Katastrofa to”…nagłe, silne zdarzenie,

Katastrofa to”…nagłe, silne zdarzenie,

poważnie obciążające adaptacyjne możliwości

poważnie obciążające adaptacyjne możliwości

narażonych na tego typu zjawisko ludzi…”

narażonych na tego typu zjawisko ludzi…”

/Lazarus i Cohen/.

/Lazarus i Cohen/.

Wg DSM- IV katastrofą jest zdarzenie, które

Wg DSM- IV katastrofą jest zdarzenie, które

wiąże się zagrożeniem życia własnego lub

wiąże się zagrożeniem życia własnego lub

bliskich osób, czemu towarzyszy przekonanie o

bliskich osób, czemu towarzyszy przekonanie o

bezradności, ograniczeniu lub braku

bezradności, ograniczeniu lub braku

możliwości tak kontroli, jak i ucieczki bądź

możliwości tak kontroli, jak i ucieczki bądź

uniknięcia zdarzenia czy minimalizacji jego

uniknięcia zdarzenia czy minimalizacji jego

rozmiarów i skutków.

rozmiarów i skutków.

Strata osoby

Strata osoby

bliskiej

bliskiej

Śmierć jest sytuacją kryzysową

Śmierć jest sytuacją kryzysową

dla osób bliskich pozostających

dla osób bliskich pozostających

przy życiu, przyczyną wielu

przy życiu, przyczyną wielu

problemów natury psychologicznej .

problemów natury psychologicznej .

W literaturze poświęconej

W literaturze poświęconej

problematyce żałoby o normalnym

problematyce żałoby o normalnym

przebiegu wyróżnia się najczęściej

przebiegu wyróżnia się najczęściej

trzy fazy jej przeżywania.

trzy fazy jej przeżywania.

1.

1.

Faza początkowa - trwa do kilku

Faza początkowa - trwa do kilku

tygodni po pogrzebie. Żałobnicy

tygodni po pogrzebie. Żałobnicy

reagują na śmierć osoby bliskiej

reagują na śmierć osoby bliskiej

szokiem i niedowierzaniem w realną

szokiem i niedowierzaniem w realną

śmierć. Mają różne odczucia

śmierć. Mają różne odczucia

psychofizyczne: zimna, oszołomienia,

psychofizyczne: zimna, oszołomienia,

odrętwienia, pustki itp.

odrętwienia, pustki itp.

Stan ten ustępuje po kilku dniach, a jego

Stan ten ustępuje po kilku dniach, a jego

miejsce zajmuje uogólniony smutek,

miejsce zajmuje uogólniony smutek,

bezsenność, utrata apetytu, izolowanie

bezsenność, utrata apetytu, izolowanie

się, unikanie kontaktów społecznych.

się, unikanie kontaktów społecznych.

W tej fazie występuje negatywny

W tej fazie występuje negatywny

stosunek do ludzkiego

stosunek do ludzkiego

przemijania.

przemijania.

Często jednak żałobnik

Często jednak żałobnik

próbuje uciekać przed

próbuje uciekać przed

rzeczywistością, przed świadomością

rzeczywistością, przed świadomością

utraty osoby bliskiej nadużywając

utraty osoby bliskiej nadużywając

środków psychoaktywnych,

środków psychoaktywnych,

alkoholu lub reagując wzmożoną

alkoholu lub reagując wzmożoną

aktywnością (ucieczka w pracę).

aktywnością (ucieczka w pracę).

2. Faza pośrednia trwa do 8 m-ca

2. Faza pośrednia trwa do 8 m-ca

po utracie osoby bliskiej, jest

po utracie osoby bliskiej, jest

czasem zmagania się żałobnika z

czasem zmagania się żałobnika z

nową sytuacją, poszukiwania nowej

nową sytuacją, poszukiwania nowej

tożsamości, uczenia się nowych

tożsamości, uczenia się nowych

ról: wdowy, wdowca, osieroconego...

ról: wdowy, wdowca, osieroconego...

