Florencja Nightingale
1820-1910

( opracowała dr Mirosława Felsmann)

„Żadna pielęgniarka nie może 
być dobrą i inteligentną 
pielęgniarką, jeżeli nie jest 
dobrą i inteligentną kobietą”.

 

 

Z pamiętnika 



„myśli i uczucia, jakie mam teraz, 
istniały we mnie zawsze, od czasu 
kiedy miałam sześć lat… Pierwszą 
ideą, jaką pamiętam, a także 
ostatnią, było pielęgniarstwo.”  

 

 

publikacje



Uwagi o zdrowotności, wydajności i 

administracji sanitarnej w Armii Brytyjskiej – 

wydana w 1859 roku ( memoriał  800 stron)



Uwagi o szpitalnictwie – wydane dopiero w 

1957 r.



Uwagi wstępne o zakładach położniczych – 

1871 r



Uwagi o pielęgnowaniu klasy robotniczej 



Higiena wiejska, szerzenie zasad higieny w 

miasteczkach i wsiach – wyd 1893



Podstawowe wytyczne dla „misjonarek 

zdrowia”



Notes on Nersing - 1895 

 

 

Rozumienie 
pielęgniarstwa



Pielęgnowanie obejmuje zarówno 
zapewnienie właściwej opieki w zdrowiu jak 
i w chorobie.



Pielęgniarką jest każda kobieta zobowiązana 
do opiekowania się czyimś zdrowiem



Świadczenie opieki pielęgnacyjnej wymaga 
znajomości praw zdrowia i życia. Prawa te 
dotychczas nie znane wymagają odkrywania



Wszystkie kobiety opiekujące się czyimś 
zdrowiem powinny te prawa poznawać.

 

 

F. N. Rozróżnia dwa rodzaje 
pielęgniarstwa ( zdrowia i 
właściwe)



Pielęgniarstwo zdrowia – głównym 

celem jest zapobieganie chorobie (do 

tego pielęgnowania powinny być 

przygotowane wszystkie kobiety)- 

Notes on Nursing 1859



Pielęgniarstwo właściwe- jest zarówno 

sztuką jak i nauką. Pielęgnowanie 

chorego wymaga formalnego 

przygotowania szkolnego.Jego głównym 

celem jest pomaganie choremu w tym, 

aby mógł żyć.

 

 

Naukowe podstawy pielęgniarstwa 
F. N

 



Obejmowały zgromadzoną wiedzę: 
sanitarną, statystyczną, 
administracyjną, o zdrowiu 
publicznym, o prawach zdrowia, 
obserwacje i doświadczenia własne.



Praktyka powinna tę wiedzę 
pogłębiać poprzez obserwację i 
gromadzenie doświadczeń oraz ich 
analizowanie i opracowywanie.

 

 

Pielęgniarstwo jest 
dziedziną samodzielną



Odróżnia ją od medycyny wiedza i 
praktyka



Wiedza lekarska jest 
skoncentrowana na chorobie i jej 
leczeniu- jest ona wg F.N. 
nieprzydatna w pielęgniarstwie i 
lepiej, żeby opanowali ją 
mężczyźni.

 

 

Model pielęgniarstwa 
środowiskowego

 

 

Idee przewodnie



Społeczeństwo może być poprawiane 

przez odkrywanie praw moralnych i 

socjalnych



Odkrywanie tych praw jest możliwe 

drogą empiryczną, czyli przez 

obserwację i gromadzenie doświadczeń, 

a nie teorię.



Relacje pomiędzy środowiskiem, osobą i 

zdrowiem stanowią integralną część 

współcześnie podejmowanych badań i 

opracowań teoretycznych.

 

 

Kanony- prawa pielęgniarstwa wg 
F.N.



Wentylacja i ogrzewanie



Zdrowie domu (mieszkania, szpitala)



Światło



Hałas



Różnorodność



Łóżko-jego wyposażenie, utrzymanie w czystości i 
zapewnienie wygody



Czystość pokoju i ścian oraz czystość osobista



Żywienie i podawanie posiłków



Głupie budzenie nadziei i doradzanie



Obserwacja



Zarządzanie. 

 

 

Wentylacja i ogrzewanie



Nakazywała utrzymanie czystości 

pomieszczeń zamkniętych jak i na 

zewnątrz.



