KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

Prof. dr hab.

Barbara

Barbara

Świątek

PRAWO MEDYCZNE

wykład 4.
Prawne aspekty badań
prenatalnych.
Transplantacja.
Eutanazja.
Przerywanie ciąży.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

PŁÓD,

ZWANY

W

PRZEPISACH

PRAWNYCH DZIECKIEM POCZĘYTM,
JEST W ŚWIETLE PRAWA –PACJENTEM,
KTÓRY MA PRAWO DO ŚWIADCZEŃ
ZDROWOTNYCH, A JEGO MATKA MA
PRAWO DO INFORMACJI O JEGO STANIE
ZDROWIA

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Zmiany przepisów, dotyczących badań prenatalnych:

Stary Kodeks Karny – art. 23 b wpisany do kodeksu przez
Ustawę z dnia 7.01.1993 r o planowaniu rodziny, ochronie
płodu

ludzkiego

i

warunkach

dopuszczalności

przerywania ciąży ( Dz.U. Nr. 17.poz. 78).

Skreślenie z kodeksu art. 23.b. przez znowelizowaną w
dniu 30.08.1996 r. w/w tzw. „ustawę antyaborcyjną”,

Nowelizacja ta Orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 28.05. 1997 r uznana została za niezgodną z
konstytucją przez to, że narusza „gwarancje
konstytucyjne odnoszące się do ochrony zdrowia dziecka
poczętego i jego niezakłóconego rozwoju”,

Wprowadzenie Ustawą z dnia 8.07. 1999 r ( Dz.U. Nr.64,
poz.729) art. 157 a do Nowego Kodeksu Karnego

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Stary Kodeks Karny Art. 23.b.:

§ 1. Dziecko poczęte nie może być przedmiotem działań

innych niż te, które służą ochronie życia i zdrowia jego
lub jego matki, z wyjątkiem działań określonych w
paragrafie 2.

§ 2. Dopuszcza się badania przedurodzeniowe, nie

zwiększające wyraźnie ryzyka poronienia w przypadku,
gdy:

1. dziecko poczęte należy do rodziny obciążonej

genetycznie,

2. istnieje podejrzenie występowania choroby genetycznej

możliwej do wyleczenia, zaleczenia bądź ograniczenia
jej skutków w okresie płodowym,

3. istnieje podejrzenie ciężkiego uszkodzenia płodu

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Zakres jurysdykcji w/w artykułu:

*ściśle określone warunki, w których

badania prenatalne były prawnie
dopuszczalne,

*rodzaj dopuszczalnych prawnie badań

określono jako „nie zwiększające
wyraźnie ryzyka poronienia”

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 4

czerwca 1997 r. (Dz.U.Nr.104, poz. 661)

Art. 19.1. „pacjent ma prawo do:
1) świadczeń

zdrowotnych

odpowiadających

wymaganiom wiedzy medycznej”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Art.157a Kodeksu Karnego: 

§ 1.Kto powoduje uszkodzenia ciała dziecka poczętego

lub rozstrój zdrowia, zagrażający jego życiu,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2.Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli

uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka
poczętego są następstwem działań leczniczych,
koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa
grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo
dziecka poczętego.

§ 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która

dopuszcza się czynu określonego w paragrafie 1

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Przepisy dodatkowe

* Ustawa tzw „antyaborcyjna„ nowelizacja z 1996 r,.

art. 1 p.2a: „organy administracji rządowej oraz
samorządu terytorialnego, w zakresie swoich
kompetencji

określonych

w

przepisach

szczególnych, są zobowiązane zapewnić swobodny
dostęp do informacji i badań prenatalnych,
szczególnie wtedy, gdy istnieje podwyższone ryzyko
bądź podejrzenie wystąpienia wady genetycznej lub
rozwojowej płodu albo nieuleczalnej choroby
zagrażającej życiu płodu”

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

*Kodeks Etyki Lekarskiej z 1994 r:

Art. 38 p.3. – Lekarz ma obowiązek zapoznać

pacjentów , należących do grupy zwiększonego
ryzyka

z

możliwościami

diagnostycznymi

i

terapeutycznymi współczesnej genetyki lekarskiej,
w tym diagnostyki przedurodzeniowej. Przekazując
powyższe

informacje

lekarz

ma

obowiązek

poinformować

zainteresowanych

o

ryzyku

związanym

z

przeprowadzeniem

badań

przedurodzeniowych”

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Kodeks Etyki Lekarskiej 2004:

Art. 38 p.3. – Lekarz ma obowiązek zapoznać

pacjentów z możliwościami współczesnej genetyki
lekarskiej,

a

także

diagnostyki

i

terapii

przedurodzeniowej.

Przekazując

powyższe

informacje lekarz ma obowiązek poinformować o
ryzyku związanym z przeprowadzeniem badań
przedurodzeniowych

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Kodeks Etyki Lekarskiej 2004 r:

Art. 39

1. Podejmując działania lekarskie u kobiety w ciąży

lekarz równocześnie odpowiada za zdrowie i życie
jej dziecka. Dlatego obowiązkiem lekarza są
starania o zachowanie zdrowia i życia dziecka
również przed jego urodzeniem.

Art. 39a. Lekarz nie może uczestniczyć w procedurach

klonowania ludzi dla celów reprodukcyjnych lub
terapeutycznych.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ocena prawna badań prenatalnych:

Badania

prenatalne

są

aktualnie

jednym z wielu, rzec by można
„normalnym”

świadczeniem

zdrowotnym

:

na

straży

jego

realizacji stoi nawet, wpisany w
ustawę nakaz administracyjny

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Realizacja kolejnych etapów badań

prenatalnych :

• pełna informacja,
• skierowanie

przez

lekarza

(ginekologa, pierwszego kontaktu,
genetyka)

do

specjalistycznego

ośrodka,

• wybór

rodzaju

badania

przez

specjalistę

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Jeżeli istnieją wskazania do przeprowadzenia

specjalistycznego

badania,

także

prenatalnego i lekarz nie kieruje na nie
pacjentki,

dopuszcza

się

błędu

diagnostycznego z zaniechania.

Lekarz ginekolog-położnik nie ma podstaw ani

prawnych ani moralnych by odmówić
kobietom

w

ciąży

wykonania

badań

prenatalnych, także genetycznych. Bariery
stawiane

matkom,

przy

badaniach

prenatalnych są łamaniem prawa

.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Odpowiedzialność lekarza: taka sama jak przy

popełnieniu

każdego

innego

błędu

lekarskiego : karna , cywilna, zawodowa.

Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 r.

(Dz.U. Nr. 28, poz. 152)

Art.4.

Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze

wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi
mu

metodami

i

środkami

zapobiegania,

rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami
etyki zawodowej oraz z należytą starannością.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Ustawa o zawodzie lekarza j.w.

Art. 39.

Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń

zdrowotnych, niezgodnych z jego sumieniem, z
zastrzeżeniem art. 30 z tym, że ma obowiązek
wskazać

realne

możliwości

uzyskania

tego

świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie
opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt
w dokumentacji medycznej.

Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku

pracy lub w ramach służby, ma ponadto obowiązek
uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Klauzula sumienia jest kategoria ściśle

prawną. Dotyczyć może przekonań
konkretnego lekarza, który może,
powołując się na nie, odmówić
wykonania

badania;

nie

może

natomiast

odmówić

skierowania

pacjentki na nie.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Pozwy przeciwko lekarzom o to, że

stawiając złą diagnozę lub odmawiając
przeprowadzenia badań, koniecznych
dla postawienia prawidłowej diagnozy,
uniemożliwiają rodzicom – wbrew
prawu – podjęcie świadomej decyzji o
urodzeniu lub nie ciężko chorego
dziecka, są na Zachodzie nazywane
sprawami o „złe urodzenie”.

PRAWNE ASPEKTY BADAŃ

PRENATLANYCH

Badania USG – występujące w praktyce

błędy diagnostyczne

• nierozpoznanie

bliźniaków

–

„zroślaków”,

• rozpoznanie ciąży bliźniaczej przy

obecności jednego płodu,

• nieprawidłowa

ocena

masy

ciała

płodu,

• nierozpoznanie

przemieszczenia

trzewi jamy brzusznej do klatki
piersiowej.

TRANSPLANTACJA

KONSTYTUCJA

RZECZYPOSPOLITEJ

POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z
dnia 16 lipca 1997 r.)

Art. 30 Przyrodzona i niezbywalna

godność człowieka stanowi źródło

wolności i praw człowieka i

obywatela. Jest ona nienaruszalna, a

jej poszanowanie i ochrona jest

obowiązkiem władz publicznych.

TRANSPLANTACJA

USTAWA

O

ZAKAŁADCH

OPIEKI

ZDROWOTNEJ (Dz.U. nr 91 z 1991, poz 91)

Art. 19. 1. Pacjent ma prawo do:

1)świadczeń

zdrowotnych

odpowiadających wymaganiom wiedzy
medycznej, a w sytuacji ograniczonych
możliwości

udzielenia

odpowiednich

świadczeń - do korzystania z rzetelnej,
opartej

na

kryteriach

medycznych

procedury ustalającej kolejność dostępu
do tych świadczeń,

...

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz.
U. z dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 1. 1. Ustawa reguluje pobieranie i przeszczepianie

komórek, tkanek i narządów, pochodzących ze zwłok lub
od żywego człowieka.

2. Ustawa nie dotyczy pobierania i przeszczepiania

komórek rozrodczych i gonad, tkanek embrionalnych i
płodowych oraz narządów rozrodczych i ich części, a
także pobierania, przechowywania, przetaczania i
dystrybucji krwi.

Art. 2. Komórki, tkanki i narządy mogą być pobierane ze

zwłok ludzkich w celach diagnostycznych, leczniczych,
naukowych i dydaktycznych.

Art. 3. Komórki, tkanki i narządy ze zwłok mogą być

również

pobierane

w

czasie

sekcji

zwłok

przeprowadzanej na podstawie odrębnych przepisów.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz.
U. z dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 4. 1. Pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok

ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie
wyraziła za życia sprzeciwu.

2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma

pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może
wyrazić, za jej życia, przedstawiciel ustawowy tej osoby.

3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu lub

innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności
prawnych, sprzeciw może wyrazić również ta osoba.

4. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się w przypadku

pobierania komórek, tkanek i narządów w celu
rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji
zwłok postępowania leczniczego.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z dnia 6
grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 5. 1. Sprzeciw może być wyrażony w formie:

1) wpisu w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów,

2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny

podpis,

3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej

dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub w czasie
pobytu w szpitalu.

2. Sprzeciw przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej lub

innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności
prawnych, może być wyrażony także w formie oświadczenia
pisemnego złożonego w chwili przyjęcia tych osób do szpitala
lub w czasie ich pobytu w szpitalu.

3. Sprzeciw jednego przedstawiciela ustawowego lub osoby, o

której mowa w art. 4 ust. 3, jest skuteczny w stosunku do
pozostałych.

4. Sprzeciw może być cofnięty w każdym czasie w formie

pisemnego lub ustnego oświadczenia złożonego w obecności
co najmniej dwóch świadków.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 6. 1. Jeżeli zachodzi podejrzenie, że zgon

nastąpił w wyniku czynu zabronionego pod
groźbą kary, pobrania komórek, tkanek i
narządów można dokonać po uzyskaniu od
właściwego prokuratora informacji, że nie
wyraża sprzeciwu wobec zamiaru pobrania
komórek, tkanek i narządów, a gdy postępowanie
jest prowadzone przeciwko nieletniemu -
stanowiska sądu rodzinnego

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 7. 1. Pobranie

komórek,

tkanek

i

narządów

do

przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego i
nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu (śmierci
mózgowej).

2. Kryteria stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania

funkcji pnia mózgu (śmierci mózgowej), ustalanie przez
powołanych przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej
specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny, Minister
Zdrowia i Opieki Społecznej ogłasza w Dzienniku
Urzędowym Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej.

3. Śmierć mózgową stwierdza jednomyślnie na podstawie

kryteriów, o których mowa w ust. 2, komisja złożona z trzech
lekarzy, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie
anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty
w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 7. 4. Komisję, o której mowa w ust. 3,

powołuje i wyznacza jej przewodniczącego
kierownik zakładu opieki zdrowotnej.

5. Lekarze wchodzący w skład komisji nie mogą

brać udziału w postępowaniu obejmującym
przeszczepienie komórek, tkanek i narządów od
osoby zmarłej, u której dana komisja stwierdziła
śmierć mózgową.

