Wiesława Sotwin

 

WYKŁAD IV.
Behawioryzm, czyli psychologia 
jako nauka o zachowaniu 

 

 

Plan

I. Intelektualne tło powstania behawioryzmu 

1/ rozwój psychologii zwierząt, 
2/ powiązanie - przez E. Thorndike’a - psychologii zwierząt i 

psychologii człowieka, 

3/ debata nt. świadomości i introspekcji, czyli kryzys 

psychologii klasycznej.

   

II. Behawioryzm Johna B. Watsona 

1/ Watson i jego manifest behawiorystyczny, 
2/ Watsonowska psychologia obiektywna.

III. Neobehawioryzm

 

1/ radykalny behawioryzm Burrhusa F. Skinnera, 
2/ schemat S-O-R.  

 

 

Psychologia zwierząt

 

1. Ewolucjonizm 

- Ch. Darwin: O pochodzeniu gatunków (1859), O ekspresji 
wzruszeń u ludzi i zwierząt (1872),  
- natura nie robi skoków, a więc psychika zwierząt i ludzi jest 
podobna, u zwierząt występuje inteligencja, a u ludzi - instynkty 
(antropomorfizm i anegdotyzm).  

2. Kanon Morgana

W żadnym wypadku żadnej czynności nie należy wyjaśniać jako 
skutku wyższej zdolności psychicznej, jeśli istnieje możliwość jej 
wyjaśnienia jako skutku zdolności znajdującej się na niższym 
stopniu rozwoju (Morgan, 1894, za: Pieter: 1974, s. 181).

3. Spór między mechanistycznym i 
antymechanistycznym sposobem wyjaśniania 
zachowania zwierząt. 

 

 

Powiązanie - przez E. Thorndike’a 

(1874-1948)

 - 

 

psychologii zwierząt i psychologii człowieka

1/ Badania
a/ zwierząt wyższych 

(psów i kotów) 

- problem: z jakimi trudnościami te zwierzęta sobie radzą i w jaki 
sposób, 
- metoda: skrzynki problemowe (puzzle box), labirynty.  

b/ nad uczeniem się u ludzi. 

2/ Asocjacjonistyczna teoria uczenia się 

- proces uczenia się ma u zwierzat, a także po części u ludzi, 
charakter próbowania, błądzenia i poprawiania błędów 
- proces ten polega na powstawaniu nowych skojarzeń między 
bodźcami i impulsami ruchowymi (oraz ich seriami) 
- istotna różnica między uczeniem się zwierząt i ludzi polega na 
obecności u ludzi wolnych wyobrażen (free images)
- prawa uczenia się: skojarzenia, ćwiczenia (powtarzania) i efektu. 

 

 

Debata nt. świadomości i introspekcji, 

czyli kryzys psychologii klasycznej  

1. Brak zgody co do tego czym jest świadomość 

(bytem substancjalnym, kompozycją stanów psychicznych, 
funkcją biologiczną służącą przystosowaniu organizmu do 
środowiska, inną nazwą dla uczenia się asocjacyjnego itp.) 

i czy 

występuje jedynie u człowieka czy również u 
zwierząt? 

2. Krytyka introspekcji 

(niemożność jednoczesnego 

doświadczania i obserwowania tegoż doświadczania, zwłaszcza w 
odniesieniu do ciągle się zmieniającego strumienia świadomości, 
np. W. James On some omissions of introspective psychology, 
1884 r.) 

Jaki jest przedmiot psychologii? 

Jakie metody badawcze powinna stosować?

 

 

John B. Watson 

(1878-1958)

i jego manifest behawiorystyczny 

 

1/ Studia w Chicago, gł. w pracowni 
zoopsychologii 

(badania nad uczeniem się szczurów w 

labiryncie typu Hampton Court) 

2/ Wykład 

(na posiedzeniu APA)

 i artykuł pt. 

