ODŻYWIANIE – FUNKCJE

ODŻYWIANIE – FUNKCJE

SKŁADNIKÓW

SKŁADNIKÓW

ODŻYWCZYCH, WITAMIN

ODŻYWCZYCH, WITAMIN

W ORGANIZMIE

W ORGANIZMIE

CZŁOWIEKA

CZŁOWIEKA

Emilia Macuta

Adrianna Opalska

GRUPA IV

ODŻYWIANIE

ODŻYWIANIE

•

polega na dostarczaniu niezbędnych
składników pokarmowych i zapewnianiu
należnej ilości energii

•

nieprawidłowe odżywianie: otyłość,
nadwaga, insulinooporność, nadciśnienie
tętnicze, cukrzyca typu II, choroby sercowo-
naczyniowe, osteoporoza, niedokrwistość

•

NUTRIENTY (składniki odżywcze) – związki
występujące w produktach żywnościowych,
które po strawieniu i wchłonięciu zostają
wykorzystane jako źródło energii, materiał
budulcowy lub czynniki regulujące procesy,
wyróżniamy składniki:

•

energetyczne

•

budulcowe

•

mineralne

WĘGLOWODANY

WĘGLOWODANY

•

powinny stanowić główne źródło energii

•

udział w diecie 55-60% (powinny
dominować węglowodany złożone)

•

cukry proste <10%

•

podstawa diety

•

produkty zbożowe z mąk pełnego
przemiału

•

ciemne pieczywo

•

ryż brązowy

•

grube kasze

•

makarony z mąk razowych

•

błonnik pokarmowy (perystaltyka,
regulacja wchłaniania): 27-40g/dobę

BŁONNIK = WŁÓKNO

BŁONNIK = WŁÓKNO

POKARMOWE

POKARMOWE

•

dzielimy na rozpuszczalny w wodzie i
nierozpuszczalny

•

nierozpuszczalny

•

celuloza, niektóre hemicelulozy, lignina

•

pobudza funkcje żucia przez zwiększanie
wydzielania śliny

•

zdolność wiązania wody (uczucie sytości)

•

wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku

•

zwiększa ilość treści pokarmowej przez mechanizm
wiązania wody

•

pobudza wydzielanie soków trawiennych

•

poprawia perystaltykę jelit

•

zapobiega żylakom odbytu i nowotworom jelita
grubego

•

ułatwia wypróżnienie

•

wychwytuje związki toksyczne i jony metali ciężkich

•

obniża stężenie cholesterolu całkowitego i LDL

•

wiąże nadmiar kwasów żółciowych

•

zwiększa wydzielanie tłuszczu ze stolcem

•

opóźnia wchłanianie triglicerydów

•

obniża poposiłkową glikemię

BIAŁKA

BIAŁKA

•

zapotrzebowanie zależy od wieku i
stanu fizjologicznego

•

0,8-1,0 g/ 1kg masy = 10-14%
dobowego zapotrzebowania
energetycznego

•

dzieci, młodzież, kobiety w ciąży i
karmiące 1,5-2 razy więcej

•

źródła: jaja, mleko (i przetwory), sery
twarogowe, sery żółte, mięso, ryby

•

dzielimy na pełnowartościowe i
niepełnowartościowe

BIAŁKA

BIAŁKA

PEŁNOWARTOŚCIOW

PEŁNOWARTOŚCIOW

E

E

•

dostarczają wszystkich niezbędnych
aminokwasów w ilości i proporcjach
zapewniających ich maksymalne
wykorzystanie do:

•

syntezy własnych białek
ustrojowych

•

odpowiedniego wzrostu młodych
organizmów

•

utrzymanie równowagi azotowej u
dorosłych

•

głównie pochodzenia zwierzęcego

BIAŁKA

BIAŁKA

NIEPEŁNOWARTOŚCIO

NIEPEŁNOWARTOŚCIO

WE

WE

•

nie są w całości wykorzystywane do
syntezy białek ustrojowych

•

nie zapewniają należytego wzrostu
młodych organizmów ani utrzymania
pełnej równowagi azotowej u
dorosłych

•

białka roślinne z wyjątkiem soi, roślin
strączkowych i orzechów

PODZIAŁ AMINOKWASÓW

PODZIAŁ AMINOKWASÓW

WEDŁUG WARTOŚCI

WEDŁUG WARTOŚCI

BIOLOGICZNEJ

BIOLOGICZNEJ

•

EGZOGENNE:

•

Lys, Met, Thr

•

rozgałęzionym łańcuchu węglowym:

Leu, Ile, Val

•

zawierające pierścień aromatyczny:

Trp, Phe

•

His (wytwarzana w ilościach
niedostatecznych)

•

syntetyzowane z aminokwasów
egzogennych: Tyr (w wątrobie z Phe)

•

Cys (z Met)

•

ENDOGENNE:

•

Gly, Ala, Arg, Asp, Glu, Pro, Hyp, Ser

TŁUSZCZE

TŁUSZCZE

•

15-30% całkowitego zapotrzebowania
energetycznego

•

NASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

•

IZOMERY TRANS KWASÓW
TŁUSZCZOWYCH

•

CHOLESTEROL

•

WIELONIENASYCONE KWASY
TŁUSZCZOWE

•

JEDNONIENASYCONE KWASY
TŁUSZCZOWE

NASYCONE KWASY

NASYCONE KWASY

TŁUSZCZOWE

TŁUSZCZOWE

•

nadmierna podaż  wzrost ryzyka

choroby niedokrwiennej serca,
miażdżyca

•

produkty pochodzenia zwierzęcego,
tłuszcz kokosowy i palmowy

IZOMERY TRANS

IZOMERY TRANS

KWASÓW

KWASÓW

TŁUSZCZOWYCH

TŁUSZCZOWYCH

•

podwyższone stężenie  wzrost

stężenia cholesterolu, zwiększenie
prawdopodobieństwa miażdżycy

•

margaryny twarde

•

tłuszcze piekarnicze, smażalnicze i
cukiernicze

CHOLESTEROL

CHOLESTEROL

•

charakterystyczny dla produktów
zwierzęcych

•

60-80% syntetyzowane przez
organizm

•

jaja, wieprzowina, wołowina, podroby

•

bezpieczne spożycie do 300mg/dobę

WIELONIENASYCONE

WIELONIENASYCONE

KWASY TŁUSZCZOWE

KWASY TŁUSZCZOWE

•

niezbędne NKT: n = 6, n = 3

•

w żywności głównie kwas linolowy
i alfa-linolenowy

•

kwas arachidonowy i dihomo-gamma-
linolenowy (n = 6)

•

olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany

•

zmniejszenie ryzyka choroby
niedokrwiennej serca, obniżenie stężenia
cholesterolu i LDL, zagrożenie
nowotworami

•

kwas eikozapentaenowy i
dokozaheksaenowy (n = 3)

•

ryby morskie, olej sojowy, rzepakowy
bezerukowy, orzechy

•

hamują powstawanie zakrzepów,
zapobiegają miażdżycy, obniżają ciśnienie
krwi

JEDNONIENASYCONE

JEDNONIENASYCONE

KWASY TŁUSZCZOWE

KWASY TŁUSZCZOWE

•

mogą być syntetyzowane w
organizmie

•

kwas oleinowy

•

zmniejszają ryzyko miażdżycy
(obniżenie LDL)

•

obniżają stężenie glukozy i
triglicerydów we krwi (ważne przy
cukrzycy typu II)

•

oliwa z oliwek, olej rzepakowy
bezerukowy

WITAMINY

WITAMINY

ROZPUSZCZALNE W

ROZPUSZCZALNE W

TŁUSZCZACH

TŁUSZCZACH

•

do ich wchłaniania wymagana jest
żółć

•

do ich transportu wymagane są
lipoproteiny

•

są magazynowane w wątrobie i
tkance tłuszczowej (na kilka lat)

•

A, D, E, K

WITAMINA A (RETINOL,

WITAMINA A (RETINOL,

RETINAL)

RETINAL)

•

z beta-karotenu

•

metabolizowane do kwasu retinolowego

•

FUNKCJE:

•

regulacja aktywności czopków i pręcików

•

WYSTĘPOWANIE:

•

tran, warzywa koloru żółtego i
pomarańczowego, zielenina

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 1mg/dobę

•

PRZEDAWKOWANIE: ociężałość, osłabienie
mięśni, wyłysienie, owrzodzenie, krwotoki,
dysfunkcja OUN, nerek i serca

•

NIEDOBÓR: suchość skóry, zmiany w błonach
śluzowych i spojówce oka, utrata przejrzystości
gałki ocznej, plamki Bitot’a, utrata wzroku,
poronienia, nieprawidłowości płodu, obniżenie
odporności, zmiany w UN

WITAMINA D

WITAMINA D

(CHOLEKALCYFERON

(CHOLEKALCYFERON

)

)

•

egzogenna

•

zapewnia prawidłową gospodarkę wapniowo-
fosforanową, rozwój kości

•

wzmaga wchłanianie wapnia i reszt
fosforanowych

•

reguluje uwalnianie wapnia u reabsorpcję
w nerkach

•

ŹRÓDŁA: wątroba, żółtka, tran

•

NIEDOBORY:

•

deminaralizacja, krzywica, hipokalcemia,
osteomalacja

•

spowodowany zaburzeniami w krążeniu
jelitowo-wątrobowym, upośledzeniem
wchłaniania, nieprawidłowy metabolizm

WITAMINA E (ALFA-

WITAMINA E (ALFA-

TOKOFEROL)

TOKOFEROL)

•

naturalny przeciwutleniacz (wymiatacz
wolnych rodników)

•

FUNKCJE:

•

ochrania wielonienasycone kwasy
tłuszczowe i witaminę A przed
utlenieniem (z wit C i glutationem)

