Stwardnienie zanikowe
Stwardnienie zanikowe
boczne
boczne
ALS
ALS
(Amyotrophic lateral
(Amyotrophic lateral
sclerosis)
sclerosis)
Nazwy i akronimy w
Nazwy i akronimy w
Polsce i na świecie
Polsce i na świecie
ALS (amyotrophic lateral sclerosis)
ALS (amyotrophic lateral sclerosis)
ELA (la esclerosis lateral amiotrófica)
ELA (la esclerosis lateral amiotrófica)
SLA (sclerosis lateralis amyotrophica)
SLA (sclerosis lateralis amyotrophica)
Choroba Charcot – Francja i świat
Choroba Charcot – Francja i świat
MND (z ang. choroba neuronu
MND (z ang. choroba neuronu
ruchowego, tj. Motor Neuron disease)
ruchowego, tj. Motor Neuron disease)
Choroba Lou Gehriga – w USA
Choroba Lou Gehriga – w USA
SLA - definicja
SLA - definicja
Pierwotna, postępująca choroba
Pierwotna, postępująca choroba
neurodegeneracyjna prowadząca do
neurodegeneracyjna prowadząca do
nieodwracalnego uszkodzenia
nieodwracalnego uszkodzenia
neuronów ruchowych, kory
neuronów ruchowych, kory
mózgowej, pnia mózgu, i rogów
mózgowej, pnia mózgu, i rogów
przednich rdzenia kręgowego, a w
przednich rdzenia kręgowego, a w
konsekwencji do śmierci w ciągu
konsekwencji do śmierci w ciągu
kilku lat. Śmierć następuje zwykle na
kilku lat. Śmierć następuje zwykle na
skutek niewydolności oddechowej.
skutek niewydolności oddechowej.
Podstawę tych odmiennych klinicznie
Podstawę tych odmiennych klinicznie
zespołów chorobowych stanowi jeden
zespołów chorobowych stanowi jeden
ten sam proces patofizjologiczny
ten sam proces patofizjologiczny
Podobne zmiany histopatologiczne
Podobne zmiany histopatologiczne
wystepują we wszystkich odmianach
wystepują we wszystkich odmianach
klinicznych, a po początkowych
klinicznych, a po początkowych
objawach ze strony jednego neuronu
objawach ze strony jednego neuronu
ruchowego dołączają się zwykle
ruchowego dołączają się zwykle
obiawy z neuronu drugiego
obiawy z neuronu drugiego
Neuroanatomia
Neuroanatomia
Ośrodkowy neuron ruchowy
Ośrodkowy neuron ruchowy
Sa to neurony korowe, które daja
Sa to neurony korowe, które daja
poczatek drogom korowo-opuszkowym i
poczatek drogom korowo-opuszkowym i
korowo-rdzeniowym
korowo-rdzeniowym
Wystepuja również w jądrach pnia
Wystepuja również w jądrach pnia
mózgu, które wypływają na obwodowe
mózgu, które wypływają na obwodowe
neurony ruchowe(np. jądro
neurony ruchowe(np. jądro
przedsionkowe boczne i jądro czerwinne)
przedsionkowe boczne i jądro czerwinne)
Dochodza do obwodowych neuronów
Dochodza do obwodowych neuronów
ruchowych, bezposrednio lub przez
ruchowych, bezposrednio lub przez
interneurony
interneurony
Neuroanatomia
Neuroanatomia
Cechy uszkodzenia ośrodkowego neuronu
Cechy uszkodzenia ośrodkowego neuronu
ruchowego
ruchowego
Niedowład spastyczny
Niedowład spastyczny
Wzmozone napiecie mięśniowe
Wzmozone napiecie mięśniowe
Zmiejszenie lub zniesienie
Zmiejszenie lub zniesienie
powierzchownych (skórnych) odruchów :
powierzchownych (skórnych) odruchów :
brzusznego i nosidłowego(mosznowego)
brzusznego i nosidłowego(mosznowego)
klonus
klonus
Neuroanatomia
Neuroanatomia
Obwodowe neurony ruchowe
Obwodowe neurony ruchowe
Są to neurony , które bezpośrednio
Są to neurony , które bezpośrednio
unerwiają mięśnie szkieletowe
unerwiają mięśnie szkieletowe
Znahdują się one w rogach
Znahdują się one w rogach
przednich rdzenia kręgowego
przednich rdzenia kręgowego
Znajdują się one w jądrach
Znajdują się one w jądrach
ruchowych nerwów III-VII i IX-XII
ruchowych nerwów III-VII i IX-XII
Neuroanatomia
Neuroanatomia
Cechy uszkodzenia neuronu
Cechy uszkodzenia neuronu
obwodowego :
obwodowego :
Porażenie wiotkie
Porażenie wiotkie
Brak odruchów(arefleksja)
Brak odruchów(arefleksja)
Zanik mieśni(atrofia)
Zanik mieśni(atrofia)
Drżenie włókienkowe i pęczkowe
Drżenie włókienkowe i pęczkowe
mięśni
mięśni
Patomorfologia ALS
Patomorfologia ALS
W badaniu makroskopowym :
W badaniu makroskopowym :
1.
1.
Przednie korzenie rdzenia kręgowego
Przednie korzenie rdzenia kręgowego
są cieńkie, lub zanikłe(w zgrubieniach
są cieńkie, lub zanikłe(w zgrubieniach
rdzenia)
rdzenia)
2.
2.
W bardzo ciężkich przypadkach zanik
W bardzo ciężkich przypadkach zanik
kory ruchowej i/lub przedruchowej
kory ruchowej i/lub przedruchowej
wykazany w sekcji mózgu
wykazany w sekcji mózgu
3.
3.
Sekcja zwłok ujawnia zaniki mięśni,
Sekcja zwłok ujawnia zaniki mięśni,
niekiedy bardzo rozległy i nasilony
niekiedy bardzo rozległy i nasilony
Hipotezy
Hipotezy
ENDOGENNE :
ENDOGENNE :
Genetyczna : 5-10% przypadków ALS to przypadki rodzinne.
Genetyczna : 5-10% przypadków ALS to przypadki rodzinne.
