Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

1

SKUTKI PALENIA TYTONIU

WPŁYW PALENIA NA PROCESY

REPRODUKCYJNE

PALENIE A NOWOTWORY

Chmurawa Jarosław - Dola Janusz - Dołaszyńska Anna

ŚAM 2004

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

2

uzależnienie na całe życie

(trudny do zwalczenia nałóg)

żółknięcie zębów, nieświeży oddech

mniejsza odporność organizmu na

choroby

szybsze starzenie się skóry

groźne choroby

upośledzona reprodukcja

przedwczesna śmierć

finansowe obciążenie budżetu państwa

-

SKUTKI PALENIA
TYTONIU

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

3

częsty kaszel

płytki, świszczący oddech

częste przeziębienia

bóle zatok

zaniki mięśniowe (brak ruchu)

-

SKUTKI PALENIA
TYTONIU

kłopoty żołądkowe

zmarszczki na

skórze

nieświeży oddech

pożółkłe palce i

zęby

Po czym można poznać

nałogowego palacza?

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

4

Choroby mające

naukowo

udowodniony związek

z paleniem tytoniu

i/lub wdychaniem

dymu tytoniowego

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

5

Choroby mające naukowo

udowodniony związek z paleniem

tytoniu i/lub wdychaniem dymu

tytoniowego

Nowotwory złośliwe

Układ sercowo – naczyniowy

Układ oddechowy

Układ pokarmowy

Układ nerwowy

Inne choroby

Upośledzona reprodukcja

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

6

Nowotwory

złośliwe

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

7

Nowotwory złośliwe

Rak płuc

Rak wargi, języka oraz jamy ustnej

Rak krtani

Rak gardła

Rak przełyku

Rak nerki

Rak pęcherza moczowego

Rak trzustki

a także:

Rak żołądka

Rak nosa

Rak wątroby

Rak szyjki

macicy

Białaczki

Nowotwory w 14 różnych

miejscach organizmu

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

8

Nowotwory złośliwe

Substancja chemiczna

BPDE,

zawarta

w

dymie

papierosowym,

powoduje

mutacje

genu

znanego

ze

ścisłych

związków z wieloma nowotworami. BPDE
uszkadza gen

K-RAS

, co często prowadzi

do niekontrolowanego rozrostu komórek.
Ponad jedna trzecia nowotworów płuc, 90
procent nowotworów trzustki i połowa
nowotworów okrężnicy związana jest z
mutacjami w określonym miejscu genu K-
RAS.

(NY University School of Medicine)

BPDE a gen K-RAS

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

9

Nowotwory złośliwe

Wypalając

2

paczki

papierosów

dziennie, w ciągu roku można otrzymać aż
4x

większą

dawkę

promieniowania

jonizującego niż ta, którą otrzymali w ciągu
2 lat od katastrofy w Czarnobylu mieszkańcy
najbardziej zagrożonych rejonów Polski.

Na podstawie badań prowadzonych na

Uniwersytecie Gdańskim stwierdzono, że
osoba wypalająca 1,5 paczki papierosów
dziennie otrzymuje w ciągu 1 roku taką
dawkę promieniowania jonizującego, jakby
przeszła około 300 badań rentgenowskich.

„Radioaktywne palenie”

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

10

Nowotwory złośliwe

Mężczyźni palący tytoń

21x

, a

kobiety

12x częściej

umierają z powodu

raka płuc (bez określenia liczby
wypalanych papierosów dziennie), niż
osoby, które nigdy nie paliły w swoim
życiu.

(American Cancer Society: badanie „Cancer Prevention
Study”)

Rak płuc

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

11

Nowotwory złośliwe

Wśród 10 chorych na raka płuc 9

paliło papierosy. Palenie tytoniu wykazuje
istotny związek i w dużym stopniu
zwiększa ryzyko wystąpienia wszystkich
głównych typów histologicznych raka
płuc. Jest to szczególnie ważne, gdyż rak
płuc zajmuje pierwsze miejsce na liście
zgonów z powodu nowotworów zarówno u
mężczyzn jak i u kobiet. Niestety, tylko
13-15 % chorych na raka płuc żyje dłużej
niż 5 lat.

Rak płuc

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

12

Nowotwory złośliwe

Po 15 latach od rzucenia palenia

ryzyko zachorowania na raka płuc maleje
o ok. 80-90% w porównaniu z osobami
niepalącymi, ale nigdy jednak nie obniża
się do poziomu ryzyka, jakie występuje u
osób, które nigdy nie paliły.

