Kształtowanie osobowości 

w procesie socjalizacji

Mgr Anna Bizoń

Proces socjalizacji

• Jest to proces jakiemu poddawana 

jest każda istota od momentu 
urodzenia. Jest to nieprzerwany 
proces interakcji pomiędzy jednostką 
a otoczeniem, który pozwala 
jednostce rozwinąć swoją tożsamość, 
przekonania i wiele umiejętności 
niezbędnych do aktywnego udziału w 
społeczeństwie.

Natura a wychowanie?

• Od lat trwa spór czy nasza tożsamość to efekt 

dziedziczenia biologicznego czy doświadczenia 

społecznego.

• Po stronie natury opowiadają się instynktywiści, 

którzy twierdzą, że ludzkie zachowanie jest 

wynikiem działania instynktów czyli wrodzonych, 

niezmiennych, genetycznie zaprogramowanych 

wzorów działań, które są wspólne całemu 

gatunkowi i nie podlegają różnicowaniu ze względu 

na doświadczenie jednostki

• Do instyktów odpowiedzialnych za zachowania 

społeczne zaliczamy m.in. Agresję, afiliację 

(instynkt społeczny)

Determinizm społeczny

• Zakłada, że ludzkie zachowanie jest 

wynikiem działania środowiska 
społecznego  (Watson) i ludzka 
tożsamość może być kształtowana w 
dowolny, żądany sposób. Zakładał, 
że natura jest nieistotna, bo tylko 
świat społeczny może determinować 
zachowanie ludzi.

Natura + wychowanie

• Obecnie panuje zgoda co do tego, że 

zarówno wychowanie jak i natura 
przyczyniają się do rozwoju jednostki

Znaczenie izolacji w 

dzieciństwie

• Jednym ze sposobów badania wpływu 

kontekstu społecznego na rozwój jednostki 

jest obserwacja jednostek, które w 

dzieciństwie nie miały kontaktów społecznych 

lub te kontakty były bardzo ograniczone

• Dzikie dzieci

• Dzieci wychowywane w odosobnieniu

• Ludzki rozwój wymaga ludzkiej troski i 

kontaktów z ludźmi, możliwości 

obserwowania i uczenia się od innych, oraz 

bliskiego kontaktu fizycznego z innymi 

istotami ludzkimi

Badania nad socjalizacją

• Psychoanaliza (Z. Freud)
• Teoria poznawcza (J.Piaget)
• Interakcjonizm symboliczny (G.H. 

Mead)

Psychoanaliza – fundamentalne 

potrzeby ludzkie

• Eros – instynkt życia, który wyjaśnia ludzką 

potrzebę tworzenia związków i więzi z 
innymi

• Tanatos – instynkt śmierci, który stanowi 

podstawę naszych zachowań agresywnych

• Te popędy są w opozycji wobec siebie 

czego konsekwencją jest ich konflikt, co 
stanowi podstawę dramatu ludzkiej 
egzystencji

Struktura osobowości wg 

psychoanalizy

•

3 elementy osobowości

1. Id – sfera popędów biologicznych, domaga się 

natychmiastowego zaspokojenia, często 

nieuświadomiona i działa zgodnie z zasadą 

przyjemności. Niemowlę wg. Tej koncepcji jest 

samym id.

2. Superego – wymagania życia społecznego, jest 

podobne do tego, co nazywamy sumieniem. 

Powstaje dzięki nakazom i ograniczeniom 

narzucanym dziecku przez rodziców a potem 

społeczeństwo.

3. Ego – jest częścią osobowości, która ma kontakt z 

rzeczywistością. Spełnia funkcję mediatora między 

nierealistycznymi żądaniami id a restryktywnymi 

wymaganiami superego. Próbuje dostosować te 

dwa elementy do rzeczywistości społecznej

Rozwój osobowości

1.

Faza oralna – 1 rok życia człowiek odnajduje przyjemność 

w ssaniu i gryzieniu

2.

