TERMOTERAPIA

Podział termoterapii

1 Ciepłolecznictwo

- zabiegi dostarczające tkankom ciepło suche lub

wilgotne

- zabiegi powodujące powstanie ciepła w tkankach

2 Zimnolecznictwo
-

zabiegi odbierające tkankom ciepło

- wodolecznictwo – temp. wody 36 – 0

O

C

- krioterapia

Ciepłolecznictwo

Dostarczanie do ustroju energii cieplnej

drogą:

• przewodzenia – kondukcji – polega na

wyrównaniu energii kinetycznej cząstek w
wyniku ich bezpośredniego zderzenia
-ciała stałe.

• przenoszenia

–

konwekcji

–

charakterystyczny dla gazów i cieczy.

• promieniowania – radiacji

Ciepło można przekazywać w sposób :
• bezpośredni – np. parafina
• pośredni – woda w butelce, woda w

termoforze

• Współczynnik przenoszenia ciepła w

tkankach zależy od ich ukrwienia.

• Skóra dobrze ukrwiona ma większą

przewodność niż np. tkanka tłuszczowa,
ponieważ przekazywanie ciepła odbywa
się drogą naczyń krwionośnych.

Szybkość

z

jaką

następuje

przegrzanie

poszczególnych

warstw tkanek zależy od:

• ciepła właściwego
• pojemności cieplnej ciała ogrzanego.

Wg Levisa do leczenia ciepłem należy

stosować ciała ogrzane, które powoli
tracą ciepło np. parafina

Prawo Dastre - Morata

• Prawo określające zachowanie się

naczyń krwionośnych pod wpływem

bodźców termicznych.

"Bodźce termiczne (ciepło lub zimno),

działając na duże powierzchnie skóry,

powodują przeciwne do naczyń skóry

zachowanie się dużych naczyń klatki

piersiowej i jamy brzusznej. Naczynia

nerek, śledziony i mózgu wykazują

odczyn taki sam, jak naczynia skóry".

Termoregulacja

Zespół czynników fizycznych i

fizjologicznych

pozwalających

na

utrzymanie stałej temperatury ciała
czyli zabezpieczenie organizmu przed
przegrzaniem i oziębieniem.

Termoregulacja fizyczna

Zabezpiecza organizm przed

przegrzaniem.

Ciepło jest oddawane drogą

promieniowania i przewodzenia.

1 etap –

dochodzi do przyjęcia takiej

pozycji,

w

której

zwiększa

się

powierzchnia

oddawania

ciepła.

Rozszerzają się naczynia krwionośne
skóry, przyspiesza się akcja serca, spłyca i
przyspiesza oddech.

2 etap –

dochodzi do zwiększonego

wydzielania potu.

Termoregulacja

chemiczna

Zabezpiecza organizm przed oziębieniem.

1. etap –

dochodzi do skurczu naczyń

krwionośnych

powierzchownych

i

przerzucenie ich w głąb organizmu.

Przyjęcie

pozycji

zmniejszającej

powierzchnie ciała

2. etap –

polega na wzmożeniu przemiany

materii i pojawieniu się skurczów mięśni.

Wpływ ciepła na

organizm

• Ciepło ma 3 zasadnicze działania:
- przeciwbólowe
- przeciwzapalne
- obniżające napięcie mięśniowe

Wpływ ciepła na organizm

Zależy od:

• natężenia ciepła (różnica między temp.

bodźca a temp. organizmu)

• okoliczności fizycznych towarzyszących

oddziaływaniu ciepła

• możliwości termoregulacyjnych ustroju
• czasu działania bodźca
• zmiany natężenia bodźca w czasie
• powierzchni ciała na którą działa bodziec

cieplny

Rodzaje odczynów w

ciepłolecznictwie

Odczyn miejscowy

– rumień cieplny,

jest nieregularnym, plamistym, zgodnym z
układem naczyń zaczerwienieniem skóry.
Pojawia się w kilka minut od zadziałania
bodźca i utrzymuje się 1 – 2 godz. po
zabiegu. Zaczerwienienie skóry przekracza
pole działania bodźca, po zabiegu znika
bez pozostawienia śladu.