Wiek zachorowania jest tu wczesny, pierwsze objawy dotyczą
Wiek zachorowania jest tu wczesny, pierwsze objawy dotyczą
zwykle kończyn dolnych. Istnieją przypuszczenia co do
zwykle kończyn dolnych. Istnieją przypuszczenia co do
dziedziczenia autosomalnego zarówno recesywnego jak i
dziedziczenia autosomalnego zarówno recesywnego jak i
dominującego, chromosom 21 i sąsiedztwo 1. receptora dla
dominującego, chromosom 21 i sąsiedztwo 1. receptora dla
aminokwasu pobudzającego kw. Kainowego, 2. Cu/Zn
aminokwasu pobudzającego kw. Kainowego, 2. Cu/Zn
nadtlenkowa dysmutaza – wymiatacz wolnych rodników,
nadtlenkowa dysmutaza – wymiatacz wolnych rodników,
hipoteza steresu
hipoteza steresu
Defektu w syntezie DNA : defekt te ma prowadzić od syntezy
Defektu w syntezie DNA : defekt te ma prowadzić od syntezy
odbiegającego od normy białka w komórkach nerwowych i ich
odbiegającego od normy białka w komórkach nerwowych i ich
przedwczesnej śmierci. Potwierdzeniem tej hipotezy ma być
przedwczesnej śmierci. Potwierdzeniem tej hipotezy ma być
stwierdzony w niektórych badaniach spadek
stwierdzony w niektórych badaniach spadek
cytoplazmatycznego RNA oraz uszkodzenie „naprawczego”
cytoplazmatycznego RNA oraz uszkodzenie „naprawczego”
mechanizmu DNA w komórkach limfoidalnych i fibroblastach
mechanizmu DNA w komórkach limfoidalnych i fibroblastach
chorego
chorego
Endogennych czynników cytotoksycznych : oparta jest na
Endogennych czynników cytotoksycznych : oparta jest na
obserwacji cytotoksycznego wpływu surowicy chorego na ALS
obserwacji cytotoksycznego wpływu surowicy chorego na ALS
na hodowle rdzenia noworodków mysich oraz na krwinki
na hodowle rdzenia noworodków mysich oraz na krwinki
czerwone. Hipoteza jest problematyczna, ponieważ nie
czerwone. Hipoteza jest problematyczna, ponieważ nie
stwierdzono podobnej korelacji podczas dootrzewnowego
stwierdzono podobnej korelacji podczas dootrzewnowego
wstrzykniecia u myszy, ani na innych hodowlach
wstrzykniecia u myszy, ani na innych hodowlach
Hipotezy
Hipotezy
ENDOGENNE :
ENDOGENNE :
O roli receptorów i przekazników : oparta jest na
O roli receptorów i przekazników : oparta jest na
stwierdzeniu spadku receptorów muskarynowych,
stwierdzeniu spadku receptorów muskarynowych,
glicynowych i benzodiazepinowych
glicynowych i benzodiazepinowych
O roli nowotworów : oparta jest na stwierdzeniu grupy
O roli nowotworów : oparta jest na stwierdzeniu grupy
chorych ze współistnieniem choroby neuronu
chorych ze współistnieniem choroby neuronu
ruchowego(Motor Neuron Disease –MND) oraz raka
ruchowego(Motor Neuron Disease –MND) oraz raka
różnych narządów
różnych narządów
O roli ubytku heksozaminidazy A
O roli ubytku heksozaminidazy A
Dotyczaca wpływu inwolucji : oparta jest na
Dotyczaca wpływu inwolucji : oparta jest na
stwierdzeniu w ALS szeregu zmian histopatologicznych
stwierdzeniu w ALS szeregu zmian histopatologicznych
wystepujących w procesie starzenia(zanik i ubytek
wystepujących w procesie starzenia(zanik i ubytek
komórek, spadek zdolności regeneracyjnych, spadek
komórek, spadek zdolności regeneracyjnych, spadek
syntezy RNA i nagromadzenie lipofuscyny w
syntezy RNA i nagromadzenie lipofuscyny w
komórkach nerwowych)
komórkach nerwowych)
Hipotezy
Hipotezy
Immunologiczna : opiera ise na wykazaniu u niektórych chorych
Immunologiczna : opiera ise na wykazaniu u niektórych chorych
:
:
1.
1.
Odkładnia się IgG i kompleksów C3 w kłębuszkach nerkowych
Odkładnia się IgG i kompleksów C3 w kłębuszkach nerkowych
oraz w korze ruchowej i rdzeniu
oraz w korze ruchowej i rdzeniu
2.
2.
Zwiazku z patologią układu komórek plazmatycznych
Zwiazku z patologią układu komórek plazmatycznych
3.
3.
Zróznicowania HLA w przebiegu choroby
Zróznicowania HLA w przebiegu choroby
4.
4.
Współistniejacych chorób autoimmunologicznych
Współistniejacych chorób autoimmunologicznych
5.
5.
Zwiazek z paraproteinami IgG, IgA, IgM, które niekiedy
Zwiazek z paraproteinami IgG, IgA, IgM, które niekiedy
przebiegaja pod postacią radiukuloneuropatii i rdzeniowego
przebiegaja pod postacią radiukuloneuropatii i rdzeniowego
zaniku mięśni
zaniku mięśni
6.
6.
Wzrostu miana przeciwciał przeciwko gangliozydom GM1
Wzrostu miana przeciwciał przeciwko gangliozydom GM1
Zaburzeń transportu aksonalnego : opiera się na obecności
Zaburzeń transportu aksonalnego : opiera się na obecności
sferoidów w pobliżu komórki nerwowej, lub w dalszej cześci
sferoidów w pobliżu komórki nerwowej, lub w dalszej cześci
wypustki aksonalnej. W badaniu ulstrastrukturalnym
wypustki aksonalnej. W badaniu ulstrastrukturalnym
odpowiadaja zageszczeniom neurofilamentów. Wyniki
odpowiadaja zageszczeniom neurofilamentów. Wyniki
obserwacji potwierdzają hipoteze, lecz brak jest wiedzy co do
obserwacji potwierdzają hipoteze, lecz brak jest wiedzy co do
ewentualnych pierwotnych przyczyn
ewentualnych pierwotnych przyczyn
Braku czynnika troficznego(beta-NGF) : brak powierdzenia
Braku czynnika troficznego(beta-NGF) : brak powierdzenia
czynnika antagonistycznego względem beta-NGF dla neuronów
czynnika antagonistycznego względem beta-NGF dla neuronów
ruchowych
ruchowych
Pierwotnego uszkodzenia komórek ruchowych kory (Eisen i wsp.
Pierwotnego uszkodzenia komórek ruchowych kory (Eisen i wsp.