„Psychology as the behaviorist views it” w 1913 
r. 

a/ radykalna krytyka psychologii klasycznej 
- stany świadomości nie są obiektywnie sprawdzalne i dlatego nie 
mogą być przedmiotem badań naukowych, 

 

- podobnie introspekcja jest metodą subiektywną, a więc 
nienaukową. 
b/ propozycja obiektywnej psychologii naukowej, czyli 
behawioryzmu

  

- przedmiotem psychologii powinno być to co można badać 
obiektywnie, tj.   
zachowanie się człowieka lub zwierzęcia, czyli odpowiedź na dany 
bodziec lub układ bodźców (sytuację),   
- w eksperymentalnych badaniach nad zachowaniem człowieka 
można zastosować te same rodzaje procedur jak w badaniach nad 
zwierzętami.

 

 

Watsonowska 

psychologia obiektywna 

• Usunięcie wszystkich terminów subiektywnych 
takich jak wrażenie, percepcja, wyobrażenie, 
pragnienie, zamiar, a nawet myślenie czy emocja (jeśli 
były definiowane subiektywnie). 

• Usunięcie problemu umysł-ciało
- ma on charakter religijny, 
- żadna psychologia, która zawiera religijny problem 
umysł-ciało nie może prowadzić do weryfikowalnych 
wniosków. 

• Dwa rodzaje odpowiedzi na bodziec, czyli 
zachowania: 
- zewnętrzne (explicit responses), 
- wewnętrzne (implicit responses) - myślenie jako ciche 
mówienie, 

a więc bardzo słabe ruchy organów artykulacyjnych

. 

 

 

Watsonowska 

psychologia obiektywna, cd. 

• Warunkowanie reakcji emocjonalnych 
a/ hipoteza Watsona i Morgana 

- ludzie rodzą się z 3 reakcjami emocjonalnymi: strachem, 
wściekłością i miłością (są to takie same reakcje wrodzone jak 
oddychanie, bicie serca, chwytanie etc.),
 - zakres reakcji emocjonalnych rozszerza się na drodze 
warunkowania  

b/ weryfikacja w/w hipotezy: warunkowanie reakcji 
strachu na białego szczura u 11-miesięcznego Alberta 
B. przez J. Watsona i R. Rayner 

(Conditioned emotional 

reactions, 1920). 

 

• Osobowość jako system nawyków.

 

 

Podstawowe idee Watsona

1. Psychologia powinna zajmować się tym co 
można badać obiektywnie, a więc zachowaniem 
(ludzi i zwierząt). 

2. Każde zachowanie jest reakcją na jakiś 
bodziec lub zespół bodźców (schemat S-R, ang. 
stimulus-reaction). 

3. Wszelkie zmiany zachowania i jego rozwój są 
wynikiem uczenia się nowych reakcji na 
określone bodźce.  

 

 

Główne nurty neobehawioryzmu

 

(lata 30. - 60. XX wieku)

1/ Radykalny behawioryzm Burrhusa F. Skinnera, 
czyli uznanie, że umysł nie ma wpływu na zachowanie. 

2/ Schemat S-O-R, czyli uznanie konieczności 
przyjęcia czynników wewnętrznych (zmiennych 
pośredniczących), 
które modyfikują zależność reakcji od bodźca

• bahawioryzm celowościowy Edwarda C. Tolmana 
• model S-H-R Clarka L. Hulla 

 

 

• psychologia nie powinna uwzględniać żadnych 
procesów wewnętrznych, bo one nie mają 
wpływu na zachowanie, powinna natomiast - 
podobnie jak fizyka - badać zależność 
zachowania od środowiska zewnętrznego (S-R) 

• 

zachowania

 

mogą być dwojakiego rodzaju

- reaktywne

, czyli takie które są reakcją na ściśle określony 

bodziec  

- sprawcze (instrumentalne, operatywne)

, czyli 

takie które są kształtowane i utrwalane przez własne 
konsekwencje, czyli wzmocnienia 
(typowy eksperyment Skinnera: nagradzanie zwierzęcia za 
określony ruch, początkowo wykonany przypadkowo, czyli 
warunkowanie instrumentalne)

Behawioryzm radykalny 

Burrhusa F. Skinnera 

(1904-1990) 