6. Przed pobraniem komórek, tkanek i narządów od

osoby zmarłej lekarz zasięga informacji, czy nie
został zgłoszony sprzeciw w formie określonej w
art. 5 lub w trybie przewidzianym w art. 6.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 9. 1. Komórki, tkanki i narządy mogą być

pobierane od żywego człowieka w celu
przeszczepienia innej osobie, przy zachowaniu
następujących warunków:

1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii

prostej, osoby przysposobionej, rodzeństwa lub
małżonka oraz, z zastrzeżeniem art. 10, na rzecz
innej osoby bliskiej,

7) kandydat na dawcę ma pełną zdolność do

czynności prawnych i wyraził dobrowolnie przed
lekarzem pisemną zgodę na pobranie komórek,
tkanek lub narządu w celu ich przeszczepienia
określonemu biorcy; wymóg określenia biorcy
przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku lub
innej regenerującej się komórki i tkanki,

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 9. c.d.
8) kandydat na dawcę został uprzedzony o skutkach

dla biorcy wynikających z wycofania zgody na
pobranie komórek, tkanek lub narządu, związanych
z ostatnią fazą przygotowania biorcy do dokonania
ich przeszczepienia,

9) kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku

związanym z zabiegiem pobrania komórek, tkanek i
narządu oraz o możliwych następstwach pobrania
dla stanu zdrowia dawcy, a także wyraził zgodę na
przyjęcie komórek, tkanek lub narządu od tego
dawcy; wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie
przeszczepu od określonego dawcy nie dotyczy
szpiku lub innych regenerujących się komórek i
tkanek.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 10. 1. Pobranie komórek, tkanek i narządu na

rzecz osoby bliskiej dawcy, nie będącej krewnym
w

linii

prostej,

osobą

przysposobioną,

rodzeństwem

lub

małżonkiem,

wymaga

orzeczenia sądu rejonowego właściwego ze
względu na miejsce zamieszkania lub pobytu
dawcy,

wydanego

w

postępowaniu

nieprocesowym.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 12. 1. Dane osobowe dotyczące dawcy i biorcy

przeszczepu są objęte tajemnicą i podlegają
ochronie

przewidzianej

w

przepisach

o

tajemnicy zawodowej i służbowej oraz w
przepisach

dotyczących

dokumentacji

medycznej prowadzonej przez zakłady opieki
zdrowotnej.

2. Jeżeli przeszczep ma być pobrany od żywego

człowieka, przepis ust. 1 nie dotyczy ujawnienia
danych osobowych o dawcy i o biorcy
odpowiednio tym osobom.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 15. 1. Dopuszcza się, w celach leczniczych,

przeszczepianie ludziom komórek, tkanek i
narządów pochodzących od zwierząt.

2. Do przeszczepiania żywych komórek, tkanek i

narządów, o których mowa w ust. 1, stosuje się
przepisy dotyczące eksperymentów medycznych.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 18. 1. Za pobrane od żywego dawcy

lub ze zwłok ludzkich komórki, tkanki i
narządy nie można żądać ani przyjmować
zapłaty lub innej korzyści majątkowej.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 19. Kto rozpowszechnia ogłoszenia o

odpłatnym

zbyciu,

nabyciu

lub

o

pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub
nabyciu komórek, tkanek i narządów w
celu ich przeszczepiania, podlega karze
grzywny do 5.000 zł.

TRANSPLANTACJA

USTAWA z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.(Dz. U. z
dnia 6 grudnia 1995 r. poz 682)

Art. 20. 1. Kto

w

celu

uzyskania

korzyści

majątkowej nabywa lub zbywa cudze komórki,
tkanki i narządy, pośredniczy w ich nabyciu lub
zbyciu bądź bierze udział w przeszczepianiu
pozyskanych wbrew przepisom ustawy komórek,
tkanek lub narządu, pochodzących od żywego
człowieka lub ze zwłok ludzkich,

polega karze pozbawienia wolności do lat 3.
2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia

przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło
dochodu, podlega karze pozbawienia wolności
od roku do lat 10

TRANSPLANTACJA-

rozporządzenia

wykonawcze

Warunki pobierania i przeszczepiania komórek,

tkanek i narządów oraz sposób stwierdzania
spełniania tych warunków. (Dz.U.96.151.718

rozp. 1996.11.30)

Sposób dystrybucji komórek, tkanek i narządów.

(Dz.U.97.132.880

rozp. 1997.10.09)

Zasady i tryb ustalania kosztów pobrania,

przechowywania i transportu komórek, tkanek i
narządów

oraz

zwrotu

tych

kosztów.

( Dz.U.97.132.881

rozp. 1997.10.09)

Centralny rejestr zgłoszonych sprzeciwów na

pobranie komórek, tkanek i narządów, sposób
rejestracji sprzeciwów oraz sposób ustalania
istnienia sprzeciwu w formie oświadczeń.
(Dz.U.96.124.588

rozp. 1996.10.01)

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Sposób

i

tryb

uzyskiwania

informacji

od

prokuratora lub stanowiska sądu rodzinnego o
niewyrażeniu sprzeciwu na pobranie ze zwłok
komórek, tkanek i narządów. (Dz.U.97.6.37

rozp. 1996.12.30)

Wymogi, jakim powinna odpowiadać dokumentacja

medyczna

dotycząca

pobierania

komórek,

tkanek i narządów, ich przechowywanie i
przeszczepianie.

(Dz.U.96.144.667

rozp.1996.11.12)

Sposób

i

warunki

tworzenia

krajowych

i

regionalnych

banków

komórek

i

tkanek

przeznaczonych do przeszczepiania oraz ich
zadania.

(Dz.U.96.144.668

rozp.

1996.11.13)

Wyznaczenie zakładów opieki zdrowotnej i innych

jednostek

organizacyjnych

prowadzących

krajowe

listy

osób

oczekujących

na

przeszczepienie komórek, tkanek i narządów.
(M.P.96.77.705

zarz. 1996.11.05)

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Wytyczne

w

sprawie

kryteriów

stwierdzenia

trwałego

i

nieodwracalnego ustania funkcji pnia
mózgu

(śmierci

mózgowej).

Dz.Urz.MZ.96.13.36

komunikat

1996.10.29

Kodeks Etyki Lekarskiej – rozdział:

Transplantacja

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Kodeks Etyki Lekarskiej 2004 – rozdział:

Transplantacja

Art. 33.

Lekarz może pobierać komórki, tkanki i narządy ze zwłok

w celu ich przeszczepiania, o ile zmarły nie wyraził za
życia sprzeciwu.

 

Art. 34.

Lekarz, po stwierdzeniu śmierci mózgowej winien

podtrzymywać funkcjonowanie komórek, tkanek i
narządów, jeżeli mają one zostać przeszczepione.

 

Art. 35.

Lekarz nie może otrzymywać korzyści majątkowej lub

osobistej za pobierane lub przeszczepiane komórki,
tkanki i narządy.

TRANSPLANTACJA -

rozporządzenia

wykonawcze

Kodeks Etyki Lekarskiej 2004 – rozdział:

Transplantacja

Art. 36.

Pobranie komórek, tkanek i narządów od żyjącego dawcy

dla celów transplantacji może być dokonane tylko od
dorosłego za jego pisemną zgodą, w warunkach pełnej
dobrowolności, po uprzednim poinformowaniu go o
wszelkich możliwych następstwach związanych z tym
zabiegiem. Pobranie od żyjącego dawcy narządu
niezbędnego do życia jest niedopuszczalne.

