Dr inż. Krzysztof Zima

Zasady

normowania

robót

budowlanych.

Bazy normatywne i cenowe.

Normowanie czasu pracy jest rozumiane
jako systematyczne ustalanie aktualnego
czasu

wykonywania

ruchów

roboczych,

czynności prostych, robót zagregowanych.

Normowanie

powinno

być

procesem

dynamicznym.

Normy ilościowe.

Normy te dotyczą nakładów, jakie trzeba
ponieść na wytworzenie jednostki produkcji
na stanowisku roboczym. Nazywa się je
ilościowymi ponieważ zawierają odpowiedź
na pytanie: np. ile trzeba pracy ludzkiej do
wykonania 1 m

2

ściany murowej, ile

poszczególnych

materiałów,

ile

pracy

sprzętu?

W

kalkulacji

kosztorysowej

występują

zasadniczo trzy rodzaje nakładów: praca
ludzi, materiały i praca maszyn.
Każdemu z tych nakładów odpowiada
odrębna norma.

Są trzy rodzaje norm nakładów:

 normy pracy ludzi, tj. pracy ręcznej, które
nazywa się normami pracy albo normami
nakładów pracy,

 normy pracy maszyn,

 normy materiałów.

Normy pracy ludzi, czyli normy
nakładów pracy.

Ustalenie normy nakładów jest trudne, gdyż
nakłady na taką samą jednostkę produkcji
nie zawsze są takie samy
Zależą od wielu czynników, takich jak:
metoda wykonania, jakość i rodzaj użytych
materiałów, a przede wszystkim kwalifikacje
oraz zdolności robotników.

Normą nakładów pracy (N

p

), nazywaną także

normą pracy, określa się nakład pracy
zespołu

robotników

lub

pojedynczego

robotnika o przeciętnych umiejętnościach,
potrzebny do wykonania - przy normalnym
wysiłku – jednostki produkcji ściśle określonej
roboty, w przeciętnych warunkach stosując
określoną metody pracy i zgodnie z
określonymi wymogami jakościowymi.

W budownictwie wielkość nakładów pracy
podaje się w postaci łącznego nakładu czasu
pracy wszystkich robotników wykonujących
określone zadanie.

Jednostką za pomocą której mierzy
się nakłady pracy, jest godzina
pracy pojedynczego robotnika –
roboczogodzina (r-h)

Norma czasu (N

c

) jest to łączny nakład czasu

pracy (robocizny) wszystkich robotników o
odpowiednich kwalifikacjach potrzebny do
wykonania

jednostki

produkcji

w

prawidłowych

warunkach

organizacyjno-

technicznych

i

przy

racjonalnym

wykorzystaniu środków
produkcji.

CZAS PRACY ROBOTNIKA

Czas czynny

(wykonywanie

pracy)

Czas bierny

(przerwy w

wykonywaniu

pracy)

Praca

podstawowa

Odpoczynek

wg specjalności

poza specjalnością

Praca

pomocnicza

Przerwy

nieuniknione

wg specjalności

z przyczyn

technologicznyc

h

poza specjalnością

z przyczyn

organizacyjnych

Prace

dodatkowe

Przestoje

przygotowanie

stanowiska

roboczego

naruszenie

dyscypliny

pracy

zmiana

stanowiska

roboczego

niezależne od

robotnika

zabezpieczenie

stanowiska pracy

W praktyce normy czasu oblicza się jako stosunek
nakładów czasu pracy (n

r

- wyrażonych w r-h) do

liczby jednostek produkcji (i):

i

n

N

r

c



Np. 5,32 r-g na wykonanie 1 m

2

tynku zwykłego kat. II na

ścianach płaskich, wykonanie mechaniczne
Np. 65,88 r-g na wykonanie 100 m

2

warstwy

wyrównawczej z zaprawy cementowej o gr. 20 mm,
zatartej na gładko

Badanie pracy i ustalanie norm pracy jest
pracochłonne i kosztowne, ale raz ustalone
normy można wielokrotnie stosować do
analizy

potrzebnych

nakładów

pracy

robotników przy wykonywaniu takich samych
robót w identycznych lub bardzo podobnych
warunkach.

