Rachunek kosztów

1. Podstawowe pojęcia, cele i

zadania

Kalkulacja  to  ogół  czynności  mających  na  celu
ustalenie  zarówno  ogólnej  sumy,  jak  i  sum
poszczególnych  pozycji  (składników,  elementów)
kosztów  przypadających  na  przedmiot  kalkulacji,
którym  może  być  jednostka  wyrobu  gotowego,
usługi,  towaru,  zlecenia  produkcyjnego  itp.  (I.
Frymark, Rachunkowość handlowa).
Kalkulacja  służy  do  ustalenie  według  pozycji
kalkula-cyjnych

całkowitego

kosztu

własnego

przedmiotu

kalkulacji

pomocą

metod

dostosowanych do rodzaju i organizacji produkcji. (T.
Naumiuk, Koszty w rachunko-wości finansowej).

Celem kalkulacji jest dostarczenie rzetelnych i
obiektyw-nych

informacji

niezbędnych

podejmowania decyzji zapewniających sprawne i
racjonalne

zarządzanie

procesami

gospodarczymi w trakcie ich planowania,
realizacji,

kontroli

oceny

służącej

wnioskowaniu na przyszłość.
Zadania kalkulacji:

• ustalenie kosztu wytworzenia jednostki produktu

z uwzględnieniem struktury jego składników,

• dostarczenie informacji ułatwiających:

– zaprogramowanie

przyszłej

optymalnej

struktury asortymentowej produkcji,

– restrukturyzację

oprzyrządowania

(wyposażenia w urządzenia i maszyny)
uwzględniającego ulepszenie technologii i
techniki wytwarzania,

– sprawowanie

skutecznej

kontroli

efektywności

gospodarowania

oraz

utrzymywania komórek organizacyjnych o
charakterze wspólnym (pośrednim),

– sformułowanie wiarygodnych podstaw

ustalania opłacalnych cen sprzedaży
produktów,

– dostarczenie informacji niezbędnych do

ustalenia i oceny wyników finansowych
uzyskiwanych na sprzedaży poszczególnych
rodzajów

wyrobów

(usług)

przy

wykorzystaniu niezbędnych, dostosowanych
do warunków jednostki systemów rachunku
kosztów

m.in..

Rachunku

kosztów

rzeczywistych,

rachunku

kosztów

postulowanych, np. normatywnych, rachunku
kosztów niepełnych, np. zmiennych), a także
rodzajów

(planowa,

wstępna,

ofertowa,

cenowa, wynikowa itp.), metod i odmian
kalkulacji.

2. Pojęcie i zasady ustalania

jednostek kalkulacyjnych

Warunkiem uzyskania poprawnych i rzetelnych
(wiary-godnych)

wyników

kalkulacji

jest

określenie przedmiotu kalkulacji.
Przedmiotem  kalkulacji  są  jednoznacznie
zidentyfikowane  (określone)  oraz  pozwalające
się  wyrazić  liczbowo  odcinki  działalności,  a
zwłaszcza  wytwarzane  produkty  wydziałów
podstawowych lub pomocniczych.
W praktyce kalkulacja może dotyczyć produktu
(wyrobu) gotowego lub półfabrykatów.

3. Elementy kalkulacji kosztów

materiały bezpośrednie

+ wynagrodzenia osób zatrudnionych

bezpośrednio przy produkcji

+ narzuty na wynagrodzenia pracowników

bezpośrednio zatrudnionych przy produkcji

+ koszty pośrednie (odpowiednia część kosztów

wydziałowych)

= techniczny koszt wytworzenia

4. Tradycyjne metody kalkulacji

kosztów

Rodzaje kalkulacji kosztów wg kryterium metody

sporządzania:

• kalkulacja podziałowa:

– prosta,
– ze współczynnikiem,
– fazowa (procesowa, wielostopniowa),
– produktów sprzężonych (łącznych);

• kalkulacja doliczeniowa:

– zleceniowa,
– asortymentowa.

Kalkulacja podziałowa prosta ma zastosowanie
w  przedsiębiorstwach  wytwarzających  masowo
jeden  produkt,  np.:  w  elektrowniach,  kopalniach
węgla, gorzelniach i cukrowniach.
Przy  zastosowaniu  tej  metody  jednostkowy  koszt
wytworzenia  ustala  się  poprzez  podzielenie
łącznego

kosztu

wytworzenia

przez

ilość

wyprodukowanych wyrobów.
Dla  uzyskania  bardziej  szczegółowych  danych  do
przeprowadzenia  analizy  i  kontroli  wytworzenia,
koszt  jednostkowy  ustala  się  w  przekroju
struktury.

Przykład 1

Przykład 1
Techniczny koszt wytworzenia w miesiącu lutym w gorzelni
obejmował:

• koszty robocizny bezpośredniej

(wynagrodzenia z narzutami)

20.000,-

• koszty materiałów bezpośrednich

80.000,-

• koszty wydziałowe

50.000,-

razem

150.000,-

Wytworzono ogółem 1.000 hl spirytusu.

