Podejście teorii cech

Definicje cechy

CECHA

(rys) OSOBOWOŚCI to:

Wg Guilforda – każdy dający się wyróżnić, względnie

trwały aspekt jednostki, ze względu na który różni się

ona od innych.

Wg Eysencka – współzmieniający się zespół aspektów

behawioralnych; ujawnia się jako zasada organizująca,

wydedukowana z obserwowanej ogólności

zachowania.

Wg Cattella – zintegrowana konfiguracja zachowań taka,

że jeżeli jeden ze składników jest obecny u osoby,

możemy przewidzieć, że i inne składniki będą u niej w

pewnym stopniu obecne.

1937 – Personality. Personalisty psychological interpretation.

OSOBOWOŚĆ – dynamiczna organizacja cech (systemów

psychofizjologicznych), jednostki, które wyznaczają

swoiste dla niej formy przystosowania się do środowiska.
- to czym człowiek jest naprawdę

nacisk na pozytywne, świadome elementy motywacji

oraz traktowanie zachowania jako spójnego wewnętrznie i

zdeterminowanego przez działające czynniki
- zainteresowanie konsekwencją i spójnością zachowania,

pojęciem Ja
- dążenie do uwzględnienia pełni złożoności i

niepowtarzalności indywidualnego zachowania
- przeciwstawiał się zbytniemu zapożyczaniu wzorców z

nauk przyrodniczych
- krytykował badania nad osobowością wykorzystujące

analizę czynnikową

Pojęcie cechy

cechy indywidualne i wspólne, potem

cecha

– struktura neuropsychiczna, mająca zdolność dostarczania

wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i

ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form

zachowania adaptacyjnego i ekspresyjnego

dyspozycja osobista

– zgeneralizowana struktura neuropsychiczna

(specyficzna dla danej jednostki), mająca zdolność dostarczania

wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i

ukierunkowywania spójnych (równoważnych) form zachowania

adaptacyjnego adaptacyjnego zachowania charakterystycznego

dyspozycje dominujące

– ogólne, wpływają niemal na wszystko

dyspozycje zasadnicze

– skłonności wysoko charakterystyczne dla

danej osoby, łatwe do rozpoznania, często ujawniające się w

zachowaniu

dyspozycje wtórne

– przejawiają się rzadziej, mniej istotne dla

opisu osobowości

Proprium

wszystkie funkcje Ja czy ego -

propriacyjne funkcje

osobowości

, m.in.:

- poczucie ciągłości cielesnego Ja
- poczucie własnej tożsamości
- szacunek do samego siebie
- obraz samego siebie
- styl poznawczy
- zasięg swego Ja
- myślenie racjonalne

wszystko to razem tworzy proprium, które jest

źródłem spójności, pozwala tworzyć zamiary, plany,

odległe cele, ale to nie jest odrębny od reszty

osobowości byt.

Autonomia funkcjonalana

Każda czynność czy forma zachowania może stać się celem

sama w sobie, chociaż pierwotnie podejmowano ją z jakiegoś

innego powodu; (np. motywująca siła zainteresowań i wartości).

Koncepcja skrytykowana przez Bertocciego – jak to się dzieje że

motywy stają się autonomiczne, czy wystarczy powtarzanie,

dlaczego pewne czynności stają się funkcjonalnie autonomiczne

a inne – nie. Wtedy Allport wyróżnił 2 rodzaje autonomii:

–

perseweracyjna

– nałogi, zrytualizowane czynności (w wyniku

np. opóżnionego wygaszania, samopodtrzymujących się
obwodów nerwowych)

–

Propriacyjna

– zainteresowania, wartości, uczucia, obraz

siebie, styl życia (nie jest jasno według Allporta wyjaśnić jak ta
autonomia się tworzy)

Autonomia umożliwia względne oderwanie się od przeszłości,

zapewnia większą unikatowość jednostki (choć niektóre motywy

pierwotne zostają i mechanizmy homeostatyczne utrzymują

jedność czy równowagę o charakterze fundamentalnym).