Okres ten charakteryzuje się

Okres ten charakteryzuje się

zachowaniami, które mają jakiś

zachowaniami, które mają jakiś

związek ze zmarłą osobą.

związek ze zmarłą osobą.

Żałobnik obsesyjnie powraca do

Żałobnik obsesyjnie powraca do

pewnych scen ze zmarłym, wini siebie

pewnych scen ze zmarłym, wini siebie

za niedopatrzenia, szuka

za niedopatrzenia, szuka

zrozumienia śmierci, gromadzi

zrozumienia śmierci, gromadzi

zdjęcia, dokumentację, pamiątki

zdjęcia, dokumentację, pamiątki

związane z tą osobą

związane z tą osobą

Czasami utrwala się wtedy

Czasami utrwala się wtedy

przekonanie , że najlepszym

przekonanie , że najlepszym

wyjściem z tej sytuacji jest

wyjściem z tej sytuacji jest

również śmierć.

również śmierć.

3.Faza odzyskiwania równowagi

3.Faza odzyskiwania równowagi

( trwa do około roku od śmierci).

( trwa do około roku od śmierci).

Wiąże się z pogodzeniem z realną

Wiąże się z pogodzeniem z realną

sytuacją braku osoby bliskiej i

sytuacją braku osoby bliskiej i

zajęciem się życiem.

zajęciem się życiem.

Jest to okres reorganizacji życia

Jest to okres reorganizacji życia

oraz akceptacji śmierci, co łączy

oraz akceptacji śmierci, co łączy

się z bardziej pozytywnym

się z bardziej pozytywnym

ocenianiem faktu ludzkiego

ocenianiem faktu ludzkiego

przemijania.

przemijania.

Utrzymujące się opisane symptomy i

Utrzymujące się opisane symptomy i

inne powyżej roku od śmierci od

inne powyżej roku od śmierci od

bliskiej osoby, wskazują z dużym

bliskiej osoby, wskazują z dużym

prawdopodobieństwem , że mamy do

prawdopodobieństwem , że mamy do

czynienia z żalem patologicznym.

czynienia z żalem patologicznym.

Różni się ona od normalnej przede

Różni się ona od normalnej przede

wszystkim intensywnością i

wszystkim intensywnością i

długotrwałością doznań oraz procesów ,

długotrwałością doznań oraz procesów ,

które przynależą ( w dużym stopniu

które przynależą ( w dużym stopniu

kulturowo) tej sytuacji.

kulturowo) tej sytuacji.

Oprócz wyraźnych objawów

Oprócz wyraźnych objawów

psychosomatycznych, występują również

psychosomatycznych, występują również

głębokie zmiany w zachowaniu, np. silna

głębokie zmiany w zachowaniu, np. silna

wrogość do niektórych osób, drażliwość

wrogość do niektórych osób, drażliwość

względem przyjaciół i krewnych,

względem przyjaciół i krewnych,

niezdolność do podejmowania decyzji w

niezdolność do podejmowania decyzji w

ważnych sprawach życiowych , czy też

ważnych sprawach życiowych , czy też

utrata przyjaciół na skutek

utrata przyjaciół na skutek

nieprzemyślanych zachowań.

nieprzemyślanych zachowań.

Takie osoby są nadmiernie napięte,

Takie osoby są nadmiernie napięte,

depresyjne, mają poczucie obniżonej

depresyjne, mają poczucie obniżonej

własnej wartości i potrzebę zamartwiania

własnej wartości i potrzebę zamartwiania

się

się

W większości przypadków

W większości przypadków

problem żałoby rozwiązuje się

problem żałoby rozwiązuje się

sam. Tylko, lub aż

sam. Tylko, lub aż

ok.1/4 osób

ok.1/4 osób

po

po

stracie potrzebuje szczególnej

stracie potrzebuje szczególnej

pomocy . Przybiera ona z reguły

pomocy . Przybiera ona z reguły

dwie formy, a mianowicie

dwie formy, a mianowicie

wsparcia społecznego ze strony

wsparcia społecznego ze strony

bliskich lub / i profesjonalistów.

bliskich lub / i profesjonalistów.

