Siedem grzechów pamięci.

Jak zapominamy i zapamiętujemy.

Kilka słów na początek

Pamięć odgrywa w naszym życiu tak ogromną rolę, że

często uznajemy jej istnienie za oczywistość, dopóki przypadek
zapomnienia lub zniekształcenia wspomnienia nie przykuje naszej
uwagi. Dzięki pamięci nie tylko jesteśmy w stanie przypomnieć
sobie zdarzenie z przeszłości, ale dzięki niej możemy także
porozumiewać się z innymi ludźmi.

Daniel Schacter w swojej książce rozpatruje naturę

niedoskonałości pamięci i przedstawia nowe sposoby myślenia o
tym problemie oraz rozważa jak możemy omijać lub zmniejszać
dotkliwe efekty tej niedoskonałości.

Każdy z nas codziennie stawia sobie różne pytania:

Dlaczego nie mogę przypomnieć sobie imienia osoby, której twarz
pamiętam doskonale? Czemu nie pamiętam, gdzie położyłam
klucze? Gdzie podział się mój portfel? Dlaczego niektórych rzeczy
nie pamiętam? Dlaczego pamiętam to, czego pamiętać nie chcę?
Jak pomóc mojej pamięci?

Schacter stara odpowiedzieć na następujące pytanie:

Jakimi sposobami pamięć może wpędzać nas w kłopoty? W ten
sposób dokonał podziału braków pamięci na siedem „wykroczeń”.

Siedem „grzechów”

pamięci:

1. Nietrwałość
2. Roztargnienie
3. Blokowanie
4. Błędna atrybucja
5. Podatność na sugestię
6. Tendencyjność
7. Uporczywość

„grzechy”
pomijania

„grzechy” przetwarzania

Siedem „grzechów” pamięci często objawia się w codziennym życiu i może

mieć poważne konsekwencje dla każdego z nas.

Dlaczego „GRZECHY”?

• Grzechy pomijania – nie udaje nam się przywołać myślą

pożądanego faktu, zdarzenia lub idei;

Nietrwałość – osłabienie lub utrata pamięci z czasem, jest to podstawowa

cecha pamięci.

Roztargnienie – awaria powiązań między uwagą, a pamięcią; na ogół

pojawia się, gdy jesteśmy zajęci innymi sprawami, które przeszkadzają nam

w skupieniu uwagi na tym, co powinniśmy zapamiętać. Informacja w ogóle

nie trafia do pamięci, ponieważ nasza uwaga skierowana jest gdzie indziej;

Blokowanie – niemożność przywołania informacji, którą próbujemy wydobyć

z pamięci; zjawisko „na końcu języka” – osłabienie między relacją pojęciową

(tym, co wiemy o danej osobie) a reprezentacją fonologiczną (brzmieniem jej

nazwiska).

• Grzechy przetwarzania – jakaś forma pamięci jest obecna, lecz

albo nieprawidłowa albo niechciana;

Błędna atrybucja – przypisanie śladu pamięciowego do niewłaściwego

źródła; pomylenie fantazji z rzeczywistością;

Podatność na sugestie – przywoływanie wspomnień w wyniku pytań

naprowadzających, komentarzy i sugestii czynionych, gdy osoba stara

się przypomnieć zdarzenie z przeszłości;

Tendencyjność – odczytujemy na nowo lub całkowicie przerabiamy

nasze przeszłe doświadczenia (bezwiednie i nieświadomie) w świetle

tego, co obecnie wiemy i w co wierzymy;

Uporczywość – powtarzające się przypominanie nieprzyjemnych

informacji lub zdarzeń, które wolelibyśmy całkowicie usunąć z naszych

myśli; Największą siłę uporczywość objawia po doświadczeniach

traumatycznych: wojnach, klęskach żywiołowych, poważnych

wypadkach, itd.

• Schacter utrzymuje, że każdy z siedmiu „grzechów” jest produktem

ubocznym pożądanych i przystosowawczych cech ludzkiego

umysłu.

