Edukacja seksualna

jako forma profilaktyki zaburzeń

i promocji zdrowia seksualnego

Ewa Kasperek - Golimowska

Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii

WSE UAM w Poznaniu

kasperek@amu.edu.pl

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Edukacja seksualna?

TAK!

NIE?

ale jaka?????

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Holistyczna, dynamiczna, interakcyjna koncepcja

zdrowia,

jako podstawa współczesnych działań na rzecz

zdrowia

„Zdrowie, to nie tylko brak choroby i niepełnosprawności, lecz stan dobrego

samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego”

Zdrowie, jako proces rozpatrywany w przebiegu czasowym

i zmieniający się w odpowiedzi na wymagania zewnętrzne i wewnętrzne

zdrowie zdobywa się, osiąga, tworzy, buduje, powiększa, wzbogaca

ZDROWIE, TO NIEUSTANNE WYZWANIE !

Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN, s. 14.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Zdrowie seksualne,

jako cel rozwoju psychoseksualnego

i efekt edukacji seksualnej

jest stanem dobrego samopoczucia

w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym,

a nie wyłącznie brakiem choroby lub niepełnosprawności,

we wszystkich sprawach związanych z układem rozrodczym

oraz jego funkcjami i procesami.

integracja

biologicznych, emocjonalnych, społecznych aspektów

życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego

rozwoju osobowości, komunikacji i miłości.

WHO, 1986, za: Lew-Starowicz, Z., Długołęcka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 130.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Zdrowie seksualne,

jako część zdrowia reprodukcyjnego

obejmuje

• zdrowy rozwój seksualny,

• równe i odpowiedzialne relacje partnerskie,
• osiąganie satysfakcji seksualnej,
• wolność od chorób, niedomagań, przemocy i

wszelkich krzywdzących praktyk związanych z
seksualnością.

Starowicz, Z., Długołecka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 265-268.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Osoba zdrowa seksualnie,

jako efekt prawidłowego rozwoju seksualnego

i cel procesu wychowania

wspomagającego

rozwój

• jednostka, która

akceptuje swoją płeć,

• przyjmuje role

z nią związane,

• bez lęku

wyraża swoją seksualność

w wymiarze

fizycznym, psychicznym i społecznym,

• ma poczucie odpowiedzialności

za skutki swojej

seksualności dotyczące siebie, partnera i
społeczeństwa.

Gapik, L. (1998). Rozwój psychoseksualny człowieka. W: Rzepka, J. (red.). Zagadnienia prorodzinnej

edukacji seksuologicznej i profilaktyki HIV/AIDS. Katowice: AGAT, s. 361-365.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Prawa seksualne i prawa reprodukcyjne

jako podstawa działań na rzecz zdrowia

seksualnego

obejmują prawa człowieka, wszystkich par i jednostek do:

• osiągania możliwie

najlepszego zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego,

• prowadzenia

satysfakcjonującego i bezpiecznego życia seksualnego

oraz

dostępu do informacji i środków

umożliwiających osiągnięcie tego

celu,

• wolnego od dyskryminacji, przymusu i przemocy

prawa do

podejmowania decyzji w sprawach seksualnych

zgodnie z dokumentami

praw człowieka

• swobodnego i

odpowiedzialnego decydowania

czy, ile i kiedy chcą mieć

dzieci.

(Program Działania, Kair 1994, art. 8, 7.2, 7.3 ; Platforma Działania, Pekin 1995, art. 94, 95)

w: Starowicz, Z., Długołęcka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 265-268.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Deklaracja Praw Seksualnych

(WHO, 2002),

jako podstawa działań na rzecz zdrowia

seksualnego

„PRAWA SEKSUALNE

STANOWIĄ FUNDAMENTALNE I UNIWERSALNE PRAWA

CZŁOWIEKA”

1. Prawo do wolności seksualnej.
2. Prawo do odrębności seksualnej, integralności oraz bezpieczeństwa

seksualnego.

3. Prawo do prywatności seksualnej.
4. Prawo do równości seksualnej.
5. Prawo do przyjemności seksualnej.
6. Prawo do emocjonalnego wyrażania seksualności.
7. Prawo do swobodnych kontaktów seksualnych.
8. Prawo do podejmowania wolnych i odpowiedzialnych decyzji dotyczących

posiadania potomstwa.

9. Prawo do informacji seksualnej opartej na badaniach naukowych.

10. Prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej.

11.Prawo do seksualnej opieki zdrowotnej.

