ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

Wykład 10

Polityka ekologiczna Polski

Polityka ekologiczna

Polski

•

str.83

•

Opracowanie założeń polityki

ekologicznej nastąpiło w pierwszym

okresie transformacji ustrojowej, gdy nowe

władze stanęły przed koniecznością

rozwiązania trudnych problemόw

środowiskowych. Dążono też do

dostosowania polityki ekologicznej do

realiόw rynkowych i do oparcia jej na

zasadzie rozwoju zrόwnoważonego.

• W 1990 r. opracowano dokument rządowy

Polityka ekologiczna państwa,

zaaprobowany przez Sejm i Senat RP.

Polityka ekologiczna

Polski

• W dokumencie tym jednoznacznie określono, że

obowiązek ochrony środowiska stanowi element

prawidłowego gospodarowania, a wszelka

działalność naruszająca go jest niezgodna z

prawem.

• Każdy przepis prawny odnoszący się do

korzystania ze środowiska i jego ochrony w

jednakowym stopniu dotyczy wszystkich

podmiotόw gospodarczych i musi być ściśle

przestrzegany, bez stosowania odstępstw i

wyjątkόw.

• W όwczesnej rzeczywistości w Polsce były to

stwierdzenia wręcz rewolucyjne.

Polityka ekologiczna

Polski

• Dokument

Polityka ekologiczna państwa

odegrał ogromną rolę stymulującą wobec

wszystkich struktur państwowych w ich

działaniach prośrodowiskowych. W istotny sposόb

przyczynił się do podniesienia świadomości

ekologicznej społeczeństwa. Wzrosły też nakłady

na inwestycje ochrony środowiska.

• W Polsce w 1988 r. wynosiły one 0,5 mld USD, w

1991 r. 0,8 mld USD a w 1998 już 2,8 mld USD

(1,6%PKB) Konsekwentnie wdrażano mechanizmy

prawne i ekonomiczne polityki ekologicznej.

Polityka ekologiczna

Polski

• To wszystko sprawiło, że nastąpiło istotne

zmniejszenie presji na środowisko i poprawa jego

parametrόw. Między innymi w latach 1990 – 2000;

• emisja pyłów do atmosfery zmniejszyła się o

75%,

• emisja związków siarki o 53%,

• a emisja związków azotu o 35%.

• W rezultacie zmalało zanieczyszczenie powietrza

szczegόlnie w rejonach uprzemysłowionych.

• Ilość zanieczyszczonych ściekόw odprowadzanych do

rzek zmniejszyła się o ponad 77%, co poprawiło

jakość wόd w rzekach, zwłaszcza z punktu widzenia

wskaźnikόw fizykochemicznych.

Polityka ekologiczna

Polski

• W omawianym okresie

ponad 2-krotnie

wzrosła też powierzchnia obszarόw
chronionych, w tym ponad 2-krotnie
powierzchnia parkόw krajobrazowych, a
ponad 1,8-krotnie powierzchnia parkόw
narodowych i rezerwatόw przyrody.

• Poprawa stanu środowiska w Polsce stała się

faktem, ktόry miał wpływ zarόwno na
poprawę samopoczucia społecznego, jak i
efektywności gospodarowania.

Polityka ekologiczna

Polski

• W dokumencie tym jednoznacznie określono, że

obowiązek ochrony środowiska stanowi element

prawidłowego gospodarowania, a wszelka

działalność naruszająca go jest niezgodna z

prawem.

• Każdy przepis prawny odnoszący się do

korzystania ze środowiska i jego ochrony w

jednakowym stopniu dotyczy wszystkich

podmiotόw gospodarczych i musi być ściśle

przestrzegany, bez stosowania odstępstw i

wyjątkόw.

• W όwczesnej rzeczywistości w Polsce były to

stwierdzenia wręcz rewolucyjne.

