Psychologia makrostruktur 

społecznych

dr Katarzyna Growiec

Na dzisiejszym wykładzie

• Władza w bliskim związku: 
- cele wywierania wpływu w bliskim związku
- taktyki wywierania wpływu w zależności od typu 

związku (małżeństwo a „chodzenie ze sobą”)

- władza w bliskim związku a poczucie satysfakcji 

ze związku

• Władza na poziomie społecznym:
-   przyczyny rewolucji społecznych i politycznych
- etapy przebiegu rewolucji

Władza w bliskim związku (Mandal, 2008)

• Wynika z atrakcyjności 

fizycznej

• Wynika z władzy 

ekonomicznej nad 
partnerem

• Można ją sprowadzić 

do tego, komu na 
związku bardziej 
zależy -> kto ma 
silniejszą motywację, 
aby go zerwać

Cele wywierania wpływu w bliskim związku (Mandal, 

2008) 

• Cele emocjonalne – uzyskanie wsparcia, poczucia 

bezpieczeństwa, wprowadzenia dobrego nastroju 
lub uzyskanie przebaczenia

• Cele erotyczne – zwiększenie częstości kontaktów 

seksualnych, zgoda na określone praktyki 
seksualne 

• Cele finansowe – zdobycie dóbr materialnych lub 

pieniędzy

• Cele związane z kontrolą i władzą

Taktyki wywierania wpływu w bliskim związku 

(Mandal, 2008)

• Czarowanie – wykorzystywanie urody, wdzięku, seksapilu
• Błaganie – okazywanie bezradności, słabości, uległości, 

płacz

• Ciche traktowanie – ignorowanie partnera, nieodzywanie 

się do niego, „mrożenie go” swoim zachowaniem

• Argumentowanie (podawanie racjonalnego powodu) – 

podawanie konkretnych przyczyn własnego zachowania, 
zadawanie bezpośrednich pytań, wyjaśnianie, tłumaczenie

• Dąsanie się na partnera
•  Wymuszanie – polega na formułowaniu bezpośrednich, 

kategorycznych żądań, krzyczeniu, stosowaniu wobec 
partnera gróźb i przemocy

Nakłanianie i powstrzymywanie partnera (Mandal, 

2008)

• W sytuacjach związanych z nakłanianiem do 

czegoś partnera badani chętnie stosują taktyki 
„pozytywne” np. czarowanie, zaś w sytuacjach 
związanych z powstrzymywaniem partnera od 
zrobienia czegoś, chętniej sięgają do taktyk 
„negatywnych” np. cichego traktowania i 
przymusu

Cechy osobowości a taktyki manipulacji w bliskim 

związku (Mandal, 2008)

• Neurotyzm jest skorelowany z cichym traktowaniem 

partnera, regresją (np. obrażanie się) i poniżaniem siebie

• Ekstrawertycy wykorzystują czarowanie i taktykę podawania 

powodu

• Preferowanie taktyki powodu koreluje z takimi cechami 

samopisu jak „dominujący”, „ambitny”, „arogancki”, 
„wyrachowany” i „ekstrawertyczny”

• Cechy (wg samopisu): „leniwy”, „kłótliwy” i „arogancki” 

wykazują związek z wieloma niekorzystnymi dla partnera 
taktykami manipulacji

• Cecha „wyrachowany” powiązana jest ze wszystkimi 

rodzajami technik wywierania wpływu na partnera, oprócz 
techniki racjonalnego powodu 

Taktyki wpływu społecznego w okresie „chodzenia 

ze sobą” (Mandal, 2008)

• Od najbardziej popularnej:
- Argumentowania
- Czarowania
- Dąsania się (częściej kobiety)
- Ciche traktowanie (częściej kobiety)
- Wymuszania
- Błagania
Uzyskane rezultaty pokazały, że badani preferują 

pozytywne i racjonalne taktyki wywierania 
wpływu na swojego partnera

Taktyki wpływu społecznego w małżeństwie 

(Mandal, 2008)

• Od najbardziej popularnej:
- Argumentowanie
- Dąsanie się
- Ciche traktowanie (częściej kobiety)
- Czarowanie (częściej kobiety)
- Wymuszanie (częściej kobiety)
- Błaganie
W małżeństwach częściej stosowano „twarde” 

taktyki wywierania wpływu niż w związkach typu 
„chodzenie ze sobą”

Staż małżeński a taktyki wywierania wpływu 

(Mandal, 2008)

• U mężów staż małżeński koreluje dodatnio ze 

skłonnością do stosowania taktyki wymuszania 
(R=0.22, p<0.04)

• U żon zauważono dwie ujemne korelacje stażu 

małżeńskiego: z taktyką czarowania (R=-0.25, 
p<0.01) oraz z taktyką argumentowania (R=-
0.25, p<0.01)

• Szczęście małżeńskie koreluje ujemnie ze stażem 

małżeńskim 

Atrakcyjność fizyczna i władza finansowa a poczucie 

szczęścia małżeńskiego (Mandal, 2008)

• Poczucie bycia bardziej atrakcyjnym fizycznie od 

swojego partnera, obniża poczucie szczęścia 
małżeńskiego u mężczyzn, w mniejszym stopniu – 
u kobiet. 