WHO, 2002; za: Lew-Starowicz, Z., Długołęcka, A (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 265-267

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Zalecenia odnośnie do wartości

upowszechnianych w szkolnej edukacji seksualnej

w świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i

seksualnych

Edukacja seksualna w szkole musi opierać się na:

• zasadzie równości płci,
• pełnym poszanowaniu praw reprodukcyjnych

człowieka i praw seksualnych kobiet,

• szacunku dla młodych ludzi i dla ich decyzji,
• akceptacji mniejszości seksualnych,
• założeniu, że seksualność jest dobrem i powinna

służyć szczęściu kobiet i mężczyzn.

Por. Światowa Konferencja na rzecz Ludności i Rozwoju (Kair, 1994) oraz IV Światowa Konferencja na rzecz Kobiet

(Pekin, 1995), W: Prawa i zdrowie reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. Federacja na rzecz Kobiet i

Planowania Rodziny. Warszawa, 1998; http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#3

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Zalecenia odnośnie do programów edukacji seksualnej

w świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i

seksualnych

• zapewniać

rzetelną i pełną informację

dostosowaną do wieku dziecka,

• zapewniać wiedzę odpowiednio wcześnie, aby

wyprzedzać

doświadczenia

• zapewniać

rzetelną i pełną informację

na temat antykoncepcji

, w tym

skuteczności, zalet i wad różnych metod dla konkretnych osób,

• zapewniać

rzetelną informację na temat AIDS

i sposobu uniknięcia

zakażenia wirusem HIV oraz innych chorób przenoszonych drogą
płciową (STI),

• podkreślać

odpowiedzialność mężczyzn

za skutki aktywności

seksualnej,

• podkreślać

prawo kobiety do decyzji

w sprawach dotyczących seksu,

także do odmowy w każdej sytuacji.

Por. Światowa Konferencja na rzecz Ludności i Rozwoju (Kair, 1994) oraz IV Światowa Konferencja na rzecz Kobiet (Pekin,

1995), W: Prawa i zdrowie reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny.

Warszawa, 1998; http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#3

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Oczekiwane efekty edukacji seksualnej

w świetle dokumentów dotyczących praw reprodukcyjnych i

seksualnych

•

pozwoli młodzieży

w pozytywny sposób podchodzić do własnej seksualności,

zwiększy

szanse na stworzenie szczęśliwych związków,

•

umożliwi

dostarczenie dzieciom rzetelnej informacji

w sposób dostosowany do ich

wieku oraz do możliwości pojmowania,

•

sprostowanie błędnych informacji

docierających do młodych ludzi,

•

pomoc w

unikaniu problemów

związanych z prowadzeniem życia seksualnego,

•

zmiany stereotypów

utrudniających kobietom i mężczyznom osiąganie równych szans

w życiu prywatnym i społecznym,

•

wpłynie na

zmianę stosunku do mniejszości

seksualnych,

•

ułatwi

zrozumienie między kobietami i mężczyznami,

•

zwiększy

poczucie odpowiedzialności mężczyzn

za jakość i skutki związków

seksualnych,

•

uświadomi młodym ludziom

prawa kobiet do seksualności,

•

poprawi jakość współżycia seksualnego.

Por. Światowa Konferencja na rzecz Ludności i Rozwoju (Kair, 1994) oraz IV Światowa Konferencja na rzecz Kobiet (Pekin, 1995); W: Prawa i zdrowie

reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Warszawa, 1998; także

http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#3)

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Założenia pedagogiki seksualnej

będące podstawą wychowania seksualnego

kształtowanie

harmonijnej osobowości, systemu wartości,

pozytywnych postaw

wobec siebie i innych ludzi,

wspomaganie

rozwoju seksualnego w celu osiągnięcia

dojrzałości seksualnej,

czyli zdolności do nawiązania

bliskiej relacji intymnej, w której dochodzi do realizacji

własnej płciowości z uwzględnieniem norm społecznych,

uczenie

postępowania zgodnie z zasadami etycznymi, z

poszanowaniem norm

społecznych, moralnych, prawnych,

tworzenie

warunków sprzyjających prawidłowemu

wykorzystaniu wiedzy

dotyczącej zagadnień seksualnych,

Obuchowska,I., Jaczewski,A. (1982). Rozwój erotyczny. Warszawa: WSiP

Izdebski, Z. (2005). Pedagogika seksualna. W: Encyklopedia Pedagogiczna. (red.). J. Pilch. Gdańsk: GWP

Lew-Starowicz, Z., Długołęcka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN, s. 238

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Wychowanie seksualne jako jedna z dziedzin

wychowania wspierającego rozwój psychoseksualny

ma na celu przygotowanie dorastającego pokolenia do

dorosłego życia i pełnienia ról zgodnych z

obowiązującymi w danym społeczeństwie normami

Zadania:

•

przekazywanie dzieciom i młodzieży niezbędnych
informacji,

•

uczestniczenie w kształtowaniu opinii i poglądów,

•

uwrażliwianie i podnoszenie poziomu świadomości w
sferze wartości i norm związanych z daną dziedziną
życia, zgodnie z filozofią wychowania.