Odczyn ogólny

:

• podwyższenie temperatury ciała
• przyspieszenie

akcji

serca

ze

zwiększeniem pojemności minutowej serca

• wzrost temperatury ciała o 1

O

C powoduje

przyspieszenie tętna o 20 uderzeń na
minutę

• przyspieszenie i spłycenie oddechu
• czynność wydzielnicza nerek na skutek

odwodnienia się zmniejsza

• czynność gruczołów potowych i łojowych

się zwiększa

• następuje

rozszerzenie

naczyń

krwionośnych obwodowych i zwiększenie

szybkości przepływu krwi w obszarze

poddanym zabiegowi

• obniżenie ciśnienia krwi
• rozluźnienie

mięśni

szkieletowych

i

gładkich

• zmniejszenie

aktywności

tworu

siatkowatego (ogólne odprężenie)

Pożądane działanie ciepła

• poprawia

ukrwienie,

wywołuje

przekrwienie

tkanek

–

działa

przeciwzapalnie

• łagodzi dolegliwości bólowe spowodowane

wzmożonym napięciem mięśniowym

• poprawia rozciągliwość kolagenowej tkanki

łącznej

• poprawia lepkość mazi stawowej i

zwiększa ruchomość w stawach

• ułatwia wykonywanie precyzyjnych ruchów
• sprzyja resorpcji

• poprawia trofikę tkanek
• przyspiesza gojenie powierzchownych

zranień

• zwiększa fagocytozę
• działa ogólnie kojąco, uspokajająco,

odprężająco

• nasila procesy przemiany materii i

pobudza krążenie

• ma działanie przeciwbakteryjne,

przeciwwirusowe

Niepożądane działanie

ciepła

• uczynnia utajone infekcje
• nasila istniejące infekcje i stany zapalne
• uaktywnia enzymy destrukcji chrząstek

stawowych

• powoduje zwiększenie przepuszczalności

ścian naczyń wywołując obrzęk i
krwawienia

• może zakłócać czynność serca i krążenia

• przekroczenie

granicy

tolerowania

temperatury – 45 – 48

O

C zagraża życiu

komórki

i

może

powodować

jej

uszkodzenie (ścięcie białka)

• wydalanie z potem dużej ilości wody,

chlorku

sodu

i

innych

substancji

mineralnych wpływa na gospodarkę wodną
i może prowadzić do odwodnienia i spadku
stężenia chlorku sodu we krwi.

Wskazania do

stosowania ciepła

• przewlekłe stany zapalne mięśni, ścięgien,

nerwów i stawów.

• wszystkie

stany

przebiegające

ze

zwiększonym napięciem mięśniowym.

• blizny i bliznowce
• choroby zwyrodnieniowe stawów
• stany po stłuczeniach i urazach tkanek

miękkich

–

po

ustąpieniu

odczynu

zapalnego

• choroby układu nerwowego po ustąpieniu

stanu ostrego – nerwobóle, rwa kulszowa

• choroby reumatyczne – w okresie remisji i

1 faza RZS

• choroby układu krążenia – choroba

Raynauda

• choroby przemiany materii – otyłość
• choroby układu moczowego – zapalenia

pęcherza moczowego

• Objaw Raynauda - napadowy skurcz

tętnic w obrębie rąk, rzadziej stóp.
Powstający pod wpływem zimna, emocji
lub bez uchwytnej przyczyny.

Przeciwwskazania do

stosowania ciepła

• ostre i podostre stany zapalne
• zaostrzenia występujące w chorobach

przewlekłych np. artrozy, świeże
wypadnięcia dysku, obrzęki,
krwawienia, nowotwory, tętnicze i żylne
zaburzenia krążenia obwodowego,
zakrzepowe zapalenia żył, ciężkie
choroby serca i krążenia

• świeże urazy

• niemowlęta, osoby w starczym wieku
• miażdżyca tętnic, żylaki
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
• obrzęki
• odwapnienia
• stany po długotrwałym unieruchomieniu
• zespół Sudecka
• zaburzenia czucia

Przeciwwskazania z

ogólnego stanu zdrowia

• choroby nowotworowe – większość

zabiegów powoduje rozszerzenie naczyń

krwionośnych

• gruźlice
• ciąża – przekrwienie miednicy
• niewydolność krążenia
• nadciśnienie tętnicze – nieustabilizowane

farmakologicznie

• gorączka i stany podgorączkowe
• zaburzenia czucia
• choroby zakaźne
• złe samopoczucie pacjenta

Parafina

• charakteryzuje się dużą pojemnością

cieplną i małym przewodnictwem ciepła

tzn. bardzo wolno oddaje ciepło.

