ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM
Wykład 10
Polityka ekologiczna Polski
ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM
Wykład 10
Polityka ekologiczna Polski
Polityka ekologiczna
Polski
•
str.83
•
Opracowanie założeń polityki
ekologicznej nastąpiło w pierwszym
okresie transformacji ustrojowej, gdy nowe
władze stanęły przed koniecznością
rozwiązania trudnych problemόw
środowiskowych. Dążono też do
dostosowania polityki ekologicznej do
realiόw rynkowych i do oparcia jej na
zasadzie rozwoju zrόwnoważonego.
• W 1990 r. opracowano dokument rządowy
Polityka ekologiczna państwa,
zaaprobowany przez Sejm i Senat RP.
Polityka ekologiczna
Polski
• W dokumencie tym jednoznacznie określono, że
obowiązek ochrony środowiska stanowi element
prawidłowego gospodarowania, a wszelka
działalność naruszająca go jest niezgodna z
prawem.
• Każdy przepis prawny odnoszący się do
korzystania ze środowiska i jego ochrony w
jednakowym stopniu dotyczy wszystkich
podmiotόw gospodarczych i musi być ściśle
przestrzegany, bez stosowania odstępstw i
wyjątkόw.
• W όwczesnej rzeczywistości w Polsce były to
stwierdzenia wręcz rewolucyjne.
Polityka ekologiczna
Polski
• Dokument
Polityka ekologiczna państwa
odegrał ogromną rolę stymulującą wobec
wszystkich struktur państwowych w ich
działaniach prośrodowiskowych. W istotny sposόb
przyczynił się do podniesienia świadomości
ekologicznej społeczeństwa. Wzrosły też nakłady
na inwestycje ochrony środowiska.
• W Polsce w 1988 r. wynosiły one 0,5 mld USD, w
1991 r. 0,8 mld USD a w 1998 już 2,8 mld USD
(1,6%PKB) Konsekwentnie wdrażano mechanizmy
prawne i ekonomiczne polityki ekologicznej.
Polityka ekologiczna
Polski
• To wszystko sprawiło, że nastąpiło istotne
zmniejszenie presji na środowisko i poprawa jego
parametrόw. Między innymi w latach 1990 – 2000;
• emisja pyłów do atmosfery zmniejszyła się o
75%,
• emisja związków siarki o 53%,
• a emisja związków azotu o 35%.
• W rezultacie zmalało zanieczyszczenie powietrza
szczegόlnie w rejonach uprzemysłowionych.
• Ilość zanieczyszczonych ściekόw odprowadzanych do
rzek zmniejszyła się o ponad 77%, co poprawiło
jakość wόd w rzekach, zwłaszcza z punktu widzenia
wskaźnikόw fizykochemicznych.
Polityka ekologiczna
Polski
• W omawianym okresie
ponad 2-krotnie
wzrosła też powierzchnia obszarόw
chronionych, w tym ponad 2-krotnie
powierzchnia parkόw krajobrazowych, a
ponad 1,8-krotnie powierzchnia parkόw
narodowych i rezerwatόw przyrody.
• Poprawa stanu środowiska w Polsce stała się
faktem, ktόry miał wpływ zarόwno na
poprawę samopoczucia społecznego, jak i
efektywności gospodarowania.
Polityka ekologiczna
Polski
• W dokumencie tym jednoznacznie określono, że
obowiązek ochrony środowiska stanowi element
prawidłowego gospodarowania, a wszelka
działalność naruszająca go jest niezgodna z
prawem.
• Każdy przepis prawny odnoszący się do
korzystania ze środowiska i jego ochrony w
jednakowym stopniu dotyczy wszystkich
podmiotόw gospodarczych i musi być ściśle
przestrzegany, bez stosowania odstępstw i
wyjątkόw.
• W όwczesnej rzeczywistości w Polsce były to
stwierdzenia wręcz rewolucyjne.