Kozakiewicz, M. (1984). Moralne aspekty wychowania seksualnego. W: Seksuologia społeczna. (red.). K. Imieliński.

Warszawa: PWN, Kozakiewicz, M. (1993). U podstaw wychowania seksualnego. W: Seksuologia. Nr 5, 7.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Uświadomienie seksualne jako element

wychowania wspierającego rozwój psychoseksualny

Zadania:

•

stworzenie warunków dotarcia do źródeł i przyswojenia obiektywnej

wiedzy

niezbędnej do prawidłowych zachowań seksualnych,

•

popularyzacja wiedzy z różnych dziedzin nauki, w zakresie

odpowiednim do etapu rozwoju osobniczego, zainteresowań i

aktualnych potrzeb człowieka.

Rodzaje źródeł informacji na temat seksualności:

• literatura przedmiotu, zobiektywizowane źródła informacji,
• indywidualne doświadczenia i obserwacje każdego człowieka,
• informacje związane z seksem „komercyjnym” (np. przekazy medialne,

przemysł pornograficzny, oferty usług seksualnych, reklamy),

• mity, stereotypy, obiegowe poglądy, przesądy na temat seksualności.

Sokoluk, W. (2003). Wychowanie do życia w rodzinie. Poradnik metodyczny dla nauczycieli. Warszawa: WSiP

(Obuchowska, I., Jaczewski, A. (1982). Rozwój erotyczny. Warszawa: WSiP

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Cele i zadania wychowania seksualnego

wspierającego rozwój psychoseksualny

Rozwój osobowości

Samoopanowanie

seksualne

Samoopanowanie

seksualne

Uświadomienie

seksualne

Uświadomienie

seksualne

Promocja zdrowia

seksualnego

Promocja zdrowia

seksualnego

Przygotowanie do

życia małżeńskiego

i rodzinnego

Przygotowanie do

życia małżeńskiego

i rodzinnego

Świadomość

płciowa

Świadomość

płciowa

System wartości

seksualnych

System wartości

seksualnych

Wychowanie

seksualne

Wychowanie

seksualne

Lew -Starowicz, Z., Szczerba K. (1995). Nowoczesne wychowanie seksualne. Warszawa: BGW, s. 9.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Edukacja seksualna

jako forma profilaktyki i promocji zdrowia

seksualnego

Edukacja seksualna, jako dziedzina edukacji

zdrowotnej

(kształcenie, nauczanie, wychowanie)

uczy ludzi dbać o zdrowie własne i innych ludzi, czyli

„Wiedzieć, rozumieć, umieć, chcieć”



chronić zdrowie, zapobiegać chorobom

(profilaktyka),



doskonalić, pomnażać, zwiększać potencjał zdrowotny

(promocja zdrowia),



przywracać zdrowie, gdy pojawi się choroba

(leczenie i

rehabilitacja)

we wszystkich okresach życia

Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN, s. 127

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Profilaktyka, prewencja, zapobieganie

gr. phylax (stróż)

Wszystkie działania podejmowane w celu:

•

zapobiegania pojawieniu się i/lub rozwojowi

niepożądanych zachowań, stanów lub zjawisk w

danej populacji,

•

przeciwdziałania zagrożeniom (w tym także

chorobom), których wystąpienie lub nasilenie w

przyszłości jest bardzo prawdopodobne,

•

zmniejszenia prawdopodobieństwa tych zagrożeń

i utrzymanie stanu dotychczasowego (status quo)

za: Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN, s. 127

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Promocja zdrowia

„Twoje zdrowie w Twoich rękach”

„jest

to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad

swoim

zdrowiem oraz jego poprawę”

(Karta Ottawska, 1986)

nastawiona na upodmiotowienie i aktywność ludzi,

którzy z poczuciem odpowiedzialności podejmą

skuteczne działania na rzecz swego zdrowia i środowiska

„jest dyscypliną nauki i sztuką wspomagania ludzi w dokonywaniu

zmian w ich stylu życia, aby mogli zbliżyć się do optimum swego

zdrowia”

