FUNKCJE AUTORYTETU 

W NAUCE

Opracował:

Adam Bieleniewicz

na podstawie tekstu 

J. Goćkowskiego : „Autorytety 

świata uczonych”

 

 

Dzieje 

cywilizacji 

świadczą, 

że 

autorytety są konstytutywnymi składnikami 
kultury  wszystkich  grup  we  wszystkich 
społeczeństwach. 

 

 

 

Autorytet 

jest 

więc 

powszechnikiem  kulturowym,  ale  różne 
są  jego  rodzaje  i  występuje  w  wielości 
postaci, a owe rodzaje i postaci podlegają 
przemianom 

w 

toku 

procesów 

historycznych,  przynoszących  zmiany 
układów socjokulturowych.

  Autorytet  może  być  wtedy 

obiektem 

poszukiwań 

i 

dociekań 

nastawionych 

na 

uzyskanie 

wiedzy 

upoważnionej 

do 

formułowania 

twierdzeń z zakresu:

 

 

-   

antroposocjologii 

chodzi 

tutaj 

o 

uogólnienia,  z  których  zmienna  kulturowa 
została  wyrugowana  przez  międzykulturowe 
badania  porównawcze,  albo  w  których  nie 
była brana pod uwagę na skutek przyjętego z 
góry  założenia,  że  idzie  tam  o  zjawisko  gdzie 
typ kultury nie ma wpływu.

Jest to zarazem zagadnienie z dziedziny 

-   socjologii 

kultur 

chodzi 

tutaj 

o 

uogólnienia  dotyczące  zachowań  się  ludzi 
podlegającym  wpływom  pewnej  kultury  albo 
pewnych  kultur,  których  prawomocność  nie 
rozciąga 

się 

na 

wszelkie 

ludzkie 

społeczeństwa.

 

 

Ogół  badaczy      zajmujących  się 

zagadnieniem 

autorytetu 

zadawala 

się 

penetracją  wybranych                                        i 
wydzielonych  obszarów  tj.  sprawami  z 
zakresu  socjologii  kultur.  Tak  właśnie  dzieje 
się w przypadku :

-         badań socjologów religii

-         badań socjologów polityki

-     badaczy 

interesujących 

się 

autorytetami 

pewnej 

tylko 

epoki 

( autorytet w wiekach średnich)

-   badaczy 

interesujących 

się 

autorytetami 

tylko 

pewnego 

społeczeństwa  (autorytety  społeczeństwa 
amerykańskiego)

Niemniej  istnieją  i  tacy  ,  których  interesuje 
zagadnienie  autorytetu  jako  powszechnika 
kulturowego.

 

 

Istnieją  różne  rodzaje  autorytetu, 

a  każdy    z  tych  rodzajów  przybiera 
wiele postaci.             Jest wszakże coś, 
co  uznać  wypada  za  istotę  każdego 
autorytetu,  co  jest  wspólne  wszystkim 
autorytetom.

 

 

Można sądzić, że dociekania nastawione na 
przedstawienie 

antroposocjologicznej 

syntezy  autorytetu  powinny  zmierzać  w 
kierunku wyjaśnienia funkcji autorytetu.

Tożsamość 

funkcjonalna 

autorytetów 

różnych  rodzajów,  różnych  społeczeństw, 
różnych  epok  wydaje  się  kluczem  do  owej 
syntezy.

 

 

Pytanie: 

Skąd  bierze  się  stała  powszechna 

obecność autorytetu w życiu społecznym?  

 

Odpowiedź:

 

Autorytet  spełnia  zawsze  i  wszędzie  , 

choć 
w 

rozmaity 

sposób, 

funkcje 

ośrodka 

miarodajności, 

który 

ludziom 

jest 

nieodzowny  do  zaspokojenia  potrzeby  ładu. 
Autorytety  stanowią  dla  ludzi,  właśnie  ze 
względu 

na 

społeczną 

istotę, 

ważną 

gwarancję  istnienia  w  ich  życiu  jedności, 
trwałości,  pewności,  a  także  wyrażają  ich 
dążenia do doskonałości.