Faza analna – centralną sprawą tego etapu jest kontrola 

nad wypróżnianiem się

3.

Faza falliczna (3-5 r. ż) jest to okres wstępnej inicjacji 

seksualnej. W tym czasie tworzy się kompleks Edypa 

dotyczy on dziecięcej skłonności do tworzenia silnej więzi 

emocjonalnej o seksualnych implikacjach z rodzicem płci 

przeciwnej i do wrogiej rywalizacji z rodzicem tej samej 

płci. Kompleks rozwiązuje się w trakcie identyfikacji z 

rodzicem tej samej płci

4.

Faza latencji w centrum znajduje się rozwój umiejętności 

fizycznych i intelektualnych

5.

Faza genitalna – dojrzałe zach. Seksualne dzielenie 

przyjemności z innymi

Teoria poznawcza Piageta

•

Bierze pod uwagę obszary rozwoju poznawczego, 

wyróżnił 4 fazy rozwoju:

1.

Faza sensomotoryczna (12-18mc.ż)

2.

Faza przedoperacyjna (1,5 – 7r.ż) – rozwija się 

umiejętność posługiwania się symbolami (szczególnie 

językiem). Potrafią rozróżniać rzeczywistość od fantazji. 

Cechuje je egocentryczne spojrzenie na świat

3.

Faza operacji konkretnych (7-11 r.ż) – stosowanie logiki i 

alternatywnych perspektyw. Logika pozwala pojąć naturę 

związków przyczynowo – skutkowych. Dziecko zaczyna 

doceniać inne niż własna perspektywy i rozumieć 

możliwość alternatywnych punktów widzenia. Ma 

trudności z pojęciami abstrakcyjnymi

4.

Faza operacji formalnych – zaczyna się myślenie 

abstrakcyjne, dziecko potrafi wyobrazić sobie przyszłość i 

miejsca w których nigdy nie były.

Interakcjonizm symboliczny 

(G.H. Mead)

• Badał rozwój i organizację jaźni (ja). 

Interesowała go rola jaźni w 
rozwiązywaniu konfliktu pomiędzy 
wolnością a kontrolą, zmianą a 
stabilizacją, twórczością a 
konformizmem. Jaźń stała się 
najważniejszym elementem w 
podejściu do socjalizacji

Rozwój jaźni

• Jaźń wyrasta z doświadczenia 

społecznego, ponieważ jednostka 
potrafi patrzeć na własne działania z 
perspektywy swoich partnerów. Staje 
się to możliwe dzięki językowi

• Jaźń staje się coraz bardziej złożona 

w wyniku poszerzania się kręgu 
społecznych doświadczeń

Okresy rozwoju jaźni

1. Okres przedwerbalny
2. Okres werbalny – dopiero gdy dzieci rozwiną 

zdolność rozumienia i korzystania z komunikacji 

symbolicznej zaczynają aktywnie wpływać na na 

swój rozwój. Poznawcze umiejętności dziecka 

rozwijają się głównie poprzez interakcję 

społeczną: zabawę, zorganizowaną grę, 

uogólniony inny (umiejętność spojrzenia na 

siebie nie tylko z perspektywy innej osoby, ale 

także z punktu widzenia wspólnoty jako całości. 

Rola ta sprawia, że robimy to co uważamy za 

słuszne i właściwe, a nie to co uważają inni 

rodzice czy inne osoby

Faza mnie i faza ja

• Faza mnie = faza społeczna jaźni
• Faza ja = innowacyjna, twórcza, i 

nieprzewidywalna faza jaźni

Czynniki socjalizacji

• Rodzina
• Szkoła
• Grupa rówieśnicza
• Mass media
• Inne czynniki (religijne, sąsiedztwo, 

organizacje rekreacyjne, wspólnoty)

Resocjalizacja

• Dobrowolna
• Przymusowa
• Socjalizacja w wieku dojrzałym