We współczesnych społeczeństwach

We współczesnych społeczeństwach

można wyróżnić pewne schematy

można wyróżnić pewne schematy

światopoglądowe dotyczące śmierci:

światopoglądowe dotyczące śmierci:

-traktowanie jej jako pewnego

-traktowanie jej jako pewnego

dobrodziejstwa: źródła nowego życia

dobrodziejstwa: źródła nowego życia

człowieka i/lub życia wiecznego,

człowieka i/lub życia wiecznego,

podejście biologiczne- rozumiejące

podejście biologiczne- rozumiejące

śmierć jako naturalne przerwanie

śmierć jako naturalne przerwanie

czynności organizmu;

czynności organizmu;

traktowanie śmierci jako coś, co

traktowanie śmierci jako coś, co

czyni życie ludzkie

czyni życie ludzkie

bezsensownym, tragicznym,

bezsensownym, tragicznym,

beznadziejnym epizodem,

beznadziejnym epizodem,

prowokującym do bezczynności i

prowokującym do bezczynności i

bierności życiowej;

bierności życiowej;

spostrzeganie śmierci jako

spostrzeganie śmierci jako

ucieczki przed trudnościami dnia

ucieczki przed trudnościami dnia

codziennego, chorobą,

codziennego, chorobą,

samotnością, czy starością

samotnością, czy starością

.

.

Jak śmierć jest odbierana i

Jak śmierć jest odbierana i

przeżywana przez samych

przeżywana przez samych

pacjentów ? . Najpełniejszym

pacjentów ? . Najpełniejszym

opisem tego doświadczenia jest

opisem tego doświadczenia jest

teoria cykliczna E. Kübler - Ross .

teoria cykliczna E. Kübler - Ross .

Ujmuje ona śmierć jako dłużej

Ujmuje ona śmierć jako dłużej

trwający proces, który

trwający proces, który

zasadniczo rozpoczyna się

zasadniczo rozpoczyna się

wraz z postawieniem diagnozy o

wraz z postawieniem diagnozy o

nieuleczalności choroby i

nieuleczalności choroby i

obejmuje 5 etapów. Teoria ta

obejmuje 5 etapów. Teoria ta

jest wynikiem wywiadów z

jest wynikiem wywiadów z

200 pacjentami terminalnymi.

200 pacjentami terminalnymi.

Pierwszym stadium

Pierwszym stadium

jest zaprzeczenie

jest zaprzeczenie

-

-

występuje u osób, które zostały

występuje u osób, które zostały

gwałtownie poinformowane o

gwałtownie poinformowane o

zagrażającej śmierci .

zagrażającej śmierci .

Następstwem tego

Następstwem tego

jest zaprzeczanie jej realności

jest zaprzeczanie jej realności

( „Nie, to

( „Nie, to

nie ja, to nie może być

nie ja, to nie może być

prawda”, „Diagnoza jest na pewno

prawda”, „Diagnoza jest na pewno

błędna” ).

błędna” ).

Silny szok powoduje, że pacjent

Silny szok powoduje, że pacjent

odmawia przyjęcia istniejących faktów

odmawia przyjęcia istniejących faktów

do wiadomości .

do wiadomości .

Daje czas na psychiczne

Daje czas na psychiczne

przygotowanie się do

przygotowanie się do

przyjęcia diagnozy, do

przyjęcia diagnozy, do

zaadaptowania się do nowe

zaadaptowania się do nowe

sytuacji i zmobilizowania tzw.

sytuacji i zmobilizowania tzw.

zasobów oraz pozwala

zasobów oraz pozwala

podtrzymać nadzieję. Jest

podtrzymać nadzieję. Jest

naturalną reakcją psychiczną w

naturalną reakcją psychiczną w

obliczu konfrontacji

obliczu konfrontacji

z sytuacją nową, szczególnie

z sytuacją nową, szczególnie

zagrażającą .

zagrażającą .

