1

1

May 1, 2021

May 1, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

6.1. Modelowanie i kryteria analizy pojęć

6.1. Modelowanie i kryteria analizy pojęć

Termin „model” oznacza taki system pojęciowy, który odtwarzając lub

Termin „model” oznacza taki system pojęciowy, który odtwarzając lub

odwzorowując badany przedmiot rzeczywisty może go zastąpić, tak że jego

odwzorowując badany przedmiot rzeczywisty może go zastąpić, tak że jego

badanie daje nam nową informację o danym przedmiocie modelowym. Są to

badanie daje nam nową informację o danym przedmiocie modelowym. Są to

instrumenty poznania. Model jest odwzorowaniem jakiejś zasady.

instrumenty poznania. Model jest odwzorowaniem jakiejś zasady.

Interpretacja ->teoria-> dziedzina rzeczywistości.

Interpretacja ->teoria-> dziedzina rzeczywistości.

Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne (od konkretu do abstrakcji).

Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne (od konkretu do abstrakcji).

Modele albo mają odpowiedniki w rzeczywistości, albo nie (są wtedy

Modele albo mają odpowiedniki w rzeczywistości, albo nie (są wtedy

konstruktami myślowymi).

konstruktami myślowymi).

Problemy dotyczące kryteriów oceny struktury pojęć.

Problemy dotyczące kryteriów oceny struktury pojęć.

1)

1)

Procesy i reprezentacje. Aktualne poglądy na temat pojęć koncentrują

Procesy i reprezentacje. Aktualne poglądy na temat pojęć koncentrują

się przede wszystkim na treści reprezentacji pojęciowych.

się przede wszystkim na treści reprezentacji pojęciowych.

2)

2)

Koncentracja na przedmiotach użytku codziennego

Koncentracja na przedmiotach użytku codziennego

3)

3)

Koherencja (spójność) i naturalność. Wyjaśnienie co utrzymuje razem

Koherencja (spójność) i naturalność. Wyjaśnienie co utrzymuje razem

pojęcia, a także klasę obiektów, której ono dotyczy, z równoczesnym

pojęcia, a także klasę obiektów, której ono dotyczy, z równoczesnym

wykluczeniem rzeczy nie znajdujących się w klasie.

wykluczeniem rzeczy nie znajdujących się w klasie.

4)

4)

Ekonomiczność i informatywność. Świat musi być skategoryzowany dla

Ekonomiczność i informatywność. Świat musi być skategoryzowany dla

oszczędności poznawczej, ale przede wszystkim te kategorie powinny

oszczędności poznawczej, ale przede wszystkim te kategorie powinny

dostarczać nam jak najwięcej informacji o danym obiekcie. O

dostarczać nam jak najwięcej informacji o danym obiekcie. O

informatywności świadczy homogeniczność pojęć i ich ogólność.

informatywności świadczy homogeniczność pojęć i ich ogólność.

Podstawowy poziom kategorii to poziom abstrakcji, który reprezentuje

Podstawowy poziom kategorii to poziom abstrakcji, który reprezentuje

najlepszy z możliwych kompromis pomiędzy liczbą pojęć a ich

najlepszy z możliwych kompromis pomiędzy liczbą pojęć a ich

informatywnością. Krzesło i mebel (zbyt ogólna by być użyteczna).

informatywnością. Krzesło i mebel (zbyt ogólna by być użyteczna).

6.2. Klasyczny model pojęć

6.2. Klasyczny model pojęć

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

pojęć

pojęć

2

2

May 1, 2021

May 1, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

6.2. Klasyczny model pojęć

6.2. Klasyczny model pojęć

Dotyczy on głównie poznawczej reprezentacji różnych przedmiotów,

Dotyczy on głównie poznawczej reprezentacji różnych przedmiotów,

czynności i zdarzeń, mniej natomiast procesów tworzenia się

czynności i zdarzeń, mniej natomiast procesów tworzenia się

pojęć.

pojęć.

Trzy główne założenia charakteryzujące klasyczny model pojęć.

Trzy główne założenia charakteryzujące klasyczny model pojęć.

