MONITORING WÓD
MONITORING WÓD
Zagrożenia dla wód
Zagrożenia dla wód
Degradacja jakościowa
Degradacja jakościowa
Zmniejszenie zasobów
Zmniejszenie zasobów
Monitoring jakości
Monitoring jakości
śródlądowych wód
śródlądowych wód
powierzchniowych
powierzchniowych
Badania i ocena jakości wód w rzekach
Badania i ocena jakości wód w rzekach
Lokalizacja punktów
Lokalizacja punktów
pomiarowych:
pomiarowych:
przy ujściach rzek
przy ujściach rzek
dłuższych niż 60 km oraz
dłuższych niż 60 km oraz
rzek pozaklasowych,
rzek pozaklasowych,
równomiernie wzdłuż
równomiernie wzdłuż
biegu rzek dłuższych niż
biegu rzek dłuższych niż
100 km,
100 km,
na rzekach wpływających
na rzekach wpływających
lub wypływających z
lub wypływających z
terytorium Polski i
terytorium Polski i
rzekach Przymorza
rzekach Przymorza
sieć krajową tworzy:
360 punktów pomiarowych
na 20 rzekach
Badania i ocena jakości wód w rzekach
Badania i ocena jakości wód w rzekach
Zakres badań – około 50 oznaczeń
Zakres badań – około 50 oznaczeń
fizykochemicznych i biologicznych.
fizykochemicznych i biologicznych.
Częstotliwość badań - 1 raz / 2
Częstotliwość badań - 1 raz / 2
tygodnie w punktach newralgicznych.
tygodnie w punktach newralgicznych.
W pozostałych punktach 1 raz /
W pozostałych punktach 1 raz /
miesiąc. W punktach graniczne
miesiąc. W punktach graniczne
częstotliwość badań jest uzależniona
częstotliwość badań jest uzależniona
od umów dwustronnych zawartych
od umów dwustronnych zawartych
między Polską i krajem sąsiednim.
między Polską i krajem sąsiednim.
Badania i ocena jakości wód w
Badania i ocena jakości wód w
rzekach
rzekach
Szczególne programy monitoringu rzek
Szczególne programy monitoringu rzek
dla:
dla:
wód wrażliwych na zanieczyszczenie
wód wrażliwych na zanieczyszczenie
związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz
związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz
obszarów szczególnie narażonych, z
obszarów szczególnie narażonych, z
których odpływ azotu ze źródeł rolniczych
których odpływ azotu ze źródeł rolniczych
do tych wód należy ograniczyć;
do tych wód należy ograniczyć;
wód powierzchniowych przeznaczonych do
wód powierzchniowych przeznaczonych do
bytowania ryb;
bytowania ryb;
wód powierzchniowych, które są lub mogą
wód powierzchniowych, które są lub mogą
być wykorzystywane do zaopatrzenia
być wykorzystywane do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do
ludności w wodę przeznaczoną do
spożycia;
spożycia;
Monitoring wpływu rolnictwa na jakość
Monitoring wpływu rolnictwa na jakość
rzek województwa
rzek województwa
zachodniopomorskiego
zachodniopomorskiego
----- granice obszaru szczególnie narażonego
----- granice obszaru szczególnie narażonego
Monitoring wód rzecznych
Monitoring wód rzecznych
przeznaczonych do spożycia
przeznaczonych do spożycia
Monitoring jakości
Monitoring jakości
śródlądowych wód
śródlądowych wód
powierzchniowych
powierzchniowych
Badania i ocena stanu osadów wodnych rzek
Badania i ocena stanu osadów wodnych rzek
Zakres - określenie zawartości metali ciężkich i
wybranych szkodliwych związków organicznych
w osadach powstających współcześnie w
rzekach na obszarze kraju.
Łącznie na terenie kraju 374 punktu
obserwacyjne na rzekach.
Badania są wykonywane przez
Państwowy Instytut Geologiczny
Bezpośredni nadzór nad realizacją programu
badań sprawuje Departament Monitoringu
w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska.
