UM
UM
WWL – 7/I
WWL – 7/I
UM
UM
WWL – 7/I
WWL – 7/I
Choroby afektywne
- rozwój koncepcji w ujęciu historycznym
Choroby afektywne
- rozwój koncepcji w ujęciu historycznym
Pierwsze objawy zaburzeń nastroju [Hipokrates i Aretajos], a następnie
Pierwsze objawy zaburzeń nastroju [Hipokrates i Aretajos], a następnie
Farlet i Kraepelin oraz już w XX w. Schneider i Leonhard dostarczają licznych
Farlet i Kraepelin oraz już w XX w. Schneider i Leonhard dostarczają licznych
przesłanek, aby sądzić że obserwacje poczynione jeszcze p.n.e., a później w
przesłanek, aby sądzić że obserwacje poczynione jeszcze p.n.e., a później w
XIX i XX wieku są niejako porównywalne i dotyczyły osób cierpiących na tę
XIX i XX wieku są niejako porównywalne i dotyczyły osób cierpiących na tę
samą klasę schorzeń, a z którymi ma do czynienia współczesna psychiatria.
samą klasę schorzeń, a z którymi ma do czynienia współczesna psychiatria.
•
Hipokrates
Hipokrates
(460-377 p.n.e.) wyodrębnił temperament melancholiczny a
(460-377 p.n.e.) wyodrębnił temperament melancholiczny a
termin melancholia odniósł do zab. nastroju.
termin melancholia odniósł do zab. nastroju.
•
Aretajos
Aretajos
(30 – 90 n.e.) w opisie depresji wymienił: smutek, wyczerpanie,
(30 – 90 n.e.) w opisie depresji wymienił: smutek, wyczerpanie,
zniechęcenie, izolowanie się od ludzi, nadwrażliwość, podniecenie,
zniechęcenie, izolowanie się od ludzi, nadwrażliwość, podniecenie,
zobojętnienie, pustkę emocjonalną, zniechęcenie do życia, tendencje
zobojętnienie, pustkę emocjonalną, zniechęcenie do życia, tendencje
samobójcze.
samobójcze.
Zaobserwował też, że depresja i mania mogą wystąpić u tego samego
Zaobserwował też, że depresja i mania mogą wystąpić u tego samego
chorego.
chorego.
•
Kraepelin
Kraepelin
(1856-1926) był twórcą koncepcji psychozy maniakalno –
(1856-1926) był twórcą koncepcji psychozy maniakalno –
depresyjnej jako jednostki nozologicznej
depresyjnej jako jednostki nozologicznej
(„cykliczny obłęd”),
(„cykliczny obłęd”),
„periodyczna mania”, „okresowa melancholia”.
„periodyczna mania”, „okresowa melancholia”.
•
Leonhard
Leonhard
w latach 1957 – 1966 – zwrócił uwagę na biegunowość przebiegu
w latach 1957 – 1966 – zwrócił uwagę na biegunowość przebiegu
ch.a. i wyodrębnił postacie jedno i dwubiegunową.
ch.a. i wyodrębnił postacie jedno i dwubiegunową.
Cecha
Cecha
Przygnębienie
Przygnębienie
Depresja
Depresja
Nasilenie
Nasilenie
Z reguły
Z reguły
przemijające złe
przemijające złe
samopoczucie
samopoczucie
smutek,
smutek,
przygnębienie
przygnębienie
czasem rozpacz
czasem rozpacz
Czas trwania
Czas trwania
krótki (godziny)
krótki (godziny)
długi (tyg. m-ce)
długi (tyg. m-ce)
Poczucie choroby
Poczucie choroby
nie występuje
nie występuje
występuje często
występuje często
Dezorientacja
Dezorientacja
aktywność złożona
aktywność złożona
zwykle nie
zwykle nie
występuje
występuje
występuje często
występuje często
niekiedy o dużym
niekiedy o dużym
nasileniu
nasileniu
W psychiatrii terminem
W psychiatrii terminem
„depresja”
„depresja”
określa się
określa się
szczególnego rodzaju zaburzenia nastroju i emocji, uznane
szczególnego rodzaju zaburzenia nastroju i emocji, uznane
za zjawisko chorobowe.
za zjawisko chorobowe.