1)

1)

Pojęcie jest syntetycznym opisem klasy desygnatów, a nie sumą

Pojęcie jest syntetycznym opisem klasy desygnatów, a nie sumą

opisów. Takie sumaryczne ujęcie jest efektem procesu

opisów. Takie sumaryczne ujęcie jest efektem procesu

abstrakcji i uogólniania, nie odnosi się do jakiegoś

abstrakcji i uogólniania, nie odnosi się do jakiegoś

konkretnego egzemplarza i stosuje się do wszystkich

konkretnego egzemplarza i stosuje się do wszystkich

egzemplarzy. Np. ptak.

egzemplarzy. Np. ptak.

2)

2)

Pojęcie jest zbiorem cech istotnych (koniecznych i

Pojęcie jest zbiorem cech istotnych (koniecznych i

wystarczających). Te cechy nazywają się cechami definicyjnymi.

wystarczających). Te cechy nazywają się cechami definicyjnymi.

Konieczne to te wspólne wszystkim egzemplarzom z tej

Konieczne to te wspólne wszystkim egzemplarzom z tej

kategorii. A wystarczające to takie, że jeśli egzemplarz ma

kategorii. A wystarczające to takie, że jeśli egzemplarz ma

taką cechę to na pewno należy do zakresu tego pojęcia

taką cechę to na pewno należy do zakresu tego pojęcia

(kategorii). Liczba cech istotnych jest skończona.

(kategorii). Liczba cech istotnych jest skończona.

3)

3)

Pojęcia podrzędne zawierają wszystkie cechy pojęcia

Pojęcia podrzędne zawierają wszystkie cechy pojęcia

nadrzędnego, a ponadto cechy istotne dla samego poziomu.

nadrzędnego, a ponadto cechy istotne dla samego poziomu.

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

pojęć

pojęć

3

3

May 1, 2021

May 1, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

Trudności w nabywaniu pojęć:

Trudności w nabywaniu pojęć:

a)

a)

Ludzie bądź nie uwzględniają pewnych istotnych cech pojęcia

Ludzie bądź nie uwzględniają pewnych istotnych cech pojęcia

bądź też przypisują cechom nieistotnym charakter istotny

bądź też przypisują cechom nieistotnym charakter istotny

b)

b)

Ludzie dokonują niedopuszczalnych transformacji rozszerzając

Ludzie dokonują niedopuszczalnych transformacji rozszerzając

pojęcie, tzn. Uznają dany przedmiot nie należący do danej

pojęcie, tzn. Uznają dany przedmiot nie należący do danej

klasy za egzemplarz pojęcia.

klasy za egzemplarz pojęcia.

Pojęcia są bardzo istotnymi elementami uprawiania nauki. Służą jako

Pojęcia są bardzo istotnymi elementami uprawiania nauki. Służą jako

narzędzia badawcze. Stworzono model komputacyjny, w którym

narzędzia badawcze. Stworzono model komputacyjny, w którym

pojęcia były węzłami wiążącymi się ze sobą na zasadzie

pojęcia były węzłami wiążącymi się ze sobą na zasadzie

relacji: podrzędność-nadrzędność, tworząc pewien system.

relacji: podrzędność-nadrzędność, tworząc pewien system.

Są one powiązane hierarchicznie, tworzą system, niektóre są

Są one powiązane hierarchicznie, tworzą system, niektóre są

związane koniunkcyjnie, nadrzędne i podrzędne. Podrzędne

związane koniunkcyjnie, nadrzędne i podrzędne. Podrzędne

dziedziczą cechy nadrzędnych , z cech nadrzędnych nie można

dziedziczą cechy nadrzędnych , z cech nadrzędnych nie można

wnioskować od podrzędnych cechach.

wnioskować od podrzędnych cechach.

Są też różne sposoby przeszukiwania tego systemu. Warto też dodać,

Są też różne sposoby przeszukiwania tego systemu. Warto też dodać,

że pojęcia typu klasycznego ujmują swoim zakresem całą

że pojęcia typu klasycznego ujmują swoim zakresem całą

kategorię desygnatu, wyabstrahowując z nich cechy istotne.

kategorię desygnatu, wyabstrahowując z nich cechy istotne.