 

Art. 37.

Pobranie szpiku od dziecka jest dozwolone za zgodą jego

przedstawiciela ustawowego. W przypadku osoby
niepełnoletniej, o ile jest ona zdolna do wyrażenia
świadomej zgody, powinno się uzyskać również jej
zgodę

TRANSPLANTACJA

Transplantacja komórek , tkanek i

narządów od wielu lat nie jest
eksperymentem medycznym , lecz
metodą

leczniczą

powszechnie

stosowaną,

mieszcząca

się

w

standardach

„aktualnej

wiedzy

medycznej”.

TRANSPLANTACJA

Legalność czynności lekarskiej pobrania

tkanki lub narządu ex vivo (wg
M.Filara) – obowiązujące prawnie
przesłanki:

• przynależność dawcy do grupy osób

wymienionych

w

ustawie

jako

legitymowanych do bycia dawcą,

• zgoda dawcy (lub innego uprawnionego

podmiotu czy organu) na pobranie
tkanki lub narządu,

• celowość

i

zasadność

dokonania

przeszczepu

z

punktu

widzenia

aktualnego stanu wiedzy,

• przeprowadzenia

zabiegu

pobrania

tkanki lub organu lege artis

TRANSPLANTACJA

Ogólne

przesłanki

prawne

uniemożliwiające pobranie tkanek i
narządów

• Pobranie może co prawda dotyczyć

komórek rozrodczych i gonad, tkanek
embrionalnych

i

płodowych

oraz

narządów rozrodczych i ich części, lecz
nie jest to usankcjonowane prawnie

• pobranie nie może nastąpić od osób nie

mających pełnej zdolności do czynności
prawnych (upośledzonych umysłowo
lub chorych psychicznie)

TRANSPLANTACJA

Pobranie tkanek lub narządów od żywego

człowieka stanowi uszkodzenie ciała a
nawet

np.

przy

pobraniu

nerki

spowodowanie ciężkiego uszczerbku na
zdrowiu w postaci innego ciężkiego
kalectwa w rozumieniu art. 156 par.1 p.2
k.k.

Lekarz, dokonujący pobrania tkanek lub

narządu ex vivo, z zachowaniem wymogów
podanych

powyżej

(pozytywnych

i

negatywnych)

nie

będzie

odpowiadał

(karnie,

cywilnie,

zawodowo)

za

uszkodzenie ciała dawcy ( choć je przecież
umyślnie powoduje), nawet gdyby u dawcy
nastąpiły

niekorzystne

następstwa

zdrowotne, wykraczające poza granice
przeciętnego ryzyka

TRANSPLANTACJA

Zgoda domniemana:
Brak zgody – czyli sprzeciw to szczególna

forma wyrażenia woli.

Ażeby takie oświadczenie było skutecznym

prawnie,

musi

spełniać

następujące

wymogi:

• osoba wyrażająca swa wole musi być

uprawniona do jej udzielenia tj. być
prawnym

dysponentem

określonych,

chronionym prawem „dóbr”,

• oświadczenie woli musi być wynikiem

integralnej i swobodnej decyzji,

• oświadczenie musi być wyrażone w

stosownej formie (wymóg formalny).

TRANSPLANTACJA

Formy oświadczenia o sprzeciwie określa art. 5.1.

ustawy „transplantacyjnej”:

-wpis w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów

to jedyna z dopuszczalnych form, którą można
uznać za nie budzącą wątpliwości i obiektywnie
poświadczająca wolę konkretnej osoby,

-oświadczenie na piśmie, własnoręcznie podpisane

może znajdować się w dokumentach osobistych
potencjalnego dawcy, ale może być także
dostarczane przez jego rodzinę. Brak możliwości
sprawdzenia prawdziwości takiego oświadczenia
(czy własnoręczny podpis). Pozostaje wierzyć w
jego prawdziwość.

-oświadczenie ustne, złożone w obecności co najmniej

dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub
w czasie pobytu w szpitalu to forma budząca
największe wątpliwości. Za świadków takiego
oświadczenia podają się bowiem zazwyczaj
członkowie rodziny i brak jest możliwości
potwierdzenia takich twierdzeń

TRANSPLANTACJA

Uwaga: 2 i 3 forma wyrażania sprzeciwu zmusza

lekarza do kontaktu z rodziną potencjalnego
dawcy. Rodzina nie ma żadnego prawa do
decydowania o postępowaniu z ciałem ich
bliskiej osoby ( ciało zmarłego członka rodziny
nie stanowi masy spadkowej), ale formuła
powyższych przepisów umożliwia rodzinie pełnić
rolę decydującą. Rodzina bowiem dostarczyć
może pisemne oświadczenie oraz potwierdzić
złożenie ustnego oświadczenia

TRANSPLANTACJA

Dyskusja z rodziną winna zakończyć się w

momencie uzyskania informacji iż ich bliski,
potencjalny dawca nie był nigdy przyjmowany do
szpitala ani nie przebywał w szpitalu. Często
jednak dyskusja kończy się wyrażeniem
sprzeciwu przez rodzinę (a nie potencjalnego
dawcę) i lekarze rezygnują z pobrania
A.Dziatkowiak wyraził pogląd: „Uważam , że
niezależnie od litery prawa należy uszanować
wole rodziny, zwłaszcza tej, która w sposób
nieracjonalny, awanturniczy wyszukuje wszelkie
przeszkody, by nie dopuścić do pobrania
narządów.Pobranie w tej sytuacji przyniesie
więcej szkody dla transplantologii niż pożytku”

TRANSPLANTACJA

Powyższe stanowisko działa na niekorzyść chorego.

Lekarz stoi przed poważnym dylematem:

-z jednej strony istnieje zagrożone życie ludzkie,

czyli stan wyższej konieczności, który powinien
niwelować wszelkie wątpliwości nie tylko prawne
ale i moralne,

-z drugiej strony niepokój sumienia, obawa przed

kłopotami

i

nagłośnieniem

przez

zainteresowanych

przypadku

w

sposób

niekorzystny dla transplantacji.

TRANSPLANTACJA

Aktualne pytanie : czy w świetle obowiązujących

przepisów zaniechanie przez lekarza z w/w
powodów (sprzeciw rodziny potencjalnego dawcy)
procedury pobrania narządów do przeszczepu jest
działaniem nieprawidłowym, noszącym znamiona
błędu lekarskiego?

