Tytuł slajdu

Na dzisiejszym wykładzie

• Wielkie jednostki jako podmioty zmian:
- rodzaj sytuacji społecznej a rola wybitnej jednostki
- autorytatywny sposób działania wybitnej jednostki

• Friedrich von Hayek: porządek spontaniczny (gr.

kosmos) i porządek stworzony przez człowieka (gr.
taxis):

- dwa rodzaje porządków w świecie społecznym
- zasada nieingerowania w porządek spontaniczny

Kto tworzy historię?

• „Z wyjątkiem niektórych teologów i mistycznych

metafizyków nikt już nie zaprzecza, że historię tworzą
mężczyźni i kobiety” (Hook, 1955)

• Jednak stwierdzenie, że ludzie tworzą historię, nie mówi

wiele o tym, kto faktycznie ją tworzy. Jacy mężczyźni?
Jakie kobiety? Czy wszyscy w tym samym stopniu? W
jakim obszarze? Jakimi drogami?

• Wśród działających ludzi, wyróżniamy: zwykłych ludzi,

którzy tworzą społeczeństwo i wyjątkowe jednostki,
które ze względu na swoje cechy (wiedzę, kwalifikacje,
talent, charyzmę) działają jako reprezentnaci innych, w
ich imieniu lub manipulują innymi

Ponadczasowy vs. ograniczony w czasie wpływ

wybitnych jednostek

• Niektóre jednostki

wywierają wpływ na
całe wieki ludzkiej
historii np. Napoleon
Bonaparte (1769-
1821)

• Inne są znaczące, ale

ich oddziaływanie jest
krótkie

Politycy, myśliciele i wielcy odkrywcy

• Jałta, 1945: (od

prawej) Winston
Churchill, Franklin
Delano Roosevelt i
Józef Stalin

• Wybitne jednostki to

nie tylko politycy i
przywódcy, ale
również pisarze,
przywódcy duchowi,
naukowcy, odkrywcy

Problem świadomości wagi własnych odkryć

• Krzysztof Kolumb, 1451

– 1506

• Krzysztof Kolumb nie

przypuszczał, że odkrył
nowy kontynent

• Dopłynąwszy do

Ameryki sądził, że dotarł
do Indii

• Był nieświadomy faktu

znaczenia swojego
odkrycia geograficznego

Problem świadomości treści własnej twórczości

• Fiodor Dostojewski,

1821 - 1881

• Analitycy jego

twórczości m.in. Lew
Szestow podkreślają, że
„ciemne” postaci jego
książek są znacznie
bardziej przekonujące i
realistyczne. Jednak to
nie one są nośnikami
prawdziwych poglądów
Dostojewskiego

Problem subiektywnych intencji i obiektywnych

konsekwencji

• Dość często subiektywne intencje wybitnych

jednostek nie pokrywają się z obiektywnymi
konsekwencjami ich działań

• Karl Popper: większość rewolucji powoduje

konsekwencje odwrotne do tych, o jakich marzyli
rewolucjoniści

• Przykład: Michaił Gorbaczow, który zapoczątkował

politykę głasnosti i pieriestrojki, próbował w ten
sposób ratować rozpadający się system
komunistyczny w ZSRR, a nie przewodniczyć jego
upadkowi. Jego reformatorskie intencje, doprowadziły
jednak do potężnej zmiany politycznej i społecznej

Wybitne jednostki odgrywające epokową rolę (teoria

geniuszu naukowego Alfreda Kroebera i Roberta

Mertona)

• Losowy czynnik znakomitości (talentu, umiejętności,

zaradności) pojawia się w pewnych proporcjach w każdej
populacji. Zasada zmienności

• Zasada selekcji: wybitni ludzie muszą znaleźć podatny grunt

dla swoich idei, innowacji, działań. Muszą one odpowiadać na
potrzeby ludzi lub trzeba te potrzeby wykreować (np. Facebook)

• Tylko geniusz, który trafi na swój czas, będzie mógł przewodzić

zmianie społecznej. Inaczej zostanie zignorowany, pokonany,
zapomniany. Bez poparcia ludzi, działania wybitnej jednostki nie
spowodują zmian społecznych

• „Aby stać się przywódcą, trzeba mieć zwolenników. Aby stać się

prorokiem, trzeba mieć wiernych. Aby stać się znanym
pisarzem, trzeba mieć czytelników” (Sztompka, 2005)

Wybitna jednostka jako twórca historycznej zmiany

Czynniki, które ułatwiają wybitnej jednostce wpływ na

historię:

1) Sytuacja społeczna, gospodarcza lub polityczna musi

mieć taki charakter, że pojedyncze decyzje mogą mieć
znaczenie dla rozwoju sytuacji. Sytuacja „na rozdrożu”;
decyzje nie są zdeterminowane wcześniejszymi etapami
procesu; różne alternatywy są tak samo prawdopodobne.
Czas destabilizacji społecznej i dezorganizacji