Badania prowadzone w XX w. doprowadziły do
Badania prowadzone w XX w. doprowadziły do
zmiany i rewizji wielu tredycyjnych i utrwalonych
zmiany i rewizji wielu tredycyjnych i utrwalonych
poglądów dotyczących chorobowych zaburzeń nastroju.
poglądów dotyczących chorobowych zaburzeń nastroju.
E. Kraepelin – pod k. XIX w. wyodrębnił psychozę
E. Kraepelin – pod k. XIX w. wyodrębnił psychozę
maniakalno – depresyjną (cyklofrenia).
maniakalno – depresyjną (cyklofrenia).
Psychoza ta okazała się gr. schorzeń określanych
Psychoza ta okazała się gr. schorzeń określanych
obecnie zbiorczą nazwą
obecnie zbiorczą nazwą
Zaburzenia afektywne [ICD-
Zaburzenia afektywne [ICD-
10],
10],
Mood Disorders [DSM-IV]
Mood Disorders [DSM-IV]
–
–
o zróżnicowanej
o zróżnicowanej
patogenezie, a być może i etiologii.
patogenezie, a być może i etiologii.
Można wyodrębnić:
Można wyodrębnić:
•
Zaburzenia afektywne
Zaburzenia afektywne
dwubiegunowe
dwubiegunowe
•
Nawracające zaburzenia
Nawracające zaburzenia
depresyjne
depresyjne
•
Zaburzenia dystymiczne
Zaburzenia dystymiczne
•
Zaburzenia cyklotymiczne
Zaburzenia cyklotymiczne
Epidemiologia
Epidemiologia
Zaburzenia afektywne i depresje – chorobowość 6 – 12%
Zaburzenia afektywne i depresje – chorobowość 6 – 12%
Od 25 lat wzrost zachorowań w krajach rozwiniętych Europy
Od 25 lat wzrost zachorowań w krajach rozwiniętych Europy
Polska
Polska
Przyjęcia do szpitala 11-15/100 tys. mieszkańców.
Przyjęcia do szpitala 11-15/100 tys. mieszkańców.
Podobnie w W. Brytanii, Francji, Finlandii i innych krajach.
Podobnie w W. Brytanii, Francji, Finlandii i innych krajach.
Dane te częściowo odzwierciedlają sytuację
Dane te częściowo odzwierciedlają sytuację
epidemiologiczną.
epidemiologiczną.
Wg Lehmana – 1 chory na 5 z rozp. depresji korzysta z
Wg Lehmana – 1 chory na 5 z rozp. depresji korzysta z
pomocy
pomocy
specjalistycznej i tylko 1 chory
specjalistycznej i tylko 1 chory
spośród 20
spośród 20
dotkniętych depresją jest
dotkniętych depresją jest
leczony w oddziale
leczony w oddziale
psychiatrycznym
psychiatrycznym
.
.
wg Pużyńskiego
wg Pużyńskiego
Epidemiologia
Epidemiologia
W ostatnim okresie obserwuje się wzrost wskaźnika zaburzeń
W ostatnim okresie obserwuje się wzrost wskaźnika zaburzeń
depresyjnych.
depresyjnych.
W porównaniu z rokiem 2001 – wzrost o 20-25%.
W porównaniu z rokiem 2001 – wzrost o 20-25%.
Zaburzenia depresyjne 2 razy częściej u kobiet w porównaniu do
Zaburzenia depresyjne 2 razy częściej u kobiet w porównaniu do
mężczyzn.
mężczyzn.