Moim zdaniem tak! Takie zdanie jest również coraz

częściej

wypowiadane

przez

prawników

i

transplantologów, gdyż opisane powyżej zdziałanie
lekarza, polegające na zaniechaniu winna być
uznawana

za

nieudzielanie

pomocy

człowiekowi,pozostającemu

w

bezpośrednim

zagrożeniu życia.

Wypowiedź M.Sycha: „Z etycznego i deontologicznego

punktu

widzenia

jest

moralną

powinnością

korzystać

ze

wszystkich

możliwości

terapeutycznych,

zatem

także

z

wczesnej

eksplantacji narządów”. Należy dodać, że ta
powinność jest nie tylko moralna ale i prawna.

TRANSPLANTACJA

Prawnik M. Boratyńska proponuje by lekarz przed

rozmową

z

rodziną

uprzedzał

ją

o

o

odpowiedzialności

za

fałszywe

zeznania.

Postępowanie w sprawie ustalenia treści woli
pacjenta jest jej zdaniem „innym (niesądowym)
postępowaniem, prowadzonym na podstawie
ustawy”, a lekarz wprowadzający odpowiednie
załączniki do dokumentacji – organem władzy,
przyjmującej zeznania od świadków.

Jest to propozycja kontrowersyjna i nie do

zaakceptowania przez lekarzy, którzy przejmowali
by kompetencje funkcjonariuszy wymiary
sprawiedliwości

TRANSPLANTACJA

Wypowiedź prawnika L. Kubickiego: „faktyczna

potrzeba wypytywania rodziny zmarłego na
okoliczność zgłoszenia przezeń sprzeciwu czyni
iluzoryczną cała kwestię braku sprzeciwu

TRANSPLANTACJA

Moim zdaniem:
-        należy zmienić ustawę w zakresie określenia

formy 2 i 3 sprzeciwu,

-         należałoby przyjąć oświadczenie jedynie w

formie pisemnej i obligatoryjnie podpisane przez
lekarza jako jednego ze świadków,

-         jeżeli musiałoby pozostać oświadczenie ustne,

powinno być także wyrażane w obecności lekarza
jako jednego ze świadków.

Przy wprowadzeniu powyższych zmian, lekarz miałby

możliwość

zgłoszenia

takiego

sprzeciwu,

w

określonej formie do banku sprzeciwów.

Wyjście radykalne (wypowiedź transplantologa W.

Rowińskiego) ; :skoro akceptujemy przymusowe
szczepienia

ochronne

dzieci

i

przymusową

kwarantannę w przypadku chorych zakaźnie, to czy
dla dobra oczekujących na przeszczepy nie należy
uznać organów zmarłych za wspólne dobro
ludzkości?”.

TRANSPLANTACJA

Komisja

ustalająca

śmierć

pnia

mózgu

u

potencjalnego dawcy:

-art. 7.3 ustawy „transplantacyjnej stanowi, że w

skład tej komisji wchodzą trzej lekarze:
specjaliści anestezjologii i intensywnej terapii,
neurolog lub neurochirurg oraz trzeci o innej
specjalizacji lub nawet bez specjalizacji. Przed
nowelizacją ustawy trzecim lekarzem był medyk
sądowy.

-moim zdaniem nie było możliwym zapewnienie

obecności medyka sądowego w każdej Komisji
(brak takich specjalistów w terenie), jednakże
należało wprowadzić zapis, że „w razie
możliwości członkiem Komisji winien być medyk
sądowy lub przeszkolony i upoważniony przez
Zakład Medycyny Sądowej lekarz”.

TRANSPLANTACJA

Powyższe stanowisko uzasadnia fakt, że najczęściej

potencjalnymi dawcami narządów są ofiary
wypadków (działania gwałtownego), a takowi
pozostają w kręgu zainteresowania wymiaru
sprawiedliwości. Medyk sądowy jest zatem w
pewnym

sensie

reprezentantem

interesów

prokuratora, który w takim przypadku bez
żadnych wątpliwości nie wyrazi sprzeciwu co do
pobrania narządów.

-wypowiedź J.Szmidta: „...zespół pobierający narząd

to jednak nie są medycy sądowi. Zatem
stwierdzenie obrażeń u ofiary przez „zwykłego”
chirurga (dodajmy, którego głównym celem
działania nie jest dokonanie oględzin zwłok)
może być następnie w procesie karnym
kwestionowane przez obrońcę oskarżonego ; nie
jest więc tak, by prokuratura nie miała
uzasadnionych powodów do obaw”.

TRANSPLANTACJA

Pobranie narządów a sekcja zwłok dawcy: brak

w ustawie, mimo nowelizacji zapisu o
wymogu obligatoryjnego przeprowadzenia
sekcji zwłok osób, od których pobrano
narządy do przeszczepów. Tylko badanie
sekcyjne

ustalić

może

prawidłowość

rozpoznania śmierci pnia mózgu. W praktyce
spotyka się już zarzuty rodzin zmarłych ,
sugerujących nieprawidłowe postępowanie
lekarzy, mające na celu uzyskanie narządów
do przeszczepów

TRANSPLANTACJA

Pobieranie tkanek i narządów podczas sekcji:
nowelizacja ustawy z 1997 roku wprowadziła

konieczność dochodzenia zgody domniemanej
także w przypadkach pobierania tkanek i
narządów ze zwłok, w czasie sekcji. Dotyczy to
pobierania wszelkich tkanek i narządów dla celów
nie tylko leczniczych ale także dydaktycznych i
naukowych.

Bez ustalania „zgody domniemanej” można obecnie

pobierać ze zwłok „ komórki, tkanki i narządy w
celu rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie
sekcji zwłok postępowania leczniczego”.

Taka

nowelizacja

spowodowała

zaniechanie

pobierania ze zwłok tkanek i narządów do
przeszczepów ( rogówek, kości, skóry ). Kto ma
bowiem rozmawiać z rodziną zmarłego – medyk
sądowy, czy klinicysta?

TRANSPLANTACJA

Pobieranie materiału biologicznego podczas sądowo-

lekarskiej sekcji zwłok:

• -   krew lub inny materiał do ustalenia stany

trzeźwości denata,

• -   krew lub gonady do badań identyfikacyjnych

(DNA),

• -   uszkodzone

tkanki

do

badań

mechanoskopijnych,

• -   wycinki tkanek do badań balistycznych itp.
Pobieranie tych materiałów odbywa się na polecenie

prokuratora w oparciu o zapisy kpk. Jest to
działanie

sprzeczne

z

zapisami

ustawy

„transplantacyjnej”; art.4 punkt 4 ustawy winien
zawierać zapis „o ile inne ustawy nie stanowią
inaczej”

co

likwiduje

sprzeczności

między

równorzędnymi aktami prawnymi, jakimi są
ustawy.