2) Jednostka ma możliwość i skłonność do podejmowania

decyzji w autorytatywny sposób np. trudność kierowania
ruchem oporu z więzienia

3) Zdolność mobilizowania zwolenników

John Acton (1834-1902), brytyjski historyk

• John Acton: Każda władza deprawuje. Władza

absolutna deprawuje absolutnie (ang. Power
tends to corrupt, absolute power corrupts
absolutely)

Jednostki tworzone przez wydarzenia i jednostki

tworzące wydarzenia (Hook, 1955)

• Wybitne jednostki tworzone przez wydarzenia – są

znaczące przez to, co faktycznie robią/zrobiły.
Niekoniecznie reprezentują sobą najwyższy poziom
mądrości, talentu lub zalet moralnych. Znajdują się w
odpowiednim miejscu, w odpowiednim czasie

• Wybitne jednostki tworzące wydarzenia – odgrywają

ważną rolę ze względu na swoje cechy i zdolności.
Reprezentują nadzwyczajne przymioty: wysoka
inteligencja, talent, wizja, zdolności przywódcze. Z
takich jednostek wyłaniają się charyzmatyczni
bohaterowie (rozpoznani przez innych jako
charyzmatyczni oraz faktycznie wyjątkowo utalentowani)

Jednostki tworzone przez wydarzenia i jednostki

tworzące wydarzenia (Hook, 1955)

• http://www.polskieradi

o.pl/5/3/Artykul/59907
8,Wajda-Walesa-jest-
Kosciuszka-naszych-
czasow

Kontekst uzasadniania i kontekst odkrycia na

przykładzie

• Friedrich von Hayek, 1899-

1992, a

ustryjacki

ekonomista

•

Przedstwiciel austryjackiej
szkoły ekonomii
(założycielem Carl Menger)

•

Przeciwnik
interwencjonizmu państwa
w gospodarkę

•

1974 – laureat Nagrody
Nobla w dziedzinie ekonomii
za wkład w teorię pieniądza
i cykli koniunkturalnych

Friedrich von Hayek

• Pochodził z arystokratycznej rodziny
• Od strony matki był spokrewniony z filozofem Ludwigiem

Wittgensteinem

• W czasie I wojny światowej służył w armii austro-węgierskiej
• Po wojnie studiował na Uniwersytecie Wiedeńskim (prawo,

ekonomię, psychologię i politologię). Obronił doktorat z prawa i
politologii

• Od 1931 roku wykładał w London School of Economics (UK)
• W 1938 roku przyjął obywatelstwo brytyjskie
• 1950-1962 profesor Uniwersytetu Chicago (USA)
• 1962-1968 i 1977-1992 profesor Uniwersytetu we Fryburgu

(Niemcy)

• 1968-1977 profesor Uniwersytetu w Salzburgu (Austria)

Friedrich von Hayek: „Droga do zniewolenia”, 1944

• „Droga do zniewolenia” (tytuł ang. „The Road to

Serfdom”) jest jedną z najważniejszych książek
Friedricha Hayeka

• Przyczyniła się do zwrotu społeczeństw

zachodnich ku wartościom liberalnym i wolnemu
rynkowi

• Krytykuje w niej centralne planowanie gospodarki

w systemie socjalistycznym

• Planowanie centralne prowadzi do totalitaryzmu,

zatracenia znaczenia jednostki w społeczeństwie,
systemie

Friedrich von Hayek: „Droga do zniewolenia”, 1944

• Vlad Tarko:

http://www.youtube.com/watch?v=wwBJiXx
Aihk&feature=relmfu

• Wywiad:
• http://www.youtube.com/watch?

v=52tyPRsL3VQ&feature=relmfu

Law, Legislation and Liberty, 1982

Porządek spontaniczny – społeczeństwa, wolny rynek.

Istnieją dzięki jednostkom, ale nie zostały przez nie
zaprojektowanie/wymyślone. Trudno jest zrozumieć
wszystkie reguły, które rządzą społeczeństwem/wolnym
rynkiem. To złożony system

Połowę życia zajmuje nam rozpoznanie reguł, które żądzą

światem, drugie pół – bunt przeciwko nim

Porządek stworzony – sztuczny, stworzony przez człowieka,

do objęcia umysłem np. firma. Relatywnie proste zasady
funkcjonowania. Służy celom pomysłodawców

Postulaty Hayeka

• Nie powinno się ingerować w wolny rynek (porządek

spontaniczny) ponieważ jest to mieszanie porządku
stworzonego ze spontanicznym

• Wolny rynek polega na balansowaniu sił kupujących

i sprzedających (popytu i podaży), a wszelkie
interwencje zaburzają tę dynamiczną równowagę

• Gospodarka ma zdolność samoregulacji

• Przełom XX i XXI wieku recepcja prac

Friedricha von Hayeka

Na podstawie:

•

Literatura:

•

Hayek, F. A., (2003), “Cosmos and Taxis”[w:] M. Hechter,
Ch. Horne, Theories of Social Order, Stanford University
Press, s. 221-236

•

Sztompka, P., (2005), „Wielkie jednostki jako podmioty
zmiany”, [w:] P. Sztompka, Socjologia zmian społecznych,
Kraków: Wydawnictwo ZNAK, s. 242-254

Dziękuję za uwagę!

Document Outline