FUNKCJE AUTORYTETU

W NAUCE

Opracował:

Adam Bieleniewicz

na podstawie tekstu

J. Goćkowskiego : „Autorytety

świata uczonych”

Dzieje

cywilizacji

świadczą,

że

autorytety są konstytutywnymi składnikami
kultury wszystkich grup we wszystkich
społeczeństwach.

Autorytet

jest

więc

powszechnikiem kulturowym, ale różne
są jego rodzaje i występuje w wielości
postaci, a owe rodzaje i postaci podlegają
przemianom

w

toku

procesów

historycznych, przynoszących zmiany
układów socjokulturowych.

Autorytet może być wtedy

obiektem

poszukiwań

i

dociekań

nastawionych

na

uzyskanie

wiedzy

upoważnionej

do

formułowania

twierdzeń z zakresu:

-  

antroposocjologii

chodzi

tutaj

o

uogólnienia, z których zmienna kulturowa
została wyrugowana przez międzykulturowe
badania porównawcze, albo w których nie
była brana pod uwagę na skutek przyjętego z
góry założenia, że idzie tam o zjawisko gdzie
typ kultury nie ma wpływu.

Jest to zarazem zagadnienie z dziedziny

-   socjologii

kultur

chodzi

tutaj

o

uogólnienia dotyczące zachowań się ludzi
podlegającym wpływom pewnej kultury albo
pewnych kultur, których prawomocność nie
rozciąga

się

na

wszelkie

ludzkie

społeczeństwa.

Ogół badaczy zajmujących się

zagadnieniem

autorytetu

zadawala

się

penetracją wybranych i
wydzielonych obszarów tj. sprawami z
zakresu socjologii kultur. Tak właśnie dzieje
się w przypadku :

-         badań socjologów religii

-         badań socjologów polityki

-     badaczy

interesujących

się

autorytetami

pewnej

tylko

epoki

( autorytet w wiekach średnich)

-   badaczy

interesujących

się

autorytetami

tylko

pewnego

społeczeństwa (autorytety społeczeństwa
amerykańskiego)

Niemniej istnieją i tacy , których interesuje
zagadnienie autorytetu jako powszechnika
kulturowego.

Istnieją różne rodzaje autorytetu,

a każdy z tych rodzajów przybiera
wiele postaci. Jest wszakże coś,
co uznać wypada za istotę każdego
autorytetu, co jest wspólne wszystkim
autorytetom.

Można sądzić, że dociekania nastawione na
przedstawienie

antroposocjologicznej

syntezy autorytetu powinny zmierzać w
kierunku wyjaśnienia funkcji autorytetu.

Tożsamość

funkcjonalna

autorytetów

różnych rodzajów, różnych społeczeństw,
różnych epok wydaje się kluczem do owej
syntezy.

Pytanie:

Skąd bierze się stała powszechna

obecność autorytetu w życiu społecznym?

 

Odpowiedź:

 

Autorytet spełnia zawsze i wszędzie ,

choć
w

rozmaity

sposób,

funkcje

ośrodka

miarodajności,

który

ludziom

jest

nieodzowny do zaspokojenia potrzeby ładu.
Autorytety stanowią dla ludzi, właśnie ze
względu

na

społeczną

istotę,

ważną

gwarancję istnienia w ich życiu jedności,
trwałości, pewności, a także wyrażają ich
dążenia do doskonałości.

AUTORYTET NAUKOWY

PRZEWODNIKIEM

W SPRAWACH PRAWD I OBYCZAJÓW

Autorytet naukowy to jeden z rodzajów

autorytetu. Potrzebna jest szersza kategoria,
do której może być zaliczony. Kategoriami
takimi

mogą

być

,

na

zasadzie

komplementarności , ,,autorytety w sprawach
prawd i obowiązków” oraz ,, autorytety
w

sprawach

ustalania,

wyjaśniania

i

przedstawiania rzeczywistości”.

Autorytet naukowy jest ośrodkiem

miarodajności w sprawach, które wiążą się z
dwoma pytaniami:

1.Co jest dobrą wiedzą naukową?

2. Co jest dobrą pracą naukową?

Rozmaite są rodzaje autorytetów w

sprawach prawd i obyczajów, a każdy z
nich występuje w wielu postaciach .
Przykładem takiego typu autorytetu jest
autorytet religijny.