TRANSPLANTACJA

Sytuacja zgodna z aktualna wiedzą medyczną :

uchwalenie prawa ,które spowoduje, że
wszczynanie procedur transplantacyjnych
w każdym potencjalnym przypadku stanie
się działaniem rutynowym.

EUTANAZJA

Termin eutanazja pochodzi z

języka greckiego i oznacza
dobrą śmierć

.

EUTANAZJA

KODEKS KARNY

Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego

żądanie i pod wpływem współczucia dla
niego,podlega

karze

pozbawienia

wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może

zastosować nadzwyczajne złagodzenie
kary,

a

nawet

odstąpić

od

jej

wymierzenia

.

EUTANAZJA

Kodeks Etyki Lekarskiej –2004 r.

Rozdział – Pomoc chorym w stanach terminalnych

Art. 30. Lekarz powinien dołożyć wszelkich

starań , aby zapewnić choremu humanitarną
opiekę terminalną i godne warunki umierania.
Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia
chorych

w

stanach

terminalnych

i

utrzymywać, w miarę możliwości , jakość
kończącego się życia.

Art. 31.Lekarzowi nie wolno stosować eutanazji

ani

pomagać

choremu

w

popełnieniu

samobójstwa.

EUTANAZJA

Kodeks Etyki Lekarskiej –2004 r.

Rozdział – Pomoc chorym w stanach terminalnych

Art. 32.

1. W stanach terminalnych lekarz nie ma

obowiązku podejmowania i prowadzenia
reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania
środków nadzwyczajnych.

2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do

lekarza i jest związana z oceną szans
leczniczych

EUTANAZJA

Wykładnia art. 150 par.1 k.k. –

eutanazja to wszelkie działania i
zaniechania

zmierzające

do

pozbawienia życia człowieka pod
wpływem współczucia i na jego
żądanie. W polskim prawie karnym
eutanazja to zabójstwo człowieka
na jego żądanie i pod wpływem
współczucia dla niego

EUTANAZJA

W literaturze prawniczej brak jednolitego

nazewnictwa

tego

przestępstwa.

Używane są , przez różnych autorów,
określenia:

-      zabójstwo na żądanie,

-         zabójstwo ze współczucia,

-         zabójstwo eutanastyczne,

-         zabójstwo na żądanie zabitego,

-         zabójstwo z litości,

-         eutanazja.

EUTANAZJA

Eutanazja

to

uprzywilejowany

typ

zabójstwa.

- Eutanazja jest czynem przestępnym ,

który musi obligatoryjnie spełniać dwa
warunki : żądanie przez przyszłą ofiarę
pozbawienia jej życia oraz współczucie
u sprawcy.Nie wystarczy tu zgoda ofiary
na pozbawienie jej życia, musi być
żądanie, nawet z elementami presji, ale
wyrażone z pełnym rozeznaniem co do
znaczenia

tego

żądania

(Zoll

–

Komentarz do kk.).

EUTANAZJA

Brak jest w przepisach jakichkolwiek

wskazówek

jaki

stan

fizyczny

i

psychiczny człowieka może uzasadniać
tak silne współczucie dla niego, iż
uzasadnia ono zabójstwo. Wszyscy
automatycznie przyjmują , że eutanazja
może mieć miejsce tylko w przypadku
nieuleczalnej , śmiertelnej choroby,
powodującej znaczne cierpienia fizyczne
i psychiczne.

EUTANAZJA

Sąd Najwyższy w wyroku z 1936 roku

orzekł

:”

o

współczuciu,

które

uzasadniałoby art. 227 k.k. (obecnie
art.150 k.k.) może być mowa tylko w
przypadku, gdy sprawca przekonany jest
o tym, że osoba żądająca śmierci , cierpi
tak silnie, iż ze względu na jej cierpienia
śmierć

stanowi

dla

niej

raczej

dobrodziejstwo i że śmierć może ją od
tych cierpień wybawić”. (za D.
Kowalską , Prokuratura i Prawo 1, 2002
r).

EUTANAZJA

Żądanie może wynikać nie tylko z cierpień fizycznych,

bezpośrednią jego przyczyną może być także – jak
wskazał Sąd Najwyższy (jak wyżej) – tzw. zawód
miłosny, który może wywołać cierpienia duchowe.
Prezentowane były w literaturze prawniczej poglądy, że
przyczyna eutanazji może być „groza hańby”.

Takie stanowiska przyjmowane były tylko w okresie

międzywojennym.W okresie późniejszym doktryna
prawna

przyjęła

iż

okolicznościami

usprawiedliwiającymi popełnienie eutanazji mogą być
tylko ważne powody , związane z cierpieniami
fizycznymi a zatem : stan psychiczny chorych
śmiertelne, cierpiących w związku z silnymi bólami ,
beznadziejny stan zdrowia itp.

Obecnie zatem usprawiedliwieniem eutanazji są

cierpienia ofiary, spowodowane nieuleczalną chorobą i
agonią (za D. Kowalską j.w.)

EUTANAZJA

W doktrynie prawnej wyróżnia się eutanazję

czynną i bierną.

Eutanazja czynna - jest to postępowanie

świadome, zmierzające do skrócenia życia
chorego (M. Nesterowicz). W art. 150 k.k.
ofiara eutanazji nie jest określona jako
„chory”.

Eutanazja bierna – przyśpieszenie śmierci

poprzez zaprzestanie stosowania wobec osoby
cierpiącej odpowiednich, podtrzymujących
życie środków , odstąpienie od przedłużania
życia np. przez odłączenie chorego od
aparatury.

EUTANAZJA

Nowy

kodeks

karny

stworzył

możliwość

odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary
sprawcy

eutanazji

w

„wyjątkowych

wypadkach”. Przez „wyjątkowy wypadek” Zoll
(Komentarz do k.k.) rozumie: „wyjątkowo silny
nacisk motywacyjny na sprawcę, a więc
wyjątkowo

uzasadnione

powody

do

współczucia dla ofiary”.

Wg innych autorów ( W. Szkotnicki)

ustawodawca miał na myśli zapewne „ takie
sytuacje, w których terapia, często pozorna,
przedłuża agonię, kiedy cierpienia chorego
przekraczają zdolności ich znoszenia”.

EUTANAZJA

Eutanazji nie wolno dokonać lekarzowi, gdyż jego

powołaniem jest ratowanie życia człowieka.
Moim zdaniem do tak głębokiego współczucia,
które uzasadniałoby zadanie śmierci, jest
zdolna tylko osoba bliska przyszłej ofierze.

W niektórych krajach zalegalizowano eutanazję i

w akcie tym – niestety – uczestniczą lekarze.
Jest to możliwe ze względu na inne znaczenie
tego określenia. Stosowne artykuły kodeksów
karnych w tych krajach stawiają tylko jeden
warunek uzasadniający eutanazję – żądanie
śmierci

przez

przyszłą

ofiarę

tego

uprzywilejowanego zabójstwa.