Karski, J.B. (2006). Teoria i praktyka promocji zdrowia. Wybrane zagadnienia. Warszawa; CEDEWU

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Profilaktyka pozytywna vs. negatywna

Profilaktyka negatywna

• działalność defensywna,
• negatywny przekaz „nie

rób tego” „unikaj
tamtego”,

• punktem wyjścia są

czynniki ryzyka,

• dąży do eliminowania

czynników ryzyka

Demel, M. (1980). Pedagogika zdrowia. Warszawa: WSiP

Profilaktyka pozytywna

• działalność ofensywna
• wzmacnianie umiejętności

życiowych i innych zasobów

• punktem wyjścia koncepcja

salutogenezy

(Antonovsky)

resilience

(Garmezy, Rutter)

• dąży do równoważenia

wpływów czynników ryzyka

Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania

substancji psychoaktywnych. Warszawa: Sholar

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Czynniki chroniące

podstawą profilaktyki pozytywnej i promocji

zdrowia

to wszystkie właściwości jednostek lub środowiska

społecznego wzmacniające potencjał zdrowotny

i zwiększające odporność na działanie czynników

ryzyka

• właściwości osobiste (umiejętności

interpersonalne, wysoka samoocena, atrakcyjny

wygląd, samoświadomość),

• przedmioty (mieszkanie, samochód),
• warunki życia (dobra szkoła, praca, udana rodzina,

przyjaciele),

• źródła energii (pieniądze, wiedza, władza, czas)

por. Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Warszawa: Sholar,

także: Hobfoll, S. ( 2006). Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. GWP

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Umiejętności (zdolności) życiowe,

jako ważny czynnik chroniący i zasób zdrowotny

umiejętności umożliwiające człowiekowi pozytywne

zachowania przystosowawcze, dzięki którym może

skuteczne sobie radzić z zadaniami (wymaganiami)

codziennego życia

(WHO, 1993)

Rodzaje umiejętności:

• podejmowanie decyzji i konstruktywne rozwiązywanie problemów,
• porozumiewanie się i utrzymywanie dobrych relacji

interpersonalnych,

• samoświadomość i empatia, radzenie sobie ze stresem, lękiem,
• asertywność, opieranie się presji innych.

Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Jak działają czynniki chroniące?

MODEL REDUKOWANIA RYZYKA

Czynniki chroniące stanowią bufor redukujący wpływ

czynników ryzyka, modyfikują (zmniejszają) ich wpływ

Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Warszawa: Sholar

Nacisk kolegów,

Używanie substancji

psychoaktywnych

Ryzykowne

zachowania

seksualne

Asertywność,

wysoka samoocena

Czynnik

ryzyka

Czynnik

chroniący

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Zalecany model edukacji seksualnej

Model „złotego środka”

(zdrowotno-medyczny + społeczno-psychologiczny)

profilaktyka pozytywna, promocja zdrowia seksualnego,

wychowanie seksualne wspierające prawidłowy rozwój

psychoseksualny

•

„mówić rzeczy celowo wybrane, stosownie do potrzeb, etapu rozwoju,
sytuacji”,

•

uświadamiać możliwość wyboru i kształtować umiejętności
podejmowania decyzji, dokonywania wyborów, uwzględniania
konsekwencji swoich czynów,

•

ukazywać rozmaitość wartości i norm leżących u podstaw ludzkiego
zachowania,

•

ukazywać konieczność przejmowania odpowiedzialności za swoje życie,

„jest wiele dróg, wybierz najlepszą…”
„rób to tak, a nie tak, gdyż…”

(pomyśl o konsekwencjach)

„tak, ale…”

(zastanów się, rozważ „za” i „przeciw”

Kozakiewicz, M. (1984). Moralne aspekty wychowania seksualnego. W: Seksuologia społeczna. (red.). K. Imieliński,

s. 372-464. Kozakiewicz M. (1993). U podstaw wychowania seksualnego. W: Seksuologia, nr 5, 7

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Podsumowanie



Holistyczna, dynamiczna, interakcyjna koncepcja zdrowia

, jako

podstawa działań na rzecz zdrowia seksualnego;



Zdrowie seksualne i reprodukcyjne

, jako wartość osiągana w

procesie rozwoju ;