W pracach dwóch wybitnych

religioznawców zawarte są próby typologii.

Joachim

Wach

za

autorytety

religijne

uważa:

założycieli

religii,

reformatorów,

proroków,

kapłanów,

wizjonerów,

czarowników,

wróżbitów,

świętych.

Wiąże on autorytet religijny z

istnieniem grup religijnych jako struktur
warunkujących

status

i

funkcje

autorytetów,

z

charyzmatem

i

przywództwem

jako

walorami

pozwalającymi

autorytetom

spełniać

funkcje

ośrodków

miarodajności

w

sprawach prawd i obyczajów, a także z
audytorium

jako

zbiorowością

potwierdzającą swymi postawami fakt
społeczny, jakim jest trwanie autorytetu
(tzw. uznawanie po ustaleniu).

Van der Leeuw nie wyróżnia on rodzajów
autorytetu religijnego, ale wyróżnia rodzaje
założycieli. Traktuje on założyciela jako
jeden z rodzajów należących do szerszej
kategorii, w której umieszcza również
reformatora, proroka, nauczyciela, filozofa i
teologa,

dającego

przykład

człowieka

bożego oraz pośrednika, a przy tym uważa
każdego z założycieli za ośrodek dający
początek określonemu przeżywaniu mocy-
to można uznać, że mówi o rodzajach
autorytetów religijnych.

Autorytet naukowy jest najbardziej

porównywalny do autorytetu religijnego.

Autorytet religijny występuje bowiem ze
szczególną siłą i wyrazistością jako
autorytet

w

sprawach

ustalania

i

objaśniania rzeczywistości czyli tego gdzie
występuje również autorytet naukowy jako
ośrodek miarodajności.

Autorytet naukowy to jedna z form
autorytetu w sprawach prawd i obyczajów.
Jest więc to autorytet w kwestiach
pojmowania i traktowania wiedzy naukowej
przez uczonych i prowadzenia przez nich
pracy naukowej, a zwłaszcza działalności
badawczej

i

nauczycielskiej

typu

naukowego.

Tymi, którzy są powołani do

ustalania,

kto

jest

autorytetem

naukowym, są uczeni i oni są
naprawdę

ważnym

podmiotem

zbiorowym

uznawania

autorytetu

naukowego. Kreowanie autorytetu
naukowego

jest

normalne,

gdy

pozostaje w zgodności z tradycją
naukową, a taki tylko autorytet
funkcjonuje

normalnie,

który

przyczynia się do wzrostu poziomu
teorii i metody naukowej , do rozwoju
intelektualnego

i

moralnego

uczonych. Nic więc dziwnego, że
uczony zostaje tym autorytetem
naukowym.

Badania

poświęcone

problematyce autorytetu naukowego
mają sens wówczas, gdy uważa się go
za

jedną

z

form

powszechnika

kulturowego,

a

przy

tym

za

konstytutywny

komponent

życia

naukowego we wszystkich okresach
dziejów

nauki

we

wszystkich

zbiorowościach uczonych.

Konsekwencją twierdzenia, że autorytet
jest powszechnikiem kulturowym, jest
uznanie, że wszystkie formy kultury
związane

z

ważnymi

i

wielkimi

dziedzinami globalnego podziału pracy
znają autorytety jako czynniki kształtujące
wzory myślenia i działania oraz układy i
stosunki społeczne. Dotyczy to również
nauki.

Możemy

wyróżnić

trzy

aspekty

autorytetu naukowego:

 a) jest on jedną z form autorytetu w
sprawach prawd i obyczajów

b)   jest jedną z form autorytetu w sprawach
ustalania,

objaśnienia

i

przedstawiania

rzeczywistości

c)   jest jedną z form autorytetu w sprawach
dobrej roboty w sferze tworzenia wartości i
kształcenia twórców wartości.

Wyróżniane

aspekty

są

wzajem

komplementarne.

Nie ma nauki bez autorytetów.

Rozmaitym dziedzinom wiedzy naukowej
odpowiadają właściwe autorytety.