Stephen Jay Gould
egzaptacja – cechy, które w danym momencie zwiększają przystosowanie,

jednak nie zostały wybrane w procesie doboru naturalnego z powodu roli,

jaką obecnie pełnią; (czytanie jest powszechne od kilkuset lat, jednak

opiera się na podstawowych zdolnościach spostrzegania i przetwarzania

informacji, które były przystosowaniami)

spandrele – szczególny przypadek egzaptacji, będący niezamierzoną

konsekwencją czy produktem ubocznym jakiejś innej właściwości,

spandrele nie mają na początku żadnej funkcji przystosowawczej.

• Zamiast opisywać „grzechy” jako wewnętrzne słabości, czy wady w

konstrukcji systemu, Schacter sugeruje, że dostarczają one wglądu w

przystosowawczą siłę pamięci. Pozwalają one docenić to, że pamięć działa

tak dobrze przez większość czasu oraz zobaczyć, dlaczego rozwinęła się w

taki, a nie inny system. Próbuje też pokazać, dlaczego pamięć jest

głównym, wiarygodnym przewodnikiem po naszej przeszłości i

przyszłości, chociaż czasami dokuczliwie nas zawodzi, ukazując

jednocześnie swoje cechy. Siedem „grzechów” to cena, jaką musimy

zapłacić za procesy i funkcje, które są pod wieloma względami niezbędne.

Siedem grzechów błogosławieństwem

Nietrwałość – konieczna do tego, by móc pozbyć się informacji

nieaktualnych (takich jak stare numery telefonów, czy miejsce,

gdzie zaparkowaliśmy wczoraj samochód); Informacje niepotrzebne

nie są przypominane i powtarzane, dlatego ślad w pamięci się

zaciera; (Anderson: Zapotrzebowanie na określoną informację

maleje w miarę upływu czasu od jej ostatniego użycia.)

Blokowanie – gdyby blokowanie nie funkcjonowało, mielibyśmy

system pamięci, w którym wszelkie informacje potencjalnie

związane z jakimś bodźcem zawsze i natychmiast przychodziłyby

do głowy; Blokowanie chroni nas przed chaosem.

Roztargnienie – gwarantuje, że tylko te zdarzenia, które zostaną

uznane za wystarczająco ważne, by je skutecznie zakodować, mają

potem duże szanse na przywołanie w przyszłości; pozwala też

zdawać się na „automatycznego pilota”, co nie obciąża pamięci

niepotrzebnymi informacjami o czynnościach rutynowych – procesy

automatyczne, uwalniają zasoby poznawcze, te z kolei mogą zostać

zaangażowane przez ważniejsze sprawy.

Siedem grzechów błogosławieństwem

Błędne przypisywanie i podatność na sugestie –

zdolność pamiętania ogólnego sensu zdarzenia, pozwala

korzystać z jakiegoś doświadczenia nawet wtedy, gdy nie

pamiętamy go szczegółowo; Pamięć ogólnego sensu

zdarzenia jest fundamentalna dla zdolności kategoryzacji i

rozumienia, gdyż umożliwia generalizację i organizację

doświadczenia. (Fałszywe rozpoznania są ceną, jaką

płacimy za korzyści płynące z generalizacji.)

Tendencyjność – Na pierwszy rzut oka idealizowanie samego

siebie wydaje się niepokojącą tendencją, która powoduje,

że tracimy realistyczny kontakt ze światem. Jednak zbyt

optymistyczne postrzeganie samego siebie tak naprawdę

sprzyja naszemu zdrowiu psychicznemu, a nie podkopuje

je.

Uporczywość – powstała jako odpowiedź na zagrażające

życiu sytuacje;

Strategie uczenia się:

• Strategie pamięciowe służą przechowywaniu i wydobywaniu

nowych informacji z pamięci uczącego się. Strategie

kognitywne pomagają uczniom w rozumieniu i posługiwaniu

się językiem obcym. Strategie kompensacyjne pozwalają

uczniom posługiwać się językiem obcym bez względu na braki

w kompetencjach językowych.

Uczenie się jest nierozerwalnie związane z pamięcią. Uczniowie

często mówią, że uczą się po to by zapamiętać nowy materiał.

Efekty uczenia się języka obcego są najczęściej sprawdzane na

podstawie zapamiętanego materiału językowego. Strategie

pamięciowe pełnią zasadniczą rolę w procesie uczenia

się.