 

 

AUTORYTET NAUKOWY 

PRZEWODNIKIEM

W SPRAWACH PRAWD I OBYCZAJÓW

Autorytet  naukowy  to  jeden  z  rodzajów 

autorytetu.  Potrzebna  jest  szersza  kategoria, 
do  której  może  być  zaliczony.  Kategoriami 
takimi 

mogą 

być 

, 

na 

zasadzie 

komplementarności , ,,autorytety w sprawach 
prawd          i obowiązków” oraz ,, autorytety 
w 

sprawach 

ustalania, 

wyjaśniania 

i 

przedstawiania rzeczywistości”.

 

 

Autorytet naukowy jest ośrodkiem 

miarodajności w sprawach, które wiążą się z 
dwoma pytaniami:

1.Co jest dobrą wiedzą naukową?

2. Co jest dobrą pracą naukową?

 

 

Rozmaite są rodzaje autorytetów w 

sprawach prawd i obyczajów, a każdy z 
nich występuje w wielu postaciach . 
Przykładem takiego typu autorytetu jest 
autorytet religijny.

W pracach dwóch wybitnych 

religioznawców zawarte są próby typologii.

 

 

Joachim 

Wach 

za 

autorytety 

religijne 

uważa: 

założycieli 

religii, 

reformatorów, 

proroków, 

kapłanów, 

wizjonerów, 

czarowników, 

wróżbitów, 

świętych.

Wiąże  on  autorytet  religijny  z 

istnieniem  grup  religijnych  jako  struktur 
warunkujących 

status 

i 

funkcje 

autorytetów, 

z 

charyzmatem 

i 

przywództwem 

jako 

walorami 

pozwalającymi 

autorytetom 

spełniać 

funkcje 

ośrodków 

miarodajności 

w 

sprawach  prawd  i  obyczajów,  a  także  z 
audytorium 

jako 

zbiorowością 

potwierdzającą  swymi  postawami  fakt 
społeczny,  jakim  jest  trwanie  autorytetu 
(tzw. uznawanie po ustaleniu).

 

 

Van  der  Leeuw    nie  wyróżnia  on  rodzajów 
autorytetu  religijnego, ale wyróżnia rodzaje 
założycieli.  Traktuje  on  założyciela  jako 
jeden  z  rodzajów  należących  do  szerszej 
kategorii,  w  której  umieszcza  również 
reformatora, proroka, nauczyciela, filozofa i 
teologa, 

dającego 

przykład 

człowieka 

bożego  oraz  pośrednika,  a  przy  tym  uważa 
każdego  z  założycieli  za  ośrodek  dający 
początek  określonemu  przeżywaniu  mocy- 
to  można  uznać,  że  mówi  o  rodzajach 
autorytetów religijnych.

 

 

 

    Autorytet  naukowy  jest  najbardziej 

porównywalny do autorytetu religijnego. 

Autorytet  religijny  występuje  bowiem  ze 
szczególną  siłą  i  wyrazistością  jako 
autorytet 

w 

sprawach 

ustalania 

i 

objaśniania  rzeczywistości  czyli  tego  gdzie 
występuje  również  autorytet  naukowy  jako 
ośrodek miarodajności. 

Autorytet  naukowy  to  jedna  z  form 
autorytetu  w  sprawach  prawd  i  obyczajów. 
Jest  więc  to  autorytet  w  kwestiach 
pojmowania i traktowania wiedzy naukowej 
przez  uczonych  i  prowadzenia  przez  nich 
pracy  naukowej,  a  zwłaszcza  działalności 
badawczej 

i 

nauczycielskiej 

typu 

naukowego.

 

 

Tymi,  którzy  są  powołani  do 

ustalania, 

kto 

jest 

autorytetem 

naukowym,  są  uczeni  i  oni  są 
naprawdę 

ważnym 

podmiotem 

zbiorowym 

uznawania 

autorytetu 

naukowego.  Kreowanie  autorytetu 
naukowego 

jest 

normalne, 

gdy 

pozostaje  w  zgodności  z  tradycją 
naukową,  a  taki  tylko  autorytet 
funkcjonuje 

normalnie, 

który 

przyczynia  się  do  wzrostu  poziomu 
teorii i metody naukowej , do rozwoju 
intelektualnego 

i 

moralnego 

uczonych.  Nic  więc  dziwnego,  że 
uczony  zostaje  tym  autorytetem 
naukowym.