1992)-
1992)-
Hipotezy
Hipotezy
ENDOGENNE :
ENDOGENNE :
Defektu błony : opiera się na stwierdzeniu defektu błony w
Defektu błony : opiera się na stwierdzeniu defektu błony w
erytrocytach u chorych na ALS i supozycji podobnego
erytrocytach u chorych na ALS i supozycji podobnego
defektu błony w komórkach nerwowyh. Nie znaleziono
defektu błony w komórkach nerwowyh. Nie znaleziono
zaburzen fizyko-chemicznych w błonie
zaburzen fizyko-chemicznych w błonie
O działaniu androgenów : oparta jest na stwierdzeniu duzej
O działaniu androgenów : oparta jest na stwierdzeniu duzej
liczby receptorów androgenów wkomórkach, które u
liczby receptorów androgenów wkomórkach, które u
człowieka z ALS objete są procesem chorobowym
człowieka z ALS objete są procesem chorobowym
O związku z chorobami tarczycy : opera się na stwierdzeniu
O związku z chorobami tarczycy : opera się na stwierdzeniu
nadczynności tarczycy u chorych na ALS. Nie została
nadczynności tarczycy u chorych na ALS. Nie została
potwierdzona na wiekszym materiale
potwierdzona na wiekszym materiale
O zwiazku z metabolizmem wapnia : oparta jest na istnieniu
O zwiazku z metabolizmem wapnia : oparta jest na istnieniu
klinicznych, nerwowo-mięśniowych przejawów nadczynności
klinicznych, nerwowo-mięśniowych przejawów nadczynności
przytarczyc. Nie znalazła wystarczającego potwierdzenia
przytarczyc. Nie znalazła wystarczającego potwierdzenia
O związku z zaburzeniami węglowodanów : oparta jest na roli
O związku z zaburzeniami węglowodanów : oparta jest na roli
hipoglikemii w uszkodzeniu komórek nerwowych ,w tym
hipoglikemii w uszkodzeniu komórek nerwowych ,w tym
neuronów ruchowych rogu przedniego i ma insulinooporności
neuronów ruchowych rogu przedniego i ma insulinooporności
u chorych na ALS
u chorych na ALS
Hipotezy
Hipotezy
EGZOGENNE :
EGZOGENNE :
Egzogennych czynników cytotoksycznych : na wyspach
Egzogennych czynników cytotoksycznych : na wyspach
Zachodniego Pacyfiku małpy odzywiające się roślinami z rodziny
Zachodniego Pacyfiku małpy odzywiające się roślinami z rodziny
„cykadowej” , zawierającej aminokwac cytotoksyczny(beta-N-
„cykadowej” , zawierającej aminokwac cytotoksyczny(beta-N-
metyl-amino-1-alanina) wykazuja zespół objawów klinicznych,
metyl-amino-1-alanina) wykazuja zespół objawów klinicznych,
zblizony do objawów ALS, (co ciekawe) obserwowanych na tych
zblizony do objawów ALS, (co ciekawe) obserwowanych na tych
wyspach. Postuluje się możliwość genetycznych predyspozycji
wyspach. Postuluje się możliwość genetycznych predyspozycji
do zmian w metablizmie i wrazliwości na czynniki toksyczne
do zmian w metablizmie i wrazliwości na czynniki toksyczne
Roli metali cieżkich : zatrucie metalami cieżkimi jak ołów, rteć,
Roli metali cieżkich : zatrucie metalami cieżkimi jak ołów, rteć,
mangan imituje zespół objawów klinicznych ALS
mangan imituje zespół objawów klinicznych ALS
Wirusowa : przeprowadzono liczne badania z przeszczepianiem
Wirusowa : przeprowadzono liczne badania z przeszczepianiem
tkanki nerwowej zwierzętom doświadczalnym. Stwierdzano
tkanki nerwowej zwierzętom doświadczalnym. Stwierdzano
zespoły klinicznych objawów imitujących ALS. Obserwowano
zespoły klinicznych objawów imitujących ALS. Obserwowano
również kleszczowe zapalenia mózgu i rdzenia imitujące ALS.
również kleszczowe zapalenia mózgu i rdzenia imitujące ALS.
Próbowano połączyć również post-poli z ALS, jednak pomimo
Próbowano połączyć również post-poli z ALS, jednak pomimo
nielicznych, ale zbliżonych objawów klinicznych nie udało się
nielicznych, ale zbliżonych objawów klinicznych nie udało się
wyizolować wirusa
wyizolować wirusa
Epidemiologia
Epidemiologia
Wystepuje mniej więcej równomiernie na całym świecie z
Wystepuje mniej więcej równomiernie na całym świecie z
czestotliwością 0,7-1,5/100,000, w Europie najcześciej choruja Szwedzi
czestotliwością 0,7-1,5/100,000, w Europie najcześciej choruja Szwedzi
Najczęściej występuje w srednim wieku IV aż do początku VII dekady
Najczęściej występuje w srednim wieku IV aż do początku VII dekady
życia
życia
Jednak znane są przypadki występowania choroby u dużo młodszych,
Jednak znane są przypadki występowania choroby u dużo młodszych,
jak i u ludzi w podeszłym wieku
jak i u ludzi w podeszłym wieku
Częściej chorują mężczyzni(M>K) jednak nie stwierdzono tej przewagi w
Częściej chorują mężczyzni(M>K) jednak nie stwierdzono tej przewagi w
przypadku rodzinnego ALS
przypadku rodzinnego ALS
Choroba zwykle trwa 2-3lata, ale stwierdzono też przypadki o krótszym,
Choroba zwykle trwa 2-3lata, ale stwierdzono też przypadki o krótszym,
kilkumiesięcznym przebiegu jaki i o długotrwałym 10 letnim
kilkumiesięcznym przebiegu jaki i o długotrwałym 10 letnim
Różne są dane dotyczące wieku zachorowania i przebiegu choroby w
Różne są dane dotyczące wieku zachorowania i przebiegu choroby w
przypadkach rodzinnych
przypadkach rodzinnych
Przypadki rodzinne stanowią ok. 10%
Przypadki rodzinne stanowią ok. 10%
Występowanie choroby nie jest zalezne od rasy, czasu, ani lokalizacji
Występowanie choroby nie jest zalezne od rasy, czasu, ani lokalizacji
geograficznej
geograficznej
More than 30,000 Americans have ALS, according to the ALS
More than 30,000 Americans have ALS, according to the ALS
Association, a nonprofit organization that supports ALS research and
Association, a nonprofit organization that supports ALS research and
public and patient education about the disease. Around 3,000 to 5,000
public and patient education about the disease. Around 3,000 to 5,000
new cases of the disease are diagnosed every year.
new cases of the disease are diagnosed every year.