Druga polityka ekologiczna
państwa na lata 2001 – 2010
• Przy konstruowaniu
Druga polityka
ekologiczna państwa na lata 2001 –
2010
przyjęto następujące założenia
wyjściowe:
•
● ochrona środowiska jest
obowiązkiem obywateli i władz
publicznych, ktόre poprzez swoją politykę
powinny zapewnić bezpieczeństwo
ekologiczne wspόłczesnym i przyszłym
pokoleniom (art. 74 Konstytucji);
Polityka ekologiczna
Polski
• ● nadrzędną wartością w polityce państwa
jest człowiek. Oznacza to, że zdrowie
społeczeństwa jako całości, komfort
środowiska, w ktόrym ą i pracują
społeczności lokalne , oraz zdrowie i życie
każdego obywatela są głόwnym
niepodważalnym kryterium w realizacji
polityki ekologicznej na każdym szczeblu: w
miejscu pracy i zamieszkania, na szczeblach
lokalnym, regionalnym i krajowym;
Polityka ekologiczna
Polski
•
● człowiek wraz ze swą działalnością
jest ściśle związany z systemem
przyrodniczym – zachowanie rόwnowagi
w tym systemie wymaga spόjnego i
łącznego zarządzania zarόwno dostępem
do zasobόw środowiska oraz likwidacją i
zapobieganiem negatywnych dla
środowiska skutkόw działalności
gospodarczej, jak i racjonalnym
użytkowaniem zasobόw przyrodniczych;
Polityka ekologiczna
Polski
•
● bezpieczeństwo ekologiczne
społeczeństwa i gospodarki wymaga nie tylko
ochrony przed niekorzystnym oddziaływaniem
na środowisko gospodarki prowadzonej na
terenie Polski i poza jej granicami, lecz także
zapewnienia odpowiednich zasobόw:
•
dyspozycyjnych wody, zachowanie
rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
zwiększenie lesistości kraju oraz
zwiększenie powierzchni obszarόw
chronionych;
Polityka ekologiczna
Polski
•
● Polska zachowała znaczne
obszary o bogatej rόżnorodności
biologicznej, stosunkowo korzystny
stan populacji rόżnych gatunkόw,
odmian i form występujących w
siedliskach otwartych i na
nieużytkach.
•
W dokumencie tym określono też
cele polityki ekologicznej.
Polityka ekologiczna
Polski
• Celem nadrzędnym drugiej ustawy
o polityce ekologicznej państwa jest
zapewnienie bezpieczeństwa
ekologicznego społeczeństwa polskiego
w XXI w., a celem głόwnym skuteczna
regulacja i reglamentacja korzystania ze
środowiska i jego użytkowania, tak aby
nie stwarzać zagrożenia dla jakości i
trwałości zasobόw przyrodniczych
Polityka ekologiczna
Polski
• . Wymaga to podjęcia i realizacji wielu zadań o charakterze
strategicznym, takich jak:
•
● kształtowanie polityk makroekonomicznych, aby
sprzyjały wdrażaniu zasad rozwoju zrόwnoważonego;
•
● dostosowanie polityk sektorowych do zasady
zrόwnoważonego gospodarowania i ochrony zasobόw
naturalnych oraz wdrażanie proekologicznych wzorcόw
produkcji;
•
● ograniczenie presji konsumpcji na środowisko przez
kształtowanie jej proekologicznych wzorcόw oraz
proekologicznego systemu wartości w duchu zasady
zrόwnoważonego rozwoju;
•
● poprawa jakości środowiska we wszystkich
elementach (powietrza, wody, gleb, ekosystemόw,
zachowanie gatunków i ich naturalnego środowiska,
klimatu, krajobrazu) i na obszarze kraju;
Polityka ekologiczna
Polski
•
● wzrost rόżnorodności biologicznej, poprawa
warunkόw funkcjonowania ekosystemόw,
renaturalizacja lasόw, obszarów wodnych i wodno-
błotnych, wzrost walorόw estetycznych krajobrazu i
estetyki otoczenia człowieka w miejscu zamieszkania;
•
● zapewnienie dostępu społeczeństwa do
informacji o środowisku, do udziału w podejmowaniu
decyzji do procedur sądowych w sprawach
dotyczących środowiska.