• Strategie pamięciowe często występują pod nazwą technik

pamięciowych bądź mnemotechnik.

Strategie pamięciowe funkcjonują w ramach czterech grup:

 

                                                                                                                                                                                                                 

• Cztery główne grupy strategii pamięciowych dzielą się na mniejsze podgrupy:

• Tworzenie połączeń asocjacyjnych:

grupowanie – ustawianie w szereg lub klasyfikacja materiału w znaczące grupy tworzy

bardzo skuteczne "łącza pamięciowe"; grupowanie na zasadzie nazw mowy, tematów,

funkcji praktycznych, funkcji lingwistycznych, podobieństw, różnic, itp.

łączenie w związki – kojarzenie nowej informacji z czymś znanym, stałym,

zakodowanym; pozytywne skojarzenia;

kontekstualizacja – uczenie się słów i wyrażeń w kontekście zdania, tekstu, w

kontekście sytuacyjnym;

• Wykorzystywanie obrazu i dźwięku:

wizualizacja (obrazowanie) – wykorzystywanie materiałów wizualnych typu: symboli,

obrazków, plakatów, karteczek ze słówkami, itp.

tworzenie map mentalnych – notowanie za pomocą wielowymiarowej,

wielopłaszczyznowej, twórczej i kolorowej mapy myśli.

pamięciowe słowa klucze – zapamiętywanie nowych słów za pomocą słów kluczy,

tworząc wizualne bądź audialne powiązania

audializacja (skojarzenia brzmieniowe) – kojarzenie słów, wyrażeń, zwrotów z ich

reprezentacją brzmieniową, rytmem, intonacją.

• Powtarzanie:

spiralne powtarzanie – systematyczne, cykliczne powtarzanie i

wracanie do materiału kiedyś powtarzanego.

• Wykorzystywanie ruchu, działania:

wykorzystywanie motoryki i wrażeń zmysłowych – uczenie

się poprzez odgrywanie ról, robienie czegoś, przemieszczanie się,

ruszanie się, wykorzystywanie rytmu i dynamiki

wykorzystywanie technik mechanicznych – uczenie się przez

angażowanie rąk np. pisząc, przesuwając, wycinając, rysując, itp.

• Właściwe wykorzystywanie technik pamięciowych poprawia

pamięć, ułatwia zapamiętywanie materiału i odtwarzanie go z

pamięci, oraz zwiększa potencjał twórczy uczącego się.

Strategie pamięciowe są intencjonalnymi czynnościami

podejmowanymi przez uczącego się, które bywają w różnym

stopniu zaplanowane, zorganizowane i świadomie

kontrolowane. Strategie pamięciowe można podzielić na

strategie zapamiętywania i strategie przypominania.

Mnemotechniki – czym są?

• Mnemotechnika jest nazwą ogólną dla metod ułatwiających

zapamiętywanie i przypominanie. Mnemotechniki wykorzystywane

są do zapamiętywania informacji nie powiązanych sensownie,

poprzez nadawanie im sensu i organizacji; składają się z trzech

elementów: asocjacji, wyobraźni i lokalizacji.

• Asocjacja - Jest to metoda poprzez którą łączysz elementy do zapamiętania

z elementem mnemotechniki na którym to zapamiętujesz. Każda

mnemotechnika ma swoje miejsca w których zapamiętujesz potrzebne

elementy. Aby połączyć te dwa elementy, należy je ze sobą skojarzyć.

Pomimo że można zasugerować ci pewne asocjacje, twoje własne asocjacje

są o wiele lepsze i odzwierciedlają sposób w jaki pracuje twój mózg.

• Wyobraźnia - jest to sposób, w jaki używasz swego umysłu do budowania

połączeń, które mają dla ciebie jak największe znaczenie. Im silniejsze

wyobrażenie, tym skuteczniej pozostanie ono w twoim umyśle dla

późniejszego odtworzenia. Mnemotechniczne skojarzenia mogą być tak

żywe, intensywne jak tylko chcesz jeśli tylko pomagają ci one w skutecznym

zapamiętywaniu.