Obraz kliniczny
Obraz kliniczny
Do wyróżnionych w obecnej chwili
Do wyróżnionych w obecnej chwili
odmiennych klinicznych postaci
odmiennych klinicznych postaci
ALS zaliczają się
ALS zaliczają się
:
:
Zespół zasadniczy – stwardnienie
Zespół zasadniczy – stwardnienie
zanikowe boczne
zanikowe boczne
Pierwotne stwardnienie boczne
Pierwotne stwardnienie boczne
Postępujące porażenie opuszki
Postępujące porażenie opuszki
Zespół imitujacy rdzeniowy zanik mięśni
Zespół imitujacy rdzeniowy zanik mięśni
Podstawę tych odmiennych klinicznie
Podstawę tych odmiennych klinicznie
zespołów chorobowych stanowi jeden
zespołów chorobowych stanowi jeden
ten sam proces patofizjologiczny
ten sam proces patofizjologiczny
Podobne zmiany histopatologiczne
Podobne zmiany histopatologiczne
wystepują we wszystkich odmianach
wystepują we wszystkich odmianach
klinicznych, a po początkowych
klinicznych, a po początkowych
objawach ze strony jednego neuronu
objawach ze strony jednego neuronu
ruchowego dołączają się zwykle
ruchowego dołączają się zwykle
obiawy z neuronu drugiego
obiawy z neuronu drugiego
Obraz kliniczny zespółu
Obraz kliniczny zespółu
imitujacego rdzeniowy
imitujacego rdzeniowy
zanik mięśni
zanik mięśni
Jeżeli choroba zaczyna się od uszkodzenia motoneuronów rogu
Jeżeli choroba zaczyna się od uszkodzenia motoneuronów rogu
przedniego rdzenia kregowego , obraz kliniczny imituje rdzeniowy
przedniego rdzenia kregowego , obraz kliniczny imituje rdzeniowy
zanik mięśni
zanik mięśni
Zanik pojawia się najwcześniej w obrebie kłębu kciuka i kłębika
Zanik pojawia się najwcześniej w obrebie kłębu kciuka i kłębika
nasępnie w pozostałych drobnych mięśniach dłoni
nasępnie w pozostałych drobnych mięśniach dłoni
Obejmuje mieśnie obręczy barkowej, często symetrycznie, lub tez
Obejmuje mieśnie obręczy barkowej, często symetrycznie, lub tez
mięśnie przedramion i ramienia
mięśnie przedramion i ramienia
W zanikajacych mięśniach występuje drżenie pęczkowe, również w
W zanikajacych mięśniach występuje drżenie pęczkowe, również w
mięśniach w których zanik nie jest jeszcze widoczny, chorzy odczuwają
mięśniach w których zanik nie jest jeszcze widoczny, chorzy odczuwają
drżenie pęczkowe jako łaskotanie, „chodzenie robaków pod skórą”
drżenie pęczkowe jako łaskotanie, „chodzenie robaków pod skórą”
W miarę postępu choroby nasila się niedowład zanikjących mięśni,
W miarę postępu choroby nasila się niedowład zanikjących mięśni,
pojawiający się najwcześniej w częściach odsiebnych i doprowadzający
pojawiający się najwcześniej w częściach odsiebnych i doprowadzający
do „szpoowatego” lub „małpiego” ustawienia palców
do „szpoowatego” lub „małpiego” ustawienia palców
Odruchy okostnowo-ściegniste słabną i zanikają
Odruchy okostnowo-ściegniste słabną i zanikają
Niedowład lub porażenie obejmuje stopniowo całe konczyny górne
Niedowład lub porażenie obejmuje stopniowo całe konczyny górne
Analogiczna stuacja ma miejsce w konczynach dolnych(rozległy zanik
Analogiczna stuacja ma miejsce w konczynach dolnych(rozległy zanik
mięśni, drzenie peczkowe, nasilający się obwodowy niedowład,
mięśni, drzenie peczkowe, nasilający się obwodowy niedowład,
porazenie czterech konczyn, z wiotkim napięciem mieśni i brakiem
porazenie czterech konczyn, z wiotkim napięciem mieśni i brakiem
odruchów) ostatecznie doprowadzając do całowitego unieruchomienia
odruchów) ostatecznie doprowadzając do całowitego unieruchomienia
chorego i jego całkowetej zalezności od pomocy osób trzecixh
chorego i jego całkowetej zalezności od pomocy osób trzecixh
Taki przebieg wystepuje wtedy gdy proces chorobowy zaczyna się w
Taki przebieg wystepuje wtedy gdy proces chorobowy zaczyna się w
odcinku szyjnym rdzenia kregowego i rozprzestrzenia się w kierunku
odcinku szyjnym rdzenia kregowego i rozprzestrzenia się w kierunku
doogonowym
doogonowym
Obraz kliniczny zespółu
Obraz kliniczny zespółu
imitujacego rdzeniowy
imitujacego rdzeniowy
zanik mięśni
zanik mięśni
Proses chorobowy może jednak manifestowac się
Proses chorobowy może jednak manifestowac się
poczatkowo w odsiebnych cześciach konczyn dolnych
poczatkowo w odsiebnych cześciach konczyn dolnych
– zespół kliniczny może wiec odpowiadać
– zespół kliniczny może wiec odpowiadać
niedowładowi nerwów piszczelowych z lokalizacją
niedowładowi nerwów piszczelowych z lokalizacją
procesu chorobowego w odcinku ledzwiowo-
procesu chorobowego w odcinku ledzwiowo-
krzyżowym rdzenia
krzyżowym rdzenia
Na wysokości C2/C4 zlokalizowane jest jądro nerwu
Na wysokości C2/C4 zlokalizowane jest jądro nerwu
przeponowego. Zajecie procesem chorobowym tej
przeponowego. Zajecie procesem chorobowym tej
lokalizacji powoduje porażenie przepony z objawami
lokalizacji powoduje porażenie przepony z objawami
niewydolności oddechowej i w kńcu porażenie
niewydolności oddechowej i w kńcu porażenie
oddechu
oddechu
W postaci imitującej rdzeniowy zanik mięśni często
W postaci imitującej rdzeniowy zanik mięśni często
nieudaje się wykazać klinicznie cech uszkodzenia
nieudaje się wykazać klinicznie cech uszkodzenia
górnego neuronu ruchowego, nawet objawu
górnego neuronu ruchowego, nawet objawu
Babińskiego
Babińskiego
Zanik mięśni
Zanik mięśni
międzykostnych
międzykostnych
dłoni
dłoni
Obraz kliniczny
Obraz kliniczny
pierwotnego
pierwotnego
stwardnienia bocznego
stwardnienia bocznego
Proces chorobowy obejmuje przede wszystkim komórki
