ELEMENTY PRAWA CYWILNEGO

Przedmiotem  regulacji  prawa
cywilnego  są  stosunki  prawne
mające  w  ogromnej  większości
charakter

stosunków

majątkowych, aczkolwiek prawo
to reguluje także pewną grupę
stosunków

charakterze

niemajątkowym, które dotyczą
np. ochrony tzw. dóbr osobistych.

Podmiotami stosunków prawnych

regulowanych przez prawo cywilne

(stosunków cywilnoprawnych) są

osoby fizyczne, czyli ludzie, osoby

prawne oraz jednostki organizacyjne

nieposiadające osobowości prawnej

lecz wyposażone przez prawo w

przymiot tzw. zdolności prawnej,

zwane

niekiedy

ułomnymi

lub

niepełnymi osobami prawnymi.

Metodę regulacji przyjętą przez
prawo

cywilne

charakteryzuje

równorzędne

traktowanie

podmiotów.

Prawo cywilne reguluje stosunki
majątkowe

pewną

grupę

stosunków

niemajątkowych,

zachodzących

równorzędnymi

podmiotami tych stosunków.

1. część ogólna,
2. prawo rzeczowe,
3. prawo zobowiązań,
4. prawo rodzinne,
5. prawo spadkowe,
6. prawo

dobrach

niematerialnych.

Działy prawa cywilnego:

Prawem

podmiotowym

jest

znajdująca oparcie w normach
prawa przedmiotowego możność
określonego postępowania.
W

prawach

podmiotowych,

których

treść

jest

bardziej

rozbudowana, można wyróżnić
pewne części składowe, tzw.
uprawnienia.

Jeżeli

uprawnienie

zostaje

skonkretyzowane

wobec

oznaczonej

osoby,

mówimy

wówczas o roszczeniu.

Od roszczeń należy odróżnić tzw.

uprawnienia

kształtujące,

którym nie odpowiadają obowiązki

innych osób. Uprawniony może

więc sam, bez udziału innego

podmiotu,

doprowadzić

swym

działaniem do powstania, zmiany

lub ustania stosunku prawnego.

Artykuł 5 stanowi, że nikt nie może
ze swego prawa czynić użytku,
który

był

sprzeczny

społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa albo z
zasadami współżycia społecznego.

Ciężar

udowodnienia

faktu

spoczywa na tej osobie, która z
faktu tego wywodzi skutki prawne.

Domniemania

prawne faktyczne

Domniemania:  pozwalają  wnioskować  o
pewnych  faktach  (objętych  obowiązkiem
udowodnienia)  na  podstawie  innych  faktów
(łatwiejszych  do  udowodnienia),  z  którymi  te
pierwsze  fakty  pozostają  w  normalnym
następstwie zdarzeń.

1. rzeczy,
2. pieniądz,
3. papiery wartościowe,
4. energia,
5. dobra intelektualne,
6. dobra osobiste,
7. zorganizowane kompleksy

majątkowe (np. przedsiębiorstwo).

Przedmiotami stosunków
cywilnoprawnych są w
szczególności:

Rzeczami są jedynie przedmioty
materialne pod warunkiem, że
mogą

być

stosunkach

społeczno-gospodarczych
traktowane jako dobra samoistne.

Pieniądz jest w prawie cywilnym
traktowany jako szczególna odmiana
rzeczy.

Szczególny

charakter

pieniądza polega na tym, że w
obrocie cywilnoprawnym decydującą
rolę

odgrywa

suma

znaków

pieniężnych a nie ich rodzaj.

Papiery

wartościowe

są

dokumentami

związanymi

istnieniem pewnego prawa, z
reguły

majątkowego

(np.

wierzytelności) w taki sposób, że
ich posiadanie stanowi niezbędną
przesłankę wykonania prawa.

Energia

nie

może

być

kwalifikowana jako rzecz, gdyż nie
ma

charakteru

„przedmiotu

materialnego”.

Ponieważ

jest

jednak

dobrem

mierzalnym

(liczniki energii) może być –
podobnie

jak

rzeczy

–

przedmiotem

obrotu

cywilnoprawnego.

