Zaburzenia psychiczne i ich systematyka

Zaburzenia psychiczne i ich

systematyka

Prof. Dr hab.

Andrzej Zięba

Klinika

Psychiatrii

Dorosłych CM

Psychiatria jest dziedziną medycyny

zajmującą się zaburzeniami procesów

myślowych i sfery emocjonalnej człowieka

oraz pojawiającymi się na tym podłożu

patologicznymi zachowaniami.

Wynikiem istnienia tych zaburzeń jest

zazwyczaj dyskomfort/cierpienie a także

upośledzenie funkcjonowania społecznego,

rodzinnego i zawodowego pacjenta.

Zaburzenia te są wywołane czynnikami:

biologicznymi, genetycznymi,

biochemicznymi, społecznymi, rodzinnymi,

środowiskowymi, psychologicznymi etc.

Pojęcie psychiatrii wprowadził w XIXw.

niemiecki fizjolog i klinicysta –

J.Ch.Reil.

Kierunki we współczesnej

psychiatrii



Kliniczny

– w zależności od

preferowanych metod diagnostyczno –

terapeutycznych można wyróżnić tutaj tzw.

Podejście biologiczne i psychologiczne

( obecnie istnieje silna tendencja do

łączenia obydwu tych podejść)



Społeczny



Poznawczo-behawioralny



Behawiorystyczny



Psychodynamiczny i psychoanalityczny



Egzystencjalny



Antypsychiatryczny

Objawy (

symptomata

)

zaburzeń

psychicznych wykazują dużą

różnorodność; ujmując je łącznie, a zatem

posługując się nazwą o bardzo szerokim

zakresie , używamy określenia – objawy

psychopatologiczne. Stwierdzenie, że

chory wykazuje objawy

psychopatologiczne jest poprawne ale

bardzo ogólnikowe i znaczy tyle tylko, że

chory zdradza zaburzenia psychiczne,

które nie zostały bliżej określone. Należy

unikać popełnienia błędu, który polega na

używaniu określenia – „objaw psychiczny”

zamiast

„psychopatologiczny”

Do objawów psychopatologicznych

zalicza się:



Objawy chorób psychicznych, tj. objawy

psychotyczne(psychosis – choroba

psychiczna)



Objawy nerwic (objawy nerwicowe)



Objawy zaburzeń osobowości



Objawy upośledzenia umysłowego

Określenie „

objaw

” (symptoma) bywa czasem

używane zamiennie ze słowem „cecha”, co

jednak dotyczy głównie opisu zaburzeń

osobowości i niedorozwoju umysłowego.

Najprostszy podział zaburzeń

psychicznych

Zaburzenia psychotyczne

– utrata poczucia

rzeczywistości, obecność objawów wytwórczych

(urojenia, omamy etc.)

Zaburzenia nerwicowe

– nie występuje utrata

poczucia rzeczywistości, ich przyczyną są głównie

konflikty intrapsychiczne , którym najczęściej

towarzyszy

lęk, objawy konwersyjne lub

somatyzacyjne.

Zaburzenia czynnościowe

– w ich wypadku nie są

na razie znane czynniki etiologiczne odpowiedzialne

za stwierdzane w tej grupie symptomy (np. zespół

osobowości wielokrotnej)

Zaburzenia organiczne

– ich symptomy są efektem

uszkodzenia tkanki mózgowej, zazwyczaj zaburzeniom

tym towarzyszy upośledzenie funkcji poznawczych

Klasyfikacja DSM - IV

Podstawą klasyfikacji DSM-IV jest

tzw. diagnostyka wieloosiowa, na

którą składa się pięć osi



Oś I - zespoły kliniczne (clinical

disorders) i inne stany interesujące

klinicystę



Oś II - zaburzenia osobowości i

upośledzenia umysłowe



Oś III - stany ogólnomedyczne (general

medical conditions)

Klasyfikacja DSM - IV

(c.d.)