•
Innym zadaniem stratygicznym drugiej polityki
ekologicznej Polski jest rόwnież zapewnienie
zgodności tej polityki z kierunkami i zakresem działań
przyjętych w polityce ekologicznej Unii Europejskie.
Polityka ekologiczna Unii
Europejskiej
• (str 86)
•
Polityka ekologiczna a ściślej polityka w
zakresie środowiska (Poskrobka 2007) Wspόlnoty
Europejskiej, została zapoczątkowana w 1972 r., w
sensie działań realizacyjnych natomiast w sensie
zapisόw prawnych dopiero w 1987 r.
• W Jednolitym Akcie Europejskim wprowadzono
rozdział „Środowisko przyrodnicze”. Dalsze
rozszerzenie kompetencji legislacyjnych,
wykonawczych regulacyjnych i kontrolnych
Wspόlnoty w sferze gospodarowania środowiskiem
nastąpiło w
Traktacie o Unii Europejskiej (Traktat z
Maastricht) z lutego 1992 roku.
Cele ekologiczne Uni
Europejskiej
• Cele ekologiczne, do których dąży Unia
Europejska odnoszą się do szeroko rozumianych
ekologicznych aspektów procesu
gospodarowania, także kategorii trwałego i
zrównoważonego rozwoju. Dlatego nadrzędnym
celem takiego wzrostu gospodarczego i trwałej
poprawy standardu życia (konsumpcji dόbr i
usług, zarόwno materialnych, jak i
niematerialnych), ktόry nie doprowadzi do
pogorszenia się stanu środowiskai zapewni
dostępność jego zasobόw i walorόw
(estetycznych, psychologicznych, kulturowych,
rekreacyjnych) dla przyszłych pokoleń.
Cele ekologiczne Uni
Europejskiej
• Uzasadnieniem do rόwnoczesnego
rozwiązywania aspektόw
gospodarczych, środowiskowych i
społecznych jest możliwość uzyskania
efektu synergicznego (zwiększającego
działanie). Szczegόlnie gdy
wzajemnie się uzupełniają,
przynosząc efekt podwόjnej korzyści -
aspekty ekonomiczne i ekologiczne.
Cele ekologiczne Uni
Europejskiej
• Realizacji tak rozumianego celu służyły
programy działań środowiskowych (PDŚ).
Programy te nie tylko określały zasady i cele
bieżące polityki ekologicznej, lecz także pełniły
rolę „katalizatora” działalności organizacyjnej i
aktywności legislacyjnej Wspόlnoty w zakresie
gospodarowania środowiskiem.
• Programy działań środowiskowych dotychczas
realizowane w Unii przedstawia tab. 2.1.
str.87.
Polityka ekologiczna
Polski
• Obecnie realizowany jest Szόsty Program
Działań Środowiskowych: „Środowisko
2010: nasza przyszłość , nasz wybόr» na
lata 2001 – 2010.
• Priorytetemi programu są:
• przeciwdziałanie zmianom klimatu
• nadmiernemu wykorzystaniu zasobόw
odnawialnych i nieodnawialnych,
• zachowanie rόżnorodności biologicznej,
• oraz ograniczenie produkcji i zużycia
trwałych chemikaliόw toksycznych
akumulujących się w środowisku.