Po 50 r.ż. zaburzenia afektywne, w tym depresje są jedną z
Po 50 r.ż. zaburzenia afektywne, w tym depresje są jedną z
głównych przyczyn hospitalizacji psychiatrycznej kobiet i
głównych przyczyn hospitalizacji psychiatrycznej kobiet i
mężczyzn.
mężczyzn.
Przyczyny wzrostu zachorowań
Przyczyny wzrostu zachorowań
:
:
•
wydłużenie średn. ok.. życia populacji o 10 – 20 lat
wydłużenie średn. ok.. życia populacji o 10 – 20 lat
•
rozpowszechnienie środowiskowych czynników patogennych
rozpowszechnienie środowiskowych czynników patogennych
(
(
duże migracje ludności, izolacja społeczna, osamotnienie, brak
duże migracje ludności, izolacja społeczna, osamotnienie, brak
poczucia bezpieczeństwa dużych grup społecznych).
poczucia bezpieczeństwa dużych grup społecznych).
•
rozpowszechnienie zw. chemicznych wykazujących wpływ
rozpowszechnienie zw. chemicznych wykazujących wpływ
depresjogenny (
depresjogenny (
w tym niektórych leków).
w tym niektórych leków).
Depresja
jako problem kliniczny i społeczny
Depresja
jako problem kliniczny i społeczny
•
zwiększająca się zachorowalność na depresję
zwiększająca się zachorowalność na depresję
zwiększa wskaźnik inwalidztwa
zwiększa wskaźnik inwalidztwa
•
zwiększająca się śmiertelność (25% chorych z rozp.
zwiększająca się śmiertelność (25% chorych z rozp.
depresji typu endogennego umiera w następstwie
depresji typu endogennego umiera w następstwie
samobójstwa, a wg niektórych badaczy 32-64%).
samobójstwa, a wg niektórych badaczy 32-64%).
•
zjawisko „atypowych” depresji często maskowanych
zjawisko „atypowych” depresji często maskowanych
rozlicznymi objawami somatycznymi i
rozlicznymi objawami somatycznymi i
wegetatywnymi powoduje min.
wegetatywnymi powoduje min.
- obciążenie budżetu sł. zdrowia na niepotrzebną
- obciążenie budżetu sł. zdrowia na niepotrzebną
diagnostykę i nieprawidłowo prowadzonym leczeniem
diagnostykę i nieprawidłowo prowadzonym leczeniem
Depresja
jako problem kliniczny i społeczny
Depresja
jako problem kliniczny i społeczny
•
wpływ depresji na niekorzystne funkcjonowanie jednostki w
wpływ depresji na niekorzystne funkcjonowanie jednostki w
środowisku: rodzinnym, zawodowym i społecznym:
środowisku: rodzinnym, zawodowym i społecznym:
- problemy adaptacyjne w środowisku powoduje wzrost
- problemy adaptacyjne w środowisku powoduje wzrost
wskaźnika osób nie zawierających małżeństw
wskaźnika osób nie zawierających małżeństw
- prowadzi do zwiększania się wskaźnika rozwodów i
- prowadzi do zwiększania się wskaźnika rozwodów i
rozbitych rodzin
rozbitych rodzin
- duża absencja w pracy zawodowej
- duża absencja w pracy zawodowej
- częste zmiany miejsca pracy
- częste zmiany miejsca pracy
- zaniżone aspiracje zawodowe
- zaniżone aspiracje zawodowe
- wysoki odsetek bezrobocia (zasiłki chorobowe, renty, niższy
- wysoki odsetek bezrobocia (zasiłki chorobowe, renty, niższy
status społeczny)
status społeczny)
- duży wskaźnik uzależnień
- duży wskaźnik uzależnień
- bezdomność
- bezdomność
•
związek z.a. i d. a schorzeniami somatycznymi
związek z.a. i d. a schorzeniami somatycznymi
Stany depresyjne
można podzielić na 3 duże grupy
Stany depresyjne
można podzielić na 3 duże grupy
•
stany depresyjne w przebiegu chorób afektywnych
stany depresyjne w przebiegu chorób afektywnych
[
[
przyczyny nie są dostatecznie poznane, hipotetycznie wiązane są
przyczyny nie są dostatecznie poznane, hipotetycznie wiązane są
z podłożem endogennym, uwarunkowaniami genetycznymi
z podłożem endogennym, uwarunkowaniami genetycznymi
podatność na zachorowanie
podatność na zachorowanie
]
]
.