• do zabiegów używamy bezwonną

parafinę białą, w stanie stałym z

dodatkiem

parafiny

płynnej

(olej

parafinowy)

co

zwiększa

jej

plastyczność. Na 1 kg. parafiny stałej

dodajemy 20 – 50 g. parafiny płynnej

Temp. topnienia – 45 – 50

O

C

Temp. wrzenia – 250

O

C

Temp. wyjaławiania – 90

O

C

Temp. do zabiegów z zanurzeniem kończyn

powinna wynosić 53 – 54

O

C

Temp. do nakładania warstwami na ciało –

do 60

O

C

Charakterystyka

Sposób przygotowania

parafiny

• parafinę podgrzewa się w łaźni wodnej lub w

specjalnej kuchni parafinowej.

• parafina

pozabiegowa

może

zostać

wielokrotnie użyta. Zużytą parafinę filtruje się
przez gazę a następnie wyjaławia.

• w

przypadku

dużego

zanieczyszczenia

parafinę pozabiegową gotuje się z wodą, po
czym po zastygnięciu parafiny wodę się zlewa.
Powtarzamy kilkakrotnie.

KUCHNIA PARAFINOWA

KUCHNIA PARAFINOWA

Warunki BHP

• pomieszczenia powinny być wyposażone

w sprzęt gaśniczy

• odpowiednia wentylacja pomieszczeń
• personel powinien być poddawany rotacji

ze względu na toksyczność oparów
parafinowych.

• personel powinien posiadać odzież

ochronną, gumowe rękawice, fartuch
igielitowy

• obowiązkowe badanie lekarskie personelu

(obecność ciał parafinowych w ślinie)

• drogi

komunikacyjne

między

pomieszczeniami

powinny

być

odpowiednio szerokie.

• w widocznym miejscu powinna znajdować

się tablica ostrzegająca pacjentów przed
zmianą ułożenia podczas zabiegu

• temp.

pomieszczeń

nie

powinna

przekraczać 25

O

C

Przygotowanie pacjenta do

zabiegu

• przed przystąpieniem do zabiegu sprawdzamy czy

pacjent nie ma zaburzeń czucia (ciepła i zimna woda)

• skórę bardzo owłosiona smarujemy wazeliną
• pacjent powinien obnażyć część ciała poddawaną

zabiegowi

• zabieg wykonujemy na skórę czystą i suchą
• zależnie od okolicy ciała poddanej zabiegowi pacjent

powinien wygodnie siedzieć lub leżeć

• reszta ciała nie poddana zabiegowi powinna być

okryta

• po zabiegu pacjent powinien odpocząć ok.15 minut

Wskazania

• choroby stawów, zwłaszcza rąk i stóp
• blizny i zrosty pooperacyjne
• przykurcze pourazowe i pooperacyjne
• RZS i ZZSK
• zmiany zwyrodnieniowe i zniekształcające w

stawach

• niektóre porażenia nerwów obwodowych
• przygotowanie do kinezyterapii i masażu

Przeciwwskazania

• osteoporoza
• czynna gruźlica
• ubytki i owrzodzenia skóry, wypryski
• ostre stany zapalne
• obrzęki
• stany zagrażające krwawieniem
• świeże blizny
• zaburzenia czucia i inne, w których jest

przeciwwskazane stosowanie ciepła

Rodzaje

zabiegów

parafinowych

• Częściowe kąpiele parafinowe:

Kąpiel parafinowa rąk lub stóp. Wykonujemy w

odpowiednio dużych naczyniach wypełnionych
parafiną o temp. 53

O

C.

Czas zabiegu – 30 – 40 minut
Ilość zabiegów – 10 – 20
Zabiegi stosujemy minimum 3 razy w tygodniu

• Okłady parafinowe:
Wykonujemy na okolice barku, pleców, stawów

kolanowych i łokciowych.

Pędzlowanie

Parafinę nakładamy warstwami za pomocą

pędzla, bezpośrednio na skórę. Pierwsza warstwa
szybko stygnie stanowiąc warstwę izolacyjną. Po
uzyskaniu warstwy ok. 1 – 2cm. okład owijamy
papierem woskowym lub folią a następnie
przykrywamy kocem, ręcznikiem lub flanelą.

Czas zabiegu – ok. 30 minut
Po zabiegu skórę wycieramy i ponownie

okrywamy.

Metoda kuwetowa

Parafinę wlewa się do kuwety na grubość ok. 2cm.

Parafinę wlewa się do kuwety na grubość ok. 2cm.

Po skrzepnięciu wyjmujemy cały płat parafiny i

Po skrzepnięciu wyjmujemy cały płat parafiny i

układamy i formujemy na powierzchni zabiegowej.

układamy i formujemy na powierzchni zabiegowej.