• Lokalizacja oferuje ci dwie rzeczy:

- spójny system w którym informacja będzie przechowywana i

- sposób na oddzielenie jednej mnemotechniki od innej.

Mnemotechniki to innymi słowy system mentalnych miejsc w których

zapamiętujesz informację. Lokalizacja odnosi się do różnego typu miejsc w

jakich możesz to robić.

Rzymski pokój („zakładki mieszkaniowe”,
„system miejsc”)

• Metoda ta nosi nazwę "system miejsc" co oznacza, że

miejscem takim może być cokolwiek, a nie tylko

elementy w pokoju. Spróbujmy:

• Rzeczy będziemy „zawieszać” kolejno na naszym ciele:

1. Czubku głowy

2. Czole

3. Oczach

4. Nosie

5. Ustach

6. Szyi

7. Ramionach

8. Biodrach

9. Kolanach

10. Butach

Zasady:

• Najpierw zobacz zapamiętywany element w wyobraźni, z

powiązaniem z miejscem na którym go zapamiętujesz,

• Następnie powiększ go do ogromnych rozmiarów,

• Puść go w ruch, niech zaczyna się przemieszczać, tańczyć,

kopać, jeździć...

• Dodaj zmysłowych wyobrażeń: słuchowych. Usłysz w

wyobraźni jak piszczy, trąbi, krzyczy wniebogłosy, syczy,

miauczy, mlaszcze... węchowych. Poczuj jak ładnie pachnie,

przypomina różę, kwiaty, lub śmierdzi spalenizną, smakowych.

Spróbuj jak smakuje. Poczuj jaki jest słodki, słony, pieprzny,

ostry... dotykowych. Złap go i powalcz z nim, skop go lub złap i

zacznij dusić, albo głaskać.

• I najlepiej niech ta praca odbywa się z pierwszym

skojarzeniem, które przyszło ci do głowy. Ono jest najlepsze i

najsilniejsze do zapamiętania.

Ćwiczenie:

• Na czubku głowy zapamiętaj SŁONIA
• Na czole zapamiętaj ROWER
• Na oczach zapamiętaj JESIEŃ
• Na nosie zapamiętaj ZŁOTO
• Na ustach ZEGAREK
• Na szyi PANTOFEL
• Na ramionach DSYKIETKĘ
• Na biodrach KORALE
• Na kolanach STÓŁ
• Na stopach SŁOŃCE

• W ten właśnie sposób działają mnemotechniki. Zapamiętujesz daną

informację odciskając silne wrażenie w pamięci - dzięki intensywnym

wyobrażeniom. Z ponieważ robisz to w określonych miejscach, informacja

ta jest związana z nimi, a znając te miejsca - masz do zapamiętanych

informacji pełny dostęp. Nie ma możliwości by coś ci wyleciało z głowy.

• Przypomina to zwykły notatnik, który zawsze nosisz przy sobie i w każdej

chwili możesz otworzyć i przeglądnąć zapisane w nim rzeczy, dopisać

nowe, itd...

• Co może być Rzymskim Pokojem:

- twój własny pokój a właściwie elementy w twoim pokoju są

najprostszym przykładem.
- twoja droga do szkoły pełna różnych elementów, charakterystyczne

drzewa, przystanki, budynki.
- dowolna ulica, którą dobrze znasz.
- twoje ciało - co już wykorzystałeś w ćwiczeniu.
- twoja rodzina (członkowie rodziny na których zapamiętujesz

informacje) lub rodzina znajomych, jeśli ich dobrze znasz.
- twoja klasa

NAJWAŻNIEJSZE, ŻEBY TO BYŁY MIEJSCA LUB OSOBY DOBRZE CI

ZNANE (NIEPODOBNE DO SIEBIE!), ŻEBYŚ MÓGŁ PRZYWOŁAĆ ICH

W PAMIĘCI W KAŻDEJ CHWILI.

Inne mnemotechniki:

• Metoda łańcuchowa (elementy wplatamy w historyjkę –

najlepsza do zapamiętania listy zakupów);

• Metoda liczbowo – kształtowa;
• Metoda liczbowo – rymowa;