Normy pracy sprzętu.

Normy te są bardzo podobne do norm
pracy ręcznej.

Norma czasu pracy sprzętu (N

s

) jest wielkością

nakładów czasu pracy sprzętu na wykonanie
jednostki produkcji lub usługi. Określa się ją w
maszynogodzinach (m-h).

Norma pracy sprzętu (N

s

) to czas pracy sprzętu

potrzebny

do

wykonania

określonej

jednostki

produkcji lub operacji roboczej w przeciętnych
warunkach.

Norma pracy koparki jest to czas potrzebny do
wykopania 1 m

3

wykopu, a norma pracy betoniarki, to

czas potrzebny do przygotowania 1 m

3

mieszanki

betonowej. Podobnie norma pracy żurawia jest
czasem potrzebnym do przeniesienia określonego
materiału z miejsca składowania na miejsce
wbudowania, a norma dotycząca pompy do betonu -
to czas przetłoczenia 1 m

3

betonu.

Normy materiałów.

Normy te określają rodzaj i ilość
materiałów

potrzebnych

(niezbędnych) do wykonania
jednostki produkcji. W procesie
produkcji występują nakłady
materiałowe, natomiast podczas
robót rozbiórkowych powstają
odzyski,

które

są

również

normowane.

Normy materiałów można zatem rozdzielić na
normy zużycia oraz normy odzysku.

Wykonawców prowizorycznych konstrukcji
ciesielskich obowiązują dodatkowo normy
wielokrotności użycia drewna, śrub, klamer i
innych łączników).

Są one wynikiem połączenia norm zużycia z
normami odzysku.

Różnica między wartością pod kreską i nad nią stanowi odzysk
materiałów.

Stosunek tych samych wartości określa normatywną wielokrotność
użycia materiału w tych elementach budowli:

Ilość materiału, którą należy dostarczyć na plac budowy powinna być
większa niż ta, która znajduje się w wykonanym obiekcie budowlanym.

Ubytkiem materiału nazywamy zmniejszenie ilości materiałów, które

może wystąpić w czasie transportu materiału, załadunku i wyładunku oraz
jego przechowywania przechowywania.

Straty materiałów są to ubytki, które przy
odpowiedniej staranności są do uniknięcia. Ich
przyczyną jest wadliwy transport, niewłaściwe
przechowywanie lub nieodpowiednie postępowanie
podczas montażu.

Odpady technologiczne - materiał przed wbudowaniem trzeba poddać

obróbce, a wtedy należy liczyć się z powstaniem odpadów, czyli resztek
materiałów nie nadających się do zastosowania w produkcji.

Bazy normatywne i cenowe

W procesie kosztorysowania, kosztorysant opiera
się na:

 bazie technicznej

 bazie normatywnej (normowej).

 bazie cenowej

Baza techniczna to ogół informacji niezbędnych
do

sporządzenia

kosztorysu

dotyczących

konkretnej inwestycji.

Baza normatywna to istniejące opracowania
katalogów, cenników, instrukcji, wskaźników i
zasad

obowiązujących

lub

zalecanych

do

stosowania w procesie kosztorysowania.

Bazę normatywną stanowią opracowania ogólne,
dotyczące robót budowlanych w tym:



zestawienia

nakładów

rzeczowych;

robocizny, materiałów i sprzętu lub nakładów
scalonych

 cenniki i zestawienia stawek,

 informacje o poziomie wskaźników i narzutów.