Następnie przykrywamy folią i kocem.

Następnie przykrywamy folią i kocem.

Czas zabiegu – 20 – 30 minut

Czas zabiegu – 20 – 30 minut

Ilość zabiegów – 10 – 20

Ilość zabiegów – 10 – 20

Zawijania parafinowe

Do zabiegu używamy kilka warstw gazy o

wym. ok. 12/50cm. zanurzonej w parafinie.

Po nałożeniu pędzlem, bezpośrednio na

skórę pierwszej warstwy parafiny owijamy
dany staw warstwą okładu parafinowego.

Do owinięcia używamy ok. 2 – 3 okłady.
Ten rodzaj zabiegu stosujemy na stawy

barkowe, kolanowe, dłonie i stopy.

• Wlewy okołostawowe

Na staw nakłada się specjalny worek

gumowy, który po wypełnieniu go przez
górny otwór parafiną ściśle przylega do
stawu.

Czas zabiegu – 20 minut

Okłady parafinowe dłoni i stóp –

skarpetki i rękawiczki.

Po nałożeniu pędzlem warstwy ochronnej

zanurzamy dłonie lub stopy w parafinie na
ok. 0,5s i wynurzamy. Po 3s powtarzamy
czynność aż do uzyskania warstwy o
grubości 2 – 3cm. (ok.10 powtórzeń)

Czas zabiegu – 15 – 30 minut
Temp. parafiny rośnie od 42

O

C do 54

O

C

Maseczki parafinowe

Stosuje się przy porażeniu nerwu

twarzowego.

Parafinę nakłada się na gazę, którą okłada

się twarz.

Należy zabezpieczyć oczy i uszy.
Temp. okładu – poniżej 45

O

C

Czas zabiegu – 20 minut

• po zabiegach parafinowych może wystąpić

przemijający odczyn podrażnienia skóry.

• skóra po zabiegu jest początkowo blada

następnie

różowa,

zaczerwieniona,

wilgotna, pokryta potem, ucieplona.

• parafina stygnąc kurczy się i wywiera

mikromasujące działanie.

• Okłady z parafango

Jest to mieszanina fango i parafiny. Fango jest to szlam

leczniczy pochodzenia wulkanicznego.

Masę podgrzewamy w specjalnych kuchenkach do temp.

50

O

C, następnie rozkładamy na grubość ok. 2cm.

Gdy masa przestygnie do ok. 47

O

C nakładamy ją na ciało.

Zabiegi z zastosowaniem

ciepła suchego

• Nagrzewanie

miejscowe

przy

użyciu suszarki do włosów

Odległość wylotu ciepłego powietrza (120

O

C –

150

O

C) od skóry powinna wynosić ok. 15 – 20

cm.

Podczas zabiegu należy poruszać suszarką
Czas zabiegu – 15 – 20 minut
Częstotliwość zabiegu – 2 – 3

razy dziennie

• Nagrzewanie termoforem

Nie układamy termoforu bezpośrednio na

skórę

• Nagrzewanie

poduszką

elektryczną

Nakładamy bezpośrednio na okolicę ciała

poddawaną zabiegowi.

• Nagrzewanie

w

budkach

cieplnych (Polano)

Budki cieplne zbudowane z drewna,

wewnątrz których znajdują się żarówki o
mocy 24 – 40W w ilości od 4 do 24 –
zależnie od przeznaczenia.

Czas zabiegu – 20 – 30 minut
Maksymalna temperatura zabiegu – 45

O

C

• Nagrzewanie gorącym piaskiem

Stosujemy

piasek o średnicy ziaren ok. 2 –

3 mm. podgrzany do temp. 40 – 46

O

C.

Worek

z

piaskiem

przykładamy

bezpośrednio na skórę.

Można również stosować również kąpiele z

piaskiem w drewnianych wannach (tylko u
osób ze zdrowym układem krążenia)

Inne

• Gorący rulon

Zwinięte ręczniki nasączamy wrzącą

wodą i toczymy po skórze.

Po wystygnięciu ręcznik odwracamy i

czynność powtarzamy

Temp. zabiegu - ok. 45

O

C. Maksymalnie

67

O

C

Czas trwania zabiegu – 10 – 20 minut

• Woreczki z kwiatem siana

Kwiat siana można znaleźć na podłodze,

pod zmagazynowanym sianem. Wkładamy
je do woreczków i podgrzewamy na parze.

Czas zabiegu – 10 minut, codziennie
Wskazania – bóle reumatyczne,

naciągnięte mięśnie, psychowegetatywne
stany napięcia.