Wskazywała na różne możliwości 

zanieczyszczenia: gaz, wilgoć, dym, a także 

wapory, effluvia, miazmaty.



Wskazywała na źródła zanieczyszczenia: 

brudne naczynia, odchody, powietrze 

wydychane przez chorego,źle utrzymane 

zbiorniki z wodą , urządzenia odpływowe.



Zwracała uwagę na konieczność częstego 

otwierania okien



Podkreślała także znaczenie utrzymania 

właściwej temperatury w pomieszczeniu.

 

 

Zdrowie domu



Czyste powietrze



Czysta woda



Usuwanie nieczystości



Zachowanie czystości



Dobre oświetlenie



Właściwe rozwiązania 
architektoniczne

 

 

Światło



Tym co najbardziej szkodzi 
choremu po zamkniętym pokoju, 
jest ciemny pokój.



Światło ma wpływ zarówno na 
ciało jak i na ducha.

 

 

Hałas – czynniki 
drażniące, stresujące



Budzenie, zwłaszcza budzenie tuż 
po zaśnięciu



Głośne rozmowy, szepty, szelest 
ubrań i wiele innych odgłosów 
różnego pochodzenia



Wpływ różnego rodzaju muzyki na 
człowieka chorego.

 

 

Różnorodność



Wprowadza prawo różnorodności 
bodźców i ich znaczenia.



Brak bodźców jest czynnikiem 
utrudniającym proces zdrowienia.



Pielęgniarka powinna wprowadzać 
częste zmiany w otoczeniu 
chorego w sposób wyraźnie 
zaplanowany

 

 

Łóżko



Przyczyny brudzenia bielizny 
pościelowej i potrzeba jej częstej 
zmiany



Zachowania ludzi przy łóżku – 
niepotrącanie, niepochylanie się 
nad łóżkiem.

 

 

Czystość



Czystość w pomieszczeniu 
chorego; ściany, zanieczyszczenie 
powietrza, kurz



Funkcja skóry; zatykanie por 
wydalinami, wydzielinami



Konieczność częstego mycia rąk 
przez pielęgniarki.

 

 

Żywienie i podawanie 
posiłków



Wskazywała na konieczność 

różnorodności potraw



Zachowanie odpowiedniej diety



Punktualność w podawaniu posiłków



Zapewnienie pomocy zgodnie z 

sytuacją chorego



Obserwowanie przyzwyczajeń, 

zapewnienie spokoju, nie zajmowanie 

chorego w czasie jedzenia innymi 

sprawami.

 

 

„Głupie” budzenie nadziei



Zwracała uwagę na niewłaściwą 
komunikację.



Fałszywe budzenie nadziei chorego, gdy 
jej nie ma



Przekazywanie błędnych porad



Umiejętność wysłuchania chorych



Wspólne z chorym podejmowanie decyzji



Zwracanie uwagi na wyostrzoną 
wrażliwość ludzi chorych.

 

 

Obserwacja



Najważniejszą lekcją praktyczną, jaka może 
być dana pielęgniarce jest nauczenie ich 
tego, jak obserwować, jakie objawy 
oznaczają poprawę, a jakie pogorszenie. 
Jakie mają istotne znaczenie, a jakie ich nie 
mają. Które wskazują na zaniedbania ze 
strony opiekujących się i na to, jakiego 
rodzaju są zaniedbania.



Przestrzegała przed stawianiem pytań 
wiodących i sugerujących, zawstydzających 
chorego.

 

 

Zarządzanie



Właściwe zarządzanie to obejmowanie 

uwagą wielu znaczących dla chorego 

elementów jego środowiska, zdolność 

do przewidywania, planowanie opieki 

ciągłej, zapobieganie zaniedbaniom, 

zapobieganie powstawaniu niepokoju 

chorego, zapewnianie właściwej 

informacji o wszystkim, co go dotyczy.