Proces chorobowy obejmuje przede wszystkim komórki
ruchowe kory mózgu i drobi piramidowe
ruchowe kory mózgu i drobi piramidowe
Narastajacy niedowład kurczowy czterech kończyn, zwkle
Narastajacy niedowład kurczowy czterech kończyn, zwkle
choc nie zawsze symetryczny przejawiajacy się
choc nie zawsze symetryczny przejawiajacy się
całkowitym niedowładem konczyn, wzmożeniem napiecia
całkowitym niedowładem konczyn, wzmożeniem napiecia
mięśniowego, wygórowaniem odruchów fizjologicznych,
mięśniowego, wygórowaniem odruchów fizjologicznych,
stopkotrzasem, rzepkotrząsem i objawami patologicznymi
stopkotrzasem, rzepkotrząsem i objawami patologicznymi
oraz brakiem powierzchownych odruchów brzusznych
oraz brakiem powierzchownych odruchów brzusznych
Często nie obserwuje się osrodkowego niedowładu n.VII i
Często nie obserwuje się osrodkowego niedowładu n.VII i
XII
XII
Nie wystepuje zwykle zaburzenie zwieracza pęcherza
Nie wystepuje zwykle zaburzenie zwieracza pęcherza
moczowego i odbytu
moczowego i odbytu
Wraz z postepem choroby upadabnia się ona do ALS
Wraz z postepem choroby upadabnia się ona do ALS
W przypadku braku zajęcia nauronu dolnego ruchowego
W przypadku braku zajęcia nauronu dolnego ruchowego
należy rozważyć inna przyczyne choroby OUN
należy rozważyć inna przyczyne choroby OUN
Obraz kliniczny
Obraz kliniczny
postępujacego porażenia
postępujacego porażenia
opuszki
opuszki
Rozpoczyna się od uszkodzenia rdzenia przedłużonego i
Rozpoczyna się od uszkodzenia rdzenia przedłużonego i
postepujacych zaburzeń opuszkowych(zespół opuszkowy i
postepujacych zaburzeń opuszkowych(zespół opuszkowy i
rzekomoopuszkowy)
rzekomoopuszkowy)
Mowa staje się niewyrazna, pojawiaja się zaburzenia połykania,
Mowa staje się niewyrazna, pojawiaja się zaburzenia połykania,
krztuszenie się
krztuszenie się
Można zwykle stwierdzic : drżenie włókienkowe w obrębie języka,
Można zwykle stwierdzic : drżenie włókienkowe w obrębie języka,
jego zbaczanie, upośledzenie ruchów podniebienia miekkiego i
jego zbaczanie, upośledzenie ruchów podniebienia miekkiego i
języka, czasem niedowład obwodowy n.VII
języka, czasem niedowład obwodowy n.VII
Niedowład osrodkowy n.VII, żywy odruch żwaczowy oraz smiech i
Niedowład osrodkowy n.VII, żywy odruch żwaczowy oraz smiech i
płacz przymusowy wskazuja na zajecie układu piramidowego w
płacz przymusowy wskazuja na zajecie układu piramidowego w
procesie chorobowym
procesie chorobowym
Bełkotliwa dyzartryczna mowa, w miare postepu dochodzi do
Bełkotliwa dyzartryczna mowa, w miare postepu dochodzi do
niemożności mówienia, jedzenia, łykania
niemożności mówienia, jedzenia, łykania
Objawy istotne diagnostycznie :
Objawy istotne diagnostycznie :
1.
1.
Fascykujacje i zanik mięśni języka
Fascykujacje i zanik mięśni języka
2.
2.
Wygórowany odruch żuchwowy
Wygórowany odruch żuchwowy
3.
3.
Osłabienie mięsni zginaczy szyi
Osłabienie mięsni zginaczy szyi
4.
4.
Zywe odruchy scięgniste mimo zaniku mięśni, fascykulacje w
Zywe odruchy scięgniste mimo zaniku mięśni, fascykulacje w
zajętych mieśniach
zajętych mieśniach
5.
5.
Brak zaburzen czucia
Brak zaburzen czucia
Obraz kliniczny postaci klasycznej
Obraz kliniczny postaci klasycznej
stwardnienia zanikowego
stwardnienia zanikowego
bocznego
bocznego
Zwykle jednoczasowe zajęcie górnego i dolnego neuronu ruchowego
Zwykle jednoczasowe zajęcie górnego i dolnego neuronu ruchowego
Jeżeli proces chorobowy jest umiejscowiony w odcinku szyjnym rdzenia
Jeżeli proces chorobowy jest umiejscowiony w odcinku szyjnym rdzenia
kregowego to wystepująklasyczne objawy stwardnienia zanikowego
kregowego to wystepująklasyczne objawy stwardnienia zanikowego
bocznego : osłabienie, nie zawsze symetryczne, dłoni i palców, „chodzenie
bocznego : osłabienie, nie zawsze symetryczne, dłoni i palców, „chodzenie
robaków pod skórą”, uczucie sztywnosci nóg i problemy w chodzeniu
robaków pod skórą”, uczucie sztywnosci nóg i problemy w chodzeniu
Poczatkowe stadium ALS charakteryzuje się klinicznie objawami : zanik
Poczatkowe stadium ALS charakteryzuje się klinicznie objawami : zanik
odsiebnych mieśni kończyn górnych, drzenie peczkowe na tle jeszcze
odsiebnych mieśni kończyn górnych, drzenie peczkowe na tle jeszcze
wzmożonego napięcia mieśniowego, i wygórowanych odruchów
wzmożonego napięcia mieśniowego, i wygórowanych odruchów
okostnowo-ścięgnistych, dodatni objaw(odruch) Jacobsohona(polega na
okostnowo-ścięgnistych, dodatni objaw(odruch) Jacobsohona(polega na
zgięciu palców, obustronny jest fizjologiczny, a jednostronny
zgięciu palców, obustronny jest fizjologiczny, a jednostronny
patologiczny), brak odrruchów podeszwowych, lub obecny objaw
patologiczny), brak odrruchów podeszwowych, lub obecny objaw
Babińskiego
Babińskiego
W miare postępu choroby dołączaja się objawy swiadczące o
W miare postępu choroby dołączaja się objawy swiadczące o
umiejscowieniu procesu chorobowego w odcinku piersiowym, lędzwiowo-
umiejscowieniu procesu chorobowego w odcinku piersiowym, lędzwiowo-
rzyzowym oraz w opuszce : pojawiają się i narastają zaniki mięśni i
rzyzowym oraz w opuszce : pojawiają się i narastają zaniki mięśni i
niedowład kończyn dolnych, rozległe drżenia pęczkowe, drzenia
niedowład kończyn dolnych, rozległe drżenia pęczkowe, drzenia
włókienkowe i dyzartria
włókienkowe i dyzartria
niedowład lub porażenie mięśnia przepony z niedydolnością oddechową
niedowład lub porażenie mięśnia przepony z niedydolnością oddechową