.
•
depresje występujące w przebiegu różnorodnych
depresje występujące w przebiegu różnorodnych
schorzeń
schorzeń
[
[
„depresje objawowe”, „depresje somatogenne”, „depresje na
„depresje objawowe”, „depresje somatogenne”, „depresje na
podłożu organicznym”
podłożu organicznym”
]
]
•
depresje psychogenne – będące dużą i niejednorodną
depresje psychogenne – będące dużą i niejednorodną
grupą stanów depresyjnych
grupą stanów depresyjnych
[
[
są uważane z różnorodnymi urazami psychicznymi,
są uważane z różnorodnymi urazami psychicznymi,
emocjonalnymi, zawodowymi
emocjonalnymi, zawodowymi
]
]
Granice pomiędzy ww. kategoriami z.d. nie zawsze są
Granice pomiędzy ww. kategoriami z.d. nie zawsze są
wyraźne a u niektórych p-tów współistnieją z2 gr.
wyraźne a u niektórych p-tów współistnieją z2 gr.
czynników przyczynowych.
czynników przyczynowych.
Współwystępowanie przyczyn
depresji u jednego pacjenta.
Współwystępowanie przyczyn
depresji u jednego pacjenta.
A.
Przyczyny
endogenne
B.
Przyczyny
psychogenne
C
. Przyczyny
somatyczne,
organiczne
ABC
BC
AC
AB
Koncepcje przyczyn
endogennych z.a. i d.
Koncepcje przyczyn
endogennych z.a. i d.
•
istnieje wiele dowodów wskazujących, że chor. zab. nastroju
istnieje wiele dowodów wskazujących, że chor. zab. nastroju
(
(
depresja, mania
depresja, mania
)
)
są zaburzeniami neuroprzekaźnictwa w o.u.n.
są zaburzeniami neuroprzekaźnictwa w o.u.n.
– noradrenergocznego i serotoninergicznego.
– noradrenergocznego i serotoninergicznego.
•
wiele dowodów przemawia za tym, że układ glutaminergiczny
wiele dowodów przemawia za tym, że układ glutaminergiczny
ma znaczenie w patofizjologii zaburzeń nastroju [
ma znaczenie w patofizjologii zaburzeń nastroju [
glutaminian
glutaminian
jest rozpowszechniony w o.u.n. – najw. aminokwas pobudzający
jest rozpowszechniony w o.u.n. – najw. aminokwas pobudzający
wśród neuroprzekaźników i wystepuje w 60% wszystkich synaps
wśród neuroprzekaźników i wystepuje w 60% wszystkich synaps
o.u.n.]
o.u.n.]
3 receptory jonotropowe pobudzające: AMPA [kw.
3 receptory jonotropowe pobudzające: AMPA [kw.
α
α
– amino-3
– amino-3
hydroksy-5 metyloizoksazolo-4-propionowy, NMDA [N-metylo
hydroksy-5 metyloizoksazolo-4-propionowy, NMDA [N-metylo
– D- asparaginianu] i kwas kainowy.
– D- asparaginianu] i kwas kainowy.
•
neuroplastyczność mózgu
neuroplastyczność mózgu
(zmiany morfologiczne w dendrytach i
(zmiany morfologiczne w dendrytach i
synapsach – zwiększone rozgałęzienia i wydłużanie aksonów, wzrost
synapsach – zwiększone rozgałęzienia i wydłużanie aksonów, wzrost
nowych synaps i neurogeneza).
nowych synaps i neurogeneza).