• Władza finansowa żony nad mężem powoduje, że 

mężowie oceniają swoje finansowo dobrze sobie 
radzące żony jako mało atrakcyjne fizycznie. Mają 
oni też niższe poczucie szczęścia małżeńskiego. 
Mężowie podlegający władzy finansowej żon 
skłonni są stosować „twarde” taktyki wywierania 
wpływu: wymuszania i nieodzywania się (!)

Predyktory „pozytywnych” taktyk wywierania wpływu 

społecznego w małżeństwie (Mandal, 2008)

• Predyktorem stosowania przez żony taktyki czarowania jest: 

poczucie szczęścia małżeńskiego, dobra sytuacja finansowa, 
posiadanie mniejszej liczby dzieci

• Predyktorem stosowania przez żony taktyki argumentowania 

jest: wysokie poczucie szczęścia małżeńskiego, psychiczna 
męskość żon (IPP - Inwentarz Płci Psychologicznej)

• Predyktorem stosowania przez mężów taktyki czarowania jest: 

ich psychiczna męskość oraz sytuacja mniejszej władzy 
finansowej  nad żoną

• Predyktorem stosowania przez mężów taktyki argumentowania 

jest: wysokie poczucie szczęścia małżeńskiego, ich psychiczna 
męskość, niższe poczucie własnej atrakcyjności fizycznej od 
żony oraz mniejsza władza finansowa nad żoną

Peter Blau (1918-2002)

Interakcje między ludźmi sprowadzają się do wymiany 

np. dobra materialne w zamian za przychylne 
decyzje urzędników

Władza wynika z nierównorzędnych i  asymetrycznych 

relacji między ludźmi

Do wymiany z innymi ludźmi przystępujemy z 

nierównymi zasobami, bo jedni są bogatsi, 
mądrzejsi, ładniejsi od drugich

Ci, którzy mają mniej zasobów, nie mogą odpłacić się 

ekwiwalentem w postaci dóbr. Dlatego muszą na 
szali położyć swoje podporządkowanie partnerowi

Peter Blau (1918-2002)

Dajemy innym władzę nad sobą, gdy:
1) nie możemy zapłacić lub zrewanżować się za otrzymane 

od partnera dobra czy usługi

2) nie potrafimy znaleźć alternatywnego źródła tych 

potrzebnych nam dóbr czy usług -> partner ma 
monopol na dostarczanie nam tych usług czy dóbr

3) nie możemy się obyć bez tych dóbr czy usług
4) nie mamy możliwości wymuszenia tych dóbr lub 

zdobycia ich przemocą

Definicja władzy Maxa Webera

Władza to taka relacja między osobami, w której istnieje 

prawdopodobieństwo, że jedna z nich narzuci swoją wolę 
drugiej

Inaczej: kontrola nad działaniami innych, możliwość 

podejmowania wiążących decyzji, wymuszenie zgodnego 
ze swoimi intencjami zachowania innych

Elementarnym przejawem władzy jest wpływ społeczny. 

Wpływ społeczny np. w postaci  perswazyjności 
zawdzięczamy cechom osobowości i umiejętnościom 
psychologicznym -> potrafimy skłonić drugą osobę do 
zachowania zgodnego z naszymi intencjami

To forma miękka. Formy „twardsze” to manipulacja i przemoc

Max Weber (1864-1920) i Bertrand Russel (1872-

1970)

Władza legalna  – jest legitymizowana przez prawo ale też reguły np. 