Badania i ocena stanu osadów wodnych rzek
Badania i ocena stanu osadów wodnych rzek
Badania osadów wodnych rzek wykonywane są w sieci monitoringu
Badania osadów wodnych rzek wykonywane są w sieci monitoringu
osadów rzecznych, która obejmuje 301 punktów obserwacyjnych.
osadów rzecznych, która obejmuje 301 punktów obserwacyjnych.
Punkty obserwacyjne zlokalizowane są:
Punkty obserwacyjne zlokalizowane są:
przy ujściach rzek dłuższych niż 60 km,
przy ujściach rzek dłuższych niż 60 km,
przy ujściach rzek, których wody nie odpowiadają normom
przy ujściach rzek, których wody nie odpowiadają normom
czystości wód powierzchniowych,
czystości wód powierzchniowych,
poniżej miejsc zrzutu ścieków z większych ośrodków miejskich i
poniżej miejsc zrzutu ścieków z większych ośrodków miejskich i
przemysłowych,
przemysłowych,
na rzekach wpływających lub wypływających z terytorium Polski
na rzekach wpływających lub wypływających z terytorium Polski
w punktach rozmieszczonych wzdłuż biegu dłuższych rzek (m.in.
w punktach rozmieszczonych wzdłuż biegu dłuższych rzek (m.in.
Wisły, Odry, Warty, Narwi, Bugu, Pilicy, Sanu i Prosny).
Wisły, Odry, Warty, Narwi, Bugu, Pilicy, Sanu i Prosny).
Badania wykonywane są corocznie w
Badania wykonywane są corocznie w
,
,
natomiast w pozostałych
natomiast w pozostałych
badania
badania
wykonywane są w cyklu trzyletnim (co roku 74-75 punktów).
wykonywane są w cyklu trzyletnim (co roku 74-75 punktów).
Badania i ocena stanu osadów wodnych
Badania i ocena stanu osadów wodnych
rzek
rzek
Metale ciężkie w osadach rzecznych
Metale ciężkie w osadach rzecznych
1,99
2,60
18,18
76,62
Zn
2,33
1,95
22,73
72,73
Pb
0,66
0,65
19,48
79,22
Ni
2,99
6,49
10,39
79,87
Hg
0,66
1,95
12,99
84,42
Cu
0,33
0,00
6,44
92,86
Cr
0,00
1,95
8,44
89,61
Co
3,32
0,00
20,13
75,32
Cd
0,00
3,25
31,82
64,94
Ba
0,66
0,00
9,74
88,96
As
Zanieczysz
cz.
Miernie
zan.
Słabo zan.
Niezaniecz
.
Osady
Metale ciężkie w osadach rzecznych
Metale ciężkie w osadach rzecznych
WNIOSKI
WNIOSKI
Przeprowadzone badania pozwalają zaobserwować
Przeprowadzone badania pozwalają zaobserwować
wyraźną tendencję do obniżenia się zawartości metali
wyraźną tendencję do obniżenia się zawartości metali
ciężkich w osadach w większości silnie
ciężkich w osadach w większości silnie
zanieczyszczonych rzek w stosunku do stężeń, które
zanieczyszczonych rzek w stosunku do stężeń, które
odnotowywano na początku lat dziewięćdziesiątych.
odnotowywano na początku lat dziewięćdziesiątych.
Spadek zawartości szkodliwych składników w osadach
Spadek zawartości szkodliwych składników w osadach
spowodowany jest głównie przez zmniejszenie
spowodowany jest głównie przez zmniejszenie
ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód
ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód
powierzchniowych.
powierzchniowych.
Na zmniejszenie się ładunków zanieczyszczeń
Na zmniejszenie się ładunków zanieczyszczeń
trafiających do rzek wraz ze spływem
trafiających do rzek wraz ze spływem
powierzchniowym istotny wpływ ma obniżenie emisji
powierzchniowym istotny wpływ ma obniżenie emisji
zanieczyszczeń do atmosfery przez zakłady
zanieczyszczeń do atmosfery przez zakłady
przemysłowe.
przemysłowe.