Cele ekologiczne Uni
Europejskiej
• W programie przyjęto następujące kierunki działań
strategicznych:
•
● poprawę stopnia przestrzegania prawa
ochrony środowiska Wspólnoty:
•
● integrację polityk ekologicznych i innych
polityk sektorowych;
•
● opracowanie i wdrażanie
proekologicznych zachęt rynkowych w formie
• nagrόd, pomocy finansowej w osiąganiu zgodności z
przepisami ochrony środowiska oraz dobrowolnych
zobowiązań i porozumień zapewniających osiąganie
regionalnych i lokalnych ceόw środowiskowych;
Cele ekologiczne Uni
Europejskiej
• ● informowanie konsumentόw o procesach i
produktach w kontekście ich wpływu na
środowisko, głόwnie przez uruchomienie zachęt
finansowych do promowania oznakowania
ekologicznego, ustanowienie odpowiednich
mechanizmόw sprawdzania wiarygodności
oferowanych przez przedsiębiorstwa
proekologicznych produktόw i usług, promowanie
proekologicznych zamόwień publicznych;
• ● włączanie ochrony środowiska do sektora
finansowego m.in. przez wprowadzanie danych o
kosztach środowiskowych do corocznych raportόw
finansowych;
Cele ekologiczne Uni
Europejskiej
•
●
tworzenie wspόlnotowych zasad odpowiedzialności
umożliwiających pociąganie do odpowiedzialności podmiotόw,
ktόre powodują szkodę dla ludzi lub ich własności,
zanieczyszczają teren lub stanowią zagrożenie dla
rόżnorodności biologicznej;
• ● tworzenie warunkόw należytego zrozumienia obywateli
Europy problematyki ochrony środowiska przez poprawę
dostępu do informacji oraz zwiększenie udziału społeczeństwa
w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska;
• ● „zazielenienie” obszarów w ramach planowania
przestrzennego i zagospodarowania terenu przez:
• - oceny oddziaływania na środowisko projektowanych
inwestycji oraz strategiczną ocenę środowiskowych
programόw,
Cele ekologiczne Uni
Europejskiej
• - wspieranie programόw i sieci inicjujących
wymianę doświadczeń i rozwόj dobrej
praktyki w zakresie zrόwnoważonego
rozwoju miast i zrόwnoważonej
eksploatacji mόrz,
• - wdrażanie programόw rolno-
środowiskowych w ramach Wspόlnej
Polityki Rolnej i promowanie pozytywnego
widzenia środowiska w zarządzaniu
terenami.
Cele ekologiczne Uni
Europejskiej
• Monitorowaniem realizacji programόw
działań środowiskowych zajmuje się
Europejska Agencja Ochrony Środowiska.
• Jej celem jest koordynacja, a szczegόlnie
badanie skutkόw działań Wspόlnoty w
dziedzinie ochrony środowiska, w tym
zwłaszcza monitorowania jego stanu, a
także organizacyjne ułatwienie wspόłpracy
z krajami trzecimi w zakresie
rozwiązywania problemόw ekologicznych o
charakterze kontynentalnym i globalnym.
Europejskie standardy
środowiska
• str.88
•
Uporządkowanie problemów
ochrony środowiska
było jednym z
najważniejszych i najtrudniejszych
zadań w realizacji procesu
przygotowania Polski do członkostwa
w Uni Europejskiej. Trudności
wynikały z kilku powodów.
Europejskie standardy
środowiska
• Pierwszym były wieloletnie zaniedbania w
zakresie ochrony środowiska. W latach
osiemdziesiątych XX w. Polska miała
najwyższe w Europie wskaźniki emisji
zanieczyszczeń (stałych, ciekłych i gazowych)
na jednostkę dochodu narodowego brutto i
była postrzegana jako najwyższy truciel?.
• Ponadto dostosowywanie polskich przepisόw
prawnych do regulacji Unii Europejskiej
następowało w okresie, gdy polityka
ekologiczna Wspόlnot należała do najbardziej
dynamicznie rozwijającego się obszaru
działania.
Europejskie standardy
środowiska
• Istotnym problemem były wysokie koszty
dostosowania, ktόre wynikały z:
•
● ograniczenia produkcji zakładόw
najbardziej uciążliwych dla
• środowiska i zastępowania przestarzałych
technologii nowymi, bardziej
proekologicznymi,
•
● wyposażenie istniejących
zakładόw w urządzenia chroniące środowisko,
• ● uzbrojenia sanitarnego miast i wsi
(kanalizacja, oczyszczanie ściekόw,
• zbiόrka i składowanie odpadόw).
Europejskie standardy
środowiska
• Dyrektywy i inne akta prawne w Unii
Europejskiej regulujące procesy
gospodarowania środowiskiem w zasadzie
zostały przetransportowane do polskiego
prawa.