 

 

 

Badania 

poświęcone 

problematyce  autorytetu  naukowego 
mają  sens  wówczas,  gdy  uważa  się  go 
za 

jedną 

z 

form 

powszechnika 

kulturowego, 

a 

przy 

tym 

za 

konstytutywny 

komponent 

życia 

naukowego  we  wszystkich  okresach 
dziejów 

nauki 

we 

wszystkich 

zbiorowościach uczonych.

 

 

Konsekwencją  twierdzenia,  że  autorytet 
jest  powszechnikiem  kulturowym,  jest 
uznanie,  że  wszystkie  formy  kultury 
związane 

z 

ważnymi 

i 

wielkimi 

dziedzinami  globalnego  podziału  pracy 
znają autorytety jako czynniki kształtujące 
wzory  myślenia  i  działania  oraz  układy  i 
stosunki  społeczne.  Dotyczy  to  również 
nauki. 

 

 

Możemy 

wyróżnić 

trzy 

aspekty 

autorytetu naukowego:

 a)    jest  on  jedną  z  form  autorytetu  w 
sprawach prawd i obyczajów

b)   jest  jedną z form autorytetu w sprawach 
ustalania, 

objaśnienia 

i 

przedstawiania 

rzeczywistości

c)   jest  jedną  z  form  autorytetu  w  sprawach 
dobrej  roboty  w  sferze  tworzenia  wartości  i 
kształcenia twórców wartości.

Wyróżniane 

aspekty 

są 

wzajem 

komplementarne.

 

 

Nie  ma  nauki  bez  autorytetów. 

Rozmaitym  dziedzinom  wiedzy  naukowej 
odpowiadają właściwe autorytety. 

Charakter nauki zależy w znacznej mierze  
od  charakterów  wzorów  ustalania  i 
uznawania  autorytetów  naukowych,  gdyż 
to właśnie one wywierają wielki wpływ na 
wzory  myślenia  i  działania  naukowego, 
zasady, normy i reguły życia naukowego

 

 

Odpowiednio  wysoki  poziom  wiedzy  i 
umiejętności  uczonych,  którzy  ustalają  i 
uznają  autorytety  ma  poważne  znaczenie 
dla  stanu  danej  wiedzy  naukowej,  dla 
rodzaju  intelektu  i  morale  tych,  którzy 
naukę tworzą  i którzy nauczają, a czynią to 
zawodowo.

Autorytet  naukowy  nie  jest  swobodnym 
tworem  społeczności  uczonych,  którzy 
stanowią podmiot zbiorowy w procesie jego 
ustalania i uznawania.

 

 

AUTORYTET JAKO SKŁADNIK 

ŁADU

Ład  aksjonormatywny  implikuje  w  życie 
naukowe  niezbędną  obecność  miarodajnych 
znawców  i  sędziów  tego  ładu,  jak  też 
miarodajnych  twórców  jego  składników,  a 
także nauczycieli właściwego pojmowania go. 
Tworzenie  i  zachowanie  ładu,  jak  również 
jego  rozwój,  wyłaniają  takie  zadania  i  tego 
typu pytania, które znów wymagają istnienia 
autorytetów jako ośrodków miarodajności.

 

 

Wypowiadając 

się 

miarodajnie 

i 

działając  miarodajnie  na  polu  badań  oraz  na 
polu nauczania, zostaje uczony autorytetem i 
wówczas  jego  działalność  naukowa  nabiera 
charakteru 

działalności 

czynnika 

ładu 

aksjonormatywnego, 

jakim 

jest 

życie 

naukowe, w którego ramach autorytet został 
ustalony i jest uznawany. 

 

 

Potrzeba  ładu  aksjonormatywnego 

rodzi  potrzebę  autorytetów.  One  są 
uznawane  za  miarodajne  w  obu  ważnych 
dla istnienia kwestiach;

a)    jakie  wzorce  wartości  obserwować  i 
jakie  normy  postępowania  respektować  w 
życiu naukowym?

b)    w  jaki  sposób  stosować  w  pracy 
naukowej owe godne obserwowania wzorce 
wartości  i  owe  godne  do  respektowania 
normy postępowania?