Polichlorowane bifenyle (PCBs)
Polichlorowane bifenyle (PCBs)
i pestycydy chloroorganiczne (COPs)
i pestycydy chloroorganiczne (COPs)
w osadach rzecznych
w osadach rzecznych
Obecność
Obecność
polichlorowanych bifenyli
polichlorowanych bifenyli
powyżej
powyżej
limitu detekcji stwierdzono w 22,5% zbadanych
limitu detekcji stwierdzono w 22,5% zbadanych
próbek. Najwyższa zawartością PCB
próbek. Najwyższa zawartością PCB
charakteryzowały się osady pobrane z Warty w
charakteryzowały się osady pobrane z Warty w
Koninie, które zawierały 29 µ g/kg PCB.
Koninie, które zawierały 29 µ g/kg PCB.
Badania wykazały obecność
Badania wykazały obecność
chloroorganicznych
chloroorganicznych
pestycydów
pestycydów
w większości zbadanych próbek
w większości zbadanych próbek
(78,8%). Najczęściej wykrywanymi pestycydami
(78,8%). Najczęściej wykrywanymi pestycydami
był izomery HCH oraz związki z grupy DDTs.
był izomery HCH oraz związki z grupy DDTs.
Obecność DDT i jego metabolitów stwierdzono w
Obecność DDT i jego metabolitów stwierdzono w
63 próbkach. Najwyższą zawartością p,p'-DDT
63 próbkach. Najwyższą zawartością p,p'-DDT
charakteryzowały się osady pobrane z Warty w
charakteryzowały się osady pobrane z Warty w
Koninie (9 µ g/kg p,p'-DDT).
Koninie (9 µ g/kg p,p'-DDT).
Monitoring jakości
Monitoring jakości
śródlądowych wód
śródlądowych wód
powierzchniowych
powierzchniowych
Badania i ocena jakości wód w jeziorach
Badania i ocena jakości wód w jeziorach
Badania monitoringowe
jezior uzupełniają zbiory
informacji
o stanie wód
śródlądowych, niezbędne
do gospodarowania
wodami w dorzeczach,
w tym do ich ochrony
przed eutrofizacją
i zanieczyszczeniami
przemysłowymi.
Badania i ocena jakości wód w jeziorach
Badania i ocena jakości wód w jeziorach
Badania prowadzone są w sieci krajowej 10 jezior reperowych:
Badania prowadzone są w sieci krajowej 10 jezior reperowych:
Jasień Południowy i
Jasień Południowy i
Jasień Północny,
Jasień Północny,
Krępsko Długie,
Krępsko Długie,
Wukśniki,
Wukśniki,
Jegocin,
Jegocin,
Łękuk,
Łękuk,
Długie Wigierskie,
Długie Wigierskie,
Śremskie,
Śremskie,
Tarnowskie Duże,
Tarnowskie Duże,
Białe Włodawskie.
Białe Włodawskie.
Ponadto realizowane są badania wykonywane w ramach
Ponadto realizowane są badania wykonywane w ramach
programów wojewódzkich, obejmujące jeziora o
programów wojewódzkich, obejmujące jeziora o
powierzchni powyżej 100 ha oraz inne ważne ze względów
powierzchni powyżej 100 ha oraz inne ważne ze względów
gospodarczych i przyrodniczych.
gospodarczych i przyrodniczych.
Badania i ocena jakości wód w jeziorach
Badania i ocena jakości wód w jeziorach
Szczególne programy monitoringu jezior dla:
Szczególne programy monitoringu jezior dla:
wód wrażliwych na zanieczyszczenie
wód wrażliwych na zanieczyszczenie
związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz
związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz
obszarów szczególnie narażonych, z
obszarów szczególnie narażonych, z
których odpływ azotu ze źródeł rolniczych
których odpływ azotu ze źródeł rolniczych
do tych wód należy ograniczyć;
do tych wód należy ograniczyć;
wód powierzchniowych przeznaczonych do
wód powierzchniowych przeznaczonych do
bytowania ryb;
bytowania ryb;
wód powierzchniowych, które są lub mogą
wód powierzchniowych, które są lub mogą
być wykorzystywane do zaopatrzenia
być wykorzystywane do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do
ludności w wodę przeznaczoną do
spożycia;
spożycia;
Monitoring jakości śródlądowych
Monitoring jakości śródlądowych
wód powierzchniowych
wód powierzchniowych
Badania i ocena stanu osadów wodnych jezior
Badania i ocena stanu osadów wodnych jezior
Badania osadów wodnych jezior wykonywane są
Badania osadów wodnych jezior wykonywane są
w jeziorach wyznaczanych corocznie przez
w jeziorach wyznaczanych corocznie przez
Inspekcję Ochrony Środowiska, spośród jezior
Inspekcję Ochrony Środowiska, spośród jezior
należących do sieci regionalnej monitoringu (co
należących do sieci regionalnej monitoringu (co
roku około 100 różnych jezior) oraz w 10 jeziorach
roku około 100 różnych jezior) oraz w 10 jeziorach
reperowych sieci krajowej monitoringu jezior.
reperowych sieci krajowej monitoringu jezior.