Bazy

normatywne

określają

nakłady

rzeczowe robocizny, materiałów i pracy
sprzętu niezbędne do wykonania elementów
lub

robót

budowlanych,

podanych

w

przyporządkowanych

im

jednostkach

przedmiarowych lub obmiarowych, przy
uwzględnieniu

całości

procesów

technologicznych.

Nakłady

rzeczowe

podane

w

bazach

normatywnych nie są oczywiście adekwatne
dla elementów budynków i budowli nietypowo
zaprojektowanych,

wykonywanych

w

warunkach

znacznie

odbiegających

od

przeciętnych lub odbiegających od wymagań
technicznych (np. budynki o nietypowej
konstrukcji,

specjalnym

wyposażeniu,

budowanych w niekorzystnych warunkach
atmosferycznych itp.).

Ze względu na stały postęp technologiczny,
wprowadzanie nowych, nieznanych dawniej
materiałów, stosowanie nowych typów
sprzętu budowlanego, a także wprowadzenie
nowych technologii wykonywania robot,
normowanie stanowi nieodłączny element
produkcji budowlanej.

DC: Katalog Nakładów Rzeczowych wyd. DATACOMP
KNR: Katalog Nakładów Rzeczowych
KNR-W: Katalog Nakładów Rzeczowych wyd. WACETOB
KNR 901...: Katalog Nakładów Rzeczowych wyd. ORGBUD-SERWIS
KNR AT: Katalog Nakładów Rzeczowych wyd. ATHENASOFT
KNR SEK: Katalog Nakładów Rzeczowych wyd. SEKOCENBUD
KNR K: Katalog Nakładów Rzeczowych wyd. KOPRIN
KSNR: Katalog Scalonych Nakładów Rzeczowych
KNNR: Kosztorysowe Normy Nakładów Rzeczowych
KNNR-W: Kosztorysowe Normy Nakładów Rzeczowych wyd. WACETOB
KNP: Katalog Norm Pracy
KNKRB: Katalog Norm Kosztorysowych Robót Budowlanych
ZKNR: Katalogi Zakładowe Telekomunikacyjne
ZNR: Zestaw Nakładów Rzeczowych

Przykładowe Katalogi Nakładów Rzeczowych

Zgodnie z aktualnym stanem prawnym stosowanie
odpowiednich katalogów zawierających nakłady
rzeczowe do sporządzania kosztorysów metodą
szczegółową powinno być przedmiotem uzgodnień
stron (art. 2 ust. 1 ustawy o cenach z dnia 5 lipca
2001 r. z późń. zmianami) lub ustaleń podanych w
Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia - SIWZ,
w punkcie dotyczącym opisu sposobu obliczenia ceny
(art. 36 ust. 1 pkt. 12 ustawy Prawo zamówień
publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r. z późń.
zmianami ).

28

28

- część opisowa

- część opisowa

- tablice z nakładami rzeczowymi

- tablice z nakładami rzeczowymi

Zawartość katalogów:

Zawartość katalogów:

29

29

CZĘŚĆ OPISOWA KATALOGÓW:

CZĘŚĆ OPISOWA KATALOGÓW:

część ogólna:

część ogólna:

określa: zakres stosowania katalogu, układ katalogu,

określa: zakres stosowania katalogu, układ katalogu,

stosowane oznaczenia i skróty, zakres założeń

stosowane oznaczenia i skróty, zakres założeń

ogólnych oraz założeń szczegółowych

ogólnych oraz założeń szczegółowych

założenia ogólne

założenia ogólne

(dotyczą całości katalogu)

(dotyczą całości katalogu)

:

:

określają: warunki techniczne wykonania robót w

określają: warunki techniczne wykonania robót w

zakresie wpływającym na koszty i ich kalkulację,

zakresie wpływającym na koszty i ich kalkulację,

założenia kalkulacyjne dla nakładów rzeczowych

założenia kalkulacyjne dla nakładów rzeczowych

zawartych w katalogu.

zawartych w katalogu.