Druga polityka ekologiczna

państwa na lata 2001 – 2010

• Przy konstruowaniu

Druga polityka

ekologiczna państwa na lata 2001 –
2010

przyjęto następujące założenia

wyjściowe:

•

● ochrona środowiska jest

obowiązkiem obywateli i władz
publicznych, ktόre poprzez swoją politykę
powinny zapewnić bezpieczeństwo
ekologiczne wspόłczesnym i przyszłym
pokoleniom (art. 74 Konstytucji);

Polityka ekologiczna

Polski

• ● nadrzędną wartością w polityce państwa

jest człowiek. Oznacza to, że zdrowie
społeczeństwa jako całości, komfort
środowiska, w ktόrym ą i pracują
społeczności lokalne , oraz zdrowie i życie
każdego obywatela są głόwnym
niepodważalnym kryterium w realizacji
polityki ekologicznej na każdym szczeblu: w
miejscu pracy i zamieszkania, na szczeblach
lokalnym, regionalnym i krajowym;

Polityka ekologiczna

Polski

•

● człowiek wraz ze swą działalnością

jest ściśle związany z systemem

przyrodniczym – zachowanie rόwnowagi

w tym systemie wymaga spόjnego i

łącznego zarządzania zarόwno dostępem

do zasobόw środowiska oraz likwidacją i

zapobieganiem negatywnych dla

środowiska skutkόw działalności

gospodarczej, jak i racjonalnym

użytkowaniem zasobόw przyrodniczych;

Polityka ekologiczna

Polski

•

● bezpieczeństwo ekologiczne

społeczeństwa i gospodarki wymaga nie tylko
ochrony przed niekorzystnym oddziaływaniem
na środowisko gospodarki prowadzonej na
terenie Polski i poza jej granicami, lecz także
zapewnienia odpowiednich zasobόw:

•

dyspozycyjnych wody, zachowanie

rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
zwiększenie lesistości kraju oraz
zwiększenie powierzchni obszarόw
chronionych;

Polityka ekologiczna

Polski

•

● Polska zachowała znaczne

obszary o bogatej rόżnorodności
biologicznej, stosunkowo korzystny
stan populacji rόżnych gatunkόw,
odmian i form występujących w
siedliskach otwartych i na
nieużytkach.

•

W dokumencie tym określono też

cele polityki ekologicznej.

Polityka ekologiczna

Polski

• Celem nadrzędnym drugiej ustawy

o polityce ekologicznej państwa jest
zapewnienie bezpieczeństwa
ekologicznego społeczeństwa polskiego
w XXI w., a celem głόwnym skuteczna
regulacja i reglamentacja korzystania ze
środowiska i jego użytkowania, tak aby
nie stwarzać zagrożenia dla jakości i
trwałości zasobόw przyrodniczych

Polityka ekologiczna

Polski

• . Wymaga to podjęcia i realizacji wielu zadań o charakterze

strategicznym, takich jak:

•

● kształtowanie polityk makroekonomicznych, aby

sprzyjały wdrażaniu zasad rozwoju zrόwnoważonego;

•

● dostosowanie polityk sektorowych do zasady

zrόwnoważonego gospodarowania i ochrony zasobόw

naturalnych oraz wdrażanie proekologicznych wzorcόw

produkcji;

•

● ograniczenie presji konsumpcji na środowisko przez

kształtowanie jej proekologicznych wzorcόw oraz

proekologicznego systemu wartości w duchu zasady

zrόwnoważonego rozwoju;

•

● poprawa jakości środowiska we wszystkich

elementach (powietrza, wody, gleb, ekosystemόw,

zachowanie gatunków i ich naturalnego środowiska,

klimatu, krajobrazu) i na obszarze kraju;

Polityka ekologiczna

Polski

•

● wzrost rόżnorodności biologicznej, poprawa

warunkόw funkcjonowania ekosystemόw,

renaturalizacja lasόw, obszarów wodnych i wodno-

błotnych, wzrost walorόw estetycznych krajobrazu i

estetyki otoczenia człowieka w miejscu zamieszkania;

•

● zapewnienie dostępu społeczeństwa do

informacji o środowisku, do udziału w podejmowaniu

decyzji do procedur sądowych w sprawach

dotyczących środowiska.