Wypalanie jednej paczki papierosów

dziennie przez 40 lat jest

8x

bardziej

niebezpieczne

niż

wypalanie

dwóch

paczek dziennie przez 20 lat.

(International Society for the Prevention of Tobacco Induced
Diseases)

Rak płuc

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

13

Nowotwory złośliwe

Istnieje

udowodniony

naukowo

związek między paleniem tytoniu a
częstszym występowaniem raka żołądka
(u palaczy występuje ok. 1,5 x częściej)
oraz raka przełyku.

Niektóre z badań wykazały także

większą

zachorowalność

na

raka

gruczołowego nerki (adenocarcinoma) u
palaczy tytoniu w porównaniu do osób
niepalących.

Rak żołądka/rak nerki

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

14

Nowotwory złośliwe

Ryzyko wystąpienia raka pęcherza

moczowego u palaczy jest przeciętnie 5x
większe niż u osób niepalących i zależy od
ilości wypalanych papierosów. Przy czym to
podwyższone ryzyko w stosunku do palących
kobiet jest relatywnie niższe niż u mężczyzn,
ale różnica ta może wynikać z mniejszej
ilości palących kobiet w stosunku do
palących mężczyzn.

W

niektórych

badaniach

aż

50%

przypadków raka pęcherza moczowego u
mężczyzn i 25% u kobiet było związanych z
paleniem tytoniu.

Rak pęcherza moczowego

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

15

Układ

sercowo-

naczyniowy

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

16

Układ sercowo –

naczyniowy

Miażdżyca naczyń krwionośnych
Nadciśnienie tętnicze
Choroba niedokrwienna serca
Niewydolność krążenia
Zawał serca
Tętniak aorty
Choroba Buergera

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

17

Układ sercowo –

naczyniowy

Palenie

tytoniu

znacznie

przyspiesza odkładanie się blaszek
miażdżycowych w naczyniach krw.,
zwiększając przez to liczbę zawałów
serca i udarów mózgu. U palaczy
dochodzi do uszkodzenia śródbłonka
naczyń

krw.,

wzrostu

stężenia

fibrynogenu

oraz

poziomu

cholesterolu całkowitego we krwi
(wzrasta LDL, spada HDL), zwiększa
się opór w naczyniach krw. oraz
częściej dochodzi do zaburzeń rytmu
serca.

Miażdżyca

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

18

Układ sercowo –

naczyniowy

Choć

palenie

tytoniu

nie

powoduje choroby nadciśnieniowej –
to czyni to pośrednio, gdyż toksyczny
dym

tytoniowy

uszkadza

układ

naczyniowy.

U nałogowego palacza obserwujemy
już

po

minucie,

jak

naczynia

krwionośne zwężają się, reagując na
wchłonięta nikotynę. Choć trwa to
tylko w czasie palenia papierosa – to
reakcja dotyczy całego organizmu.

Nadciśnienie tętnicze

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

19

Układ sercowo –

naczyniowy

Mechanizm

Przedostanie się nikotyny do

krwioobiegu uwalnia hormony
stresu

(adrenalinę

i

noradrenalinę), które stymulują
receptory beta 2 i alfa 1.

Nadciśnienie tętnicze

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

20

Układ sercowo –

naczyniowy

W wyniku działania hormonów stresu

wzrasta

częstotliwość

bicia

serca

i

zwiększa się zużycie tlenu przez serce
(którego deficyt we krwi pogłębia obecny
w krążeniu produkt spalania papierosów:
toksyczny CO). Jednocześnie wzrasta opór
przepływu krwi w zwężonych naczyniach
zarówno wieńcowych, jak i obwodowych.
Tak, więc mięsień sercowy – przy już
zwiększonym poziomie obciążenia – musi
dodatkowo uporać się ze zwiększonym
oporem wieńcowym, deficytem tlenu i
toksycznym CO.

Niewydolność krążenia

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

21

Układ sercowo –

naczyniowy

Jak

wykazały

badania

naukowe wypalenie zaledwie
2 papierosów powoduje

100-

krotne

zwiększenie

przylegania płytek krwi, co
zwiększa

skłonność

do

powstawania zakrzepów.

Zawał serca

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

22

Układ sercowo –

naczyniowy

U mężczyzn, którzy zaczęli palić

przed 15. rokiem życia i palili 15-24
papierosów

dziennie,

ryzyko

wystąpienia choroby wieńcowej jest

10x większe

niż u osób niepalących.

Palacze tytoniu

2x częściej

niż

niepalący umierają również na zawał
serca.

