1
1
May 1, 2021
May 1, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
6.1. Modelowanie i kryteria analizy pojęć
6.1. Modelowanie i kryteria analizy pojęć
Termin „model” oznacza taki system pojęciowy, który odtwarzając lub
Termin „model” oznacza taki system pojęciowy, który odtwarzając lub
odwzorowując badany przedmiot rzeczywisty może go zastąpić, tak że jego
odwzorowując badany przedmiot rzeczywisty może go zastąpić, tak że jego
badanie daje nam nową informację o danym przedmiocie modelowym. Są to
badanie daje nam nową informację o danym przedmiocie modelowym. Są to
instrumenty poznania. Model jest odwzorowaniem jakiejś zasady.
instrumenty poznania. Model jest odwzorowaniem jakiejś zasady.
Interpretacja ->teoria-> dziedzina rzeczywistości.
Interpretacja ->teoria-> dziedzina rzeczywistości.
Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne (od konkretu do abstrakcji).
Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne (od konkretu do abstrakcji).
Modele albo mają odpowiedniki w rzeczywistości, albo nie (są wtedy
Modele albo mają odpowiedniki w rzeczywistości, albo nie (są wtedy
konstruktami myślowymi).
konstruktami myślowymi).
Problemy dotyczące kryteriów oceny struktury pojęć.
Problemy dotyczące kryteriów oceny struktury pojęć.
1)
1)
Procesy i reprezentacje. Aktualne poglądy na temat pojęć koncentrują
Procesy i reprezentacje. Aktualne poglądy na temat pojęć koncentrują
się przede wszystkim na treści reprezentacji pojęciowych.
się przede wszystkim na treści reprezentacji pojęciowych.
2)
2)
Koncentracja na przedmiotach użytku codziennego
Koncentracja na przedmiotach użytku codziennego
3)
3)
Koherencja (spójność) i naturalność. Wyjaśnienie co utrzymuje razem
Koherencja (spójność) i naturalność. Wyjaśnienie co utrzymuje razem
pojęcia, a także klasę obiektów, której ono dotyczy, z równoczesnym
pojęcia, a także klasę obiektów, której ono dotyczy, z równoczesnym
wykluczeniem rzeczy nie znajdujących się w klasie.
wykluczeniem rzeczy nie znajdujących się w klasie.
4)
4)
Ekonomiczność i informatywność. Świat musi być skategoryzowany dla
Ekonomiczność i informatywność. Świat musi być skategoryzowany dla
oszczędności poznawczej, ale przede wszystkim te kategorie powinny
oszczędności poznawczej, ale przede wszystkim te kategorie powinny
dostarczać nam jak najwięcej informacji o danym obiekcie. O
dostarczać nam jak najwięcej informacji o danym obiekcie. O
informatywności świadczy homogeniczność pojęć i ich ogólność.
informatywności świadczy homogeniczność pojęć i ich ogólność.
Podstawowy poziom kategorii to poziom abstrakcji, który reprezentuje
Podstawowy poziom kategorii to poziom abstrakcji, który reprezentuje
najlepszy z możliwych kompromis pomiędzy liczbą pojęć a ich
najlepszy z możliwych kompromis pomiędzy liczbą pojęć a ich
informatywnością. Krzesło i mebel (zbyt ogólna by być użyteczna).
informatywnością. Krzesło i mebel (zbyt ogólna by być użyteczna).
6.2. Klasyczny model pojęć
6.2. Klasyczny model pojęć
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
pojęć
pojęć
2
2
May 1, 2021
May 1, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
6.2. Klasyczny model pojęć
6.2. Klasyczny model pojęć
Dotyczy on głównie poznawczej reprezentacji różnych przedmiotów,
Dotyczy on głównie poznawczej reprezentacji różnych przedmiotów,
czynności i zdarzeń, mniej natomiast procesów tworzenia się
czynności i zdarzeń, mniej natomiast procesów tworzenia się
pojęć.
pojęć.
Trzy główne założenia charakteryzujące klasyczny model pojęć.
Trzy główne założenia charakteryzujące klasyczny model pojęć.