• obiekt kalkulacyjny

1 hl

• koszt jednostkowy-

150.000 : 1.000 = 150

Pozycja kosztów

Kwota

Obiekt

kalkulacyjny

Koszt

jednostkowy

Robocizna
bezpośrednia

20 000

1000 hl

Materiały
bezpośrednie

80 000

1000 hl

Koszty wydziałowe

50 000

1000 hl

Techniczny koszt
wytworzenia

150 000

1000 hl

150

Kalkulacja  podziałowa  ze  współczynnikiem
stosowana  jest  przy  produkcji  masowej  lub
wieloseryjnej, w ramach której wytwarzane są różne
wyroby  przy  zastosowaniu  jednakowej  technologii,
ale  z  nieco  odmiennych  materia-łów  (np.  różne
gatunki  zup  w  proszku)  lub  przy  zastosowaniu
odmiennej

technologii,

ale

jednakowych

materiałów  podstawowych  (np.  różne  gatunki
cegły).
Istotą  tej  metody  jest  sprowadzenie  różnych
wyrobów  do  wspólnego  mianownika  poprzez
przeliczenie ich na umowne obiekty kalkulacyjne za
pomocą współczynników.

Kolejność czynności związanych z ustalaniem
jednostko-wego kosztu wytworzenia:

• ustalenie liczby poszczególnych produktów

(wraz z przeliczeniem produkcji w toku na
produkty gotowe),

• ustalenie współczynników przeliczeniowych

dla poszczególnych wyrobów,

• ustalenie liczby jednostek przeliczeniowych,
• obliczenie kosztu jednostki przeliczeniowej,
• ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia.

Przykład 2

Przykład 2
Browar wytwarza trzy rodzaje piwa. W lutym poniesiono
następujące koszty:

• robocizna bezpośrednia 250.000
• materiały bezpośrednie 1.350.000
• koszty wydziałowe

750.000

techniczny koszt wytworzenia

2.350.000

Koszty produkcji rozlicza się w oparciu o ustalone współczynniki
technologiczne. W lutym wytworzono i przyjęto do magazynu:

• 800 hl piwa mocnego

- współczynnik 1,0

• 2000 hl piwa jasnego

- współczynnik 0,5

• 2500 hl piwa karmelowego

- współczynnik 0,2.

Ponadto w fazie leżakowania znajduje się 100 hl piwa mocnego,
którego stopień przerobu technologicznego oceniono na 50%.

Wyrób

Ilość

faktyczna

Ilość łącznie

z produkcją

w toku

Współ-

czynnik

Ilość

jednostek

przeliczenio-

wych

Koszt

jednostki

przeliczenio-

wej

Koszt

jednostkowy

wyrobu

gotowego

(4 * 6)

Koszt

produkcji

(7 * 3)

Mocne

800

850

1,0

850

1 000

850 000

J asne

2 000

0,5

1 000

500

1 000 000

Karmelowe

2 500

0,2

500

200

500 000

Razem

5 300

5 350

2 350

2 350 000

2 350 000 :

2 350 = 1 000

Produkcja w toku = 100 hl * 50% = 50 hl

Kalkulacja

podziałowa

fazowa

(procesowa) stosowana jest przy produkcji
masowej i wieloseryjnej, przechodzącej przez
następujące

sobie

fazy

procesu

produkcyjnego, przy czym w każdej z faz
powstaje półfabrykat stanowiący produkt
wyjściowy dla fazy następnej.

Składniki kosztów

Faza I

Faza II

Ogółem

Materiały
bezpośrednie

20 000

Płace bezpośrednie

16 000

12 000

28 000

Koszty wydziałowe

16 000

23 000

39 000

Razem

52 000

35 000

87 000

Przykład 3

W miesiącu lutym wytworzono w fazie I - 4.000 szt.
półfabrykatów, z czego przekazano do fazy II - 2.500 szt.
W fazie II otrzymano 2.500 szt. wyrobów gotowych

Wariant I

Jednostkowy koszt wytworzenia półfabrykatów w
fazie I wynosi 13 (52.000 : 4.000).
Wartość półfabrykatów przekazanych do II fazy
wynosi 32.500 (13 * 2.500).
Kalkulacja jednostkowego kosztu wyrobu
gotowego w fazie II:

• koszt zużytych półfabrykatów fazy I

32.500

• koszty przerobu fazy II

35.000

67.500

Jednostkowy koszt wytworzenia 67.500 : 2.500 =
27

W odróżnieniu od kalkulacji podziałowej
kalkulacja doliczeniowa ma zastosowanie przy
produkcji jednostkowej i małoseryjnej. Kalkulacja
doliczeniowa opiera się na następujących zasadach:

• musi być jednoznacznie określony obiekt

kalkulacyjny,

• koszty bezpośrednie wynikające z dokumentów

źródłowych ewidencjonuje się bezpośrednio na
konto obiektu kalkulacyjnego,

• muszą być opracowane klucze podziałowe do

rozliczania kosztów pośrednich (wydziałowych).

• Jedną z metod kalkulacji doliczeniowej jest

kalkulacja zleceniowa.

Przykład 4

Jednostka gospodarcza realizowała w lutym dwa
zlecenia:

•

zlecenie 6 - dotyczące 50 szt.wyrobów A,

•

zlecenie 7 - dotyczące 100 szt. wyrobów B.
Koszty zużycia materiałów bezpośrednich zlecenia
nr 6 wynoszą 20.000 a zlecenia 7 - 30.000.
Koszty robocizny bezpośredniej odniesione na
zlecenie 6 wynoszą 40.000 a na zlecenie 7 - 20.000.
Koszty wydziałowe wynoszą 60.000 i są rozliczane
na poszczególne zlecenia w stosunku do robocizny
bezpośredniej.