Charakter nauki zależy w znacznej mierze
od charakterów wzorów ustalania i
uznawania autorytetów naukowych, gdyż
to właśnie one wywierają wielki wpływ na
wzory myślenia i działania naukowego,
zasady, normy i reguły życia naukowego

Odpowiednio wysoki poziom wiedzy i
umiejętności uczonych, którzy ustalają i
uznają autorytety ma poważne znaczenie
dla stanu danej wiedzy naukowej, dla
rodzaju intelektu i morale tych, którzy
naukę tworzą i którzy nauczają, a czynią to
zawodowo.

Autorytet naukowy nie jest swobodnym
tworem społeczności uczonych, którzy
stanowią podmiot zbiorowy w procesie jego
ustalania i uznawania.

AUTORYTET JAKO SKŁADNIK

ŁADU

Ład aksjonormatywny implikuje w życie
naukowe niezbędną obecność miarodajnych
znawców i sędziów tego ładu, jak też
miarodajnych twórców jego składników, a
także nauczycieli właściwego pojmowania go.
Tworzenie i zachowanie ładu, jak również
jego rozwój, wyłaniają takie zadania i tego
typu pytania, które znów wymagają istnienia
autorytetów jako ośrodków miarodajności.

Wypowiadając

się

miarodajnie

i

działając miarodajnie na polu badań oraz na
polu nauczania, zostaje uczony autorytetem i
wówczas jego działalność naukowa nabiera
charakteru

działalności

czynnika

ładu

aksjonormatywnego,

jakim

jest

życie

naukowe, w którego ramach autorytet został
ustalony i jest uznawany.

Potrzeba ładu aksjonormatywnego

rodzi potrzebę autorytetów. One są
uznawane za miarodajne w obu ważnych
dla istnienia kwestiach;

a)    jakie wzorce wartości obserwować i
jakie normy postępowania respektować w
życiu naukowym?

b)   w jaki sposób stosować w pracy
naukowej owe godne obserwowania wzorce
wartości i owe godne do respektowania
normy postępowania?

 

Ład istnieje pod warunkiem zgodności co do
jego zasad, wartości, norm, reguł, celów.

Taki consensus zapewniają właśnie

autorytety jako ośrodki miarodajności. Dają
jedność

wyrażającą

się

w

zgodności

poglądów i zachowań, to znaczy we wzorach
myślenia

i

działania

naukowego

odpowiadających modelowi ładu.

Autorytety

dokonują

zmian

w

ładzie

aksjonormatywnym, a także nie zawsze
postępują

zgodnie

z

zasadami

i przykazaniami określającymi charakter
owego ładu. Ale występują w roli społecznie
miarodajnych znawców ładu, miarodajnych
sędziów

w

kwestii

zgodności

stanu

faktycznego z modelem ładu.

Jeśli zbiorowość, która uznaje ich za
autorytety, dojdzie do przekonania, że z
owych ról nie wywiązują się, to uzna , iż nie
są należycie funkcjonującymi czynnikami
ładu, wówczas następuje reinterpretacja a
w konsekwencji negacja i rezygnacja z tych
autorytetów. Na ich miejsce powołuje się
nowe autorytety, oczekując i wymagając od
nich właściwego spełniania funkcji czynnika
zapewniającego trwanie ładu, o który
chodzi społeczności.

AUTORYTETY JAKO CZYNNIK

CIĄGŁOŚCI I ZMIANY

Autorytety są nierozerwalnie związane z
tradycją myślenia i działania naukowego
oraz stosunków między uczonymi. Same
są częścią dziedzictwa, które uczeni
przejmują z dorobku kulturowego czasów
dawniejszych.

Dziedziczenie autorytetów jest szczególnym
rodzajem dziedziczenia wzorów myślenia i
działania

naukowego.

Autorytetem

naukowym staje się bowiem ten, kto
legitymuje się walorami pozwalającymi
widzieć w nim znawcę, sędziego, twórcę, i
nauczyciela wiedzy naukowej.

Związek autorytetów z tradycją polega na
tym, że są szczególnie ważnymi podmiotami
przekazu dziedzictwa kulturowego życia
naukowego.

Istotnym powodem dla którego autorytety są
w świecie uczonych tak znaczące i tak
cenione, jest to, że komunikują kanon
wiedzy i regułę pracy, a także zasadę
obecności uczonych w życiu naukowym.

Związek autorytetu z tradycją należy
rozpatrywać pod kątem tradycjonalizmu
jako orientacji uczonych wobec nauki.