Dobra intelektualne są wytworami
umysłu ludzkiego. Należą do nich
m.in. utwory rozumieniu ustawy o
prawie

autorskim

prawach

pokrewnych, a także wynalazki,
wzory

użytkowe,

wzory

przemysłowe,

know-how,

znaki

towarowe, oznaczenia geograficzne i
topografie układów scalonych.

Dobra osobiste są dobrami
niemajątkowymi

niematerialnym

charakterze.

Mogą one przysługiwać zarówno
osobom fizycznym jak i innym
podmiotom

prawa,

szczególności

zaś

osobom

prawnym.

Zorganizowane

kompleksy

majątkowe

takie

jak

przedsiębiorstwo  lub  gospodarstwo
rolne  mogą  stanowić  samodzielny,
swoisty  przedmiot  prawa  z  uwagi
na  szczególną  więź  funkcjonalną
łączącą  w  pewną  całość  określone
elementy, z których każdy stanowić
by mógł odrębny przedmiot prawa.

MAJĄTEK

ogół praw i obowiązków

ogół praw

(mienie)

„Każdy

człowiek

chwili

urodzenia ma zdolność prawną”
(art.. 8 k.c.).

Jest

równoznaczne

uzyskaniem kwalifikacji podmiotu
prawa cywilnego.

ŚMIERĆ (?)

akt zgonu

stwierdzenie zgonu

uznanie za

zmarłego
(USC)

(SĄD)

akt zgonu

akt

zgonu

(USC)

Zdolność

czynności

prawnych jest to zdolność do
aktywnego

świadomego

kreowania

stosunków

cywilnoprawnych, czyli zdolność do
tego, by przez czynności prawne
swym

własnym,

samodzielnym

działaniem

nabywać

prawa

zaciągać zobowiązania.

Zdolność do czynności prawnych:

BRAK

1. osoby, które nie ukończyły

13r. życia

2. osoby ubezwłasnowolnione

całkowicie

OGRANICZON

1. małoletni, który ukończył

13r. życia

2. osoby ubezwłasnowolnione

częściowo

PEŁNA

1. osoby, które ukończyły 18r.

życia

2. Kobiety, które ukończyły 16r.

życia i wstąpiły w związek
małżeński

Z uznaniem człowieka przez
prawo za podmiot wiąże się w
naturalny

sposób

ochrona

swoistych

wartości,

nierozerwalnie związanych z
osobowością konkretnej osoby
fizycznej,

zwanych

dobrami

osobistymi.

„Dobra osobiste człowieka, jak w
szczególności zdrowie, wolność, cześć,
swoboda

sumienia,

nazwisko

lub

pseudonim,

wizerunek,

tajemnica

korespondencji,

nietykalność

mieszkania,

twórczość

naukowa,

artystyczna,

wynalazcza

racjonalizatorska, pozostają pod ochroną
prawa cywilnego, niezależnie od ochrony
przewidzianej w innych przepisach”.

• zaniechania naruszeń,
• usunięcia skutków naruszenia,
• naprawiania szkody za

zasadach ogólnych.

Ten czyje dobro osobiste zostało
naruszone może żądać:

„Osobami prawnymi są Skarb
Państwa i jednostki organizacyjne,
którym

przepisy

szczególne

przyznają osobowość prawną”.

Osobowość prawna jest wyłącznie
cechą normatywną.

Osoby prawne

Osoba

prawna

jest

pewną

zorganizowaną

wewnętrznie

jednością,

powstałą

celu

realizacji określonych zamierzeń,
będąca

podmiotem

prawa

wyposażonym w zdolność prawną
i zdolność do czynności prawnych.

Wewnętrzna

struktura

osoby

prawnej opiera się zarówno na
przepisach prawa, jak i na
własnym statucie lub w umowie.

Jako  twór  organizacyjny,  a  nie
biologiczny,  osoba  prawna  działa
poprzez swoje organy, czyli osoby
fizyczne  upoważnione  prawnie  do
działania

skutkiem

analogicznym, jakby działała
sama osoba prawna i będąca
jednocześnie

elementem

struktury osoby prawnej.

Osoba  prawna  może  posiadać
własny  majątek,  występować  w
obrocie,  zawierać  umowy,  pozywać
przed  sąd  i  być  pozywana.  Za
zaciągnięte

zobowiązania

osoba

prawna

odpowiada

własnym

majątkiem.