EUTANAZJA

Art. 151 k.k.

Kto namową lub przez udzielenie pomocy

doprowadza człowieka do targnięcia się na
własne życie, podlega karze pozbawienia
wolności od 3 miesięcy do lat 5.

EUTANAZJA w Holandii

(za P. Gensikowskim, PiP,4,2002,s.80-94)

Holenderski kodeks karny eutanazję pojmuje jako

celowe działanie polegające na pozbawieniu
życia człowieka na jego wyraźne i poważne
żądanie (eutanazja sensu stricto). Eutanazja
sensu largo to „eutanazja bierna” czyli
skrócenie

życia

człowieka

poprzez

dyskontynuację leczenia na wyraźne żądanie
pacjenta, czy też bez takiego żądania w
przypadkach

leczenia

bezcelowego

z

medycznego punktu widzenia i „eutanazja
pośrednia”: zaaplikowanie środków medycznych
w celu zmniejszenia doznawanych cierpień gdy
niejako skutkiem ubocznym jest przyspieszenie
śmierci człowieka. Eutanazja sensu largo
traktowana jest jako normalna działalność
lekarska

a

naruszenie

reguł

w

takich

przypadkach

pociąga

za

sobą

jedynie

odpowiedzialność dyscyplinarną.

EUTANAZJA w Holandii

(za P. Gensikowskim, PiP,4,2002,s.80-94)

Karalne

jest

wspomaganie

samobójstwa. Pojęcie to oznacza
zamierzony akt udzielenia pomocy
na życzenie danej osoby w czynie
kończącym jej życie i przez nią
dokonanym.

Kodeks

karny

przewiduje sankcję za pomoc w
samobójstwie lub dostarczenie do
tego środków, gdy samobójstwo
zostało dokonane.

EUTANAZJA w Holandii

(za P. Gensikowskim, PiP,4,2002,s.80-94)

Z orzecznictwa Sądów można wyprowadzić

następujące kryteria uchylające bezprawność
eutanazji:

- poważne, wyraźne żądanie dokonania przez

pacjenta będącego w stanie podejmować
decyzję

- może być ono wyrażone, jasno w sposób

pisemny lub ustny, pisemne żądanie nie jest
ważne dopóki pacjent jest w stanie nadal
wyrażać wolę

- żądanie to nie jest wiążące dla lekarza, jest

jedynie upoważnieniem

- żądanie musi mieć charakter trwały, lekarz

powinien sprawdzić, czy nie wynika z chwilowej
depresji czy impulsu

EUTANAZJA w Holandii

(za P. Gensikowskim, PiP,4,2002,s.80-94)

• sama nieuleczalność choroby nie jest wystarczająca,

musi jej towarzyszyć cierpienie „nie do
wytrzymania” – co ocenia lekarz

• pacjent nie musi znajdować się w stanie pre-

agonalnym

• pacjent musi dysponować dokładną i nie

budzącą wątpliwości wiedzą o swoim stanie
zdrowia i rokowaniach

• sytuacja zdrowotna w której się znajduje to

taka gdy nie ma szans na poprawę

• procedurę może przeprowadzić lekarz

leczący lub specjalista

• decyzja musi być podjęta po konsultacji z

innym lekarzem, który nie zajmował się tym
pacjentem

EUTANAZJA w Belgii

(za K. Poklewski-Koziełł, PiP,7-8,2002,s.102-109)

W 2002 r. uchwalono „Ustawę o eutanazji”.

Eutanazja według niej to: „działania osoby
trzeciej, która umyślnie odbiera życie osobie
tego żądającej” Lekarz nie popełnia
przestępstwa dokonując eutanazji gdy:

• pacjent jest pełnoletni lub ma zdolność do

czynności prawnych oraz pełną świadomość
w chwili wyrażania żądania,

• żądanie jest dobrowolne, wyrażone z

rozwagą, powtarzane, na piśmie

• sytuacja zdrowotna pacjenta jest bez wyjścia

i wiąże się ze stałym cierpieniem, nie do
zniesienia, fizycznym lub psychicznym, nie
dającym się uśmierzyć i będącym wynikiem
wypadku lub choroby organicznej

EUTANAZJA w Belgii

(za K. Poklewski-Koziełł, PiP,7-8,2002,s.102-109)

• pacjent przestrzega warunków i trybu

postępowania ustawy

Lekarz ma wówczas obowiązek:
• poinformować pacjenta o stanie zdrowia i

nadziei na utrzymanie przy życiu, uzgodnić z
nim wspólne stanowisko i rozważyć
możliwości terapeutyczne, wspólnie dojść do
przekonania o braku innych rozwiązań

• upewnić się, że cierpienie fizyczne lub

psychiczne jest trwałe podobnie jak jego
wola zakończenia życia

• przeprowadzić konsultację z innym

niezależnym lekarzem

• na życzenie pacjenta omówić sprawę z jego

bliskim

PRZERYWANIE CIĄŻY

KODEKS KARNY

Art. 152. § 1. Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę
z naruszeniem przepisów ustawy,podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie
ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem
przepisów ustawy lub ją do tego nakłania.

§ 3. Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2,
gdy

dziecko

poczęte

osiągnęło

zdolność

do

samodzielnego życia poza organizmem kobiety
ciężarnej,podlega karze pozbawienia wolności od 6
miesięcy do lat 8.

PRZERYWANIE CIĄŻY

KODEKS KARNY

Art. 153. § 1. Kto stosując przemoc wobec kobiety
ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody przerywa
ciążę albo przemocą, groźbą bezprawną lub
podstępem

doprowadza

kobietę

ciężarną

do

przerwania ciąży,podlega karze pozbawienia wolności
od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1, gdy
dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego
życia poza organizmem kobiety ciężarnej,podlega
karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

PRZERYWANIE CIĄŻY

KODEKS KARNY

Art. 154. § 1. Jeżeli

następstwem

czynu

określonego w art. 152 § 1 lub 2 jest śmierć
kobiety ciężarnej, sprawca podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w
art. 152 § 3 lub w art. 153 jest śmierć kobiety
ciężarnej, sprawca podlega karze pozbawienia
wolności od lat 2 do 12.

PRZERYWANIE CIĄŻY

KODEKS KARNY

Art. 157a. § 1. Kto

powoduje

uszkodzenie

ciała

dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający
jego życiu,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Nie

popełnia

przestępstwa

lekarz,

jeżeli

uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka
poczętego są następstwem działań leczniczych,
koniecznych

dla

uchylenia

niebezpieczeństwa

grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo
dziecka poczętego.