Jak

widać

autorytety

są

nierozerwalnie związane z tradycją we
wszystkich 3 wymiarach wyróżnionych
przez Jerzego Szackiego:

-        z tradycja jako czynnością

-        z tradycją jako dziedzictwem

-       z tradycją jako światopoglądem

 

Badania dziejów życia naukowego na
zasadzie badania struktur długotrwałych
pozwala sformułować cztery tezy, ważne dla
rozważań o autorytetach jako ciągłości i
zmiany w nauce:

1. Autorytety mogą sprawiać coś ważnego

dla zachowania ciągłości rdzenia wzoru
życia

naukowego

jako

ładu

aksjonormatywnego, gdy nie stoją w
zasadniczej

opozycji

do

zmian

polegających

na

naprawie

lub

doskonaleniu

struktur

wiedzy

lub

systemów czynności znaczących dla
owego ładu.

2. Zmiany

prawdziwie

poważne

w

strukturze i systemie czynności nie mogą
dokonywać

się

bez

prawdziwie

poważnego nawiązywania do dorobku
zastanego, bez uznawania potrzeby
traktowania przedsiębranych poczynań
jako czynności wiodących do zmiany,
która nie narusza ciągłości rdzenia
wzoru

zastanego,

a

zgodnego

z

autentyczną tradycją naukową.

3. Autorytety mogą wówczas tylko w

poważnym stopniu i zakresie wpłynąć na
zmiany w życiu naukowym , gdy w serii
pokoleń uczonych daje się dostrzec
ciągłość ich działania na rzecz procesów
odnowy

rdzenia

systemów

wzorów

myślenia i działania naukowego.

4. Na gruncie historii ,,długiego trwania”

badacz życia naukowego może ujrzeć jasno
i wyraźnie , że ciągłość i zmiana to dwa
aspekty

wszystkich

ładów

aksjonormatywnych, jakie występują w
dziejach budowania nauki zgodnie z
,,tradycją naukowa”.

Tym samym może się ów badacz przekonać ,
iż autorytety tylko w pewnym sensie, pod
pewnym

tylko

względem,

mogą

być

zaliczane do kategorii
,,czynników ciągłości życia naukowego”
albo do kategorii ,,czynników zmiany życia
naukowego”

Nie ma bowiem nauki sensu proprio bez
autorytetów

będących,

dzięki

swej

działalności, czynnikami ciągłości i zmiany
zarazem.

Jeśli zatem autorytety występują i działają na
rzecz ciągłości bez zmiany albo na rzecz
zmiany bez ciągłości, a są uznawane mimo
takiego postępowania czy nawet właśnie
dlatego – mamy wówczas do czynienia z
patologią życia naukowego.

Ustalenie i uznawanie autorytetu to
świadectwo samowiedzy uczonych, ich
rozeznania w sprawach socjokulturowych
właściwości

nauki,

a

zwłaszcza

właściwości procesów kształtowania się
struktur wiedzy naukowej i systemów
czynności naukowych, jak też rozeznania
w sprawach zasad, norm i reguł
uprawiania zawodu uczonego.

Charakter samowiedzy uczonych w kwestii
autorytetu naukowego ujawnia się przede
wszystkim w treści odpowiedzi na pytania:

 czy autorytet jest powszechnikiem
kulturowym w życiu naukowym ?

 jaki autorytet jest autorytetem naukowym
sensu proprio?

Odpowiedzi na pytanie pierwsze dzielą

uczonych na na tych, którzy są zdania , że
model życia naukowego bez autorytetów jest
utopią pozytywną i dającą się zrealizować
zarazem, oraz na tych, którzy stoją na
stanowisku, iż można jedynie dokonywać
wyboru pomiędzy różnymi zasadami ustalania
i uznawania autorytetu w życiu naukowym.

Chociaż nie ma nauki bez autorytetów,
zagadnieniem ważnym dla zainteresowań
badawczych socjologów nauki jest ścieranie
się w różnych dziedzinach gmachu nauk
rzeczników i szermierzy umacniania
i rozszerzania się wpływu autorytetu na
kulturę myślenia i działania naukowego oraz
rzeczników
i szermierzy osłabiania i ograniczania tego
wpływu.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