• Nie wszystkie dyrektywy już obowiązujące
w Unii Europejskiej mogły być wdrożone do
dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w
tej Wspόlnocie (1 maja 2004 r.).
• W czasie negocjacji Polska uzyskała okresy
przejściowe na wdrożenie ok. 30 dyrektyw.
Europejskie standardy
środowiska
• Przykładowo Poskrobko 2007 wymienia:
• ● ograniczenie zawartości siarki w niektόrych
paliwach płynnych (Dyrektywa Rady 98/70/WE) – do 31
grudnia 2006 r.;
• ● odprowadzenie substancji niebezpiecznych do wόd
powierzchniowych (Dyrektywa Rady 76/464/EWG) – do 31
grudnia 2007 r.;
• ● rozwiązanie problemu składowisk odpadόw
(Dyrektywa Rady 1999/31/WE) – do 1 lipca 2012 r.;
• ● oczyszczania ściekόw komunalnych ze wszystkich
ośrodkόw powyżej 2000 osόb – do 31 grudnia 2015 r.
(Dyrektywa Rady 91/271/EWG) – do 1 lipca 2012 r.;
•
Likwidacja zaniedbań musi być realizowana rόwnolegle z
wdrażaniem nowych dyrektyw, np. do 30 października 2007 r.
należało wydać zintegrowane pozwolenie na emisję
zanieczyszczeń z instalacji przemysłowych (Dyrektywa Rady
96/61/WE) – do 1 lipca 2012 r.;
Europejskie standardy
środowiska
• W Polsce dotyczyło to 2332 instalacji, ktόre
musiały wdrożyć nowe rozwiązania
organizacyjne, technologiczne i techniczne
oraz usprawnić gospodarkę materiałową.
•
Dostosowanie polskiego prawa do
regulacji Unii Europejskiej unaoczniło rόżnicę
jakości warunkόw środowiskowych życia
polskiego społeczeństwa w stosunku do
innych krajόw Europy. W Polsce nie można
tworzyć nowych zaległości w ochronie
środowiska, ponieważ kraj nasz wciąż będzie
postrzegany jako opόźniony w rozwoju.
Europejskie standardy
środowiska
• Wszystkie rozwinięte narody, stwierdza
Poskrobko (2007), dbają o swoje
środowisko,
musi to robić także Polska
jako członek Unii Europejskiej.
Przedsiębiorstwa produkcyjne muszą
dostosować się do unijnych standardόw
ochrony środowiska, ponieważ po
zakończeniu okresόw przejściowych
mogą być oskarżane o
ecodumping
i
stracić swόj wizerunek i rynki zbytu.
Europejskie standardy
środowiska
• Monitorowaniem realizacji programόw
działań środowiskowych zajmuje się
Europejska Agencja Ochrony Środowiska.
• Jej celem jest koordynacja, a szczegόlnie
badanie skutkόw działań Wspόlnoty w
dziedzinie ochrony środowiska, w tym
zwłaszcza monitorowania jego stanu,
a
także organizacyjne ułatwienie wspόłpracy
z krajami trzecimi w zakresie
rozwiązywania problemόw ekologicznych o
charakterze kontynentalnym i globalnym.
Europejskie standardy
środowiska
• Istotnym problemem były wysokie koszty
dostosowania, ktόre wynikały z:
•
● ograniczenia produkcji zakładόw
najbardziej uciążliwych dla
• środowiska i zastępowania przestarzałych
technologii nowymi, bardziej
proekologicznymi,
•
● wyposażenie istniejących
zakładόw w urządzenia chroniące środowisko,
• ● uzbrojenia sanitarnego miast i wsi
(kanalizacja, oczyszczanie ściekόw,
• zbiόrka i składowanie odpadόw).
• Jednocześnie przedsiębiorstwa nie można
obciążać kosztami ochrony środowiska w
takim stopniu, że pogorszy to ich
możliwość konkurencji na jednolitym rynku
europejskim.
•
Gminy muszą rozwiązać problem
uzbrojenia sanitarnego miast i wsi ze
względu na jakość życia mieszkańcόw, a
także turystόw.