Ostatnie doniesienia wskazują,
Ostatnie doniesienia wskazują,
że kw. glutaminowy może być istotnym czynnikiem w
że kw. glutaminowy może być istotnym czynnikiem w
regulacji neuroplastyczności. Hipokamp jest jedną z części
regulacji neuroplastyczności. Hipokamp jest jedną z części
mózgu podlegających zmianom strukturalnym w trakcie
mózgu podlegających zmianom strukturalnym w trakcie
trwania depresji
trwania depresji
(czas trwania depresji).
(czas trwania depresji).
Genetyka z.a. i d.
Genetyka z.a. i d.
Zgromadzono również liczne dowody wskazujące, że
Zgromadzono również liczne dowody wskazujące, że
chorobowe zaburzenia nastroju mogą mieć podłoże
chorobowe zaburzenia nastroju mogą mieć podłoże
genetyczne.
genetyczne.
•
Pokrewieństwo I
Pokrewieństwo I
o
o
z osobą cierpiącą na depresję jednobiegunową
z osobą cierpiącą na depresję jednobiegunową
zwiększa ryzyko depresji od 2 do 5 razy w porównaniu do populacji
zwiększa ryzyko depresji od 2 do 5 razy w porównaniu do populacji
ogólnej.
ogólnej.
Należy brać pod uwagę dziedziczenie podatności na zachorowanie.
Należy brać pod uwagę dziedziczenie podatności na zachorowanie.
Znacznie rzadziej dziedziczy się depresję jednobiegunową [60%]
Znacznie rzadziej dziedziczy się depresję jednobiegunową [60%]
bliźniąt jednojajowych nie zapada na tę chorobę.
bliźniąt jednojajowych nie zapada na tę chorobę.
•
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe są chorobą o dużym stopniu
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe są chorobą o dużym stopniu
dziedziczności.
dziedziczności.
Tylko [28%] bliźniąt jednojajowych nie choruje wspólnie na chorobę
Tylko [28%] bliźniąt jednojajowych nie choruje wspólnie na chorobę
afektywną dwubiegunową.
afektywną dwubiegunową.
Przypuszcza się, że
Przypuszcza się, że
„błąd metaboliczny”
„błąd metaboliczny”
jest dziedziczony, ale
jest dziedziczony, ale
nie udało się go jeszcze zidentyfikować.
nie udało się go jeszcze zidentyfikować.
Koncepcje przyczyn egzogennych z.a. i d.
Koncepcje przyczyn egzogennych z.a. i d.
Koncepcje przyczyn egzogennych z.a. i d.
Koncepcje przyczyn egzogennych z.a. i d.
Ww. czynnikom przypisuje się współudział w ujawnieniu objawów pierwszego w życiu epizodu
Ww. czynnikom przypisuje się współudział w ujawnieniu objawów pierwszego w życiu epizodu
zab. afektywnych, lub kolejnych nawrotów – „
zab. afektywnych, lub kolejnych nawrotów – „
czynniki wyzwalające
czynniki wyzwalające
”.
”.
Ok. 50% pierwszych w życiu epizodów depresji jest poprzedzanych
Ok. 50% pierwszych w życiu epizodów depresji jest poprzedzanych
przez różnorodne wydarzenia życiowe, zazwyczaj o ujemnym
przez różnorodne wydarzenia życiowe, zazwyczaj o ujemnym
znaczeniu emocjonalnym (zwłaszcza aktualne straty).
znaczeniu emocjonalnym (zwłaszcza aktualne straty).
Wydarzenia obejmują kilkadziesiąt różnych sytuacji, których znaczenie
Wydarzenia obejmują kilkadziesiąt różnych sytuacji, których znaczenie
patogenne należy rozpatrywać indywidualnie, na tle cech osobowości i
patogenne należy rozpatrywać indywidualnie, na tle cech osobowości i
doświadczeń życiowych oraz zdolności radzenia sobie ze stresem.
doświadczeń życiowych oraz zdolności radzenia sobie ze stresem.