Badania w jeziorach należących do sieci
Badania w jeziorach należących do sieci
regionalnej wykonywane są co roku, natomiast
regionalnej wykonywane są co roku, natomiast
badania w jeziorach reperowych należących do
badania w jeziorach reperowych należących do
sieci krajowej monitoringu jezior wykonywane są
sieci krajowej monitoringu jezior wykonywane są
co 2 lata.
co 2 lata.
Monitoring jakości śródlądowych
Monitoring jakości śródlądowych
wód powierzchniowych
wód powierzchniowych
Badania i ocena stanu osadów wodnych jezior
Badania i ocena stanu osadów wodnych jezior
0,00
0,93
2,80
96,30
Zn
0,93
4,63
47,20
47,20
Pb
0,00
0,93
1,90
97,20
Ni
0,00
0,93
7,40
91,70
Hg
0,00
0,93
0,00
99,10
Cu
0,00
0,00
0,00
100,00
Cr
0,00
0,00
0,00
100,00
Co
0,00
0,93
27,80
71,30
Cd
0,00
0,00
36,10
63,90
Ba
0,00
0,93
12,00
87,00
As
zanieczyszc
z.
Miernie
zan.
Słabo zan.
Niezan.
Osady
Metale ciężkie w osadach
Metale ciężkie w osadach
jeziornych
jeziornych
Badania geochemiczne osadów jeziornych wykazały, że
Badania geochemiczne osadów jeziornych wykazały, że
wykrywane zawartości potencjalnie szkodliwych
wykrywane zawartości potencjalnie szkodliwych
pierwiastków są na ogół niższe w porównaniu z
pierwiastków są na ogół niższe w porównaniu z
zawartościami tych pierwiastków w powstających obecnie
zawartościami tych pierwiastków w powstających obecnie
osadach rzecznych.
osadach rzecznych.
Spowodowane to jest przede wszystkim znacznie mniejszym
Spowodowane to jest przede wszystkim znacznie mniejszym
uprzemysłowieniem i urbanizacją obszarów pojezierzy.
uprzemysłowieniem i urbanizacją obszarów pojezierzy.
Spośród 130 jezior zbadanych w roku 2005 wyraźnie
Spośród 130 jezior zbadanych w roku 2005 wyraźnie
podwyższone zawartości szkodliwych składników
podwyższone zawartości szkodliwych składników
odnotowano w osadach pobranych z jezior: Moczydło,
odnotowano w osadach pobranych z jezior: Moczydło,
Łagowskiego, Tarnowskiego Dużego, Łochowickiego,
Łagowskiego, Tarnowskiego Dużego, Łochowickiego,
Klasztornego Dolnego, Sławskiego, Radęcino i Szarcz w
Klasztornego Dolnego, Sławskiego, Radęcino i Szarcz w
woj. lubuskim, Firlej, Bialskiego, Białego Włodawskiego i
woj. lubuskim, Firlej, Bialskiego, Białego Włodawskiego i
Zgłębocze w woj. lubelskim, Klępnickiego w woj.
Zgłębocze w woj. lubelskim, Klępnickiego w woj.
zachodniopomorskim, Pipionko gm. Studzienice w woj.
zachodniopomorskim, Pipionko gm. Studzienice w woj.
pomorskim oraz jeziorze Stelchno w woj. kujawsko-
pomorskim oraz jeziorze Stelchno w woj. kujawsko-
pomorskim.
pomorskim.