Osoba prawna funkcjonuje zawsze z
udziałem osób fizycznych, aczkolwiek
rola

substratu

osobowego

poszczególnych

rodzajach

osób

prawnych jest zróżnicowana.

Osoba prawna posiada własne
dobra osobiste (w szczególności
nazwę,

firmę,

dobrą

sławę,

tajemnicę,

nienaruszalność

lokalu).

Osoba

prawna

wykonuje

swą

zdolność do czynności prawnych
poprzez swoje organy, którymi mogą
być

zarówno

pojedyncze

osoby

(dyrektor

przedsiębiorstwa

państwowego,

rektor

wyższej

uczelni),  jak  również  grupy  osób
fizycznych  wstępujących  kolegialnie
(np.  zarząd  spółdzielni,  zarząd  spółki
kapitałowej).

Osoba  prawna  ponosi  nie  tylko
konsekwencje  prawne  dokonanych
przez  jej  organ  czynności  prawnych,
ale  odpowiada  także  za  szkody
wyrządzone  czynem  niedozwolonym
swego  organu  (art.  416  K.c.),  w  tym
także za naruszenie przez organ dóbr
osobistych innego podmiotu prawa.

„Jeżeli  ktoś,  występując  jako  organ
osoby  prawnej,  zawarł  umowę  w  jej
imieniu,  nie  będąc  jej  organem  lub
przekraczając

zakres

umocowania

takiego  organu,  obowiązany  jest  do
zwrotu  tego,  co  otrzymał  od  drugiej
strony  w  wykonaniu  umowy,  oraz  do
naprawienia szkody, którą druga strona
poniosła prze to, że zawarła umowę nie
wiedząc o braku umocowania”.

• s. aktów organów państwa,
• s. koncesyjny,
• s. normatywny.

Systemy powoływania do życia
osób prawnych:

1. Skarb Państwa,
2. przedsiębiorstwa państwowe,
3. spółdzielnie,
4. spółki kapitałowe,
5. banki,
6. stowarzyszenia,
7. fundacje,
8. partie polityczne,
9. osoby prawne Kościoła Katolickiego.

Wybrane osoby prawne:

Cechą

charakterystyczną

ułomnych osób prawnych jest
także tzw. odpowiedzialność
subsydiarna.

Jednostki organizacyjne nie będące

osobami prawnymi lecz posiadające

podmiotowość prawną

Przedstawicielstwo charakteryzuje się

więc następującymi cechami:

• przedstawiciel działa w imieniu

reprezentowanego,

• przedstawiciel składa swoje własne

oświadczenie woli,

• skutki prawne oświadczenia woli

przedstawiciela spadają na

reprezentowanego.

Reprezentacja podmiotów:

Cztery rodzaje

przedstawicielstwa:

• przedstawicielstwo ustawowe,
• pełnomocnictwo,
• prokura,
• przedstawicielstwo ukryte.

Rodzaje pełnomocnictwa:

• ogólne

szczególne,

• samodzielne -

łączne,

• wyraźne

domniemane.

Zdarzeniami cywilnoprawnymi
są  takie  zdarzenia  rzeczywiste,
które  wywołują  skutki  w  postaci
powstania,  zmiany  lub  zgaśnięcia
stosunku cywilnoprawnego.

• czynności prawne,
• konstytutywne orzeczenia sądowe i

konstytutywne

akty

administracyjne,

• czyny dozwolone,
• czyny niedozwolone,
• zdarzenie w ścisłym tego słowa

znaczeniu,

• inne typy zdarzeń prawnych.

Można wyróżnić następujące rodzaje

zdarzeń cywilnoprawnych :

• akt woli spowodowania skutków

prawnych,

• przejaw takiego aktu woli, czyli

tzw. oświadczenie woli,

• równorzędny pod względem

prawnym status stron.

Elementami charakteryzującymi każdą

czynność prawną są:

Kodeks

cywilny

stanowi,

że

oświadczenie woli, które ma być
złożone

drugiej

stronie

jest

złożone  z  chwilą,  gdy  doszło  ono
do  niej  w  taki  sposób,  że  mogła
zapoznać  się  (co  wcale  nie  jest
równoznaczne  z  tym,  że  się
faktycznie  zapoznała)  z  jego
treścią.