.

.

Drugą fazą umierania jest

Drugą fazą umierania jest

gniew. Obiekty gniewu mogą być

gniew. Obiekty gniewu mogą być

różne: Bóg, przeznaczenie,

różne: Bóg, przeznaczenie,

rodzina,, lekarz, personel, czasem

rodzina,, lekarz, personel, czasem

przypadkowe osoby, a nawet sam

przypadkowe osoby, a nawet sam

pacjent.

pacjent.

Do świadomości człowieka

Do świadomości człowieka

dociera z pełnym realizmem

dociera z pełnym realizmem

informacja o nieuleczalnej

informacja o nieuleczalnej

chorobie, zaczyna wierzyć w

chorobie, zaczyna wierzyć w

swą bliską śmierć . Towarzyszą

swą bliską śmierć . Towarzyszą

temu silne emocje gniewu,

temu silne emocje gniewu,

złości, rozżalenia. „ Dlaczego

złości, rozżalenia. „ Dlaczego

ja?

ja?

”

”

Trzecim etapem procesu

Trzecim etapem procesu

umierania

umierania

jest targowanie się i

jest targowanie się i

stanowi próbę odroczenia śmierci.

stanowi próbę odroczenia śmierci.

Gdy mija gniew, rozpoczyna się

Gdy mija gniew, rozpoczyna się

etap negocjacji, próba zawierania

etap negocjacji, próba zawierania

układów, głównie z losem , czy

układów, głównie z losem , czy

Bogiem w zamian za przedłużenie

Bogiem w zamian za przedłużenie

życia. Człowiek ma nadzieję , że w

życia. Człowiek ma nadzieję , że w

zamian za jakąś z jego strony

zamian za jakąś z jego strony

ofiarę można opóźnić zbliżającą

ofiarę można opóźnić zbliżającą

się śmierć.

się śmierć.

Może nią być przyrzeczenie zmian

Może nią być przyrzeczenie zmian

w swym życiu, codziennych

w swym życiu, codziennych

praktyk religijnych, obietnica

praktyk religijnych, obietnica

wynagrodzenia otoczenia za

wynagrodzenia otoczenia za

wyrządzone mu krzywdy, czy inna

wyrządzone mu krzywdy, czy inna

korekta w zachowaniu.

korekta w zachowaniu.

Jest to rodzaj „przetargu”, który

Jest to rodzaj „przetargu”, który

wydaje się przynosić umierającemu

wydaje się przynosić umierającemu

pewien spokój wewnętrzny.

pewien spokój wewnętrzny.

Następny etap to pojawienie

Następny etap to pojawienie

się depresji w sytuacji

się depresji w sytuacji

, kiedy

, kiedy

podejmowane próby negocjacji nie

podejmowane próby negocjacji nie

wpływają na zmianę sytuacji, a

wpływają na zmianę sytuacji, a

człowiek widzi dalsze objawy

człowiek widzi dalsze objawy

choroby i postępującą słabość

choroby i postępującą słabość

wskazującą na zagrożenie śmiercią.

wskazującą na zagrożenie śmiercią.

Tę fazę charakteryzuje rezygnacja,

Tę fazę charakteryzuje rezygnacja,

wycofanie, poczucie beznadziejności i

wycofanie, poczucie beznadziejności i

obniżenie nastroju.

obniżenie nastroju.

W końcowej fazie procesu umierania

W końcowej fazie procesu umierania

następuje pogodzenie się ze śmiercią

następuje pogodzenie się ze śmiercią

i jej akceptacja.

i jej akceptacja.

Po emocjonalnej burzy pierwszych

Po emocjonalnej burzy pierwszych

czterech etapów pacjent zaczyna w

czterech etapów pacjent zaczyna w

pełni pojmować nieuchronność śmierci.

pełni pojmować nieuchronność śmierci.