przejawiajacą się przyspieszonym płytkim oddechem z udziałem
przejawiajacą się przyspieszonym płytkim oddechem z udziałem
skrzydełek nosa i pomocniczych mięśni oddechowych, tachykardią,
skrzydełek nosa i pomocniczych mięśni oddechowych, tachykardią,
szarym zabarwieniem powłok i niepokojem
szarym zabarwieniem powłok i niepokojem
w zaawansowanej postaci ALS z zespołem opuszkowym i
w zaawansowanej postaci ALS z zespołem opuszkowym i
rzekomoopuszkowym bardzo precyzyjne badania ruchów gałek ocznych
rzekomoopuszkowym bardzo precyzyjne badania ruchów gałek ocznych
wykazują ich zaburzenia
wykazują ich zaburzenia
Drżenie pęczkowe :
Drżenie pęczkowe :
powstaje wskutek szybkich skurczów
powstaje wskutek szybkich skurczów
włókienek mięśniowych
włókienek mięśniowych
jest wyrazem patologicznych
jest wyrazem patologicznych
wyładowań ze schorzałej kom. ruchowej
wyładowań ze schorzałej kom. ruchowej
są to niewielkie drgania podskórne
są to niewielkie drgania podskórne
odpowiadające skurczom
odpowiadające skurczom
jednostkiruchowej
jednostkiruchowej
najcz. w przewlekłych sprawach
najcz. w przewlekłych sprawach
zwyrodnieniowych uszkadazjącychkom.
zwyrodnieniowych uszkadazjącychkom.
ruchowe rogów przednich rdzenia np.
ruchowe rogów przednich rdzenia np.
stwardnienie boczne zanikowe
stwardnienie boczne zanikowe
Drżenie włókienkowe (w obrębie
Drżenie włókienkowe (w obrębie
jezyka):
jezyka):
występuje w odnerwionych włóknach
występuje w odnerwionych włóknach
mięśniowych
mięśniowych
powstaje na skutek nadwrażliwości
powstaje na skutek nadwrażliwości
wyrodniejących włókien mięśniowych w
wyrodniejących włókien mięśniowych w
stosunku do Ach tkankowej
stosunku do Ach tkankowej
nie jest widoczne pod skórą
nie jest widoczne pod skórą
Dyzartria definicja
Dyzartria definicja
D y z a r t r i a
D y z a r t r i a
(łac. dysarthria; w literaturze medycznej:
(łac. dysarthria; w literaturze medycznej:
dyzartria), terminem tym określa się:
dyzartria), terminem tym określa się:
zaburzenia mowy
zaburzenia mowy
wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg
wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg
unerwiających narządy mowy. Wskutek uszkodzeń - o różnym
unerwiających narządy mowy. Wskutek uszkodzeń - o różnym
stopniu i rozległości powstają zakłócenia w napięciu mięśni
stopniu i rozległości powstają zakłócenia w napięciu mięśni
biorących udział w akcie mowy, co powoduje zaburzenia
biorących udział w akcie mowy, co powoduje zaburzenia
kontroli i koordynacji czynności tychże mięśni. Pod pojęciem
kontroli i koordynacji czynności tychże mięśni. Pod pojęciem
dyzartrii należy rozumieć szereg objawów, które w zależności
dyzartrii należy rozumieć szereg objawów, które w zależności
od poziomu uszkodzenia sklasyfikowano w odrębne syndromy
od poziomu uszkodzenia sklasyfikowano w odrębne syndromy
(Styczek, 1980);
(Styczek, 1980);
zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych
zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych
,
,
spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających
spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających
aparat mówienia (Mitrinowicz-Modrzejewska, 1971).
aparat mówienia (Mitrinowicz-Modrzejewska, 1971).
Choć terminem tym często określa się jedynie
Choć terminem tym często określa się jedynie
zaburzenia
zaburzenia
artykulacji
artykulacji
, należy pamiętać, że dochodzi do nich również
, należy pamiętać, że dochodzi do nich również
w wyniku
w wyniku
zaburzeń fonacji
zaburzeń fonacji
(generowania dźwięków w obrębie
(generowania dźwięków w obrębie
krtani) oraz
krtani) oraz
zaburzeń rezonacji
zaburzeń rezonacji
(zmian brzmienia dźwięku
(zmian brzmienia dźwięku
zachodzących w nasadzie, tj. w jamie ustnej, nosowej i części
zachodzących w nasadzie, tj. w jamie ustnej, nosowej i części
jamy gardłowej).
jamy gardłowej).
Objawy dyzartrii
Objawy dyzartrii
Najważniejszym objawem językowym dyzartrii są
Najważniejszym objawem językowym dyzartrii są
zaburzenia artykulacji, co powoduje, że jest ona
zaburzenia artykulacji, co powoduje, że jest ona
podobna do dyslalii (podkreślają to niektórzy autorzy,
podobna do dyslalii (podkreślają to niektórzy autorzy,
jak np. Leon Kaczmarek, ujmujący dyzartrię w swojej
jak np. Leon Kaczmarek, ujmujący dyzartrię w swojej
klasyfikacji objawowej dyslalii), jednakże w zakresie
klasyfikacji objawowej dyslalii), jednakże w zakresie
przyczyn i innych współwystępujących z dyzartrią
przyczyn i innych współwystępujących z dyzartrią
objawów (takich jak: zaburzenia fonacji, oddechu,
objawów (takich jak: zaburzenia fonacji, oddechu,
zaburzenia napięcia mięśniowego, współruchy,
zaburzenia napięcia mięśniowego, współruchy,
zaburzenia płynności mowy itd.) różnice są na tyle
zaburzenia płynności mowy itd.) różnice są na tyle
znaczne, że nawet dla potrzeb kategoryzacji
znaczne, że nawet dla potrzeb kategoryzacji
objawowych nie należy łącznie traktować tych
objawowych nie należy łącznie traktować tych
zaburzeń. Zaburzenia artykulacji mogą mieć różny
zaburzeń. Zaburzenia artykulacji mogą mieć różny
stopień nasilenia - od zupełnej niemożności tworzenia
stopień nasilenia - od zupełnej niemożności tworzenia
artykułowanych dźwięków (anartria) do częściowego
artykułowanych dźwięków (anartria) do częściowego
upośledzenia tej czynności (dyzartria).
upośledzenia tej czynności (dyzartria).