• jednostronne, dwustronne i
uchwały,
• konsensualne i realne,
• rozporządzające i zobowiązujące,
• odpłatne i nieodpłatne,
• kauzalne i abstrakcyjne.

Czynności prawne możemy podzielić

następująco:

Kodeks

cywilny

stanowi,

że

czynność prawna wywołuje nie tylko
skutki w niej wyrażone, lecz również
te, które wynikają z ustawy, zasad
współżycia

społecznego

ustalonych zwyczajów.

Treść czynności prawnej

1. postanowienia przedmiotowo

istotne,

2. postanowienia podmiotowo

istotne,

3. postanowienia uboczne.

Trzy rodzaje postanowień zawartych w

treści czynności prawnej:

Przez warunek prawo cywilne
rozumie

zdarzenie

przyszłe

niepewne, od którego strony
uzależniają skuteczność czynności
prawnej.

WARUNEK

zawieszający

rozwiązujący

Termin jest rozumiany w prawie
cywilnym w dwu znaczeniach:

• jako chwila,
• jako okres.

Z zastrzeżeniem wyjątków w
ustawie przewidzianych - wola
osoby

dokonującej

czynności

prawnej  może  być  wyrażona
przez  każde  zachowanie  się  tej
osoby,  które  ujawnia  jej  wolę  w
sposób dostateczny.

Forma oświadczeń woli

1. zwykła,

2. szczególna:

a) pisemna,
b) pisemna z podpisem urzędowo

poświadczonym,
c) pisemna z urzędowym

poświadczeniem daty,
d) notarialna.

----------------------------------------------------------

forma elektroniczna

Forma oświadczenia woli:

ZASTRZEŻENIE FORMY

pod rygorem nieważności

pod rygorem

dowodowym

Wadą  oświadczenia  woli  jest
nieprawidłowość  dotycząca  albo
podjęcia  samego  aktu  woli  (woli
wewnętrznej)

albo

niezgodności między aktem woli a
jej zewnętrznym przejawem, czyli
oświadczeniem woli.

Wady oświadczenia woli

Wady oświadczenia woli mogą powodować nieważność:

bezwzględną

względną

1) brak świadomości lub swobody, 1) błąd,
2) pozorność.

2) podstęp,

3) groźba.

Brak  świadomości  lub  swobody
ma  miejsce  wówczas,  gdy  doszło  do
złożenia  oświadczenia  woli  przez
osobę, która z jakichkolwiek powodów
znajdowała się w stanie wyłączającym
świadome  albo  swobodne  powzięcie
decyzji i wyrażenie woli.

Pozorność oświadczenia woli jest to
uzgodniona  przez  strony  czynności
prawnej  niezgodność  oświadczenia
woli  z  ich  wolą  rzeczywistą,  celem
wprowadzenia w błąd osób trzecich.

Błąd jest to albo mylne wyobrażenie

o rzeczywistym stanie rzeczy albo

też mylne wyobrażenie o treści

złożonego oświadczenia woli.

Błąd, jako wada oświadczenia woli,

musi:
• dotyczyć treści czynności prawnej,
• być istotny.

Szczególną, kwalifikowaną postacią

błędu jest tzw. podstęp. Ma on

miejsce wówczas, gdy błąd wywoła

druga strona umyślnie, w celu

skłonienia danej osoby do złożenia

oświadczenia woli określonej treści.

Groźba,

zwana

niekiedy

przymusem

psychicznym, zachodzi wówczas, gdy jakaś

osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia

oświadczenie woli określonej treści zapowiada

spowodowanie

niekorzystnych

następstw

(osobistych lub majątkowych) dla tej osoby lub

też osoby trzeciej, jeżeli oświadczenie woli o

żądanej treści nie zostanie złożone.

Groźba jako wada oświadczenia woli musi być:
• groźbą bezprawną (sprzeczną z

obowiązującym prawem) oraz
• groźbą poważną.

Umowa

jest

szczególnym

rodzajem

czynności

prawnej.

Stanowią

ją

dwa

zgodne

wzajemnie  sobie  co  do  treści
odpowiadające  oświadczenia  woli
dwu  stron,  mające  na  celu
wywołanie skutków prawnych.