30

30

CZĘŚĆ OPISOWA KATALOGÓW c.d.:

CZĘŚĆ OPISOWA KATALOGÓW c.d.:

założenia szczegółowe

założenia szczegółowe

(dotyczą rozdziałów katalogu)

(dotyczą rozdziałów katalogu)

:

:

określają: zakres stosowania norm nakładów rzeczowych

określają: zakres stosowania norm nakładów rzeczowych

objętych rozdziałem, założenia kalkulacyjne wynikające ze

objętych rozdziałem, założenia kalkulacyjne wynikające ze

specyfiki robót objętych rozdziałem, warunki techniczne

specyfiki robót objętych rozdziałem, warunki techniczne

wykonania robót, zasady przedmiarowania robót, warunki

wykonania robót, zasady przedmiarowania robót, warunki

specjalne (wraz z przelicznikami, współczynnikami itp.)

specjalne (wraz z przelicznikami, współczynnikami itp.)

Przykład – ława fundamentowa żelbetowa

Przykładowa tablica z katalogu

Różne nakłady w zależności od autora katalogu.

Przykładowe nakłady przy wykonaniu ścian z cegieł

POROTHERM w budynkach wielokondygnacyjnych.

Nakłady /

Katalogi

KNNR 2/305/3

KNR 27/163/3 *

ORGB

202/194/14 *

Cieśle gr. II

-

0,36

0,36

Murarze gr. III

-

2,81

3,02

Robotnicy gr. I

4,00

2,05

1,61

RAZEM

ROBOCIZNA

4,00

5,22

4,99

Cegła

POROTHERM

30*24,8*23,8 cm

P+W

53,30

53,88

54,03

Zaprawa cem.-

wap. M4

0,117

0,056

0,105

Wyciąg

0,58

0,79

0,43

* przeliczone normy nakładów z m

2

na m

3

Korzystając z katalogów nakładów przy kosztorysowaniu
tak często wykonywanych elementów jak izolacje
przeciwwilgociowe z papy na lepiku (np. 1 warstwa)
mamy do czynienia z ogólnymi nazwami materiałów: lepik
asfaltowy, papa izolacyjna oraz roztwór do gruntowania.
Analizując jeden z powyższych materiałów, przykładowo
lepik asfaltowy na zimno stosowany do przyklejania pap
asfaltowych, odczytujemy z katalogów normatywną ilość
1,6 kg/m

2

. Przeglądając materiały oferowane obecnie na

rynku normy ilościowe lepików asfaltowych, w zależności
od rodzaju podłoża i producenta wahają się między 0,75-
2,00 kg/m

2

.

Zmiana normy zużycia materiału przy zmianie
producenta

.

Przykładowe normy ilościowe lepików asfaltowych na zimno

stosowanych do przyklejania pap asfaltowych.

Lepik asfaltowy

Norma podawana przez

producenta

Izolbet K

0,8-1,2 kg/m

2

Icopal Glue

0,75-1,1 kg/m

2

Abizol G

1,2-2,0 kg/m

2

Zmiana normy zużycia materiału przy zmianie
producenta

.

Różne jednostki materiałów w katalogach i
cennikach

Porównując materiały pojawiające się w katalogach nakładów
rzeczowych oraz cennikach materiałów można zauważyć różne
jednostki w jakich są podawane ich ilości, co dodatkowo utrudnia
określenie ceny. Często występuje konieczność przeliczania wagi
materiału na jego objętość lub powierzchnię i odwrotnie. Kłopotliwe
jest również operowanie jednostkami w przypadku niektórych scaleń
np. chcąc ustalić cenę karczowania drzew i zagajników najwygodniej
byłoby podać ją w odniesieniu do powierzchni (na 100m

2

, przy

założeniu pewnego zagęszczenia i rozmiaru drzew). Natomiast
nakłady podane są: dla drzew w sztukach, zagajników – hektarach,
dłużyc – m

3

, gałęzi – mp (metrach przestrzennych), oczyszczenia

terenu – m

2

.