Zawał serca

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

23

Układ sercowo –

naczyniowy

Typową chorobą dla palaczy

tytoniu jest miażdżyca w naczyniach
krwionośnych nóg (kończyn dolnych).
U osób dotkniętych tym schorzeniem
palacze tytoniu stanowią bowiem aż
90 proc. wszystkich chorych. Niemal
wyłącznie

u

palaczy

tytoniu

występuje

choroba

Buergera

(zarostowo-zakrzepowe

zapalenie

naczyń), polegająca na powstawaniu
zmian zapalnych w obszarze małych
tętnic i żył.

Angiopatie obwodowe

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

24

Układ

oddechowy

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

25

Przewlekłe zapalenie oskrzeli (PZO)
Rozedma płuc
Przewlekła obturacyjna choroba
płuc (POChP)
Astma oskrzelowa
Większa podatność na zakażenia
bakteryjne i wirusowe
Gruźlica

Układ oddechowy

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

26

Układ oddechowy

POChP = PRZEWLEKŁA

OBTURACYJNA CHOROBA
PŁUC

POChP

nie jest chorobą nową.

Nowa natomiast jest nazwa dla
dwu dobrze znanych chorób:
przewlekłego zapalenia oskrzeli
(PZO) i rozedmy płuc.

Z małymi wyjątkami obie choroby
są

spowodowane

paleniem

papierosów.

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

27

Układ oddechowy

POChP = PRZEWLEKŁA

OBTURACYJNA CHOROBA
PŁUC

Prowadzi do

NIEODWRACALNEJ

OBTURACJI OSKRZELI.

Objawami są: przewlekły kaszel i

odksztuszanie oraz duszność przy
wysiłku.

Prognozy mówią, że za 15 lat

choroba ta znajdzie się na 3. miejscu
wśród przyczyn zgonów na świecie.

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

28

Układ oddechowy

POChP = PRZEWLEKŁA

OBTURACYJNA CHOROBA
PŁUC

Dnia 17 listopada 2004 r. odbył się

Światowy Dzień POChP. Obchodzony
już po raz 3. Światowy Dzień POChP
oraz akcja "Polska oddycha" miały się
przyczynić do upowszechnienia wiedzy
o tej podstępnej chorobie.

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

29

Układ oddechowy

POChP = PRZEWLEKŁA

OBTURACYJNA CHOROBA
PŁUC

Choroba ta w pierwszej fazie nie

manifestuje się żadnymi objawami
klinicznymi. Można ją wykryć tylko
podczas odpowiedniego badania –
spirometrii. A wczesne rozpoznanie
jest kluczowe dla rokowania.

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

30

Układ oddechowy

POChP = PRZEWLEKŁA

OBTURACYJNA CHOROBA
PŁUC

W Polsce liczbę chorych na POChP

ocenia się na ponad dwa miliony.
Rocznie z jej powodu umiera u nas
około 15 tys. osób. Tylko około 20%
chorych zdaje sobie sprawę z choroby.
Narastające trudności z oddychaniem
stopniowo doprowadzają do ciężkiej
niewydolności

oddechowej,

niewydolności

krążenia,

przedwczesnego inwalidztwa i śmierci.

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

31

Układ oddechowy

Gruźlica

Istnieją dowody na to, iż

palenie tytoniu poprzez wpływ na
rozwój przewlekłego zapalenia
oskrzeli,

jest

jednym

z

istotniejszych

czynników

usposabiających do wystąpienia

gruźlicy płuc.

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

32

Układ oddechowy

Infekcje

Ponadto

palacze

tytoniu

znacznie

częściej

chorują

na

infekcje

dróg

oddechowych

,

między

innymi

z

powodu

upośledzenia

funkcji

komórek

odporn. (limfocytów B i T) oraz
gorszego funkcjonowania rzęsek
oczyszczających oskrzela.

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

33

Układ oddechowy

Jak to wygląda?

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

34

Układ

pokarmowy

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

35

Układ pokarmowy

Wrzody żołądka i dwunastnicy
Refluks żołądkowo-przełykowy
Choroba Leśniewskiego-Crohna
Wrzodziejące zapalenie jelita
grubego (Colitis ulcerosa)
Przepukliny jelitowe

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

36

Układ pokarmowy

U osób palących tytoń dochodzi

do rozluźnienia mięśni zamykających
od góry wejście do żołądka. Stąd
częściej

dochodzi

u

nich

do

zarzucania treści z żołądka do
przełyku (choroba refluksowa).