Uwalniają w ten sposób system poznawczy od przesycenia

Uwalniają w ten sposób system poznawczy od przesycenia

informacją. Model klasyczny nie ogranicza się jedynie do pojęć

informacją. Model klasyczny nie ogranicza się jedynie do pojęć

naturalnych, może być stosowany także do kategorii sztucznych.

naturalnych, może być stosowany także do kategorii sztucznych.

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

pojęć

pojęć

4

4

May 1, 2021

May 1, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

6.3. Ogólna krytyka modelu klasycznego

6.3. Ogólna krytyka modelu klasycznego

Model klasyczny pojęcia jest ograniczony. CZ nie tworzy spontanicznie pojęć, które

Model klasyczny pojęcia jest ograniczony. CZ nie tworzy spontanicznie pojęć, które

spełniają te warunki. Wykazano też, że ludzie często stosują pewną elastyczność i

spełniają te warunki. Wykazano też, że ludzie często stosują pewną elastyczność i

odchodzą od reguł...

odchodzą od reguł...

Ze względu na zasady, na których się one opierają, nazwano je ogólnie modelami

Ze względu na zasady, na których się one opierają, nazwano je ogólnie modelami

probabilistycznymi. Podkreśla się w nich, że do zakresu pojęć należą desygnaty

probabilistycznymi. Podkreśla się w nich, że do zakresu pojęć należą desygnaty

różne pod względem stopnia posiadania danych cech, co sprawia, iż zmienia się

różne pod względem stopnia posiadania danych cech, co sprawia, iż zmienia się

bliskość związku danych desygnatów z pojęciem.

bliskość związku danych desygnatów z pojęciem.

Ocena teorii cech definicyjnych.

Ocena teorii cech definicyjnych.

1)

1)

W modelu klasycznym przyjmuje się założenie, iż w określaniu członów pojęcia

W modelu klasycznym przyjmuje się założenie, iż w określaniu członów pojęcia

wszystkie cechy są ekwiwalentne, ale Conrad wykryła, że niektóre cechy są

wszystkie cechy są ekwiwalentne, ale Conrad wykryła, że niektóre cechy są

ważniejsze. Szybkie weryfikacje niektórych zdań zależą od siły przyciągania uwagi

ważniejsze. Szybkie weryfikacje niektórych zdań zależą od siły przyciągania uwagi

przez niektóre cechy pojęć.

przez niektóre cechy pojęć.

2)

2)

Założenie, że wszystkie człony pojęcia są równoważne, czyli prezentatywne w takim

Założenie, że wszystkie człony pojęcia są równoważne, czyli prezentatywne w takim

samym stopniu nie uzyskały potwierdzenia empirycznego. Natomiast wykryto zjawisko

samym stopniu nie uzyskały potwierdzenia empirycznego. Natomiast wykryto zjawisko

typowości, polegające na tym, że pewne egzemplarze pojęć są bardziej

typowości, polegające na tym, że pewne egzemplarze pojęć są bardziej

reprezentatywne niż inne.

reprezentatywne niż inne.

Problem koniungcji cech definicyjnych budzi również spore zastrzeżenia.

Problem koniungcji cech definicyjnych budzi również spore zastrzeżenia.

Dodatkowo istnieją jeszcze inne zarzuty odnośnie modelu klasycznego:

Dodatkowo istnieją jeszcze inne zarzuty odnośnie modelu klasycznego:

1)

1)

Cechy funkcjonalne. (pomijane przez klasyczny model.

Cechy funkcjonalne. (pomijane przez klasyczny model.

2)

2)

Pojęcia dysjunktywne. (definicje pojęć klasycznych nie zawierają pojęć

Pojęcia dysjunktywne. (definicje pojęć klasycznych nie zawierają pojęć

dysjunktywnych – to takie, w których dwie cechy wzajemnie się wykluczają).

dysjunktywnych – to takie, w których dwie cechy wzajemnie się wykluczają).

3)

3)

Relacje między zbiorami pojęć. Zwolennicy modelu klasycznego przyjmują, że jeśli

Relacje między zbiorami pojęć. Zwolennicy modelu klasycznego przyjmują, że jeśli

pojęcie X jest podzbiorem pojęcia Y, to definicyjne cechy Y zawierają się w cechach

pojęcie X jest podzbiorem pojęcia Y, to definicyjne cechy Y zawierają się w cechach

definicyjnych X. Ale trudno określić cyz jedno pojęcie jest podzbiorem czy nie.

definicyjnych X. Ale trudno określić cyz jedno pojęcie jest podzbiorem czy nie.