Monitoring jakości
Monitoring jakości
śródlądowych wód
śródlądowych wód
powierzchniowych
powierzchniowych
Badania i ocena jakości wód zbiorników zaporowych
Badania i ocena jakości wód zbiorników zaporowych
Szczegółowy zakres badań określają
Szczegółowy zakres badań określają
wojewódzkie programy monitoringu
wojewódzkie programy monitoringu
środowiska.
środowiska.
Monitoring jakości
Monitoring jakości
śródlądowych wód
śródlądowych wód
podziemnych
podziemnych
Monitoring wód podziemnych systemu PMŚ
Monitoring wód podziemnych systemu PMŚ
obejmuje badania jakości zwykłych wód
obejmuje badania jakości zwykłych wód
podziemnych na obszarze kraju za wyjątkiem wód
podziemnych na obszarze kraju za wyjątkiem wód
leczniczych i termalnych.
leczniczych i termalnych.
Badania są wykonywane bez przerw od 1991 roku
Badania są wykonywane bez przerw od 1991 roku
przez Państwowy Instytut Geologiczny.
przez Państwowy Instytut Geologiczny.
Bezpośredni nadzór nad realizacją programu
Bezpośredni nadzór nad realizacją programu
badań sprawuje Departamentu Monitoringu w
badań sprawuje Departamentu Monitoringu w
Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska.
Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska.
Monitoring jakości
Monitoring jakości
śródlądowych wód
śródlądowych wód
podziemnych
podziemnych
Sieć pomiarowa składa się z 600 punktów badawczych. Są to:
Sieć pomiarowa składa się z 600 punktów badawczych. Są to:
studnie wiercone,
studnie wiercone,
piezometry,
piezometry,
studnie kopane,
studnie kopane,
źródła.
źródła.
Punkty badawcze ujmujące wody płytkiego krążenia -
Punkty badawcze ujmujące wody płytkiego krążenia -
gruntowe
gruntowe
-
-
stanowią około 51,4%.
stanowią około 51,4%.
Punkty badawcze ujmujące
Punkty badawcze ujmujące
wody wgłębne
wody wgłębne
- dobrze izolowane od
- dobrze izolowane od
wpływu czynników antropogenicznych stanowią około 48,6%.
wpływu czynników antropogenicznych stanowią około 48,6%.
W ok. 280 punktach monitoringowych prowadzone są
W ok. 280 punktach monitoringowych prowadzone są
cotygodniowe
cotygodniowe
pomiary zwierciadła wody
pomiary zwierciadła wody
w ramach systemu Sieci
w ramach systemu Sieci
Stacjonarnych obserwacji Wód Podziemnych PIG.
Stacjonarnych obserwacji Wód Podziemnych PIG.
Opróbowanie sieci monitoringowej jest wykonywane przez PIG
Opróbowanie sieci monitoringowej jest wykonywane przez PIG
jeden raz w roku, w okresie lipiec-wrzesień.
jeden raz w roku, w okresie lipiec-wrzesień.
Monitoring jakości wód podziemnych
Monitoring jakości wód podziemnych
Zakres oznaczeń:
Zakres oznaczeń:
arsen,
arsen,
amoniak,
amoniak,
azotany,
azotany,
azotyny,
azotyny,
bor,
bor,
bar,
bar,
brom,
brom,
chlorki,
chlorki,
chrom,
chrom,
cyjanki*,
cyjanki*,
cynk,
cynk,
fluorki,
fluorki,
fosforany,
fosforany,
glin,
glin,
kadm,
kadm,
lit,
lit,
magnez,
magnez,
mangan,
mangan,
miedź,
miedź,
molibden,
molibden,
nikiel,
nikiel,
odczyn,
odczyn,
ołów,
ołów,
potas,
potas,
przewodność
przewodność
elektryczna
elektryczna
właściwa,
właściwa,
krzemionka,
krzemionka,
siarczany,
siarczany,
stront,
stront,
suma substancji
suma substancji
rozpuszczonych,
rozpuszczonych,
•
sód,
sód,
•
twardość ogólna,
twardość ogólna,
•
twardość węglanowa,
twardość węglanowa,
•
tytan,
tytan,
•
wapń,
wapń,
•
wanad,
wanad,
•
wodorowęglany,
wodorowęglany,
•
węglany,
węglany,
•
rozpuszczony węgiel
rozpuszczony węgiel
organiczny (TOC)*,
organiczny (TOC)*,
•
zasadowość
zasadowość
mineralna,
mineralna,
•
zasadowość ogólna,
zasadowość ogólna,
•
żelazo ogólne.