Oś IV - problemy psychospołeczne i

środowiskowe



w pierwotnej grupie oparcia, w środowisku

społecznym



edukacyjne, zawodowe, mieszkaniowe, ekonomiczne



z dostępem do świadczeń medycznych



z sytuacją prawną



Oś V - poziom funkcjonowania życiowego



skala GAF (

Global Assessment of Functioning

rozpiętość 0-99 punktów oparta na ocenie

przesłanek zdrowotnych, psychologicznych i

społecznych

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM-IV obejmuje następujące

główne kategorie diagnostyczne:

Zaburzenia rozpoznawane zwykle po raz

pierwszy w niemowlęctwie , dzieciństwie,

wieku młodzieńczym( childhood,

adolescence)

Zaburzenia świadomości (delirium), otępienie,

zaburzenia amnestyczne, i inne globalne lub

częściowe zespoły zaburzeń poznawczych

Zaburzenia psychiczne spowodowane

stanami ogólnomedycznymi, nie

sklasyfikowane gdzie indziej

Zaburzenia związane z nadużyciem substancji

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM-IV obejmuje następujące

główne kategorie diagnostyczne(c.d.):

Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne

Zaburzenia nastroju

Zaburzenia lękowe

Zaburzenia pod postacią somatyczną

(somatoform disorders)

Zaburzenia pozorowane (factitious disorders)

10.

Zaburzenia dysocjacyjne ( dawniej

histeryczne, konwersyjne)

11.

Zaburzenia seksualne i tożsamości płciowej

12.

Zabużenia odżywiania się

Klasyfikacja DSM – IV (c.d.)

Klasyfikacja DSM-IV obejmuje

następujące główne kategorie

diagnostyczne:

13.

Zaburzenia snu

14.

Zaburzenia kontroli impulsów nie

sklasyfikowane gdzie indziej

15.

Zaburzenia przystosowania

( adaptacyjne)

16.

Zaburzenia osobowości

17.

Inne stany nie sklasyfikowane gdzie

indziej, które mogą być przedmiotem

klinicznej uwagi

Międzynarodowa Statystyczna

Klasyfikacja Chorób i Problemów

Zdrowotnych ICD - 10



Rozpoznawane klasy diagnostyczne ujmuje się jako

zaburzenia (disorders)



Uniwersalny, międzynarodowy charakter kodów

poszczególnych jednostek



Założenia opisowości i ateoretyczności wiążące się z

obecnością szczegółowych instrukcji diagnostycznych

(opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne), unikaniem

niejasnych teoretycznie terminów (np. nerwica,

psychoza, psychogenny) i ujęć o niewystarczającej

podbudowie empirycznej, oraz prefererowaniem

empirycznych przesłanek przy definiowaniu

poszczególnych klas



Użycie wielu osi diagnostycznych

Osie diagnostyczne - ICD 10



Oś I - rozpoznania kliniczne



wymienia się tutaj wszystkie rozpoznania i

wprowadza odpowiednie kody ICD



notuje się zarówno rozpoznania psychiczne jak i

zaburzenia oraz stany somatyczne



podstawowe rozpoznanie umieszcza się jako pierwsze



Oś II - niesprawności



ocenia się je w każdym z poniższych obszarów

funkcjonowania w skali 0-5



dbałość o siebie



aktywność zawodowa



rodzina i dom



szerszy kontekst społeczny

Osie diagnostyczne ICD 10



Oś III - czynniki kontekstowe



wymienia się wszystkie czynniki

kontekstowe oraz wprowadza

odpowiadające im kody Z (Z00-Z99)



włącza się tylko czynniki kontekstowe

zachowujące istotny wpływ na

występowanie, obraz, przebieg, zejście lub

leczenie zaburzeń wymienionych na osi I



czynniki kontekstowe wymienia się w

kolejności ich znaczenia

Zasady kodowania

alfanumerycznego w ICD 10



- zaburzenia psychiczne



- podstawowa grupa zaburzeń (np.

zaburzenia afektywne)



- klasa zaburzeń (zespół, stan etc.)



Fxx

- podklasa, podtyp zaburzeń

(np.postaci schizofrenii, zaburzeń

afektywnych etc.)