Dyzartria korowa
Dyzartria korowa
Charakteryzuje się zwiększonym napięciem mięśniowym.
Charakteryzuje się zwiększonym napięciem mięśniowym.
Występują zaburzenia artykulacji, fonacji i oddechu oraz zmiany
Występują zaburzenia artykulacji, fonacji i oddechu oraz zmiany
w tempie mowy, w melodii i akcentowaniu. Pola ruchowe
w tempie mowy, w melodii i akcentowaniu. Pola ruchowe
odpowiedzialne za pracę języka, żuchwy, gardła i krtani znajdują
odpowiedzialne za pracę języka, żuchwy, gardła i krtani znajdują
się w dolnej części zakrętu przedśrodkowego w obu półkulach.
się w dolnej części zakrętu przedśrodkowego w obu półkulach.
Obustronne uszkodzenie tych pól powoduje porażenie
Obustronne uszkodzenie tych pól powoduje porażenie
odpowiedniego narządu mowy, jednostronne - nieznaczne
odpowiedniego narządu mowy, jednostronne - nieznaczne
obniżenie jego ruchliwości. Zaburzeniom ulegają bardziej złożone
obniżenie jego ruchliwości. Zaburzeniom ulegają bardziej złożone
struktury wypowiedzi, co oznacza, że chory nie ma większych
struktury wypowiedzi, co oznacza, że chory nie ma większych
trudności z wypowiedzeniem krótkich i prostych wyrazów;
trudności z wypowiedzeniem krótkich i prostych wyrazów;
trudności występują dopiero podczas wypowiadania wyrazów
trudności występują dopiero podczas wypowiadania wyrazów
bardziej skomplikowanych.
bardziej skomplikowanych.
Dyzartria piramidowa (rzekomoopuszkowa)
Dyzartria piramidowa (rzekomoopuszkowa)
Występuje zwiększone napięcie mięśni aparatu mowy
Występuje zwiększone napięcie mięśni aparatu mowy
o charakterze spastycznym, kurczowym (scyzorykowym), które
o charakterze spastycznym, kurczowym (scyzorykowym), które
maleje przy powtarzaniu ruchów. Porażenie spastyczne sprawia,
maleje przy powtarzaniu ruchów. Porażenie spastyczne sprawia,
że ruchy artykulacyjne są przesadne i nieskoordynowane.
że ruchy artykulacyjne są przesadne i nieskoordynowane.
Mówienie jest wolne i niepłynne, a wymowa wielu głosek
Mówienie jest wolne i niepłynne, a wymowa wielu głosek
zniekształcona. Widoczne są niedowłady mięśni (m.in. również
zniekształcona. Widoczne są niedowłady mięśni (m.in. również
narządów mowy) oraz współruchy. Zaburzenia mowy zależą od
narządów mowy) oraz współruchy. Zaburzenia mowy zależą od
tego, w jakim stopniu i jakie grupy mięśni zostały porażone.
tego, w jakim stopniu i jakie grupy mięśni zostały porażone.
Występują: zmiany w tempie i melodii mówienia, zaburzenia
Występują: zmiany w tempie i melodii mówienia, zaburzenia
oddechu, trudności w wytwarzaniu głosu i w artykulacji, co
oddechu, trudności w wytwarzaniu głosu i w artykulacji, co
obserwuje się również w dyzartrii korowej i opuszkowej.
obserwuje się również w dyzartrii korowej i opuszkowej.
Dyzartria opuszkowa
Dyzartria opuszkowa
Charakteryzuje się wzmożonym napięciem mięśniowym. Często w akcie mowy
Charakteryzuje się wzmożonym napięciem mięśniowym. Często w akcie mowy
obserwuje się współruchy, co sprawia, że ruchy artykulacyjne są przesadne,
obserwuje się współruchy, co sprawia, że ruchy artykulacyjne są przesadne,
nieskoordynowane, nieuporządkowane. Porażenie mięśni aparatu mowy może być
nieskoordynowane, nieuporządkowane. Porażenie mięśni aparatu mowy może być
całkowite lub częściowe. Przy porażeniu częściowym największe zniekształcenia
całkowite lub częściowe. Przy porażeniu częściowym największe zniekształcenia
występują w zakresie realizacji głosek wymagających dokładnej koordynacji
występują w zakresie realizacji głosek wymagających dokładnej koordynacji
i zwiększonego napięcia mięśniowego. Występują trudności w żuciu i połykaniu.
i zwiększonego napięcia mięśniowego. Występują trudności w żuciu i połykaniu.
Czasem pojawia się atrofia mięśni (zazwyczaj języka i mięśnia okrężnego ust).
Czasem pojawia się atrofia mięśni (zazwyczaj języka i mięśnia okrężnego ust).
Występuje również drżenie języka. Zaburzenia mowy polegają na (por. Sovak,
Występuje również drżenie języka. Zaburzenia mowy polegają na (por. Sovak,
Styczek, Tarkowski): nieprawidłowym artykułowaniu głosek, zmianach w tempie
Styczek, Tarkowski): nieprawidłowym artykułowaniu głosek, zmianach w tempie
mowy, melodii i akcentowaniu, zaburzeniach oddechu i fonacji.
mowy, melodii i akcentowaniu, zaburzeniach oddechu i fonacji.