Rozwiązanie – przeliczniki wagowe

Brak nowoczesnych technologii i materiałów w
dostępnych na rynku katalogach norm i nakładów

 Nieaktualne nakłady R, M, S w katalogach
zawierających

roboty

podstawowe

ogólnobudowlane np. KNR 201, KNR 202.
 Brak nowoczesnych technologii i materiałów
w dostępnych na rynku katalogach norm i
nakładów.

Mercedes Benz 2636 ACTROS 6x4, pompa do betonu SCHWING 39 m,
silnik 360 KM, euro 5, klimatyzacja, rok prod. 2008, nowe, skrzynia
manualna, zawieszenie na resorach, wydajność pompy 164 m3/h,
ciśnienie: 85 bar.

Przykładowa normy wykonania stropu monolitycznego w
deskowaniu tradycyjnym – widok w programie kosztorysowym
Zuzia 9

W katalogach (KNR, KNNR itp.) stosowanych w
kosztorysowaniu robót budowlanych metodą szczegółową,
jednostkowe nakłady rzeczowe podane w odpowiednich
tablicach dotyczą robót o określonej wielkości wiodącego
parametru, którym może być: masa
elementu, grubość, pojemność, moc, średnica, itp.

Dla roboty, której parametr wiodący różni się o mniej niż
10% od parametru roboty określonej w danej tablicy i
kolumnie katalogu, można, a nawet należy, przyjmować
nakłady rzeczowe podane w tym katalogu bez ich korekty.

INTERPOLACJA I EKSTRAPOLACJA

W

pozostałych

sytuacjach

można

zastosować

interpolację

interpolację nakładów podanych w dwóch sąsiednich
kolumnach (wykorzystując ogólne założenie o liniowej
zmienności nakładów) lub

ekstrapolację

ekstrapolację, w przypadku

gdy parametr wiodący roboty wykroczył poza obszar
objęty parametrem minimalnym podanym w kolumnie 01
i parametrem maksymalnym charakteryzującym robotę,
dla której nakłady podano w kolumnie ostatniej danej
tablicy.

Ekstrapolacja

polega na określeniu wartości naktad6w na zewnątrz
przedziału, w którym znane są jego wartości dokładne.
Obszar ekstrapolacji nie może przekraczać 25% wielkości
parametru

minimalnego,

(poniżej

dolnej

granicy

parametru) oraz 50% wielkości parametru maksymalnego
(powyżej górnej granicy parametru) charakteryzującego
robotę w danej tablicy katalogu KNR czy KNNR.

Interpolacja i ekstrapolacja

Bazy cenowe

Bazy

cenowe

stanowią

powszechnie

dostępne publikacje zawierające informacje o
cenach w budownictwie. Publikacje te
stanowią

podstawę

do

kosztorysowania

zarówno uproszczonego, jak i szczegółowego

Obecnie w Polsce są cztery najbardziej znane
ośrodki publikujące cyklicznie informacje i
biuletyny cen czynników produkcji oraz cen
jednostkowych robót i obiektów budowlanych.:
- Ośrodek Wdrożeń Ekonomiczno-Organizacyjnych
Budownictwa

PROMOCJA

Sp.

z

o.o.;

www.sekocenbud.pl

- BISTYP-CONSULTING Sp. z o.o.;

www.bistyp.pl

-ORGBUD-SERWIS Sp. z o.o.; 

www.orgbud.pl

- WACETOB Sp.zo.o.;

www.wacetob.com.pl/

Ośrodki te publikują regularnie (najczęściej
miesięcznie lub kwartalnie) informacje o
cenach czynników produkcji oraz cenach
jednostkowych

robót

i

obiektów

budowlanych

przy

różnych

stopniach

agregacji lub scalenia.