•

Innym zadaniem stratygicznym drugiej polityki

ekologicznej Polski jest rόwnież zapewnienie

zgodności tej polityki z kierunkami i zakresem działań

przyjętych w polityce ekologicznej Unii Europejskie.

Polityka ekologiczna Unii

Europejskiej

• (str 86)
•

Polityka ekologiczna a ściślej polityka w

zakresie środowiska (Poskrobka 2007) Wspόlnoty

Europejskiej, została zapoczątkowana w 1972 r., w

sensie działań realizacyjnych natomiast w sensie

zapisόw prawnych dopiero w 1987 r.

• W Jednolitym Akcie Europejskim wprowadzono

rozdział „Środowisko przyrodnicze”. Dalsze

rozszerzenie kompetencji legislacyjnych,

wykonawczych regulacyjnych i kontrolnych

Wspόlnoty w sferze gospodarowania środowiskiem

nastąpiło w

Traktacie o Unii Europejskiej (Traktat z

Maastricht) z lutego 1992 roku.

Cele ekologiczne Uni

Europejskiej

• Cele ekologiczne, do których dąży Unia

Europejska odnoszą się do szeroko rozumianych

ekologicznych aspektów procesu

gospodarowania, także kategorii trwałego i

zrównoważonego rozwoju. Dlatego nadrzędnym

celem takiego wzrostu gospodarczego i trwałej

poprawy standardu życia (konsumpcji dόbr i

usług, zarόwno materialnych, jak i

niematerialnych), ktόry nie doprowadzi do

pogorszenia się stanu środowiskai zapewni

dostępność jego zasobόw i walorόw

(estetycznych, psychologicznych, kulturowych,

rekreacyjnych) dla przyszłych pokoleń.

Cele ekologiczne Uni

Europejskiej

• Uzasadnieniem do rόwnoczesnego

rozwiązywania aspektόw
gospodarczych, środowiskowych i
społecznych jest możliwość uzyskania
efektu synergicznego (zwiększającego
działanie). Szczegόlnie gdy
wzajemnie się uzupełniają,
przynosząc efekt podwόjnej korzyści -
aspekty ekonomiczne i ekologiczne.

Cele ekologiczne Uni

Europejskiej

• Realizacji tak rozumianego celu służyły

programy działań środowiskowych (PDŚ).
Programy te nie tylko określały zasady i cele
bieżące polityki ekologicznej, lecz także pełniły
rolę „katalizatora” działalności organizacyjnej i
aktywności legislacyjnej Wspόlnoty w zakresie
gospodarowania środowiskiem.

• Programy działań środowiskowych dotychczas

realizowane w Unii przedstawia tab. 2.1.
str.87.

Polityka ekologiczna

Polski

• Obecnie realizowany jest Szόsty Program

Działań Środowiskowych: „Środowisko

2010: nasza przyszłość , nasz wybόr» na

lata 2001 – 2010.

• Priorytetemi programu są:
• przeciwdziałanie zmianom klimatu
• nadmiernemu wykorzystaniu zasobόw

odnawialnych i nieodnawialnych,

• zachowanie rόżnorodności biologicznej,
• oraz ograniczenie produkcji i zużycia

trwałych chemikaliόw toksycznych

akumulujących się w środowisku.

Cele ekologiczne Uni

Europejskiej

• W programie przyjęto następujące kierunki działań

strategicznych:

•

● poprawę stopnia przestrzegania prawa

ochrony środowiska Wspólnoty:

•

● integrację polityk ekologicznych i innych

polityk sektorowych;

•

● opracowanie i wdrażanie

proekologicznych zachęt rynkowych w formie

• nagrόd, pomocy finansowej w osiąganiu zgodności z

przepisami ochrony środowiska oraz dobrowolnych

zobowiązań i porozumień zapewniających osiąganie

regionalnych i lokalnych ceόw środowiskowych;