Fxx.x

- dodatkowa charakterystyka

(przebieg, poszczególne cechy)

Międzynarodowa Statystyczna

Klasyfikacja Chorób i Problemów

Zdrowotnych ICD - 10

Obejmuje:

Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z

zespołami objawowymi (F00 – F09)

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia

zachowania spowodowane używaniem

substancji psychoaktywnych (F10 – F19)

Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i

urojeniowe (F20 – F29)

Zaburzenia nastroju (afektywne) (F30 –F39)

Zaburzenia nerwicowe , zab związane ze

stresem oraz zaburzenia pod postacią

somatyczną (somatoform) (F40-F48)

Międzynarodowa Statystyczna

Klasyfikacja Chorób i Problemów

Zdrowotnych ICD - 10

Obejmuje (c.d)

Zespoły behawioralne związane z

zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami

fizycznymi (F50 –F59)

Zaburzenia osobowości i zachowania

dorosłych (F60 –F69)

Upośledzenie umysłowe (F70 –F79)

Zaburzenia rozwoju psychicznego

(psychologicznego) (F80-F89)

10.

Zaburzenia zachowania i emocji zaczynające

się zwykle w dzieciństwie i wieku

młodzieńczym (F90-F98)

11.

Nie określone zaburzenia psychiczne (F99)

Porównując obydwa systemy

diagnostyczno-klasyfikacyjne, tj.

DSM-IV i ICD-10, trudno nie

dostrzec podobieństw, a nawet

tożsamości niektórych kategorii

diagnostycznych.

Są też różnice, które dotyczą m.in.

Poszczególnych zaburzeń, jak

również wyeliminowania pewnych

rozpoznań np. „nerwic” z DSM-IV.

Zaburzenia

(ang

. Disorder

) rozumiane

są jako zespoły objawów

manifestujących się zachowaniami

lub przeżyciami , które wiążą się z:

Cierpieniem

(distress)

Niesprawnością

(disability)

rzutującą się na funkcjonowanie

Doświadczeniem zwiększonego

ryzyka

( śmierci, bólu,

niesprawności)

Znaczną utratą swobody

Zespół

jest to zbiór objawów, które

występują łącznie i przez to są

charakterystyczne dla niektórych

jednostek chorobowych.

Na przykład na typowy zespół

maniakalny składają się następujące

trzy objawy: podwyższenie nastroju,

przyspieszenie toku myślenia i

wypowiedzi, pobudzenia motoryczne.

Zaburzenia spostrzegania –

Iluzje

(złudzenia)



To spostrzeganie realnych bodźców,

zniekształcone czy przekształcone przez

obawy i nadzieje (katatymia), albo będące

skutkiem niejasności spostrzegania.



Nie zawsze są wyrazem zaburzeń stanu

psychicznego, dlatego też należy odróżnić

złudzenia fizjologiczne od złudzeń

będących przejawem patologii (np.

występujących w schizofrenni, stanach

deliryjnych, czy halucynozach) których

chory nie koryguje.



Typowym przykładem złudzeń

fizjologicznych są złudzenia geometryczne

uwarunkowane strukturą geometryczną

spostrzeganego przedmiotu.

Zaburzenia spostrzegania –

omamy

(halucynacje)

Chory doznając omamów, przeżywa

spostrzeżenia przedmiotów (dźwięków,

zapachów etc.), które nie znajdują się w

otoczeniu lub w ogóle nie istnieją i

umiejscawia je w otaczającej

rzeczywistości

Trzy charakterystyczne cechy omamów:

Są to spostrzeżenia lub doznania

powstające bez zaistnienia bodźca

zewnętrznego

Są rzutowane na zewnątrz

Towarzyszy im sąd realizujący (tj.

przekonanie o ich realności)

Omamy – c.d.

Omamy dzielimy na:



Słuchowe

(

np. szumy, trzaski, głosy

komentujące, nakazujące czy

ubliżające)



Wzrokowe

(np. plamy, zarysy postaci,

całe sytuacje, głowa diabła etc.)



Węchowe

(np. „zapachy seksualne”,

zapach trucizny)



Smakowe

(np. smak trucizny, smak

zgnilizny etc)

Zaburzenia spostrzegania -

pseudohalucynacje

Są to spostrzeżenia, doznania pojawiające się

bez istniejącego bodźca zewnętrznego,

połączone z sądem realizującym ale bez

rzutowania na zewnątrz. Często są

przeżywane jako obce , narzucone z

zewnątrz.

Przykłady:



Głosy, dźwięki wydobywające się z kończyn

pacjenta



Obrazy które pacjent widzi przed sobą ale które

postrzega jako „wyświetlane” z jego głowy.