• k.
Europejskie standardy
środowiska
• Dyrektywy i inne akta prawne w Unii
Europejskiej regulujące procesy
gospodarowania środowiskiem w zasadzie
zostały przetransportowane do polskiego
prawa.
• Nie wszystkie dyrektywy już obowiązujące
w Unii Europejskiej mogły być wdrożone do
dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w
tej Wspόlnocie (1 maja 2004 r.).
Europejskie standardy
środowiska
• Przykładowo Poskrobko 2007 wymienia:
• ● ograniczenie zawartości siarki w niektόrych
paliwach płynnych (Dyrektywa Rady 98/70/WE) – do
31 grudnia 2006 r.;
• ● odprowadzenie substancji niebezpiecznych
do wόd powierzchniowych (Dyrektywa Rady
76/464/EWG) – do 31 grudnia 2007 r.;
• ● rozwiązanie problemu składowisk odpadόw
(Dyrektywa Rady 1999/31/WE) – do 1 lipca 2012 r.;
• ● oczyszczania ściekόw komunalnych ze
wszystkich ośrodkόw powyżej 2000 osόb – do 31
grudnia 2015 r. (Dyrektywa Rady 91/271/EWG) – do
1 lipca 2012 r.;
Europejskie standardy
środowiska
•
Likwidacja zaniedbań musi być
realizowana rόwnolegle z wdrażaniem nowych
dyrektyw, np. był termin do 30 października
2007 r. należało wydać zintegrowane
pozwolenie na emisję zanieczyszczeń z
instalacji przemysłowych (Dyrektywa Rady
96/61/WE) – do 1 lipca 2012 r.;
• W Polsce dotyczyło to 2332 instalacji, ktόre
musiały wdrożyć nowe rozwiązania
organizacyjne, technologiczne i techniczne
oraz usprawnić gospodarkę materiałową.
Dostosowanie polskiego prawa
do regulacji Unii Europejskiej
•
unaoczniło rόżnicę jakości
warunkόw środowiskowych życia
polskiego społeczeństwa w stosunku
do innych krajόw Europy. W Polsce
nie można tworzyć nowych zaległości
w ochronie środowiska, ponieważ kraj
nasz wciąż będzie postrzegany jako
opόźniony w rozwoju.
Europejskie standardy
środowiska
• str.88
•
Uporządkowanie problemów
ochrony środowiska było jednym z
najważniejszych i najtrudniejszych
zadań w realizacji procesu
przygotowania Polski do członkostwa
w Uni Europejskiej. Trudności
wynikały z kilku powodów.
Europejskie standardy
środowiska
•
• Gminy muszą rozwiązać problem
uzbrojenia sanitarnego miast i wsi ze
względu na jakość życia
mieszkańcόw, a także
odwiedzających turystόw.
Europejskie standardy
środowiska
• W dokumencie stwierdza się, że
zrόwnoważony rozwόj nie może zostać
osiągnięty jedynie przez politykę ekologiczną.
Tym samym program reprezentuje tylko
wymiar środowiskowy szerszej strategii na
rzecz zrόwnoważonego rozwoju Wspόlnoty.
• Jest on narzędziem, ktόre pomaga zapewnić
proekologiczne ukierunkowanie innych polityk
problemowych i sektorowych (szόsty Program
Działań Środowiskowych ... 2000).
Europejskie standardy
środowiska
• Pierwszym były wieloletnie zaniedbania w zakresie
ochrony środowiska. W latach osiemdziesiątych
XX w. Polska miała najwyższe w Europie wskaźniki
emisji zanieczyszczeń (stałych, ciekłych i
gazowych) na jednostkę dochodu narodowego
brutto i była postrzegana jako najwyższy truciel?.
• Ponadto dostosowywanie polskich przepisόw
prawnych do regulacji Unii Europejskiej
następowało w okresie, gdy polityka ekologiczna
Wspόlnot należała do najbardziej dynamicznie
rozwijającego się obszaru działania.
• K.