Cele ekologiczne Uni

Europejskiej

• ● informowanie konsumentόw o procesach i

produktach w kontekście ich wpływu na

środowisko, głόwnie przez uruchomienie zachęt

finansowych do promowania oznakowania

ekologicznego, ustanowienie odpowiednich

mechanizmόw sprawdzania wiarygodności

oferowanych przez przedsiębiorstwa

proekologicznych produktόw i usług, promowanie

proekologicznych zamόwień publicznych;

• ● włączanie ochrony środowiska do sektora

finansowego m.in. przez wprowadzanie danych o

kosztach środowiskowych do corocznych raportόw

finansowych;

Cele ekologiczne Uni

Europejskiej

•

●

tworzenie wspόlnotowych zasad odpowiedzialności

umożliwiających pociąganie do odpowiedzialności podmiotόw,

ktόre powodują szkodę dla ludzi lub ich własności,

zanieczyszczają teren lub stanowią zagrożenie dla

rόżnorodności biologicznej;

• ● tworzenie warunkόw należytego zrozumienia obywateli

Europy problematyki ochrony środowiska przez poprawę

dostępu do informacji oraz zwiększenie udziału społeczeństwa

w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska;

• ● „zazielenienie” obszarów w ramach planowania

przestrzennego i zagospodarowania terenu przez:

• - oceny oddziaływania na środowisko projektowanych

inwestycji oraz strategiczną ocenę środowiskowych

programόw,

Cele ekologiczne Uni

Europejskiej

• - wspieranie programόw i sieci inicjujących

wymianę doświadczeń i rozwόj dobrej
praktyki w zakresie zrόwnoważonego
rozwoju miast i zrόwnoważonej
eksploatacji mόrz,

• - wdrażanie programόw rolno-

środowiskowych w ramach Wspόlnej
Polityki Rolnej i promowanie pozytywnego
widzenia środowiska w zarządzaniu
terenami.

Cele ekologiczne Uni

Europejskiej

• Monitorowaniem realizacji programόw

działań środowiskowych zajmuje się

Europejska Agencja Ochrony Środowiska.

• Jej celem jest koordynacja, a szczegόlnie

badanie skutkόw działań Wspόlnoty w

dziedzinie ochrony środowiska, w tym

zwłaszcza monitorowania jego stanu, a

także organizacyjne ułatwienie wspόłpracy

z krajami trzecimi w zakresie

rozwiązywania problemόw ekologicznych o

charakterze kontynentalnym i globalnym.

Europejskie standardy

środowiska

• str.88

•

Uporządkowanie problemów

ochrony środowiska

było jednym z

najważniejszych i najtrudniejszych
zadań w realizacji procesu
przygotowania Polski do członkostwa
w Uni Europejskiej. Trudności
wynikały z kilku powodów.

Europejskie standardy

środowiska

• Pierwszym były wieloletnie zaniedbania w

zakresie ochrony środowiska. W latach

osiemdziesiątych XX w. Polska miała

najwyższe w Europie wskaźniki emisji

zanieczyszczeń (stałych, ciekłych i gazowych)

na jednostkę dochodu narodowego brutto i

była postrzegana jako najwyższy truciel?.

• Ponadto dostosowywanie polskich przepisόw

prawnych do regulacji Unii Europejskiej

następowało w okresie, gdy polityka

ekologiczna Wspόlnot należała do najbardziej

dynamicznie rozwijającego się obszaru

działania.

Europejskie standardy

środowiska

• Istotnym problemem były wysokie koszty

dostosowania, ktόre wynikały z:

•

● ograniczenia produkcji zakładόw

najbardziej uciążliwych dla

• środowiska i zastępowania przestarzałych

technologii nowymi, bardziej

proekologicznymi,

•

● wyposażenie istniejących

zakładόw w urządzenia chroniące środowisko,

• ● uzbrojenia sanitarnego miast i wsi

(kanalizacja, oczyszczanie ściekόw,

• zbiόrka i składowanie odpadόw).

Europejskie standardy

środowiska

• Dyrektywy i inne akta prawne w Unii

Europejskiej regulujące procesy

gospodarowania środowiskiem w zasadzie

zostały przetransportowane do polskiego

prawa.