§ 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która
dopuszcza się czynu określonego w § 1.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. (Dz.U. z 1993 r nr
17, poz. 78 z póź. zm.)

Uznając, że życie jest fundamentalnym dobrem
człowieka, a troska o życie i zdrowie należy do
podstawowych obowiązków państwa, społeczeństwa i
obywatela;

uznając

prawo

każdego

do

odpowiedzialnego decydowania o posiadaniu dzieci
oraz prawo dostępu do informacji, edukacji,
poradnictwa i środków umożliwiających korzystanie z
tego prawa, stanowi się, co następuje:

Art. 1. Prawo do życia podlega ochronie, w tym
również w fazie prenatalnej w granicach określonych
w ustawie.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. (Dz.U. z 1993 r nr
17, poz. 78 z póź. zm.)

Art. 4a. 1. Przerwanie ciąży może być dokonane

wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:

1)ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub

zdrowia kobiety ciężarnej,

2)badania prenatalne lub inne przesłanki

medyczne

wskazują

na

duże

prawdopodobieństwo

ciężkiego

i

nieodwracalnego

upośledzenia

płodu

albo

nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,

3)zachodzi uzasadnione podejrzenie, że

ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4a.

2. W przypadkach określonych w ust. 1

pkt 2 przerwanie ciąży jest dopuszczalne do
chwili osiągnięcia przez płód zdolności do
samodzielnego życia poza organizmem kobiety
ciężarnej; w przypadku określonym w ust. 1
pkt 3 lub 4, jeżeli od początku ciąży nie
upłynęło więcej niż 12 tygodni.

3. W przypadkach, o których mowa w ust. 1
pkt 1 i 2, przerwania ciąży dokonuje lekarz w
szpitalu.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4a.

4.

przerwania ciąży wymagana jest pisemna zgoda

kobiety.

W

przypadku

małoletniej

lub

kobiety

ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest pisemna zgoda
jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletniej
powyżej 13 roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej
osoby. W przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia wymagana
jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do
wyrażenia

własnej

opinii.

W

przypadku

kobiety

ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest także pisemna
zgoda tej osoby, chyba że na wyrażenie zgody nie pozwala stan
jej zdrowia psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela
ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest zgoda sądu
opiekuńczego.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4a.

5. Wystąpienie okoliczności, o których mowa w ust. 1

pkt 1 i 2, stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży,
chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety. Okoliczność,
o której mowa w ust. 1 pkt 3, stwierdza prokurator.

6. W przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 4, kobieta składa
pisemne oświadczenie, a ponadto zaświadczenie o odbytej
konsultacji u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, innego niż
dokonujący przerwania ciąży, lub u innej wybranej przez siebie
uprawnionej osoby. Przerwanie ciąży może być dokonane, jeżeli
kobieta podtrzymuje zamiar przerwania ciąży po upływie 3 dni od
konsultacji.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Art. 4c. 1. Osoby wykonujące czynności wynikające z
ustawy są obowiązane do zachowania w tajemnicy
wszystkiego, o czym powzięły wiadomość w związku z
wykonywaniem

tych

czynności,

stosownie

do

odrębnych przepisów.

2. W razie zawinionego ujawnienia wiadomości, o
których mowa w ust. 1, sąd może przyznać osobie
poszkodowanej

odpowiednią

sumę

tytułem

zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Ustawa o zawodzie lekarza (Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5
grudnia 1996 r. Dz.U. Nr. 28, poz. 152)

.

Art. 39. Lekarz może powstrzymać się od wykonania
świadczeń

zdrowotnych

niezgodnych

z

jego

sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma
obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego
świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie
opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt
w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój
zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach
służby

ma

ponadto

obowiązek

uprzedniego

powiadomienia na piśmie przełożonego.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Kodeks Cywilny (Dz.U. Nr. 16, poz. 93, 1964 r z poz. zm)

.

Art. 8. § 1. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma
zdolność prawną.

Art. 446. § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała
lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła
śmierć poszkodowanego, zobowiązany do
naprawienia szkody powinien zwrócić koszty
leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Kodeks Etyki Lekarskiej

Art. 4.

Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien
zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze
swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną.

Art. 18.

Lekarz leczący nie może sprzeciwiać się, by chory
zasięgał opinii o stanie swego zdrowia i postępowaniu
lekarskim u innego lekarza. Na życzenie pacjenta
powinien ułatwić mu taką konsultację.

.

PRZERYWANIE CIĄŻY

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA

ZDROWIA

I

OPIEKI

SPOŁECZNEJ z dnia 22 stycznia 1997 r.

w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających
do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża
zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże
prawdopodobieństwo

ciężkiego

i

nieodwracalnego

upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej
jego życiu. (Dz. U. z dnia 5 lutego 1997 r.)

§ 1. 1. Przerwania ciąży może dokonać, z zastrzeżeniem ust. 2,
lekarz posiadający:

1) pierwszego stopnia specjalizację w zakresie położnictwa i

ginekologii,

2) tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii.

2. Lekarz odbywający szkolenie specjalizacyjne, w celu uzyskania
pierwszego stopnia specjalizacji w zakresie położnictwa i
ginekologii, dokonuje przerwania ciąży w obecności i pod
kierunkiem lekarza uprawnionego do dokonywania przerwania
ciąży, o którym mowa w ust. 1.

PRZERYWANIE CIĄŻY

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA

ZDROWIA

I

OPIEKI

SPOŁECZNEJ z dnia 22 stycznia 1997 r.

w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, ...

§ 2. 1. Wystąpienie okoliczności wskazujących, że ciąża stanowi
zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, stwierdza
lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie medycyny
właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej.

2. Wystąpienie

okoliczności

wskazujących

na

duże

prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia
płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu
stwierdza lekarz posiadający tytuł specjalisty, orzekający o
wadzie genetycznej płodu na podstawie badań genetycznych, lub
lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i
ginekologii, orzekający o wadzie rozwojowej płodu, na podstawie
obrazowych badań ultrasonograficznych wykonywanych u
kobiety ciężarnej.

PRZERYWANIE CIĄŻY

Realizacja złamania ustawy antyaborcyjnej przez
lekarza

-zawiadomienie

prokuratury

(m.in.przez

zainteresowaną kobietę)

-udowodnienie w oparciu o badania, że kobieta była w
ciąży i doszło do poronienia

-badania materiału biologicznego (wyskrobiny z
macicy)

Przyczyny niemożności oskarżenia.

-brak zawiadomienia

-zgodne twierdzenie kobiety i lekarza, że zabieg był
konieczny z związku z krwotokiem z dróg rodnych i
poronieniem w toku