WYKŁAD IV

CARL GUSTAW JUNG (1875 – 1961)

RÓŻNICE:

Freud

Jung



Nieświadomość 

indywidualna



Centralna rola 

seksualności dziecięcej



Libido = energia 

instynktu seksualnego 

-> konstrukcja



Tendencja do 

ujednoznaczniania 

symbolu



Nieświadomość zbiorowa

(Freud - Totem i tabu)



Ważna rola – nie jedyna



Libido = intensywność 

energii psychicznej – 

zarówno konstruktywnej,  

jak i destruktywnej



Sprzeciw wobec tej 

tendencji

 

Nieświadomość indywidualna

Nieświadomość zbiorowa



Ukształtowana w 
toku ontogenezy



Ukształtowana w 
toku 

filogenezy

NIEŚWIADOMOŚĆ KOLEKTYWNA



Wspólna gatunkowi ludzkiemu  
(plemieniu, narodowi?)



Funkcjonuje niezależnie od ego



Rezerwuar archetypowych tematów, 
struktur, doświadczeń



Są to treści o charakterze psychicznym



Ich przejawy – obrazy, symbole

STATUS: wrodzone? dziedziczone? 

„odciśnięte w strukturze mózgu”?

Nieświadomość kolektywna (siły 
destruk-ktywne i konstruktywne – 
ambiwalencja)



i



Indywiduacja  

(proces rozwoju 

osobowości, dążenia do całkowitości, 
pełni; w jego wyniku jednostka stanie się 
sobą – niepodzielną całością różną od 
innych ludzi i od psychiki zbiorowej, ale 
pozostającą z nimi w różnorakich 
związkach)



Funkcja kompensacyjna 
nieświadomości

PROCESY ARCHETYPOWE



ARCHETYP  – wrodzona (?) część  psyche, 
która strukturuje powiązane z instynktem,  
ale niesprowadzalne do niego, wzorce 
zachowań i reakcji emocjonalnych



„Pierwotne obrazy […] podobne do motywów 
powtarzających się wszędzie na świecie i od zawsze”



 Cechuje je:



       Nieświadomość



       Autonomia



       Numinalność

Liczba archetypów sytuacyjnych i 
postaciowych - teoretycznie dowolna 
(nieograniczona)



Archetyp per se

(Niedostępny

 świadomości)

//



Obraz 
archetypowy

(Dostępny 

świadomości)

Przykłady archetypów 

(Jungowskie opisy ich symbolicz0-

obrazowych reprezentacji)



Anima i Animus; cień; persona 

(ważne dla wewnętrznego, psychicznego 
życia każdej jednostki)



Wielka Matka; Ojciec (bóg); 
Stary Mędrzec; Stara Mądra 
Kobieta – 

osobowości  maniczne: dobre 

i złe, przyciągające i odpychające zarazem!

ZACHOWANIA ARCHETYPOWE

INFLACJA

TWÓRCZOŚĆ ARTYSTYCZNA



O stosunku psychologii analitycznej 
do dzieła poetyckiego (1922)



 

twórczość symptomatyczna



twórczość psychologiczna



 

twórczość wizjonersko-

symboliczna

Twórczość

psychologiczna

symptomatyczna (Freud)



Domena  świadomości



Charakter 
intrawertyczny



Interpretacja nie 
wymaga

pomocy psychologa 



Domena nieświadomości  
indywidualnej



Charakter intra- albo 
ekstrawertyczny



Interpretacja 
(symptomów) wymaga 
pomocy psychologa

[ - ]

TWÓRCZOŚĆ WIZJONERSKA



Podłoże – wizjonerskie przeżycie treści 
mających źródło w nieświadomości 
zbiorowej



W zasadzie powstaje bez udziału 
świadomości



Ma charakter ekstrawertyczny

(jest „autonomicznym kompleksem”)



Jest niezrozumiała bez interpretacji 
dokonanej przez psychologa 
analitycznego

Artysta

marny człowiek



 Przedmiot 

zainteresowania

 - DZIEŁO



 PSYCHOLOGIA DZIEŁA

- nie twórcy

Doświadczenie wizjonerskie



„wyrasta z bezczasowej głębi, jest obce, 
zimne, demoniczne i groteskowe”

(Najczęściej) ambiwalentne przedstawienia

-

wzniosłe, budujące, zachwycające, 
zadziwiające
ale też zarazem

- Budzące lęk, groźne, odpychające



„Przy wizjonerskim dziele sztuki jesteśmy 
zaskoczeni, skonfudowani, zdegustowani – 
żądamy komentarzy i wyjaśnień”



Klucz do symboli, przez które przejawiają 
się treści archetypowe mają psychologowie

//
WARTOŚCI ESTETYCZNE 

DZIEŁA

Metoda psychologicznej analizy 
dzieł litarackich



Jak  u wczesnego Freuda – analogiczna do metod 
analizy snu (oprócz badania „wolnych skojarzeń”  
określenie indywidualnych kontekstów wizji) 



Specyficzne techniki wypracowane przez Junga –

technika 

AMPLIFIKACJI

CEL AMPLIFIKACJI:

Połączenie treści wizji literackiej 

(artystycznej) z wyobrażeniami 
uniwersalnymi



Tajemnicze postacie, niejasne zdarzenia, 
sytuacje, relacje przedstawione w dziele          
      archetypiczne symbole



Odszukiwanie

mitycznych, baśniowych, literackich, 

alchemicznych, historycznych, 
wielokulturowych 

analogii do nich

Błędy tej metody 
interpretacji:

 Przeintelektualizowanie (Jung) 

nadmierny rozrost znaczeń

inflacja



Ja - arbitralność

Dzieła wizjonerskie – 
przykłady:



Pasterz Hermasa



Boska komedia Dantego



Faust – cz. II Goethego



Tako rzecze Zaratustra Nietzschego



Twórczość Williama Blake’a



Fantastyczne opowieści Ernesta Teodora Hoffmanna 
(Diable eliksiry, Złoty garnek, Piaskun)



Królestwo bezprzestrzenne Brunona Goetza



Twórczość Hermanna Hessego (indywiduacja w Wilku 
stepowym)



Twórczość Franza Kafki

FUNKCJE SZTUKI 
WIZJONERSKIEJ:



SPOŁECZNO-TERAPEUTYCZNA,



KOMPENSACYJNA  (w skali 
zbiorowości)

Twórczość taka 

„rekompensuje braki i 
jednostronność ducha epoki”