 

 

• skuteczność warunkowania instrumentalnego 
zależy od:

- rodzaju wzmocnień (naprawdę skuteczne w modyfikacji 
zachowań są wzmocnienia pozytywne)
 - regularności lub nieregularności stosowania wzmocnień
- odstępów czasowych między kolejnymi wzmocnieniami
- częstotliwości wzmocnień

   

• zachowanie człowieka jest całkowicie 
sterowalne pod warunkiem odpowiedniego 
zorganizowania jego środowiska 

(inżynieria 

behawiorystyczna, utopia Walden Two)

• wolność i godność są stanami środowiska 

- wolność jest brakiem bodźców awersyjnych i niepożądanych
- godność jest obecnością bodźców moralnych, np. uznania czy 
szacunku  

Behawioryzm radykalny Skinnera, cd. 

 

 

Trudności radykalnego behawioryzmu 

i powody przyjęcia schematu S-O-R

1. Zmienność (zarówno inter- jak i intraindywidualna) 
reakcji mimo tych samych warunków 
zewnętrznych  

- powtarzalność ma charakter statystyczny (rozwój metod 
statystycznych, problem statystycznej istotności). 

2. Logiczna trudność wyjaśniania zachowań bez 
odwoływania się do zjawisk mentalnych. 

3. Sprzeczność behawioryzmu ze 
zdroworozsądkowym doświadczeniem. 

 

 

1. Neopozytywistyczny fizykalizm 
• wszystkie terminy naukowe należy definiować przez 
odwołanie się do intersubiektywnie obserwowalnych 
przedmiotów i zdarzeń fizycznych.   

2. Propozycja wprowadzenia definicji 
operacyjnych 

(1927r., fizyk Percy W. Bridgman)

• 

terminy teoretyczne należy powiązać  z terminami 

obserwacyjnymi przez odwołanie się do konkretnych 
operacji pomiarowych.

   

Operacjonizm w nauce

 

 

Behawioryzm celowościowy 

Edwarda C. Tolmana 

(1886-1959)

 

- zachowanie jest często zorganizowaną całością, a nie 
łańcuchem odrębnych reakcji na bodźce, ma zatem 
strukturę molarną, a nie molekularną, daje się 
opisywać raczej w schemacie cel-środek, a nie bodziec-
reakcja

- już szczury zachowują się tak jakby zdolne były do 
wytwarzania sobie jakiejś mapy wewnętrznej, która 
pozwala im orientować się w otoczeniu  

- mapa wewnętrzna czy jej elementy to zmienne 
pośredniczące, czyli takie których  znaczenie jest 
określone przez dającą się empirycznie stwierdzić 
zależność między zmiennymi poprzedzającymi i 
reakcją organizmu   

 

 

Model S-H-R 

Clarka L. Hulla

 (1884-1852) 

- odchylenie od optymalnego stanu organizmu stwarza stan 
potrzeby i wywołuje tendencję do jej redukcji zwaną popędem 

- redukcja potrzeby stanowi wzmocnienie reakcji, która do niej 
doprowadziła 

 - bodziec, który wywołał taką reakcję nabiera tendencji do jej 
wywoływania w przyszłości 

- tendencja ta nazywa się nawykiem (ang. habit - H) i może mieć 
różną siłę

- nawyk utrzymuje się tak długo jak długo reakcja na dany bodziec 
redukuje potrzebę 

- redukcja potrzeby jest wzmocnieniem 

- a zatem wzmocnienie jest niekontrolowanym czynnikiem 
wewnętrznym  

 

 

Podsumowanie, 

czyli spuścizna behawiorystyczna

Bahawioryzm stworzył mechaniczny obraz człowieka 
jako jednostki zewnątrzsterownej.  

Ale: 
- rozszerzył przedmiot psychologii o zachowanie 
- uwypuklił znaczenie środowiska zewnętrznego dla 
zachowania człowieka  
- podkreślił rolę uczenia się i badań nad jego 
mechanizmami 
- wprowadził operacjonizm