1)
1)
Pojęcie jest syntetycznym opisem klasy desygnatów, a nie sumą
Pojęcie jest syntetycznym opisem klasy desygnatów, a nie sumą
opisów. Takie sumaryczne ujęcie jest efektem procesu
opisów. Takie sumaryczne ujęcie jest efektem procesu
abstrakcji i uogólniania, nie odnosi się do jakiegoś
abstrakcji i uogólniania, nie odnosi się do jakiegoś
konkretnego egzemplarza i stosuje się do wszystkich
konkretnego egzemplarza i stosuje się do wszystkich
egzemplarzy. Np. ptak.
egzemplarzy. Np. ptak.
2)
2)
Pojęcie jest zbiorem cech istotnych (koniecznych i
Pojęcie jest zbiorem cech istotnych (koniecznych i
wystarczających). Te cechy nazywają się cechami definicyjnymi.
wystarczających). Te cechy nazywają się cechami definicyjnymi.
Konieczne to te wspólne wszystkim egzemplarzom z tej
Konieczne to te wspólne wszystkim egzemplarzom z tej
kategorii. A wystarczające to takie, że jeśli egzemplarz ma
kategorii. A wystarczające to takie, że jeśli egzemplarz ma
taką cechę to na pewno należy do zakresu tego pojęcia
taką cechę to na pewno należy do zakresu tego pojęcia
(kategorii). Liczba cech istotnych jest skończona.
(kategorii). Liczba cech istotnych jest skończona.
3)
3)
Pojęcia podrzędne zawierają wszystkie cechy pojęcia
Pojęcia podrzędne zawierają wszystkie cechy pojęcia
nadrzędnego, a ponadto cechy istotne dla samego poziomu.
nadrzędnego, a ponadto cechy istotne dla samego poziomu.
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
pojęć
pojęć
3
3
May 1, 2021
May 1, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
Trudności w nabywaniu pojęć:
Trudności w nabywaniu pojęć:
a)
a)
Ludzie bądź nie uwzględniają pewnych istotnych cech pojęcia
Ludzie bądź nie uwzględniają pewnych istotnych cech pojęcia
bądź też przypisują cechom nieistotnym charakter istotny
bądź też przypisują cechom nieistotnym charakter istotny
b)
b)
Ludzie dokonują niedopuszczalnych transformacji rozszerzając
Ludzie dokonują niedopuszczalnych transformacji rozszerzając
pojęcie, tzn. Uznają dany przedmiot nie należący do danej
pojęcie, tzn. Uznają dany przedmiot nie należący do danej
klasy za egzemplarz pojęcia.
klasy za egzemplarz pojęcia.
Pojęcia są bardzo istotnymi elementami uprawiania nauki. Służą jako
Pojęcia są bardzo istotnymi elementami uprawiania nauki. Służą jako
narzędzia badawcze. Stworzono model komputacyjny, w którym
narzędzia badawcze. Stworzono model komputacyjny, w którym
pojęcia były węzłami wiążącymi się ze sobą na zasadzie
pojęcia były węzłami wiążącymi się ze sobą na zasadzie
relacji: podrzędność-nadrzędność, tworząc pewien system.
relacji: podrzędność-nadrzędność, tworząc pewien system.
Są one powiązane hierarchicznie, tworzą system, niektóre są
Są one powiązane hierarchicznie, tworzą system, niektóre są
związane koniunkcyjnie, nadrzędne i podrzędne. Podrzędne
związane koniunkcyjnie, nadrzędne i podrzędne. Podrzędne
dziedziczą cechy nadrzędnych , z cech nadrzędnych nie można
dziedziczą cechy nadrzędnych , z cech nadrzędnych nie można
wnioskować od podrzędnych cechach.
wnioskować od podrzędnych cechach.
Są też różne sposoby przeszukiwania tego systemu. Warto też dodać,
Są też różne sposoby przeszukiwania tego systemu. Warto też dodać,
że pojęcia typu klasycznego ujmują swoim zakresem całą
że pojęcia typu klasycznego ujmują swoim zakresem całą
kategorię desygnatu, wyabstrahowując z nich cechy istotne.
kategorię desygnatu, wyabstrahowując z nich cechy istotne.