Choroba refluksowa

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

37

Układ pokarmowy

Palenie tytoniu pełni istotną rolę

w powstawaniu zarówno wrzodu
żołądka jak i dwunastnicy. Zawarta w
papierosach

nikotyna

zwiększa

bowiem wydzielanie kwasu solnego,
pepsyny i wazopresyny oraz zwiększa
ryzyko

zakażenia

bakteriami

Helicobacter pylori.

Choroba wrzodowa

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

38

Układ pokarmowy

Najnowsze

wyniki

badań

wskazują ponadto, iż palenie tytoniu
może wpływać na rozwój choroby
Leśniewskiego-Crohna,

a

także

wrzodziejącego

zapalenia

jelita

grubego (Colitis ulcerosa).

Nieswoiste zapalenia jelit

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

39

Układ pokarmowy

Palenie

tytoniu

a

przepuklina

pachwinowa: oczywiście, nie można
powiedzieć, iż bezpośrednią przyczyną
powstawania przepukliny pachwinowej
jest palenie tytoniu. Istnieje jednak
związek

pomiędzy

występowaniem

przepukliny

a

silnym

kaszlem,

towarzyszącym przewlekłemu zapaleniu
oskrzeli.

Przyczyną

przewlekłego

zapalenia oskrzeli jest natomiast w
wielu

przypadkach

właśnie

palenie

tytoniu.

Przepuklina pachwinowa

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

40

Układ nerwowy

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

41

Układ nerwowy

Udar mózgu
Zakrzepy naczyń mózgowych
Krwawienia podpajęczynówkowe

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

42

Układ nerwowy

Jak

wykazały

liczne

badania

naukowe u palaczy tytoniu znacznie
częściej występuje udar mózgu (a
zwłaszcza niedokrwienny zawał mózgu).
Ryzyko wystąpienia udaru mózgu jest
wprost

uzależnione

od

liczby

wypalanych papierosów (u palących
powyżej 40/dzień jest 2x większe niż u
palących <10 sztuk). Zmniejszenie
ryzyka

wystąpienia

udaru

mózgu

występuje już po 2 latach od rzucenia
palenia, a po upływie 5 lat jest takie jak
u osób niepalących.

Udar mózgu

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

43

Układ nerwowy

Palenie

tytoniu

sprzyja

powstawaniu zakrzepów w naczyniach
krwionośnych mózgu, zatorów oraz
krwawień podpajęczynówkowych.

Wyniki

niektórych

badań

naukowych sugerowały, iż u palaczy
tytoniu rzadziej występuje choroba
Parkinsona. Fakt ten może być jednak
spowodowany tym, że palacze tytoniu
statystycznie żyją krócej i nie dożywają
często wieku, w którym pojawiają się
pierwsze objawy choroby Parkinsona

.

Krwawienie

p/pajęczynówkowe

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

44

Inne choroby

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

45

Inne choroby

Wcześniejsza menopauza
Osteoporoza
Zaćma
Przyspieszone zwyrodnienie

plamki żółtej związane z wiekiem
Paradontoza
Nasilenie objawów

niedoczynności tarczycy
Zmienione działanie wielu leków

(H2-blokery, teofilina, itd.)

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

46

Inne choroby

Palacze mają aż czterokrotnie

wyższe ryzyko osłabienia lub utraty
wzroku

z

powodu

starczego

zwyrodnienia plamki żółtej oka, niż
osoby niepalące.

"British Medical Journal"

Zwyrodnienie plamki żółtej

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

47

Inne choroby

Palenie pomaga w obniżaniu

gęstości mineralnej kości. Jednakże to
nie wszystko. Palenie zdaje się również
mieć inne skutki, które zwiększają
ryzyko złamań (zwiększone ryzyko
upadku poprzez zmniejszenie siły
mięśni, a także redukcję fizycznej
aktywności, przypuszczalnie na skutek
innych

chorób

skojarzonych

z

paleniem).

(WHO Collaborating Centre for Metabolic Bone Diseases
at Sheffield University)

Osteoporoza

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

48

Upośledzona

reprodukcja

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

49

Impotencja
Utrudnione zajście w ciążę
(obniżona płodność)
Przedwczesne odklejenie się
łożyska
Przedwczesne pęknięcie błon
płodowych
Mała masa urodzeniowa noworodka

Upośledzona reprodukcja

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

50

Upośledzona reprodukcja

Palenie papierosów sprzyja

występowaniu impotencji, zwiększając
ryzyko tej choroby o ok. 54% u mężczyzn
w wieku 30-49 lat.

Aż 115 tys. Polaków w wieku

30-49 lat cierpi na impotencję wywołaną
właśnie

paleniem

tytoniu!

Prawdopodobnie ta liczba jest zaniżona,
ponieważ nie uwzględnia przypadków
impotencji

występującej

u

byłych

palaczy.