 

 

 

Ład istnieje pod warunkiem zgodności co do 
jego zasad, wartości, norm, reguł, celów.

Taki  consensus  zapewniają  właśnie 

autorytety  jako  ośrodki  miarodajności.  Dają 
jedność 

wyrażającą 

się 

w 

zgodności 

poglądów i zachowań, to znaczy we wzorach 
myślenia 

i 

działania 

naukowego 

odpowiadających modelowi ładu. 

 

 

Autorytety 

dokonują 

zmian 

w 

ładzie 

aksjonormatywnym,        a  także  nie  zawsze 
postępują 

zgodnie 

z 

zasadami 

i  przykazaniami  określającymi  charakter 
owego  ładu.  Ale  występują  w  roli  społecznie 
miarodajnych  znawców  ładu,  miarodajnych 
sędziów 

w 

kwestii 

zgodności 

stanu 

faktycznego z modelem ładu. 

 

 

Jeśli  zbiorowość,  która  uznaje  ich  za 
autorytety,  dojdzie  do  przekonania,  że  z 
owych ról nie wywiązują się, to uzna , iż nie 
są  należycie  funkcjonującymi  czynnikami 
ładu,  wówczas  następuje  reinterpretacja  a 
w konsekwencji negacja i rezygnacja z tych 
autorytetów.  Na  ich  miejsce  powołuje  się 
nowe autorytety, oczekując i wymagając od 
nich właściwego spełniania funkcji czynnika 
zapewniającego  trwanie  ładu,  o  który 
chodzi społeczności.

 

 

AUTORYTETY JAKO CZYNNIK 

CIĄGŁOŚCI I ZMIANY

 

Autorytety  są  nierozerwalnie  związane  z 
tradycją  myślenia  i  działania  naukowego 
oraz  stosunków  między  uczonymi.  Same 
są  częścią  dziedzictwa,  które  uczeni 
przejmują z dorobku kulturowego czasów 
dawniejszych.

 

 

Dziedziczenie  autorytetów  jest  szczególnym 
rodzajem  dziedziczenia  wzorów  myślenia  i 
działania 

naukowego. 

Autorytetem 

naukowym  staje  się  bowiem  ten,  kto 
legitymuje  się  walorami  pozwalającymi 
widzieć  w  nim  znawcę,  sędziego,  twórcę,  i 
nauczyciela wiedzy naukowej.

Związek  autorytetów  z  tradycją  polega  na 
tym, że są szczególnie ważnymi podmiotami 
przekazu  dziedzictwa  kulturowego  życia 
naukowego.

Istotnym powodem dla którego autorytety są 
w  świecie  uczonych  tak  znaczące  i  tak 
cenione,  jest  to,  że  komunikują  kanon 
wiedzy  i  regułę  pracy,  a  także  zasadę 
obecności uczonych w życiu naukowym.

 

 

Związek autorytetu z tradycją należy 
rozpatrywać  pod kątem tradycjonalizmu 
jako orientacji uczonych wobec nauki.

Jak 

widać 

autorytety 

są 

nierozerwalnie  związane  z  tradycją    we 
wszystkich  3  wymiarach  wyróżnionych 
przez Jerzego Szackiego: 

-        z tradycja jako czynnością

-        z tradycją jako dziedzictwem

-        z tradycją jako światopoglądem

 

 

 

Badania  dziejów  życia  naukowego  na 
zasadzie  badania  struktur  długotrwałych 
pozwala sformułować cztery tezy, ważne dla 
rozważań  o  autorytetach  jako  ciągłości  i 
zmiany w nauce:

1. Autorytety  mogą  sprawiać  coś  ważnego 

dla  zachowania  ciągłości  rdzenia  wzoru 
życia 

naukowego 

jako 

ładu 

aksjonormatywnego,  gdy  nie  stoją  w 
zasadniczej 

opozycji 

do 

zmian 

polegających 

na 

naprawie 

lub 

doskonaleniu 

struktur 

wiedzy 

lub 

systemów  czynności  znaczących  dla 
owego ładu.