Umowa, jej zawarcie i treść

Najczęstszymi sposobami

prowadzącymi do zawarcia

umowy są:

- złożenie oferty,
- rokowania umowne,
- aukcja,
- przetarg.

Oferta
jest

propozycja

zawarcia

umowy określająca co najmniej jej
istotne postanowienia (elementy
treści).

Oferta musi być stanowczą
propozycją zawarcia umowy.

Negocjacje
polegają na stopniowym uzgadnianiu
przez  strony  treści  umowy  przez
wzajemne  wymienianie  między  sobą
niewiążących  na  razie  propozycji.
Umowę  zawieraną  w  tym  trybie
uważa  się  za  ostatecznie  zawartą
dopiero  wówczas,  gdy  strony  dojdą
do  porozumienia  co  do  wszystkich
postanowień,

które

były

przedmiotem negocjacji.

Tryb ofertowy jest wykorzystywany
przy  zawieraniu  umów  w  drodze
aukcji  i  przetargu,  a  więc
swoistego  publicznego  konkursu
ofert,  który  ogłasza  ten,  kto  jest
zainteresowany  w  zebraniu  kilku
ofert  w  tym  samym  przedmiocie
celem  ich  porównania  i  wyboru
najbardziej odpowiedniej.

Zawarcie

umowy

może

być

poprzedzone zawarciem tzw. umowy
przedwstępnej.

Umowa  przedwstępna  jest  to  umowa,
która  określa  istotne  postanowienia
mającej  być  w  przyszłości  zawartą
umowy. Umowa przedwstępna powinna
zostać  wykonana.  Wykonanie  umowy
przedwstępnej  polega  oczywiście  na
zawarciu umowy przyrzeczonej.

Zasada swobody umów

„Strony  zawierające  umowę  mogą
ułożyć  stosunek  prawny  według
swego  uznania,  byleby  jego  treść
lub

cel nie

sprzeciwiały się

właściwości (naturze) stosunku,
ustawie ani zasadom współżycia
społecznego".

Umowy nazwane
to te, które - pod określonymi
nazwami - są regulowane przez
obowiązujące ustawy (np. umowa
sprzedaży, najmu, zlecenia i in.).

Umowy nienazwane
zawierane  są  rzadziej,  na  tyle
jednak  często,  że  może  się  w
praktyce  wytworzyć  pewien  model
ich treści, a nawet może się przyjąć
określona  ich  nazwa  (np.  umowa
know-how, czyli umowa o odpłatne
udostępnienie tajemnic produkcji)

Umowy mieszane
zawierają w sobie elementy z dwu
lub więcej rodzajów umów z dwu
pierwszych grup (np. umowa o
wycieczkę, umowa hotelowa).

Istotę przedawnienia stanowi to, że
po upływie określonego przez prawo
terminu dłużnik może uchylić się od
spełnienia świadczenia.

zastrzeżeniem

wyjątków

przewidzianych

ustawie

przedawnieniu  ulegają  jedynie
roszczenia  majątkowe,  a  więc
takie,  których  wartość  można
określić w pieniądzu.

Osoba  przeciwko  której  roszczenie
przysługuje,  może  postawić  zarzut
przedawnienia  i  w  ten  sposób
zobowiązać sąd do ustalenia, czy
przedawnienie istotnie nastąpiło.

Zobowiązanie,  w  którym  roszczenie
uległo  przedawnieniu  nie  wygasa,  lecz
przekształca się w tzw.  zobowiązanie
niezupełne (naturalne).

Zasadniczy termin przedawnienia
wynosi dziesięć lat.

Bieg przedawnienia rozpoczyna
się zasadniczo od dnia, w którym
roszczenie stało się wymagalne.

Od przedawnienia należy odróżnić

tzw. terminy zawite, zwane także

prekluzyjnymi.

Ich istota polega na tym, że na

skutek bezczynności uprawnionego,

trwającej

przez

czas

ściśle

określony przez ustawę, następuje

wygaśnięcie przysługującego mu

prawa.

Przykłady terminów zawitych:

•        wygaśnięcie  prawa  podmiotowego  art.  293  §  1
k.c.,
•    wygaśnięcie roszczenia art.. 344 § 2 k.c.
•    wygaśnięcie tzw. prawa kształtującego art. 568 § 1
k.c., art. 388 §2 k.c..

Document Outline