Bezpośredni i pośredni pomiar

osobowości

•

bezpośredni – opisywanie samego siebie

•

pośredni – techniki projekcyjne

• pomiar bezpośredni i pośredni a przystosowanie i

zdrowie psychiczne:

metody bezpośrednie pozwalają uzyskać

niedostępne

w inny sposób

osoby zdrowe – motywy świadome i

introspekcyjnie

dostępne, metody pośrednie i

bezpośrednie dają te same rezultaty

OSOBOWOŚĆ

– konstrukt psychologiczny, który

pozwala przewidzieć, jak dana osoba zachowa się
w określonej sytuacji.

Cel psychologii osobowości:

ustalenie praw określających, jak ludzie o danych
strukturach osobowości zachowują się w różnego
rodzaju sytuacjach środowiskach

CECHY

– stanowią strukturę psychiczną

osobowości, wnioskujemy o nich na podstawie
zachowania, wyjaśniają międzysytuacyjną i
międzyczasową spójność zachowania.

Cechy

Cechy powierzchniowe

– obserwowalne, reprezentują zewnętrzne

zmienne.

Cechy źródłowe

– reprezentują wewnętrzne zmienne, wpółdeterminują

związki między zachowaniami warunkują ich spójność.

Cechy o podłożu biologicznym

, zdeterminowane konstytucjaonalnie

Cechy kształtujące się pod wpływem oddziaływań środowiska

Cechy zdolnościowe

– dotyczą tego, jak dobrze osoba radzi sobie z

rozwiązywaniem zadań

Cechy temperamentalne

– charakteryzują tempo i ogólny styl, w

jakim osoba wykonuje dowolne czynności.

Cechy dynamiczne

– te, które określają dlaczego i jak jednostka jest

„napędzana”, opisują motywacyjny aspekt zachowania:
ergi
sentymenty
postawy

Źródła wiedzy o osobowości

Obserwacja zachowania w codziennych sytuacjach –

dane L

Samopis, zazwyczaj uzyskiwany drogą odpowiedzi na

pytania kwestionariuszowe –

dane Q

Stwarzanie sytuacji prowokujących do określonych

zachowań i rejestrowanie tych zachowań
(eksperyment) –

dane T

Jeżeli istnieje coś takiego jak struktura osobowości,
to te same cechy lub czynniki powinny ujawnić się
we wszystkich trzech podejściach.

Struktura osobowości

Na podstawie badań leksykalnych analizy czynnikowej (obejmują

zarówno cech zdolnościowe, jak i temperamentalne i dynamiczne):

cyklotymia – schizotymia

ogólna inteligencja – upośledzenie umysłowe

siła ego (równowaga emocjonalna) – nerwicowość

dominowanie – uległość

ekspansywność – brak ekspansywności

silne superego – brak standardów wewnętrznych

smiała cyklotymia – wycofująca się schizotymia

wrażliwość emocjonalna – surowa dojrzałość

paranoidalna schizotymia – ufna przystępność

10.

beztroska – zainteresowania praktyczne

11.

wyrafinowanie – szorstka prostota

12.

niespokojna nieufność – spokojna ufność

Q1. radykalizm – konserwatyzm
Q2. niezależność (samowystarczalność)
Q3. samokontrola i siła charakteru
Q4. napięcie nerwowe

• Osobowość a przewidywanie zachowania

• Teoria Catella a teoria Eysencka:

- czynniki drugiego rzędu: lęk i exvia - invia

• Krytyka teorii Catella

- liczba czynników zbyt duża, większość większość nich

koreluje ze sobą, co przemawia za redukcją tej liczby
- wyniki analizy czynnikowej zależą od tego, co jej się

poddaje, a czynniki wyodrębnione przez Cattella

wyznaczone zostały przez subiektywnie dobrane dane

wyjściowe
- nazwy – duży stopień subiektywizmu, nie zawsze

jasne
- teoria opisowa – nie pozwala na dociekanie przyczyn i

poznanie mechanizmów leżących u podstaw

wyodrębnionych wymiarów

Osobowość = temperament + inteligencja

• Biologizacja teorii – biologiczne podstawy wymiarów

osobowości (teoria ta ma obecnie status teorii

temperamentu)