• Nie wszystkie dyrektywy już obowiązujące

w Unii Europejskiej mogły być wdrożone do

dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w

tej Wspόlnocie (1 maja 2004 r.).

• W czasie negocjacji Polska uzyskała okresy

przejściowe na wdrożenie ok. 30 dyrektyw.

Europejskie standardy

środowiska

• Przykładowo Poskrobko 2007 wymienia:

• ● ograniczenie zawartości siarki w niektόrych

paliwach płynnych (Dyrektywa Rady 98/70/WE) – do 31

grudnia 2006 r.;

• ● odprowadzenie substancji niebezpiecznych do wόd

powierzchniowych (Dyrektywa Rady 76/464/EWG) – do 31

grudnia 2007 r.;

• ● rozwiązanie problemu składowisk odpadόw

(Dyrektywa Rady 1999/31/WE) – do 1 lipca 2012 r.;

• ● oczyszczania ściekόw komunalnych ze wszystkich

ośrodkόw powyżej 2000 osόb – do 31 grudnia 2015 r.

(Dyrektywa Rady 91/271/EWG) – do 1 lipca 2012 r.;

•

Likwidacja zaniedbań musi być realizowana rόwnolegle z

wdrażaniem nowych dyrektyw, np. do 30 października 2007 r.

należało wydać zintegrowane pozwolenie na emisję

zanieczyszczeń z instalacji przemysłowych (Dyrektywa Rady

96/61/WE) – do 1 lipca 2012 r.;

Europejskie standardy

środowiska

• W Polsce dotyczyło to 2332 instalacji, ktόre

musiały wdrożyć nowe rozwiązania

organizacyjne, technologiczne i techniczne

oraz usprawnić gospodarkę materiałową.

•

Dostosowanie polskiego prawa do

regulacji Unii Europejskiej unaoczniło rόżnicę

jakości warunkόw środowiskowych życia

polskiego społeczeństwa w stosunku do

innych krajόw Europy. W Polsce nie można

tworzyć nowych zaległości w ochronie

środowiska, ponieważ kraj nasz wciąż będzie

postrzegany jako opόźniony w rozwoju.

Europejskie standardy

środowiska

• Wszystkie rozwinięte narody, stwierdza

Poskrobko (2007), dbają o swoje

środowisko,

musi to robić także Polska

jako członek Unii Europejskiej.

Przedsiębiorstwa produkcyjne muszą

dostosować się do unijnych standardόw

ochrony środowiska, ponieważ po

zakończeniu okresόw przejściowych

mogą być oskarżane o

ecodumping

i

stracić swόj wizerunek i rynki zbytu.

Europejskie standardy

środowiska

• Monitorowaniem realizacji programόw

działań środowiskowych zajmuje się

Europejska Agencja Ochrony Środowiska.

• Jej celem jest koordynacja, a szczegόlnie

badanie skutkόw działań Wspόlnoty w

dziedzinie ochrony środowiska, w tym

zwłaszcza monitorowania jego stanu,

a

także organizacyjne ułatwienie wspόłpracy

z krajami trzecimi w zakresie

rozwiązywania problemόw ekologicznych o

charakterze kontynentalnym i globalnym.

Europejskie standardy

środowiska

• Istotnym problemem były wysokie koszty

dostosowania, ktόre wynikały z:

•

● ograniczenia produkcji zakładόw

najbardziej uciążliwych dla

• środowiska i zastępowania przestarzałych

technologii nowymi, bardziej

proekologicznymi,

•

● wyposażenie istniejących

zakładόw w urządzenia chroniące środowisko,

• ● uzbrojenia sanitarnego miast i wsi

(kanalizacja, oczyszczanie ściekόw,

• zbiόrka i składowanie odpadόw).

• Jednocześnie przedsiębiorstwa nie można

obciążać kosztami ochrony środowiska w
takim stopniu, że pogorszy to ich
możliwość konkurencji na jednolitym rynku
europejskim.

•

Gminy muszą rozwiązać problem

uzbrojenia sanitarnego miast i wsi ze
względu na jakość życia mieszkańcόw, a
także turystόw.