żelazo ogólne.
W 2004 roku dodatkowo wykonano oznaczenia antymonu, selenu,
W 2004 roku dodatkowo wykonano oznaczenia antymonu, selenu,
srebra i tlenu rozpuszczonego.
srebra i tlenu rozpuszczonego.
* - tylko w próbkach wód gruntowych.
* - tylko w próbkach wód gruntowych.
Ocena ogólna jakości wód
Ocena ogólna jakości wód
podziemnych
podziemnych
Wody gruntowe
Wody gruntowe
Klasa I
Klasa I
Klasa II
Klasa II
Klasa III
Klasa III
Klasa IV
Klasa IV
Klasa V
Klasa V
249-Brzózki
250-Świnoujście
1000-
Świnoujście
1095-
Przybiernów
946-Lisowo
301-Resko
302-Łobez
Ocena ogólna jakości wód
Ocena ogólna jakości wód
podziemnych
podziemnych
Wody wgłębne
Wody wgłębne
Klasa I
Klasa I
Klasa II
Klasa II
Klasa III
Klasa III
Klasa IV
Klasa IV
Klasa V
Klasa V
377- Dzwirzyno
784- Rogozina
222-223 –Lisowo
785-Żółwia Błoć
786- Kania
296- Stargard
Szczeciński
Monitoring jakości
Monitoring jakości
Morza Bałtyckiego
Morza Bałtyckiego
ZANIECZYSZCZENIE WÓD
ZANIECZYSZCZENIE WÓD
MORZA BAŁTYCKIEGO
MORZA BAŁTYCKIEGO
SUBSTANCJAMI
SUBSTANCJAMI
BIOGENNYMI
BIOGENNYMI
Kto wywiera presję na
Kto wywiera presję na
Bałtyk?
Bałtyk?
-
-
kraje nadbałtyckie: Polska,
kraje nadbałtyckie: Polska,
Rosja, Szwecja, Finlandia,
Rosja, Szwecja, Finlandia,
Dania, Litwa, Niemcy, Łotwa,
Dania, Litwa, Niemcy, Łotwa,
Estonia;
Estonia;
- kraje leżące w zlewni Bałtyku:
- kraje leżące w zlewni Bałtyku:
Białoruś, Ukraina, Czechy,
Białoruś, Ukraina, Czechy,
Słowacja i Norwegia
Słowacja i Norwegia
Monitoring jakości Morza
Monitoring jakości Morza
Bałtyckiego
Bałtyckiego
Odpływ azotu ogólnego i fosforu ogólnego do Morza
Bałtyckiego z terytorium Polski
0
50
100
150
200
250
300
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
lata
[t
y
s
.
to
n
a
z
o
tu
o
g
ó
ln
e
g
o
/r
o
k
]
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
ty
s
.
to
n
f
o
s
fo
ru
o
g
ó
ln
e
g
o
/r
o
k
]
Azot ogólny
Fosfor ogólny
Monitoring jakości Morza
Monitoring jakości Morza
Bałtyckiego
Bałtyckiego
Polska w przeliczeniu na 1 mieszkańca
i jednostkę powierzchni zlewni należy do grupy państw
średnio uciążliwych dla środowiska morskiego
Bałtyku.
Ładunki azotu ogólnego
Ładunki azotu ogólnego
odprowadzane do Bałtyku
odprowadzane do Bałtyku
najwięcej
najwięcej
azotu
azotu
ogólnego
ogólnego
odprowadzają
odprowadzają
największe
największe
rzeki zlewni
rzeki zlewni
Bałtyku, a
Bałtyku, a
więc Wisła,
więc Wisła,
Odra, Niemen
Odra, Niemen
i Newa
i Newa
Ładunki fosforu ogólnego
Ładunki fosforu ogólnego
odprowadzane do Bałtyku
odprowadzane do Bałtyku
Największy
Największy
ładunek fosforu
ładunek fosforu
ogólnego
ogólnego
odprowadzany
odprowadzany
jest rzekami z
jest rzekami z
obszaru Polski
obszaru Polski