Impotencja

Mechanizm działania:

• zmniejszony dopływ krwi tętniczej do
narządu jamistego na skutek miażdżycy
oraz skurczu tętnic. Skurcz ten jest
bezpośrednim

i

natychmiastowym

skutkiem

pobudzenia

mózgu

przez

nikotynę,

zmniejszają

napływ

krwi

tętniczej do prącia
• nadmierny odpływ krwi (rozszerzenie
żył) na skutek uszkodzenia mech.
zastawkowego, który zatrzymuje krew w
obrębie prącia

Upośledzona reprodukcja

Impotencja

Szkodliwy wpływ palenia tytoniu na

sprawność

seksualną

mężczyzn

przejawia się również jako:

zmniejszenie objętości ejakulatu

(wydzielanego nasienia)

zmniejszenie liczby plemników

nieprawidłowości kształtu plemników

upośledzenie ruchliwości plemników

Upośledzona reprodukcja

Impotencja

Upośledzona reprodukcja

Palenie w ciąży

Palenie ciężarnej zwiększa ryzyko

komplikacji

w

czasie

ciąży:

samoistnego

poronienia,

porodu

przedwczesnego, krwawień z dróg
rodnych,

łożyska

przodującego,

przedwczesnego, odklejenia łożyska
lub pęknięcia błon płodowych, a także
ciąży pozamacicznej.

Upośledzona reprodukcja

Palenie w ciąży

Znacznie zwiększa się ryzyko

urodzenia

martwego

dziecka,

wczesnej

śmierci

noworodka

lub

zespołu nagłej śmierci niemowlęcia
(śmierci

łóżeczkowej).

Organizm

dziecka dostosowuje się do warunków
w łonie matki i rozwija się wolniej.
Dziecko rodzi się słabsze, a w
dorosłym życiu częściej choruje na
cukrzycę

insulinozależną,

astmę,

zapalenie oskrzeli, choroby układu
krążenia i nadciśnienie.

Upośledzona reprodukcja

Palenie w ciąży

Istnieje

dwukrotnie

większe

prawdopodobieństwo,

że

dziecko

kobiety palącej w okresie wczesnej
ciąży przysparzać będzie w przyszłości
więcej problemów wychowawczych niż
dziecko kobiety niepalącej. Im więcej
przyszła matka pali tym większe
ryzyko

wystąpienia

tego

typu

problemów w przyszłości.

(ASH Action on Smoking and Health, USA)

Upośledzona reprodukcja

Palenie w ciąży

Nie należy się jednak załamywać.

Udowodniono, że u kobiet, które
przestały palić do końca pierwszego
trymestru ciąży, ryzyko wystąpienia
powyższych powikłań minimalizuje się
prawie do zera. Również zaprzestanie
palenia w późniejszym okresie ciąży,
tj. do 30 tygodnia, stwarza duże
szanse na nadrobienie przez dziecko
swojego niedoboru wagi.

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

57

Przedwczesna

śmierć

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

58

Palący

żyją przeciętnie około 7,5 roku

krócej niż niepalący, a co czwarty

palący

umrze przedwcześnie w wieku

35-69 lat, tracąc 20-25 lat swojego

życia.

Obecnie palenie tytoniu powoduje

rocznie 4 miliony zgonów na świecie (w

samej Europie 1,2 mln zgonów). Jeśli

nic się nie zmieni, w ciągu najbliższych

20-30 lat liczba ta wzrośnie do 10

milionów.

Przedwczesna śmierć

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

59

Finansowe obciążenie

budżetu państwa

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

60

Rocznie przyznaje się w Polsce

około

20 tys.

rent inwalidzkich z

powodu przewlekłych chorób płuc.
Większość z nich to renty z powodu
POChP. Renty przyznaje się chorym,
często w średnim wieku, między 50. a
60. rokiem życia. Oznacza rosnące z
roku na rok pośrednie i bezpośrednie
koszty leczenia.

Na przykładzie rent

Katedra i Zakład Medycyny i
Epidemiologii Środowiskowej

62

CO OSIEM SEKUND UMIERA

NA ŚWIECIE JEDEN PALACZ

www.niepal.pl

palenienanie.onet.pl

Materiały Instytutu Gruźlicy i
Chorób Płuc

zdrowie.org.pl

Materiały Katedry Onkologii
Akademii Medycznej we Wrocławiu

www.portalfarmaceutyczny.com.pl

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Chmurawa Jarosław - Dola Janusz - Dołaszyńska Anna

ŚAM 2004

Bibliografia