WYKŁAD – 24.

„ PRAWO  RODZINNE  I  OPIEKUŃCZE ”.  

    PRAWO  RODZINNE   zajmuje się  szeroko rozumiana  rodziną i stosunkami 
prawnymi  jakie zachodzą w rodzinie  zarówno majątkowymi  jak i  

niemajątkowymi, 

jakie  wynikają  z małżeństwa,  pokrewieństwa  oraz  opieki  i  kurateli.
    ŹRÓDŁA PRAWA RODZINNEGO :
   - Konstytucja  RP  z  dnia 02.04.1997 r.,
   - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - ustawa z 25.02.1964r. (ob.  od 01.01.1965r.)
ustawy szczególne np. prawo o aktach stanu cywilnego, ustawa o funduszu 

alimentacyjnym,  o  ochronie  rodziny,  konwencje  międzynarodowe,  itd. 

   - Kodeks Postępowania Cywilnego  ( art.425-452 - sprawy małżeńskie,  
     453-458 - sprawy ze stosunków rodzice-dzieci, 561-605 - nieprocesowe,
     1081-1088 - egzekucja świadczeń alimentacyjnych, 1089-1095 - sprawy 

dotyczące  odebrania  osoby  podlegającej  władzy  rodzicielskiej )

   - Kodeks  Cywilny - w braku postanowień  KRO do stosunków rodzinno-

prawnych 

     stosuje się wprost k.c.

 

 

-zasady prawa rodzinnego:
zasada monogamii-zarówno mężczyzna jak i kobieta nie mogą 

pozostawać jednocześnie w więcej niż jednym ważnie 

zawartym małżeństwie-art.13§1-„ nie może zawrzeć 

małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim:/ 

poligamia- wielożeństwo, poliandria-posiadanie kilku 

mężów/

trwałość małżeństwa-małżeństwo powinno być dozgonnym 

związkiem istniejącym do śmierci jednego z małżonków

ochrona dobra dziecka-władza rodzicielska powinna być 

wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes 

społeczny-art.95§3

równouprawnienie małżonków

 

 

ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
-małżeństwo jest czynnością prawną o dużej wadze, dlatego tez ustawa 

obwarowuje dokonanie tej czynności koniecznością spełnienia szeregu 

przesłanek:

przesłanki istnienia małżeństwa, których niezachowanie powoduje nie 

zawarcie małżeństwa:

1.odmienność płci-wyłączenie zawarcia małżeństwa przez osoby tej samej płci, 

płeć wynika z aktu urodzenia, problem przy obojnactwie

2.równoczesna obecność nupturientów-wyeliminowanie przypadków 

oddzielnego stawania się nupturientów „ w wolnej chwili” czego nie sposób 

pogodzić z powagą aktu zawarcia małżeństwa, wyjątek z art.6-złozenie 

oświadczenia o wstąpieniu przez pełnomocnika w związek małżeński, co jest 

potrójnie ograniczone:

-występują ważne powody
-konieczne jest uzyskanie w tym celu zezwolenia sądu 
-pełnomocnictwo powinno czynić zadość wymogom formalnym udzielone na 

piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i powinno wymieniać osobę, z 

która małżeństwo ma być zawarte

 

 

3.zgodne oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński-oświadczenia 

nupturientów musza być zgodne-każdy z nich wyraża wolę zawarcia 

małżeństwa ze stawajacym partnerem, jest to oświadczenie różne od 

oświadczenia woli, w związku z tym nie stosuje się przepisów o 

wadach oświadczenia woli

4.obecność osoby, przed którą można złożyć takie oświadczenie:
a)kierownik USC / nie ma małżeństwa gdy asystujący przy jego zawarciu 

nie był upoważnionym do tego urzędnikiem np. zastępcą kierownika 

USC/

b) osoba duchowna od 1998r.
-jeżeli małżeństwo zawierane jest przed osoba duchowną maja 

zastosowanie jeszcze dwie przesłanki:

5.złożenie oświadczeń, że nupturienci chcą wywołania skutków w sferze 

prawa cywilnego

 

 