•
strata osoby z którą był silny zw. emocjonalny (zgon, rozstanie itp.);
strata osoby z którą był silny zw. emocjonalny (zgon, rozstanie itp.);
•
utrata zdrowia, inwalidztwo, utrata atrakcyjności fizycznej, zdolności
utrata zdrowia, inwalidztwo, utrata atrakcyjności fizycznej, zdolności
zarobkowania, utrata
zarobkowania, utrata
dyspozycji intelektualnych w następstwie choroby, urazu, starzenia się;
dyspozycji intelektualnych w następstwie choroby, urazu, starzenia się;
•
utrata prestiżu społecznego;
utrata prestiżu społecznego;
•
utrata poczucia własnej wartości;
utrata poczucia własnej wartości;
•
utrata poczucia bezpieczeństwa w pracy zawodowej, poczucia
utrata poczucia bezpieczeństwa w pracy zawodowej, poczucia
bezpieczeństwa
bezpieczeństwa
materialnego;
materialnego;
•
utrata zdolności do fantazji, optymistycznych wyobrażeń;
utrata zdolności do fantazji, optymistycznych wyobrażeń;
•
utrata symboli (przedmiotów dających poczucie bezpieczeństwa lub
utrata symboli (przedmiotów dających poczucie bezpieczeństwa lub
znaczenia.
znaczenia.
•
strata osoby z którą był silny zw. emocjonalny (zgon, rozstanie itp.);
strata osoby z którą był silny zw. emocjonalny (zgon, rozstanie itp.);
•
utrata zdrowia, inwalidztwo, utrata atrakcyjności fizycznej, zdolności
utrata zdrowia, inwalidztwo, utrata atrakcyjności fizycznej, zdolności
zarobkowania, utrata
zarobkowania, utrata
dyspozycji intelektualnych w następstwie choroby, urazu, starzenia się;
dyspozycji intelektualnych w następstwie choroby, urazu, starzenia się;
•
utrata prestiżu społecznego;
utrata prestiżu społecznego;
•
utrata poczucia własnej wartości;
utrata poczucia własnej wartości;
•
utrata poczucia bezpieczeństwa w pracy zawodowej, poczucia
utrata poczucia bezpieczeństwa w pracy zawodowej, poczucia
bezpieczeństwa
bezpieczeństwa
materialnego;
materialnego;
•
utrata zdolności do fantazji, optymistycznych wyobrażeń;
utrata zdolności do fantazji, optymistycznych wyobrażeń;
•
utrata symboli (przedmiotów dających poczucie bezpieczeństwa lub
utrata symboli (przedmiotów dających poczucie bezpieczeństwa lub
znaczenia.
znaczenia.
Podsumowanie
Podsumowanie
Depresja jest normalną reakcją na trudności
Depresja jest normalną reakcją na trudności
życiowe, albo przejawem choroby mózgu.
życiowe, albo przejawem choroby mózgu.
Depresję może wywołać każda sytuacja, która
Depresję może wywołać każda sytuacja, która
zaburza naszą psychiczną równowagę [utrata
zaburza naszą psychiczną równowagę [utrata
bliskiej osoby, zawód w uczuciach, koniec
bliskiej osoby, zawód w uczuciach, koniec
aktywności zawodowej, itp.]. Nie każda depresja
aktywności zawodowej, itp.]. Nie każda depresja
jest chorobą wymagającą leczenia.
jest chorobą wymagającą leczenia.
Problemem medycznym i społecznym jest
Problemem medycznym i społecznym jest
depresja, która pojawia się bez przyczyny i
depresja, która pojawia się bez przyczyny i
cyklicznie nawraca.
cyklicznie nawraca.