Przykładowe poziomy scalenia:

Roboty proste - poziom agregacji która zawiera w sobie scalenie
(połączenie) zespołu czynności (procesów) technologicznych w
ramach jednego procesu robót dla określonej jednostki miary.

Element (scalony) – poziom agregacji, który zawiera scalenie
(połączenie) zespołu robót prostych, w ramach procesów robót, dla
określonej jednostki miary.

Asortyment – poziom agregacji, który zawiera scalenie kilku
elementów w ramach procesów robót, dla określonej jednostki miary.

Obiekt – poziom agregacji, który powstaje w wyniku scalenia kilku
asortymentów, ale w wyniku tego działania otrzymujemy obiekt
budowlany (wg Prawa Budowlanego). W innym przypadku mówimy
nadal o asortymencie robót.

Cenniki dostępne są w wersji papierowej
oraz na płytkach CD, umożliwiających
import

cenników

do

programów

komputerowych do kosztorysowania.

Oprócz tego typu cenników można znaleźć
obecnie cenniki internetowe.
Największym atutem bazy internetowej jest jej
wielkość

i

regularna

aktualizacja

danych.

Zamieszczane

w

serwisie

ceny

pochodzą

bezpośrednio

od

producentów

materiałów

budowlanych i są cenami realnymi, a nie
uśrednianymi

na

podstawie

danych

otrzymywanych z różnych regionów kraju.

Nie bez znaczenia jest również dostępność
bazy - wersja internetowa serwisu jest
dostępna dla zarejestrowanych użytkowników
przez całą dobę. Ilość informacji, do których
mają

dostęp

użytkownicy,

znacznie

przewyższa możliwości tradycyjnych cenników
- oprócz cen, baza dostarcza szczegółowych
informacji o produktach i ich dostawcach z
możliwością

wysłania

bezpośredniego

zapytania ofertowego.

InterCenBud, czyli Internetowa

Baza Cen Materiałów Budowlanych

jest największą tego typu ogólnopolską bazą dostępną w sieci
Internet

pod

adresem

www.intercenbud.pl

Baza zawiera ceny materiałów budowlanych, elektrycznych,
instalacyjnych i innych, jak również ceny najmu sprzętu. W opisie
każdego produktu znaleźć można takie dane jak: nazwa, cena
jednostkowa, indeks ETO, jednostka miary, symbol u dostawcy,
nazwa i dane dostawcy (adresy telefony, e-mail).

e-bistyp.pl - baza cen, która stanowi pomoc dla inwestorów,
wykonawców, projektantów, rzeczoznawców, biegłych przy
szacowaniu kosztów inwestycji, obliczaniu Wartości Kosztorysowej
Inwestycji i Zbiorczych Zestawień Kosztów, sporządzaniu wycen
nieruchomości,

harmonogramów

finansowych,

oceny

ekonomicznej rozwiązań projektowych, analiz porównawczych
ofert oraz opracowaniu i weryfikacji kosztorysów inwestorskich,
ofertowych i powykonawczych.

LITERATURA:

Kowalczyk Z., Zabielski J., Kosztorysowanie i normowanie w
budownictwie WSiP S.A. 2005 r.
Laurowski T. Kosztorysowanie w budownictwie. KaBe S.C. 2007 r.
Plebankiewicz E., Podstawy kosztorysowania robót budowlanych – pomoc
dydaktyczna. Wydawnictwo PK, Kraków 2007
Vademecum Kosztorysanta. Poradnik dla kosztorysantów i służb
inwestycyjnych. Tom 1,2, OWEOB Promocja Sp.z o.o., 2009 r.
Zima K. "Bazy cenowe w oszacowaniach kosztowych" dodatek specjalny
do miesięcznika Builder nr 1/2011, str 44-49.
Katalogi nakładów rzeczowych
www.bistyp.pl
www.intercenbud.pl
www.orgbud.pl
www.sekocenbud.pl
www.wacetob.com.pl