•

stabilizacja błon komórkowych

•

zmniejszenie ryzyka nowotworów

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 10mg/dobę

•

ŹRÓDŁO: oleje roślinne, kiełki pszenicy

•

NIEDOBORY: przyspieszony rozpad
erytrocytów, dystrofia mięśni, u noworodków
ślepota

WITAMINA K

WITAMINA K

•

karboksylacja białek układu
krzepnięcia syntetyzowanych w
wątrobie

•

działa przeciwbakteryjnie i
przeciwgrzybiczno

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 60-80μg

•

część syntetyzowana przez florę
bakteryjną

•

NIEDOBORY: rzadko (głównie u
noworodków i ludzi starszych)

WITAMINY

WITAMINY

ROZPUSZCZALNE W

ROZPUSZCZALNE W

WODZIE

WODZIE

•

witamina C

•

kwas foliowy

•

witamina B1, B2, B3, B5, B6, B12

•

biotyna

WITAMINA C (KWAS

WITAMINA C (KWAS

ASKORBINOWY)

ASKORBINOWY)

•

musi być w całości dostarczona z pokarmem

•

silny czynnik redukujący i wymiatacz
wolnych rodników

•

wywiera działanie ochraniające przed
rozwojem miażdżycy i nowotworów

•

bierze udział w syntezie prokolagenu,
karnityny i kwasów żółciowych,
dehydroksylacji cholesterolu

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 60-100mg/dobę

•

NADMIAR: wydalanie z moczem

•

NIEDOBÓR: szkorbut (suchość spojówek,
zanik dziąseł, utrata zębów, wybroczyny)

KWAS FOLIOWY

KWAS FOLIOWY

(FOLACYNA, FOLIANY)

(FOLACYNA, FOLIANY)

•

stanowi ogniwo transmetylacji

•

bierze udział w biosyntezie puryn, uracylu i
tlenku azotu

•

niezbędny do prawidłowego funkcjonowania
układu krwionośnego, nerwowego i
dojrzewania komórek

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 0,2mg/dobę

•

NIEDOBORY: kobiety, niemowlęta, osoby
starsze (dysfunkcja umysłowa), kobiety w
ciąży (niedorozwój łożyska, poronienie, wady
wrodzone)

•

niedokrwistość megaloblastyczna bądź
makrocytarna – długotrwały niedobór

WITAMINY B

WITAMINY B

•

B1 (TIAMINA)

•

jako pirofosforan, koenzym dekarboksylacji
oksydatywnej w syntezie alfa-ketokwasów

•

detoksykacja etanolu

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 1mg/dobę

•

NIEDOBÓR: alkoholicy (zanik mięśni, obrzęki,
zaburzenia psychiczne i neurologiczne)

•

B2 (RYBOFLAWINA)

•

substrat do biosyntezy FMN i FAD

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 1,8mg/dobę

•

ŹRÓDŁO: wątroba, jaja, mleko, zboże

•

NIEDOBÓR: alkoholicy (zmiany skórne)

•

B3 (NIACYNA, KWAS NIKOTYNOWY)

•

wchodzi w skład NADP, NAD

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 20-30mg/dobę

•

ŹRÓDŁO: drożdże, mięso, orzechy, rośliny
strączkowe

•

NIEDOBÓR: pelagra (znużenie, zapalenie skóry i
jamy ustnej, zaburzenia psychiczne)

WITAMINY B

WITAMINY B

•

B5 (KWAS PANTOTENOWY)

•

niezbędny do biosyntezy koenzymu A i fosfopantoteiny

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 5-7mg/dobę

•

brak niedoboru

•

B6 (PIRYDOKSAMINA)

•

kofaktor aminotransferaz, przemiany aminokwasów,
porfiryn, glikogenu

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 1,5-2mg/dobę/100g spożytego białka

•

ŹRÓDŁO: mięso, orzechy, jaja, rośliny strączkowe, drożdże

•

NIEDOBÓR: neuropatie, zapalenie skóry, zaburzenia
psychiczne

•

B12

•

podstawowe kobalaminy (adenozylo-, metylo-,
hydroksobalamina)

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 2μg

•

FUNKCJE:

•

tworzenie elementów morfotycznych krwi i osłonek
nerwowych

•

metabolizm tłuszczów i węglowodanów

•

synteza poliglutaminianów

•

NIEDOBÓR: niedokrwistości megaloblastyczne, uszkodzenia
UN (wegetarianie, osoby starsze)

BIOTYNA

BIOTYNA

•

kofaktor karboksylaz zależnych od
ATP

•

ZAPOTRZEBOWANIE: 0,1mg/dobę

•

ŹRÓDŁO: drożdże, mięso, jaja,
orzechy, mleko

•

brak niedoborów

MIKROELEMENTY

MIKROELEMENTY

•

10 pierwiastków: Zn, Cu, Mn, Mo, Se,
Cr, F

•

prawidłowa synteza i funkcje
hemoglobiny, detoksykacja i praca
mięśni

DZIĘKUJEMY ZA

DZIĘKUJEMY ZA

UWAGĘ !

UWAGĘ !