Bycie odpowiedzialnym

 

 

Cechy pielęgniarki



Punktualność



Wytrwałość



Gotowość



Spostrzegawczość



Zdolność do kierowania

 

 

Pielęgniarka powinna



Wspierać



Dbać o sen i wypoczynek



Kontrolować wysiłek i możliwości 
pacjenta



Zapobiegać wypadkom



Redukować złość i napięcia



Uczyć samoopieki

 

 

Nadrzędne pojęcia 
pielęgniarstwa



Osoba – łączy w sobie komponenty 
fizyczne, społeczne, umysłowe, 
emocjonalne i duchowe, a jest 
czymś więcej niż sumą tych 
komponentów.

 

 

Zdrowie – to nie tylko 
przeciwieństwo choroby, a 
także bycie zdolnym do 
dobrego użytkowania tych 
wszystkich sił, którymi 
człowiek może 
dysponować ( 1885)

 

 

Choroba –jest procesem 
reparacji. Proces naprawy 
zachodzi dzięki siłom natury, 
jakimi dysponuje człowiek. 
Proces ten jest celowy i 
zmierza nie tylko do 
uwolnienia od choroby i 
cierpienia, ale także 
zapewnia rozwój człowieka, 
przynosi mu poczucie 
szczęścia.

 

 

Pielęgniarstwo – „jest to 
służba Bogu przez 
niesienie ulgi 
człowiekowi”.
Zapewnienie człowiekowi 
takich warunków 
środowiskowych, jakie są 
niezbędne do tego, aby 
natura nie napotykała 
przeszkód.

 

 

Proces pielęgnowania 
wgF.N



Gromadzenie danych i określanie 
konkluzji z nich wychodzących



Planowanie



Wykonywanie 



Ocenianie



Prowadzenie historii 
pielęgnowania ( studium 
przypadku)

 

 

Gromadzenie danych



Przeprowadzenie rozmowy poprzez 
zadawanie pytań ( konkretnych, 
precyzyjnych, nie sugerujących 
odpowiedź, i nie krępujących.



Pielęgniarka powinna pytać 
pacjenta o to, co potrzebuje i czego 
sobie życzy, a także o to, co 
dostrzega jako coś złego dla siebie

 

 

Konkluzja - diagnoza



Podejmowana na podstawie 
przemyślenia zgromadzonych informacji



Konkluzja dotyczy reakcji pacjenta na te 
czynniki środowiska, które wywierają na 
niego wpływ dodatni i ujemny



Konkluzja jest potrzebna, aby 
doprowadzić do takiego wprowadzenia 
zmian, jakie powinny być wprowadzone 
w środowisku chorego, aby przyczyniły 
się do jego zdrowienia

 

 

planowanie



Jest to ustalenie interwencji, co 
kiedy i jak powinno być wykonane



Wskazanie tych wszystkich 
uwarunkowań, które są konieczne 
dla dokładnego wykonania planu

 

 

wykonanie



Powinno być zapewnione w sposób 
ciągły, a więc także wtedy, kiedy 
pielęgniarka jest nieobecna.

 

 

ocenianie



Powinno dokonywać się poprzez 
obserwację symptomów pacjenta i 
przez obserwację środowiska- 
również w sposób ciągły.

 

 

uwagi



Pielęgniarstwo wymaga od pielęgniarki także 

posłusznego wykonywania poleceń



( jednakże nie ślepe, ale rozumne połączone z 

poczuciem moralnym i ze zdyscyplinowaniem)



Przestrzegała pielęgniarki przed „doktorowaniem”



Pielęgniarstwa nie można nauczyć się ani z 

wykładów ani z książek



Absolwentki szkoły F.N. nie otrzymywały dyplomu 

do ręki – była przeciwna przyznawaniu 

nieograniczonych praw.



Edukacja pielęgniarek musi mieć charakter ciągły.



Zachęcała do międzynarodowej edukacji

 

 

Wpływ modelu na inne 
teorie



Teorie stresów i adaptacji mają swoje 

źródła w modelu F. N.



Kanon „różnorodności otoczenia” – jest 

wskaźnikiem prognostycznym dla studiów 

naukowych o deprywacji i przeciążeniu 

sensorycznym.



Idee F. N. są zgodne ze współczesnymi 

badaniami zmiennych środowiska i 

poszukiwania ich wartości prognostycznych 

w odniesieniu do problemów zdrowia, 

związanych z urbanizacją oraz globalnymi 

zmianami klimatu i ich wpływu na zmiany 

genetyczne.