Uwalniają w ten sposób system poznawczy od przesycenia
Uwalniają w ten sposób system poznawczy od przesycenia
informacją. Model klasyczny nie ogranicza się jedynie do pojęć
informacją. Model klasyczny nie ogranicza się jedynie do pojęć
naturalnych, może być stosowany także do kategorii sztucznych.
naturalnych, może być stosowany także do kategorii sztucznych.
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
pojęć
pojęć
4
4
May 1, 2021
May 1, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
6.3. Ogólna krytyka modelu klasycznego
6.3. Ogólna krytyka modelu klasycznego
Model klasyczny pojęcia jest ograniczony. CZ nie tworzy spontanicznie pojęć, które
Model klasyczny pojęcia jest ograniczony. CZ nie tworzy spontanicznie pojęć, które
spełniają te warunki. Wykazano też, że ludzie często stosują pewną elastyczność i
spełniają te warunki. Wykazano też, że ludzie często stosują pewną elastyczność i
odchodzą od reguł...
odchodzą od reguł...
Ze względu na zasady, na których się one opierają, nazwano je ogólnie modelami
Ze względu na zasady, na których się one opierają, nazwano je ogólnie modelami
probabilistycznymi. Podkreśla się w nich, że do zakresu pojęć należą desygnaty
probabilistycznymi. Podkreśla się w nich, że do zakresu pojęć należą desygnaty
różne pod względem stopnia posiadania danych cech, co sprawia, iż zmienia się
różne pod względem stopnia posiadania danych cech, co sprawia, iż zmienia się
bliskość związku danych desygnatów z pojęciem.
bliskość związku danych desygnatów z pojęciem.
Ocena teorii cech definicyjnych.
Ocena teorii cech definicyjnych.
1)
1)
W modelu klasycznym przyjmuje się założenie, iż w określaniu członów pojęcia
W modelu klasycznym przyjmuje się założenie, iż w określaniu członów pojęcia
wszystkie cechy są ekwiwalentne, ale Conrad wykryła, że niektóre cechy są
wszystkie cechy są ekwiwalentne, ale Conrad wykryła, że niektóre cechy są
ważniejsze. Szybkie weryfikacje niektórych zdań zależą od siły przyciągania uwagi
ważniejsze. Szybkie weryfikacje niektórych zdań zależą od siły przyciągania uwagi
przez niektóre cechy pojęć.
przez niektóre cechy pojęć.
2)
2)
Założenie, że wszystkie człony pojęcia są równoważne, czyli prezentatywne w takim
Założenie, że wszystkie człony pojęcia są równoważne, czyli prezentatywne w takim
samym stopniu nie uzyskały potwierdzenia empirycznego. Natomiast wykryto zjawisko
samym stopniu nie uzyskały potwierdzenia empirycznego. Natomiast wykryto zjawisko
typowości, polegające na tym, że pewne egzemplarze pojęć są bardziej
typowości, polegające na tym, że pewne egzemplarze pojęć są bardziej
reprezentatywne niż inne.
reprezentatywne niż inne.
Problem koniungcji cech definicyjnych budzi również spore zastrzeżenia.
Problem koniungcji cech definicyjnych budzi również spore zastrzeżenia.
Dodatkowo istnieją jeszcze inne zarzuty odnośnie modelu klasycznego:
Dodatkowo istnieją jeszcze inne zarzuty odnośnie modelu klasycznego:
1)
1)
Cechy funkcjonalne. (pomijane przez klasyczny model.
Cechy funkcjonalne. (pomijane przez klasyczny model.
2)
2)
Pojęcia dysjunktywne. (definicje pojęć klasycznych nie zawierają pojęć
Pojęcia dysjunktywne. (definicje pojęć klasycznych nie zawierają pojęć
dysjunktywnych – to takie, w których dwie cechy wzajemnie się wykluczają).
dysjunktywnych – to takie, w których dwie cechy wzajemnie się wykluczają).
3)
3)
Relacje między zbiorami pojęć. Zwolennicy modelu klasycznego przyjmują, że jeśli
Relacje między zbiorami pojęć. Zwolennicy modelu klasycznego przyjmują, że jeśli
pojęcie X jest podzbiorem pojęcia Y, to definicyjne cechy Y zawierają się w cechach
pojęcie X jest podzbiorem pojęcia Y, to definicyjne cechy Y zawierają się w cechach
definicyjnych X. Ale trudno określić cyz jedno pojęcie jest podzbiorem czy nie.
definicyjnych X. Ale trudno określić cyz jedno pojęcie jest podzbiorem czy nie.