Wszystkie organizacje mają dekalog moralny – nawet załoga statku 
pirackiego

Władza tradycyjna – jest legitymizowana przez zwyczajowe, trwałe 

reguły dotyczących wyłaniania władzy i jej sprawowania np. Władza 
państwa nad lojalnymi poddanymi  – jest tradycyjna, nad 
buntownikami zaś – naga

Władza charyzmatyczna – jest legitymizowana przez cechy przywódcy 

np. system rządów we Francji na bazie Konstytucji V Republiki z 1958 
r. oscyluje między systemem prezydenckim (de Gaulle) a 
gabinetowym (Lionel Jospin)

Władza w relacjach społecznych

Władza przejawia się w relacjach interpersonalnych np.  

bliskich związkach. Wynika w tym wypadku z 
charakterystyk konkretnych osób, które tworzą tą 
relację, ich zasobów, oczekiwań co do relacji i dynamiki 
relacji

Ale również władza może być konsekwencją statusu tj. 

pozycji społecznej  czyli prerogatyw władczych 
właściwych dla danej grupy zawodowej np. policjantów

Przykład: policjant wypisuje mandat za przekroczenie 

szybkości, a zatrzymany kierowca go płaci; władza w 
relacji generał-żołnierz wynika z samego statusu 
generała; pracownik wykonuje polecenie przełożonego, 
dlatego że jest zatrudniony

Formy władzy i wpływu na poziomie osób i grup 

społecznych

Relacje 

interpersonal

ne

Relacje 

społeczne

Akceptacja

Wpływ 

społeczny 

(autorytet 

osobisty)

Władza 

legitymizowana 

(autorytet 

urzędu)

Brak 

akceptacji

Przemoc

Przymus

Przebieg rewolucji

• Sytuacja rewolucyjna – etap poprzedzający rewolucję; 

nasilenie niezadowolenia, protesty wynikające z kryzysu 
ekonomicznego lub politycznego

• Pojawia się świadomość rewolucyjna 
• W odpowiedzi na protesty, rządzący wprowadzają pewną 

liberalizację polityczną i wpływają na poprawę sytuacji 
ekonomicznej

• Alexis de Tocqueville: rewolucje wybuchają nie wtedy, gdy 

władza jest silna i nieustępiliwa, ale wtedy, gdy następuje 
złagodzenie reżimu. James Davis: teoria „krzywej J” – 
rewolucje wybuchają po okresach postępu w różnych 
dziedzinach życia, który wyzwala nierealistyczne aspiracje 
społeczne (-> relatywna deprywacja)

Przebieg rewolucji

• Bezskuteczność wprowadzanych reform. Paraliż 

władzy. Władza leży na ulicy

• Masowa mobilizacja ludzi. Mobilizacja rewolucyjna; 

manifestacje publiczne, bunty zbiorowe, powstania 
ludowe, które w zależności od reakcji władzy 
przebiegają bez przemocy lub krwawo 

• Losy rewolucji są już w tym momencie 

przesądzone. Jedyne co może zmienić bieg 
wydarzeń, to interwencja z zewnątrz

• Przesilenie i przejęcie władzy przez przywódców 

rewolucji 

Przebieg rewolucji

• Krótki okres rewolucyjnej euforii
• Demobilizacja mas oraz rozłam w obrębie 

rewolucyjnych elit. Nie ma już wspólnego wroga, 
który wyznaczał działania rewolucjonistów. Trzeba 
sformułować pozytywny program działań: nie z kim 
będziemy walczyć, ale co będziemy tworzyć?

• Konsensus pozytywny się załamuje lub w ogóle nie 

zostaje sformułowany

• Różne segmenty społeczeństwa i ich przedstawiciele 

w nowych władzach, mają odmienne interesy 
wynikające z odmiennej pozycji w strukturze 
społecznej, w strukturze dotychczasowej władzy etc. 

Przebieg rewolucji 

• W obrębie ruchu rewolucyjnego pojawia się podział na 

radykałów, umiarkowane centrum i konserwatystów

• W pierwszym okresie porewolucyjnym na ogół dominują siły 

umiarkowane, które chcą stworzyć nowy system rządów 
przy wykorzystaniu dotychczasowej administracji

• Koszty społeczne reform budzą falę społecznego 

niezadowolenia

• Idea niedokończonej rewolucji: ugrupowania radykalne 

zaczynają walkę z ugrupowaniami umiarkowanymi

• Hasło całkowitego zerwania z przeszłością, eliminacji 

sympatyków dawnego reżimu i budowy nowych instytucji. 
Sympatia ludzi jest po stronie ugrupowań radykalnych

Przebieg rewolucji 

• Okres terroru porewolucyjnego (Francja, Rosja)
• Stan chaosu i powszechnego zagrożenia prowadzi do 

wzrastającego poparcia dla ugrupowań konserwatywnych 
i charyzmatycznych przywódców, którzy zaprowadzą ład i 
porządek

• Okres restauracji czyli zawieszenia lub cofnięcia reform 

politycznych. Reformy ekonomiczne są jednak 
kontynuowane

• Stabilizacja i konsolidacja nowego systemu
Niektóre etapy mogą nie zachodzić lub znacznie odbiegać od 

schematu.  Jednak powyższy przebieg rewolucji w sposób 
uogólniony oddaje „logikę procesu rewolucyjnego”

Dziękuję za uwagę!