• k.

Europejskie standardy

środowiska

• Dyrektywy i inne akta prawne w Unii

Europejskiej regulujące procesy
gospodarowania środowiskiem w zasadzie
zostały przetransportowane do polskiego
prawa.

• Nie wszystkie dyrektywy już obowiązujące

w Unii Europejskiej mogły być wdrożone do
dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w
tej Wspόlnocie (1 maja 2004 r.).

Europejskie standardy

środowiska

• Przykładowo Poskrobko 2007 wymienia:

• ● ograniczenie zawartości siarki w niektόrych

paliwach płynnych (Dyrektywa Rady 98/70/WE) – do

31 grudnia 2006 r.;

• ● odprowadzenie substancji niebezpiecznych

do wόd powierzchniowych (Dyrektywa Rady

76/464/EWG) – do 31 grudnia 2007 r.;

• ● rozwiązanie problemu składowisk odpadόw

(Dyrektywa Rady 1999/31/WE) – do 1 lipca 2012 r.;

• ● oczyszczania ściekόw komunalnych ze

wszystkich ośrodkόw powyżej 2000 osόb – do 31

grudnia 2015 r. (Dyrektywa Rady 91/271/EWG) – do

1 lipca 2012 r.;

Europejskie standardy

środowiska

•

Likwidacja zaniedbań musi być

realizowana rόwnolegle z wdrażaniem nowych

dyrektyw, np. był termin do 30 października

2007 r. należało wydać zintegrowane

pozwolenie na emisję zanieczyszczeń z

instalacji przemysłowych (Dyrektywa Rady

96/61/WE) – do 1 lipca 2012 r.;

• W Polsce dotyczyło to 2332 instalacji, ktόre

musiały wdrożyć nowe rozwiązania

organizacyjne, technologiczne i techniczne

oraz usprawnić gospodarkę materiałową.

Dostosowanie polskiego prawa

do regulacji Unii Europejskiej

•

unaoczniło rόżnicę jakości

warunkόw środowiskowych życia
polskiego społeczeństwa w stosunku
do innych krajόw Europy. W Polsce
nie można tworzyć nowych zaległości
w ochronie środowiska, ponieważ kraj
nasz wciąż będzie postrzegany jako
opόźniony w rozwoju.

Europejskie standardy

środowiska

• str.88
•

Uporządkowanie problemów

ochrony środowiska było jednym z
najważniejszych i najtrudniejszych
zadań w realizacji procesu
przygotowania Polski do członkostwa
w Uni Europejskiej. Trudności
wynikały z kilku powodów.

Europejskie standardy

środowiska

•
• Gminy muszą rozwiązać problem

uzbrojenia sanitarnego miast i wsi ze
względu na jakość życia
mieszkańcόw, a także
odwiedzających turystόw.

Europejskie standardy

środowiska

• W dokumencie stwierdza się, że

zrόwnoważony rozwόj nie może zostać
osiągnięty jedynie przez politykę ekologiczną.
Tym samym program reprezentuje tylko
wymiar środowiskowy szerszej strategii na
rzecz zrόwnoważonego rozwoju Wspόlnoty.

• Jest on narzędziem, ktόre pomaga zapewnić

proekologiczne ukierunkowanie innych polityk
problemowych i sektorowych (szόsty Program
Działań Środowiskowych ... 2000).

Europejskie standardy

środowiska

• Pierwszym były wieloletnie zaniedbania w zakresie

ochrony środowiska. W latach osiemdziesiątych

XX w. Polska miała najwyższe w Europie wskaźniki

emisji zanieczyszczeń (stałych, ciekłych i

gazowych) na jednostkę dochodu narodowego

brutto i była postrzegana jako najwyższy truciel?.

• Ponadto dostosowywanie polskich przepisόw

prawnych do regulacji Unii Europejskiej

następowało w okresie, gdy polityka ekologiczna

Wspόlnot należała do najbardziej dynamicznie

rozwijającego się obszaru działania.

• K.