiegania lub
ograniczenia wysokości szkód powstałych
w działalności jednostki.

Celowość obejmuje, w szczególności,

badanie:



zapewnienia zgodności działań jednostki
z jej celami statutowymi,



zapewnienia

optymalizacji

zastosowanych metod i środków, ich
adekwatności

dla

osiągnięcia

założonych celów,



zakresu przyjętych przez kierownictwo
kryteriów oceny realizacji celów i zadań.

Rzetelność obejmuje, w

szczególności, badanie:



wypełniania obowiązków przez pracowników
z należytą starannością, sumiennie i
terminowo,



należytego wypełniania zadań jednostki,
w szczególności określonych dla
poszczególnych komórek organizacyjnych i osób,



dokumentowania określonych działań lub stanów
faktycznych zgodnie z rzeczywistością, we
właściwej formie i w wymaganych terminach,
z uwzględnieniem wszystkich
faktów i okoliczności.

Przejrzystość obejmuje, w

szczególności, badanie:



klasyfikowania

dochodów

i

wydatków publicznych,



stosowania

obowiązujących

zasad rachunkowości,



prowadzenia sprawozdawczości

Jawność obejmuje, w szczególności,
badanie:



udostępniania

sprawozdań

dotyczących

finansów

i

działalności jednostki,



udostępniania innych informacji
dotyczących

funkcjonowania

jednostki i podejmowania decyzji.

Instytucje i jednostki

prowadzące audyt wewnętrzny

Audyt

wewnętrz

ny

Jednostki

obsługujące

najwyższe organy

państwa

Jednostki

administracji

centralnej

Urzędy

wojewódzkie

Urzędy i Izby

celne

i skarbowe

Jednostki

organizacyjne

służby

więziennej

i prokuratury

Fundusze

celowe

ZUS i KRUS

NFZ

Państwowe

osoby prawne

Jednostki

o znacznych

przychodach

i wydatkach

RIO

Audyt wewnętrzny i zewnętrzny

Charakterystyka standardów
i regulacji prawnych z

zakresu audytu wewnętrznego

ĆWICZENIA