Najważniejszym objawem zaburzeń dyzartrycznych są zaburzenia artykulacji, przy
Najważniejszym objawem zaburzeń dyzartrycznych są zaburzenia artykulacji, przy
czym samogłoski są lepiej realizowane niż spółgłoski. W zależności od tego
czym samogłoski są lepiej realizowane niż spółgłoski. W zależności od tego
czy przeważa niedowład warg, czy podniebienia, na plan pierwszy wysuwają się
czy przeważa niedowład warg, czy podniebienia, na plan pierwszy wysuwają się
trudności w tworzeniu albo spółgłosek wargowych (b, p, w, f),
trudności w tworzeniu albo spółgłosek wargowych (b, p, w, f),
albo podniebiennych (g, k, ch). Natomiast niedowład języka powoduje zaburzenia
albo podniebiennych (g, k, ch). Natomiast niedowład języka powoduje zaburzenia
wymowy głosek d, t, r, s. Częste są substytucje, elizje i deformacje głosek. Mowa
wymowy głosek d, t, r, s. Częste są substytucje, elizje i deformacje głosek. Mowa
dyzartryczna jest więc:
dyzartryczna jest więc:
niewyraźna, powolna, zamazana, cicha (afoniczna), nosowa.
niewyraźna, powolna, zamazana, cicha (afoniczna), nosowa.
W miarę nasilania się wymienionych objawów mowa staje się coraz bardziej
W miarę nasilania się wymienionych objawów mowa staje się coraz bardziej
niezrozumiała, bełkotliwa, aż do całkowitej niemożności wydawania
niezrozumiała, bełkotliwa, aż do całkowitej niemożności wydawania
artykułowanych dźwięków. Objawy zaburzeń mowy zależą więc od tego, które
artykułowanych dźwięków. Objawy zaburzeń mowy zależą więc od tego, które
mięśnie i w jakim stopniu zostały porażone, co powoduje występowanie - poza
mięśnie i w jakim stopniu zostały porażone, co powoduje występowanie - poza
zaburzeniami artykulacji - również zaburzeń w realizacji płaszczyzny
zaburzeniami artykulacji - również zaburzeń w realizacji płaszczyzny
suprasegmentalnej wypowiedzi (rytmu, tempa, melodii, akcentowania), a także
suprasegmentalnej wypowiedzi (rytmu, tempa, melodii, akcentowania), a także
trudności w wytwarzaniu głosu (fonacyjne) oraz trudności oddechowe, wynikające
trudności w wytwarzaniu głosu (fonacyjne) oraz trudności oddechowe, wynikające
z braku regularności oddechu.
z braku regularności oddechu.
Różnicowanie
Różnicowanie
choroby naczyniowe,
choroby naczyniowe,
guzy mózgu i pnia mózgu,
guzy mózgu i pnia mózgu,
chorobę Parkinsona,
chorobę Parkinsona,
choroby móżdżku,
choroby móżdżku,
neuropatie,
neuropatie,
choroby neuronów ruchowych,
choroby neuronów ruchowych,
miopatie,
miopatie,
zapalenia mięśni, miastenię i inne
zapalenia mięśni, miastenię i inne
choroby układu ruchu
choroby układu ruchu
Rokowanie
Rokowanie
Stwardnienie zanikowe boczne (ALS) zalicza się do chorób,
Stwardnienie zanikowe boczne (ALS) zalicza się do chorób,
wobec których neurolog jest całkowicie bezradny. Pesymizm
wobec których neurolog jest całkowicie bezradny. Pesymizm
poteguje prognoze : choroba jest nieuchronnie postepująca,
poteguje prognoze : choroba jest nieuchronnie postepująca,
prowadząc w ciągu kilku lat do zgonu, poprzedzonego okresem
prowadząc w ciągu kilku lat do zgonu, poprzedzonego okresem
pełnej zależności od osób trzecich i specjalistycznej aparatury do
pełnej zależności od osób trzecich i specjalistycznej aparatury do
sztucznego oddechu. Okres przeżycia od momentu wykrecia
sztucznego oddechu. Okres przeżycia od momentu wykrecia
choroby uzależniony jest, jak się wydaje(nap przykładzie
choroby uzależniony jest, jak się wydaje(nap przykładzie
Hawkinga) niemal zupełnie od cech indywidualnych chorego tj.
Hawkinga) niemal zupełnie od cech indywidualnych chorego tj.
od konstytucji genetycznej. Czas wykrycia choroby w żaden
od konstytucji genetycznej. Czas wykrycia choroby w żaden
sposób nie wpływa na zwiekszenie przeżywalnności. Ogromną
sposób nie wpływa na zwiekszenie przeżywalnności. Ogromną
rolę w opiece nad chorym odgrywa leczenie pbjawowe ,
rolę w opiece nad chorym odgrywa leczenie pbjawowe ,
umiarkowana rehabilitacja i staranna higiena chorego(drzewa
umiarkowana rehabilitacja i staranna higiena chorego(drzewa
oskrzelowego). Chory umiera z powodów internistycznych , nie
oskrzelowego). Chory umiera z powodów internistycznych , nie
neurologicznych. Istnieje mozliwosc długoterminowego
neurologicznych. Istnieje mozliwosc długoterminowego
utrzymywania chorego przy zyciu, jednak wymaga to
utrzymywania chorego przy zyciu, jednak wymaga to
współdziałania zespołu wielospecjalistycznego i
współdziałania zespołu wielospecjalistycznego i
wygospodarowania adekwatnych(nie małych) srodków
wygospodarowania adekwatnych(nie małych) srodków
finansowych. Wobec powyższego można stwierdzic, że rokowanie
finansowych. Wobec powyższego można stwierdzic, że rokowanie
jest skrajnie niepomyslne.
jest skrajnie niepomyslne.
Cewnik do pęcherza,
antybiotykoterapia i profilaktyka
antybiotykowa
Zaleganie moczu
Tablice do komunikacji, wzglednie
inne techniki komunikacyjne –
zależne od stopnia ciężkości
choroby, np.. syntezatory mowy,
komputery, sterowanie kursora
ruchem gałek ocznych,
predefiniowane słowniki
Aparat mowy
Fizykoterapia, zabiegi chirurgiczne
odleżyny
profilaktyka antybiotykowa,
fizykoterapia klatki piersiowej,
czynne odsysanie zalegającej
wydzieliny drzewa oskrzelowego
Infekcje ukł.oddechowego
Zgłębnik dożołądkowy, opieka na
oddziale intensywnej terapii,
gastrostomia
Porazenie opuszki
Intubacja, tracheostomia, oddech
kontrolowany
Narastający niedowład mięśnia
przepoby powodujacy
niewydolność oddechową
Leczenie/techniki
Przyczyna/uszkodzenie