6.musi być sporządzony akt małżeństwa/ osoba duchowna w terminie 

zawitym 5 dni od zawarcia małżeństwa ma obowiązek osobiście lub 

listem poleconym przesłać dokumenty do USC właściwego wg. miejsca 

zawarcia związku by kierownik USC sporządził akt małżeństwa-art.8§3, 

jeżeli kierownik USC sporządzi akt małżeństwa pomimo upływu tego 

terminu można wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia 

małżeństwa-art.2-„(...) każdy, kto ma w tym interes prawny, może 

wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa”; osoba 

duchowna może przyjąć oświadczenie o zawarciu związku 

małżeńskiego gdy nupturienci legitymują się zaświadczeniem 

kierownika USC o braku przeszkód do zawarcia małżensytwa-art.4¹, 

które ważne jest 3 miesiące od daty wydania



przesłanki formalno-porządkowe, niezachowanie których nie 

wpływa na ważność zawartego małżeństwa:



1.właściwym miejscowo jest kierownik USC/osoba duchowna miejsca 

zamieszkania jednej ze stron, przed innym kierownikiem USC/osobą 

duchowną jest to możliwe z ważnych przyczyn albo w razie 

niebezpieczeństwa grożącemu bezpośrednio życiu

 

 

2.małzenstwo powinno być zawarte w lokalu urzędu USC/kościele, poza tylko 

z ważnych powodów np. w szpitalu

3.zawarcie małżeństwa musi poprzedzać złożenie odpowiednich 

dokumentów, jeżeli złożenie ich napotyka trudne do przezwyciężenia 

trudności sąd może zwolnić od obowiązku przedłożenia ich np. gdy 

dokument znajduje się za granicą

4.małżeństwo nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia 

złożenia przez nupturientów zapewnienia, że nie wiedza o istnieniu 

okoliczności wyłączających zawarcie przez nich małżeństwa

5.małżeństwo może być zawarte uroczyście w obecności dwóch pełnoletnich 

świadków

6.musi być sporządzony akt małżeństwa
przeszkody małżeńskie ( impedinenta matrimonii), których istnienie 

wyłącza zawarcie małżeństwa:

1.wiek-ukończone 18 lat, z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie 

małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat a z okoliczności wynika, że 

zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny-art.10

 

 

2.ubezwłasnowolnienie całkowite-art.11-nie może zawrzeć 

małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie (uchylenie 

ubezwłasnowolnienia względnie zmiana na częściowe niweluje 

przeszkodę)

3.choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy-art.12
4.bigamia-nie może zawrzeć małżeństwa osoba , która już pozostaje 

w związku małżeńskim-art.13

5.pokrewieństwo i powinowactwo-nie mogą zawrzeć ze sobą 

małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w 

linii prostej-art.14 ( sąd z ważnych powodów może zezwolić na 

zawarcie małżeństwa między powinowatymi)

6.przysposobienie-art.15nie mogą zawrzeć małżeństwa 

przysposobiony i przysposabiający, gdyż przysposobienie jest 

równoznaczne z naturalnym stosunkiem rodzicielskim, 

obowiązuje bez względu czy jest to przysposobienie pełne czy 

niepełne

 

 

-unieważnić małżeństwo można tylko z przyczyn przewidzianych w 

przepisach działu zawarcie małżeństwa-art.17

-unieważnienia małżeństwa można zadąć z powodu:
przeszkód zawarcia małżeństwa-patrz wyżej-art.10-15
art.15¹-od 1998r.:
-stan wyłączający świadome wyrażenie woli
-błąd co do tożsamości drugiej strony
-groźba drugiej strony lub osoby trzeciej
-legitymacje do unieważnienia małżeństwa posiadają:
małżonkowie- legitymacja czynna
każdy kto ma w tym interes prawny w przypadku bigamii i pokrewieństwa
prokurator zawsze
-termin do wniesienia powództwa: nie można unieważnić małżeństwa po 

upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie 

woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą a w każdym 

wypadku po upływie lat 3 od zawarcia małżeństwa-art.15¹§3.

 

 

PRAWA I OBOWIAZKI MAŁŻONKÓW
-zawarcie małżeństwa wywiera daleko idące skutki w sferze prawa np. przez 

zawarcie małżeństwa małoletnia uzyskuje pełnoletność-art.10§2 k.c., maź 

i żona stają się względem siebie spadkobiercami-art.931k.c.