• Papka z ziemniaków

Ziemniaki gotowane w łupinach gnieciemy.

Wkładamy w lniane woreczki i układamy
na bolące miejsce.

Czas okładu – 10 – 15 minut
Wskazania – zmiany zwyrodnieniowe

stawów, kaszel, zapalenie oskrzeli,
zapalenie miedniczek nerkowych

.

Łaźnia sucha szafkowa

• Zabieg wykonywany jest w specjalnej

szafce drewnianej, w której przebywa
chory, natomiast jego głowa pozostaje
na zewnątrz. Powietrze nagrzewane jest
grzejnikami

elektrycznymi

do

temperatury od 60

O

C do 80

O

C. Czas

zabiegu wynosi 15 – 20 min

Łaźnia sucha rzymska

Zabieg wykonuje się w specjalnie

przystosowanym pomieszczeniu, w którym

powietrze nagrzewa się do temperatury

40 – 60

O

C za pomocą piecyków lub grzałek

elektrycznych. W pomieszczeniu znajduje

się instalacja z zimną wodą służąca do

zmywania twarzy i wykonywania zimnych

okładów na okolicę serca. Po zabiegu

chorego poddaje się letniej kąpieli.

Sauna

Zabieg wykonuje się w specjalnym,

zaizolowanym pomieszczeniu, które wyłożone

jest drewnem a montowane kaskadowo ławy

umożliwiają korzystanie z kąpieli na różnej

wysokości. Źródłem ciepła jest piec, w którym

specjalne

grzałki

elektryczne

ogrzewają

umieszczone w nim kamienie do temperatury

ok. 200

O

C a te następnie oddają ciepło

otoczeniu. Zależnie od wysokości występują

duże różnice temperatury i wilgotności. Pod

sufitem temp. osiąga ok. 100

O

C a wilgotność 2

– 6% a przy podłodze temp. wynosi tylko 40

O

C

a wilgotność 20 – 70%

• zasadniczą cechą sauny jest

naprzemienne nagrzewanie i

ochładzanie ustroju.

• faza nagrzewania – trwa zwykle od 5 do

12 minut. By zwiększyć efekt przegrzania

polewa się wodą kamienie znajdujące się

w piecu.

• faza ochładzania – można ją realizować

poprzez wyjście na świeże powietrze,

polewanie, zanurzenie w basenie z zimną

wodą, poddanie się natryskowi, itp. Trwa

od 5 do 12 minut.

Sauna

Działanie sauny na ustrój

Oddziaływanie zabiegu na ustrój

sprowadza się do obciążenia

mechanizmów termoregulacyjnych i

wywołaniu następczych zmian

odczynowych. Zmiany te zależą od fazy

zabiegu:

Faza nagrzewania
• wysoka temperatura powoduje znaczne

przegrzanie ustroju. Temperatura

wnętrza ciała może osiągnąć 39

O

C a

powierzchni skóry nawet 42

O

C.

• Ciepło działa na skórę i błonę śluzową dróg

oddechowych w efekcie czego zwiększa się
przemiana materii średnio o 11%.

• Występuje również przyspieszenie oddychania

do 24 – 36 oddechów na minutę.

• Częstość akcji serca wzrasta 100 – 120/min.
• Obniża się wartość ciśnienia rozkurczowego
• Zwiększone wydzielanie kortyzolu podwyższa

wydolność wysiłkową

• Wywiera korzystny wpływ na odporność

ustroju

Faza ochładzania

• zmniejszenie częstości akcji serca
• podwyższenie ciśnienia rozkurczowego

krwi

Po zabiegu
•

należy uzupełnić płyny (sok pomidorowy)

• wskazany jest 30 minutowy odpoczynek

Wskazania

• przewlekłe schorzenia gośćcowe
• choroba zwyrodnieniowa stawów
• stany pourazowe narządu ruchu
• choroby skóry np.trądzik
• przewlekłe schorzenia narządów rodnych
• pielęgnacja ciała, odprężenie, odnowa

biologiczna

Przeciwwskazania

• ostre i przewlekłe choroby zakaźne

• gorączka i początkowy okres przeziębienia

• skłonność do krwawień

• gruźlica, choroby nowotworowe

• choroby nerek, wątroby, niedokrwistość

• ciąża zagrożona

• zaburzenia wydzielania wew.

• padaczka

• choroby ukł. krążenia

• jaskra

• niektóre choroby skóry

• alkoholizm, narkomania