 

 

2. Zmiany 

prawdziwie 

poważne 

w 

strukturze i systemie czynności nie mogą 
dokonywać 

się 

bez 

prawdziwie 

poważnego  nawiązywania  do  dorobku 
zastanego,  bez  uznawania  potrzeby 
traktowania  przedsiębranych  poczynań 
jako  czynności  wiodących  do  zmiany, 
która  nie  narusza  ciągłości  rdzenia 
wzoru 

zastanego, 

a 

zgodnego 

z 

autentyczną tradycją naukową.

 

 

3.  Autorytety  mogą  wówczas  tylko  w 

poważnym  stopniu  i  zakresie  wpłynąć  na 
zmiany  w  życiu  naukowym  ,  gdy  w  serii 
pokoleń  uczonych  daje  się  dostrzec 
ciągłość  ich  działania  na  rzecz  procesów 
odnowy 

rdzenia 

systemów 

wzorów 

myślenia i działania naukowego.

4.  Na  gruncie  historii  ,,długiego  trwania” 

badacz życia naukowego może ujrzeć jasno 
i  wyraźnie  ,  że  ciągłość  i  zmiana  to  dwa 
aspekty 

wszystkich 

ładów 

aksjonormatywnych,  jakie  występują  w 
dziejach  budowania  nauki  zgodnie  z 
,,tradycją naukowa”. 

 

 

Tym samym może się ów badacz przekonać , 
iż  autorytety  tylko  w  pewnym  sensie,  pod 
pewnym 

tylko 

względem, 

mogą 

być 

zaliczane  do  kategorii                                               
,,czynników  ciągłości  życia  naukowego” 
albo  do  kategorii  ,,czynników  zmiany  życia 
naukowego”

Nie  ma  bowiem  nauki  sensu  proprio  bez 
autorytetów 

będących, 

dzięki 

swej 

działalności,  czynnikami  ciągłości      i  zmiany 
zarazem. 

Jeśli  zatem  autorytety  występują  i  działają  na 
rzecz  ciągłości  bez  zmiany  albo  na  rzecz 
zmiany  bez  ciągłości,        a  są  uznawane  mimo 
takiego  postępowania  czy  nawet  właśnie   
dlatego  –  mamy  wówczas  do  czynienia  z 
patologią życia naukowego.

 

 

Ustalenie  i  uznawanie  autorytetu  to 
świadectwo  samowiedzy  uczonych,  ich 
rozeznania w sprawach socjokulturowych 
właściwości 

nauki, 

a 

zwłaszcza 

właściwości  procesów  kształtowania  się 
struktur  wiedzy  naukowej  i  systemów 
czynności  naukowych,  jak  też  rozeznania 
w  sprawach  zasad,  norm  i  reguł 
uprawiania zawodu uczonego.

 

 

Charakter  samowiedzy  uczonych  w  kwestii 
autorytetu  naukowego  ujawnia  się  przede 
wszystkim w treści odpowiedzi na pytania:

  czy  autorytet  jest  powszechnikiem 
kulturowym w życiu naukowym ?

 jaki autorytet jest autorytetem naukowym 
sensu proprio?

 

 

Odpowiedzi  na  pytanie  pierwsze  dzielą 

uczonych  na  na  tych,  którzy  są  zdania  ,  że 
model  życia  naukowego  bez  autorytetów  jest 
utopią  pozytywną  i  dającą  się  zrealizować 
zarazem,  oraz  na  tych,  którzy  stoją  na 
stanowisku,  iż  można  jedynie  dokonywać 
wyboru pomiędzy różnymi zasadami ustalania 
i uznawania autorytetu w życiu naukowym.

 

 

Chociaż  nie  ma  nauki  bez  autorytetów, 
zagadnieniem  ważnym  dla  zainteresowań 
badawczych socjologów nauki jest ścieranie 
się  w  różnych  dziedzinach    gmachu  nauk 
rzeczników  i  szermierzy  umacniania 
i  rozszerzania  się  wpływu  autorytetu  na 
kulturę myślenia i działania naukowego oraz 
rzeczników 
i  szermierzy  osłabiania  i  ograniczania  tego 
wpływu.

 

 

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