4)

4)

Definicje równoważnościowe. Nie wszystkie pojęcia mają równoważnościowe kryteria

Definicje równoważnościowe. Nie wszystkie pojęcia mają równoważnościowe kryteria

stosowalności. Wittgenstein.

stosowalności. Wittgenstein.

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

pojęć

pojęć

5

5

May 1, 2021

May 1, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

W ciągu ostatnich lat zaproponowano nowe podejścia...

W ciągu ostatnich lat zaproponowano nowe podejścia...

-)które stara się utrzymać teorię cech definicyjnych poprzez podanie cech

-)które stara się utrzymać teorię cech definicyjnych poprzez podanie cech

charakterystycznych

charakterystycznych

-)przyjmujące bardziej radykalną linię i dążące do zastąpienia teorii cech

-)przyjmujące bardziej radykalną linię i dążące do zastąpienia teorii cech

definicyjnych jedną z teorii, w których centralną rolę odgrywa

definicyjnych jedną z teorii, w których centralną rolę odgrywa

koncepcja prototypów

koncepcja prototypów

-) podejście schematowe

-) podejście schematowe

-)teorie oparte na wyjaśnieniach

-)teorie oparte na wyjaśnieniach

6.4. Teoria cech definicyjnych i charakterystycznych

6.4. Teoria cech definicyjnych i charakterystycznych

Pojęcia mają cechy charakterystyczne, które mogą być definicyjne albo

Pojęcia mają cechy charakterystyczne, które mogą być definicyjne albo

przypadkowe. Teoria porównywania cech, gdzie zakłada się, że istnieją

przypadkowe. Teoria porównywania cech, gdzie zakłada się, że istnieją

dwa typy cech, które na siebie oddziałują za pomocą procesów

dwa typy cech, które na siebie oddziałują za pomocą procesów

porównywania.

porównywania.

Główne twierdzenia:

Główne twierdzenia:

1)

1)

Pojęcie jest reprezentowane przez zbiór dwóch typów cech: definicyjnych

Pojęcie jest reprezentowane przez zbiór dwóch typów cech: definicyjnych

i charakterystycznych

i charakterystycznych

2)

2)

Cechy definicyjne konstytuuają rdzeń definicji pojęcia i są to cechy,

Cechy definicyjne konstytuuają rdzeń definicji pojęcia i są to cechy,

którymi odznaczają się wszystkie jego egzemplarze.

którymi odznaczają się wszystkie jego egzemplarze.

3)

3)

Cechy charakterystyczne determinują typowość, czyli są

Cechy charakterystyczne determinują typowość, czyli są

reprezentatywnymi cechami egzemplarzy pojęcia, do którego

reprezentatywnymi cechami egzemplarzy pojęcia, do którego

prawdopodobnie zostaną zaliczone

prawdopodobnie zostaną zaliczone

4)

4)

Proces weryfikacji pojęć przebiega w dwóch etapach: wszystkie cechy

Proces weryfikacji pojęć przebiega w dwóch etapach: wszystkie cechy

danego pojęcia są porównywane i porównywane są tylko cechy definicyjne.

danego pojęcia są porównywane i porównywane są tylko cechy definicyjne.

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

pojęć

pojęć

6

6

May 1, 2021

May 1, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

Ocena teorii porównywania cech.

Ocena teorii porównywania cech.

Teoria porównywania ma zalety,

Teoria porównywania ma zalety,

ale i wobec niej formułuje się

ale i wobec niej formułuje się

pewne zarzuty. Ogranicza się

pewne zarzuty. Ogranicza się

wyłącznie do badań typu :”coś

wyłącznie do badań typu :”coś

jest czymś”. Niektórzy w ogóle

jest czymś”. Niektórzy w ogóle

uważają, że cechy definicyjne

uważają, że cechy definicyjne

nie istnieją. ...

nie istnieją. ...

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

Chlewinski – Klasyczna koncepcja

pojęć

pojęć