W tym etapie godzi się z losem i jest

W tym etapie godzi się z losem i jest

w stanie spojrzeć śmierci w oczy.

w stanie spojrzeć śmierci w oczy.

Chory osiąga stan spokoju i

Chory osiąga stan spokoju i

wyciszenia . Nie jest zagniewany ani

wyciszenia . Nie jest zagniewany ani

przygnębiony . Rezygnuje z walki.

przygnębiony . Rezygnuje z walki.

Według Kübler - Ross na tym etapie

Według Kübler - Ross na tym etapie

pacjent rozpoczyna także proces

pacjent rozpoczyna także proces

wyobcowania, tolerując jedynie obecność

wyobcowania, tolerując jedynie obecność

najbliższych członków rodziny i

najbliższych członków rodziny i

przyjaciół.

przyjaciół.

We wszystkich etapach zmagania się

We wszystkich etapach zmagania się

ze śmiercią występuje nadzieja,

ze śmiercią występuje nadzieja,

podczas

podczas

gdy poszczególne fazy mogą istnieć obok

gdy poszczególne fazy mogą istnieć obok

siebie i czasami nawet się zazębiać

siebie i czasami nawet się zazębiać

.

.

Nie można też wykluczyć możliwości

Nie można też wykluczyć możliwości

powrotu do wcześniejszych faz.

powrotu do wcześniejszych faz.

Z kolei inni autorzy w swoich badaniach

Z kolei inni autorzy w swoich badaniach

wykazali, że wszystkie elementy opisane

wykazali, że wszystkie elementy opisane

przez Kübler – Ross pojawiają się często,

przez Kübler – Ross pojawiają się często,

lecz są one wymieszane ze sobą i

lecz są one wymieszane ze sobą i

mogą powracać kilkakrotnie.

mogą powracać kilkakrotnie.

Kolejność etapów przedstawiona przez

Kolejność etapów przedstawiona przez

autorkę może nie odpowiadać rzeczywistości

autorkę może nie odpowiadać rzeczywistości

,

,

opisane reakcje występują u

opisane reakcje występują u

większości pacjentów w tym lub

większości pacjentów w tym lub

innym okresie

innym okresie

, ale równie dobrze po

, ale równie dobrze po

etapie zaprzeczenia może nastąpić na

etapie zaprzeczenia może nastąpić na

przykład depresja i negocjacja.

przykład depresja i negocjacja.

Według rekapitulacyjnej teorii procesu umierania

Według rekapitulacyjnej teorii procesu umierania

E. Shneidmana, każda śmierć jest idiosynkratyczna

E. Shneidmana, każda śmierć jest idiosynkratyczna

(jedyna dla danej osoby) i wobec tego nie ma

(jedyna dla danej osoby) i wobec tego nie ma

stałej oraz skończonej ilości stadiów umierania

stałej oraz skończonej ilości stadiów umierania

przez które przechodzi cierpiący człowiek .

przez które przechodzi cierpiący człowiek .

Każda osoba znosi swój okres umierania

Każda osoba znosi swój okres umierania

prawdopodobnie tak, jak radziła sobie z sytuacjami

prawdopodobnie tak, jak radziła sobie z sytuacjami

stresowymi, zwłaszcza w okresie dorosłości.

stresowymi, zwłaszcza w okresie dorosłości.

Problem śmierci Shneidman rozpatruje w

Problem śmierci Shneidman rozpatruje w

kategoriach kryzysu, którego źródłami są

kategoriach kryzysu, którego źródłami są

widoczne w umieraniu m.in. : odosobnienie,

widoczne w umieraniu m.in. : odosobnienie,

zaburzenia somatyczne i społeczne, ograniczenie

zaburzenia somatyczne i społeczne, ograniczenie

autonomii i ruchliwości.

autonomii i ruchliwości.