-konsekwencją zasady równości małżonków jest norma art.24-„ małżonkowie 

rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny”, w braku porozumienia 

każdy z nich może zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie, sąd powinien 

dążyć do ugody

-małżonkowie obowiązani są w myśl art.23 do:
wspólnego pożycia-polegającego na duchowej ( wewnętrzna więź psychiczna, 

wzajemna lojalność), fizycznej ( obowiązek współbycia) i gospodarczej 

( prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego) więzi małżonków

wzajemna pomoc-współdziałanie w zaspakajaniu potrzeb materialnych a 

ponadto udzielaniu pomocy moralnej, wsparcia w razie choroby czy 

kalectwa

wierności dotyczy w szczególności sfery stosunków seksualnych
współdziałania dla dobra rodziny

 

 

-ustanie małżeństwa:
   - śmierć jednego z małżonków-z chwilą śmierci człowiek przestaje być 

podmiotem praw i obowiązków, k.r.o. nigdzie tego nie wypowiada, 

nawiązanie do art.55 a.s.c.-dowodem ustania małżeństwa jest odpis 

aktu zgonu jednego z małżonków czy też odpis postanowienia sadu o 

stwierdzeniu zgonu jednego z małżonków

   - uznanie jednego z małżonków za zmarłego (domniemanie, iż 

małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu została oznaczona 

jako chwila jego śmierci-art.55§1)

     Jeżeli po uznaniu jednego małżonka za zmarłego, drugi zawarł nowe 

małżeństwo, związek ten nie może być unieważniony z tego powodu, 

że małżonek  uznany  za zmarłego żyje  albo że  jego śmierć  

nastąpiła  w innej chwili aniżeli chwila oznaczona w orzeczeniu o 

uznaniu za zmarłego. 

   - rozwód

 

 

-ROZWÓD-rozwiązanie istniejącego związku małżeńskiego a więc w sytuacji 

gdy oboje małżonkowie żyją

-pozytywne przesłanki rozwodu, których istnienie stanowi warunek sine 

qua non orzeczenia rozwodu, aby rozwód był orzeczony muszą wystąpić 

poniższe przesłanki-art.56§1:

zupełny rozkład pożycia-jeżeli doszło do zerwania miedzy małżonkami 

wszystkich więzi jakie normalnie w małżeństwie występują- duchowej, 

fizycznej i gospodarczej. Zupełność rozkładu pożycia wiąże się najczęściej 

z wrogim lub co najmniej niechętnym nastawieniem małżonków do siebie, 

jednakże nawet przyjazne ustosunkowanie się jednego do drugiego nie 

wyłącza zupełności rozkładu, jeżeli w/w więzi ustały. Oczywiście ustanie 

wspólnoty fizycznej lub gospodarczej o charakterze czasowym związanym 

z chorobą małżonka nie będzie stanowić przejawu rozkładu pożycia.

trwały rozkład pożycia-rozkład nieodwracalny, brak perspektyw aby pożycie 

małżeńskie mogło być przywrócone, gdy można przyjąć, że małżonkowie 

do siebie już nie powrócą. jeżeli sad ustali, że w konkretnych 

okolicznościach powrót do wspólnego pożycia należy uważać za 

nieprawdopodobny, oznacza to, że rozkład jest trwały

 

 

-wyrok orzekający rozwód zawiera:
czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia-art.57 ( na zgodne 

żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie

sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim 

dzieckiem obojga małżonków ( sad może powierzyć władzę 

rodzicielska jednemu z rodziców ograniczając władzę rodzicielską 

drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do 

dziecka)

sąd orzeka w jakiej wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do 

ponoszenia kosztów utrzymanka i wychowania dziecka

sąd orzeka o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w 

nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków  ( sad w wyjątkowych 

wypadkach, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym 

postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie może nakazać 

jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka

 

 

sąd orzeka o podziale wspólnego mieszkania albo  o przyznaniu mieszkania 

jednemu z małżonków,  ( sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby 

dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej)

sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie 

tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu

.SEPARACJA
-pozytywna przesłanka separacji, których istnienie stanowi warunek 

sine qua non orzeczenia separacji: zupełny rozkład pożycia-jeżeli doszło 

do zerwania między małżonkami wszystkich więzi jakie normalnie w 

małżeństwie występują- duchowej, fizycznej i gospodarczej-art.61¹§1

-negatywne przesłanki separacji, których wystąpienie powoduje, że 

separacja mimo zupełnego rozkładu pożycia nie może być orzeczona:

dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków ( jeżeli małżonkowie nie 

mają dzieci sad może orzec separacje na podstawie zgodnego żądania 

małżonków-art.61¹§3)

zasady współżycia społecznego