• Status wykraczający poza czysty opis, próba

wyjaśniania

• Funkcjonalne znaczenie wymiarów

- ekstrawersja – introwersja a zapotrzebowanie na

stymulację
- ekstrawersja – introwersja a podatność na

warunkowanie

• Ciągłość między normą a patologią

Struktura osobowości

Wymiary:

Ekstrawersja – introwersja

Ekstrawersja: towarzyskość, żwawość, aktywność,
asertywność, poszukiwanie doznań

Neurotyczność – zrównoważenie

emocjonalne

Neurotyczność: lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska
samoocena, napięcie

Psychotyczność

Jeden biegun: altruizm, empatia, uspołecznienie
Drugi biegun: przestępczość, psychopatia, schizofrenia

Krytyka teorii Eysencka

• Grey:

Pierwotne wymiary to

lęk i impulsywność

ekstrawersja:

wysoka impulsywność
niski lęk

introwersja:

niska impulsywność

wysoki lęk

zrównoważenie emocjonalne:

niska impulsywność
niski lęk

neurotyczność:

wysoko impulsywność
wysoki lęk

• Podważenie twierdzenia o introwersji/ekstrawersji a

typowym, chronicznym poziomie aktywacji – zmiany

okołodobowe: introwertycy bardziej pobudzeni rano,

zaś ekstrawertycy wieczorem.

Badania leksykalne

Pierwszy etap:

Donald Fiske (1949)

adaptowalność społeczna
konformizm
wola osiągnięć
kontrola emocjonalna
poszukujący intelekt

Ernest Tupet i Raymond Christal (koniec lat 50-tych):

surgencja
ugodowość
niezawodność
stałość emocjonalna
kultura

Warren Norman

Drugi etap badań:

Badacze amerykańscy, w tym Lewis Goldberg (autor terminu

„Wielka Piątka”):

surgencja
ugodowość
sumienność
stałość emocjonalna
intelekt

NEUROTYCZNOŚĆ

lęk

wrogość

depresja

impulsywność

nadwrażliwość

nieśmiałość

OTWARTOŚĆ

NA DOŚWIADCZENIE

wyobraźnia

estetyka

uczucia

działanie

idee

wartości

EKSTRAWERSJA

towarzyskość

serdeczność

asertywność

aktywność

poszukiwanie doznań

emocjonalność

pozytywna

UGODOWOŚĆ

zaufanie

prostolinijność

altruizm

ustępliwość

skromność

skłonność do

rozczulania się

SUMIENNOŚĆ

kompetencje

skłonność do porz.

obowiązkowośc

dążenie do osiąg.

samodyscyplina

rozwaga

OSOBOWOŚĆ

Argumenty na rzecz traktowania pięciu

czynników jako podstawowych

wymiarów osobowości

czynniki NEOAC istnieją realnie (ujawniają się w

samopisach samopisach szacowaniu)

wykazują dużą stałość (w badaniach podłużnych)

są uniwersalne: niezależne od płci, rasy, kultury

- podstawy biologiczne – stopień odziedziczalności

30-40 %

Krytyka teorii

pięcioczynnikowych

Czynniki odgrywają ważną jako predykatory powodzenia

zawodowego, odporności na stres, ryzyka zaburzeń w

zachowaniu, patologii.

Ale:

2. Subiektywizm w doborze zmiennych wyjściowych

stanowiących podstawę do wyodrębnienia czynników.

3. Pojedyncze słowa nie ujmują istotnych cech osobowości – jej

dynamicznego funkcjonowania i zmieniających się, w
zależności od kontekstu, relacji jednostki z otaczającym
światem.

4. Czynniki nie są ortogonalne w stosunku do siebie.
5. Badania korelacyjne, nie wykraczające poza opis.

Document Outline