Prawa seksualne i prawa reprodukcyjne, Deklaracja Praw

Seksualnych

WHO, 2002,

jako wyznacznik działań na rzecz zdrowia

seksualnego;



„Wychowanie seksualne”, jako dziedzina wychowania

uczestnicząca

w procesie kształtowania

„ osoby zdrowej seksualnie

”;



Edukacja seksualna jako element edukacji zdrowotnej,

w toku której

ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i otoczenia społecznego;



Profilaktyka negatywna

ukierunkowana

na przeciwdziałanie

zaburzeniom i chorobom oraz

profilaktyka pozytywna i promocja

zdrowia seksualnego

skupione na budowaniu, umacnianiu i

rozwijaniu zasobów zdrowotnych człowieka,

wspierające rozwój

psychoseksualny

poprzez

upodmiotowienie,

budowanie

odpowiedzialności i uczenie skutecznych działań na rzecz swego

zdrowia i dobrego samopoczucia;



Afektywne

(wartości,

postawy,

emocje),

aktywne

nauczanie/uczenie;



Kształtowanie umiejętności życiowych sprzyjających osiąganiu

zdrowia seksualnego.

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Bibliografia

•

Demel, M. (1980). Pedagogika zdrowia. Warszawa: WSiP

•

Gapik, L. (1998). Rozwój psychoseksualny człowieka. W: J. Rzepka (red.). Zagadnienia prorodzinnej
edukacji seksuologicznej i profilaktyki HIV/AIDS. Katowice: AGAT

•

Hobfoll, S. ( 2006). Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. Gdańsk: GWP

•

Izdebski, Z. (2005). Pedagogika seksualna. W: Encyklopedia Pedagogiczna. (red.). J. Pilch. Gdańsk:
GWP

•

Karski, J.B. (2006). Teoria i praktyka promocji zdrowia. Wybrane zagadnienia. Warszawa: CEDEWU

•

Kozakiewicz, M. (1984). Moralne aspekty wychowania seksualnego. W: Seksuologia społeczna.
(red.). K. Imieliński. Warszawa: PWN

•

Kozakiewicz, M. (1993). U podstaw wychowania seksualnego. W: Seksuologia. Nr 5, 7.

•

Lew-Starowicz, Z., Długołęcka, A. (2006). Edukacja seksualna. Warszawa: PWN

•

Lew -Starowicz, Z., Szczerba K. (1995). Nowoczesne wychowanie seksualne. Warszawa: BGW

•

Obuchowska,I., Jaczewski, A. (1982). Rozwój erotyczny. Warszawa: WSiP

•

Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych.

Warszawa: Sholar

•

Prawa i zdrowie reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. (1998). Warszawa: Federacja na rzecz
Kobiet i Planowania Rodziny.

•

Sokoluk, W. (2003). Wychowanie do życia w rodzinie. Poradnik metodyczny dla nauczycieli.
Warszawa: WSiP

•

Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN

•

http://www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/edukacja.htm#3

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Sexual education as a method of

prophylactic of sexual disorders and

sexual health promotion

Ewa Kasperek-Golimowska

kasperek@amu.edu.pl

The Department of Health Promotion and Psychotherapy
Adam Mickiewicz University - Poznań

PRZEGLĄD TERAPEUTYCZNY NR 5/2008

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Diana Karamon Teatroterapia jako forma i metoda edukacji
Integracja dzieci niepełnosprawnych i pełnosprawnych jako forma pomocy i wsparcia dla rodzin i dziec
Czasopisma młodzieżowe jako środek edukacji seksualnej
Edukacja seksualna Prawa, normy, rozwoj
16. NIEBIESKA LINIA JAKO FORMA INTERWENCJI KRYZYSOWEJ, Pytania do licencjata kolegium nauczycielskie
2 Grecka polis jako forma ustrojowaid528
78 Propaganda jako forma komunikowania politycznego
Komercyjne usługi seksualnego jako problem zdrowia publicznego
WF jako forma KF W dla studentow, Fizjoterapia, KUR
Nowoczesna edukacja seksualna, Studia, Edukacja seksualna
Edukacja seksualna - wikipedia, Studia, Edukacja seksualna
Ścieżka zdrowia jako forma rekreacji, Architektura krajobrazu- różne
Opis jako forma wypowiedzi
socjologia jako forma świadomości
Pracownicze ubezpieczenia grupowe jako forma zabezpieczenia przed utratą wartości kapitału ludzkiego

więcej podobnych podstron

Kasperek Golimowska Edukacja seksualna jako forma profilaktyki

Document Outline