4)
4)
Definicje równoważnościowe. Nie wszystkie pojęcia mają równoważnościowe kryteria
Definicje równoważnościowe. Nie wszystkie pojęcia mają równoważnościowe kryteria
stosowalności. Wittgenstein.
stosowalności. Wittgenstein.
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
pojęć
pojęć
5
5
May 1, 2021
May 1, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
W ciągu ostatnich lat zaproponowano nowe podejścia...
W ciągu ostatnich lat zaproponowano nowe podejścia...
-)które stara się utrzymać teorię cech definicyjnych poprzez podanie cech
-)które stara się utrzymać teorię cech definicyjnych poprzez podanie cech
charakterystycznych
charakterystycznych
-)przyjmujące bardziej radykalną linię i dążące do zastąpienia teorii cech
-)przyjmujące bardziej radykalną linię i dążące do zastąpienia teorii cech
definicyjnych jedną z teorii, w których centralną rolę odgrywa
definicyjnych jedną z teorii, w których centralną rolę odgrywa
koncepcja prototypów
koncepcja prototypów
-) podejście schematowe
-) podejście schematowe
-)teorie oparte na wyjaśnieniach
-)teorie oparte na wyjaśnieniach
6.4. Teoria cech definicyjnych i charakterystycznych
6.4. Teoria cech definicyjnych i charakterystycznych
Pojęcia mają cechy charakterystyczne, które mogą być definicyjne albo
Pojęcia mają cechy charakterystyczne, które mogą być definicyjne albo
przypadkowe. Teoria porównywania cech, gdzie zakłada się, że istnieją
przypadkowe. Teoria porównywania cech, gdzie zakłada się, że istnieją
dwa typy cech, które na siebie oddziałują za pomocą procesów
dwa typy cech, które na siebie oddziałują za pomocą procesów
porównywania.
porównywania.
Główne twierdzenia:
Główne twierdzenia:
1)
1)
Pojęcie jest reprezentowane przez zbiór dwóch typów cech: definicyjnych
Pojęcie jest reprezentowane przez zbiór dwóch typów cech: definicyjnych
i charakterystycznych
i charakterystycznych
2)
2)
Cechy definicyjne konstytuuają rdzeń definicji pojęcia i są to cechy,
Cechy definicyjne konstytuuają rdzeń definicji pojęcia i są to cechy,
którymi odznaczają się wszystkie jego egzemplarze.
którymi odznaczają się wszystkie jego egzemplarze.
3)
3)
Cechy charakterystyczne determinują typowość, czyli są
Cechy charakterystyczne determinują typowość, czyli są
reprezentatywnymi cechami egzemplarzy pojęcia, do którego
reprezentatywnymi cechami egzemplarzy pojęcia, do którego
prawdopodobnie zostaną zaliczone
prawdopodobnie zostaną zaliczone
4)
4)
Proces weryfikacji pojęć przebiega w dwóch etapach: wszystkie cechy
Proces weryfikacji pojęć przebiega w dwóch etapach: wszystkie cechy
danego pojęcia są porównywane i porównywane są tylko cechy definicyjne.
danego pojęcia są porównywane i porównywane są tylko cechy definicyjne.
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
pojęć
pojęć
6
6
May 1, 2021
May 1, 2021
Psychologia procesów poznawczych
Psychologia procesów poznawczych
Ocena teorii porównywania cech.
Ocena teorii porównywania cech.
Teoria porównywania ma zalety,
Teoria porównywania ma zalety,
ale i wobec niej formułuje się
ale i wobec niej formułuje się
pewne zarzuty. Ogranicza się
pewne zarzuty. Ogranicza się
wyłącznie do badań typu :”coś
wyłącznie do badań typu :”coś
jest czymś”. Niektórzy w ogóle
jest czymś”. Niektórzy w ogóle
uważają, że cechy definicyjne
uważają, że cechy definicyjne
nie istnieją. ...
nie istnieją. ...
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
Chlewinski – Klasyczna koncepcja
pojęć
pojęć
Document Outline