Zaburzenia spostrzegania -

halucynoidy

Są to wrażenia lub spostrzeżenia

powstające bez bodźców działających

z zewnątrz; doznania te chory ocenia

krytycznie , uważa je za objawy

choroby.

Zaburzenia myślenia i ich

podział



Zaburzenia z przewagą zaburzeń treści:



urojenia,



idee nadwartościowe,



natręctwa myślowe,



myślenie dereistyczne

(oderwane od

rzeczywistości)



myślenie rezonerskie

( wyciąganie

rozbudowanych, daleko idących wniosków z

nikłych, pojedynczych przeslanek)



myślenie paralogiczne

(pozornie logiczne)

Zaburzenia myślenia i ich

podział



Zaburzenia toku:



rozkojarzenie, niedokojarzenie,



mantyzm

(natłok myśli),



przyspieszenie, gonitwa myśli



perseweracje



otamowanie myślenia,



spowolnienie myślenia



lepkość myślenia

Zaburzenia myślenia –

urojenia (deluzje)

Są to fałszywe sądy, które chory

wypowiada z głębokim przekonaniem

i których chory nie koryguje mimo

oczywistych dowodów błędności.

Podział urojeń według treści:



Prześladowcze



Zazdrości



Hipochondryczne



Grzeszności i winy



Poniżenia



Upośledzenia

Podział urojeń według treści –

c.d.



Katastroficzne



Zubożenia, bogactwa



Wielkościowe



Pochodzenia



Depresyjne



Posłannicze



Ksobne (odnoszące)



Oddziaływania



Owładnięcia



Dysmorficzne



Urojenia owładnięcia, urojenia wpływu

połączone z pseudochalucynacjami tworzą

zespół Kandinskiego i Clerambaulta.



Urojenia występujące w zaburzeniach

paranoicznych (uporczywe, utrwalone

zaburzenia urojeniowe) są zazwyczaj

monotematyczne i silnie

usystematyzowane (np. dotyczą jedynie

zdrady małżeńskiej)



Urojenia występujące w zaburzeniach

paranoidalnych (np. schizofrenia

paranoidalna) mają często charakter

wielotematyczny, zmienny,

nieusystematyzowany.

Idee nadwartościowe

Są to przekonania ,

które człowiek

uważa za

szczególnie ważne,

słuszne, z którymi

jest silnie związany

i stara się im

wszystko poświęcić

, podporządkować.

Natręctwa (

obsesje i

kompulsje

)

Są to postrzegane jako niepożądane lub

nienawistne a uporczywie narzucające się

myśli lub wyobrażenia lub też czynności

ruchowe wykonywane przez pacjenta celem

redukcji napięcia lub unikania napięcia

pomimo iż pacjent uważa je za niedorzeczne i

wstydliwe.

Wyróżnia się następujące rodzaje natręctw:



Obsesje

( myśli natrętne)



Ruminacje

( uporczywe „przeżuwanie” jednej myśli lub

kwestii)



Czynności natrętne (

kompulsje

)



Impulsy natrętne

Automatyzmy

psychiczne



Są to przeżycia zatracenia lub utraty wpływu

chorego na spostrzeganie , myślenie, mowę

lub ruchy własnego ciała, które odczuwane są

jako automatyczne, nie podlegające wysiłkowi

woli, obce i zależne od sił zewnętrznych.



Jeżeli poczucie obcości ww. przeżyć i ich

zależności od wpływu obcych sił jest niepewne

(„jak gdyby”) to mówimy o tzw.

Małych

automatyzmach.



Automatyzmy typowo występują w

zaburzeniach psychotycznych

Cechy charakterystyczne:



pojawiający się bez

dostrzegalnego zagrożenia



utrzymujący się dłużej niż to

uzasadnia realne zagrożenie



nieproporcjonalnie intensywny

do realnego zagrożenia

jest objawem chorobowym,

najczęściej jednym z symptomów

zaburzenia nerwicowego

Lęk

Lęk jako objaw chorób

somatycznych - przykłady:



choroby układu krążenia (np. zawał serca i inne

postacie choroby niedokrwiennej serca, częstokurcz

napadowy i inne zab. rytmu)



choroby endokrynologiczne (np. nadczynność

tarczycy, guz chromochłonny)



reakcje anafilaktyczne



hipoglikemia



Hipoksja



Hipowolemia (np. krwtok wewnętrzny)



zespół abstynencyjny



majaczenie



zatrucia



uszkodzenia CSN



nadmierne przeciążenie wysiłkiem fizycznym i/lub

umysłowym

Zaburzenia lękowe wg ICD - 10:



F40.0 - Agorafobia



F40.1 - Fobie społeczne



F40.2 - Specyficzne postacie fobii



F40.8 - Inne zaburzenia w postaci fobii



F41.0 - Zaburzenia lękowe z napadami paniki



F41.1 - Zaburzenia lękowe uogólnione (GAD)



F41.2 - Zaburzenia depresyjne i lękowe

mieszane



F41.3 - Inne mieszane zaburzenia lękowe

Fobie

Są to dolegliwości lękowe

pojawiające się w

określonej, specyficznej

sytuacji, która w

rzeczywistości nie jest

niebezpieczna

Agorafobia



Jest to w dosłownym sensie lęk przed

otwartą przestrzenią



Pojęcie agorafobii dotyczy również

wszelkich sytuacji, których wspólną cechą

jest to że



wydostanie się z nich jest trudne lub niemożliwe



Trudne może być uzyskanie pomocy



Np.:



Przebywanie w tłumie



Podróżowanie bez bliskiej osoby środkami komunikacji

(tramwaj, autobus, pociąg)



Oddalanie się samemu z domu



Agorafobia często stanowi następstwo lęku

napadowego

Fobia społeczna



Obawa przed sytuacjami związanymi z ekspozycją

na nieznajomych ludzi lub oglądu przez innych,

mogącymi doprowadzić do wystąpienia

kompromitującego daną osobę zachowania



Między innymi doprowadza to do obaw przed:

przemawianiem, pisaniem, jedzeniem,

załatwianiem potrzeb w miejscach publicznych i

lub w obecności grupy innych osób.



W sytuacjach tych występują:



Zaczerwienienie



Obawa przed zaczerwienieniem



Drżenie rąk



Kołatanie serca



Silne pocenie się



Trudności w wysławianiu się

Fobia specyficzna



Jest to występowanie lęku w określonych sytuacjach lub pod

wpływem obiektów obiektywnie nie postrzeganych jako

niebezpieczne, dążenie do unikania ich oraz przeżywanie lęku

przed tymi sytuacjami.



Wyróżnia się



Fobie zwierząt



Arachnophobia /pająki/,



Ofidiofobia /węże/



Fobie srodowiska naturalnego



Keraunophobia lub brontofobia /pioruny, burza/,



Akrophobia/wysokość/,



Antlofobia /lęk przed powodzią/



Fobia typu: krew-iniekcja-rana



Hematofobia (krew)



Fobie sytuacyjne



Gefirofobia (przebywanie na moście)



Awiatofobia (latanie samolotem)



Dromophobia/podróżowanie/,



Inne fobie:



Klaustrophobia/zamknięte , ciasne pomieszczenia/

Lęk paniczny



Jest to intensywne odczucie lęku, pojawiające się

nagle , z dodatkowymi objawami



somatycznymi



kołatanie serca,



ból lub dyskomfort w klatce piersiowej,



pocenie się,



duszność, uczucie dławienia w gardle,



nudności, kurczowe bóle brzucha,



zawroty głowy, omdlewanie



psychopatologicznymi



depresonalizacja,



derealizacja,



strach przed chorobą psychiczną,



strach przed utratą kontroli,



poczucie umierania).



Dolegliwości trwają do 20-30 minut

, mają

charakter napadowy, nawracający

Zaburzenie lękowe uogólnione

(GAD)



Jest to uporczywy , uogólniony,

„wolnopłynący” lęk, niezwiązany z sytuacją

zewnętrzną.



Towarzyszą mu:



ciągłe obawy, zamartwianie się



trwożliwe oczekiwanie że stanie się coś

złego z pacjentem lub jego rodziną,



wzmożone napięcie mięśniowe,



drżenie,



ból głowy,



objawy wegetatywne.

Zaburzenia depresyjne i lękowe

-mieszane

To takie zaburzenia w

których występują zarówno

objawy depresyjne jak i

lękowe, bez dominacji

żadnego z nich.

Document Outline