PowerPoint Presentation

Marlena Kossakowska

Psychologia wobec chorego

przewlekle

Objawy kliniczne



zachowania zdrowotne:

szukanie pomocy medycznej (przychodnia, badania

laboratoryjne, pobyt w szpitalu) i paramedycznej



oczekiwanie na diagnozę



diagnoza



reakcje

emocjonalne i poznawcze na diagnozę



przystosowywanie się na poziomie

emocjonalnym, społecznym i poznawczym



rola chorego przewlekle



odnalezienie

własnego miejsca w świecie realnym (

wpływ

choroby na osobowość, funkcjonowanie

emocjonalne, społeczne i poznawcze

)



włączenie

choroby w strukturę JA



jakość życia, ocena

własnej efektywności zmagania się z

wyzwaniem losu

Marlena Kossakowska

PERCEPCJA OBJAWÓW

Wpływ wieku (Radley, 1988)

Wpływ doświadczenia (rodzina,

znajomi, „reklama szemrana”)

Wpływ mediów

Wpływ psychoedukacji

Wpływ mechanizmów obronnych

(zaprzeczanie objawom)

Marlena Kossakowska

OBRAZ CHOROBY –

poznawcza reprezentacja choroby

Leventhal (1984,1997): objawy, konsekwencje,

czas trwania, poczucie kontroli, przyczyny

Weinman i in. (1996): ocena wpływu nażycie,

czas trwania, poczucie kontroli, wiara w

skuteczność leczenia, percepcja objawów,

stan emocjonalny, poczucie zrozumiałości

Moss-Morris i in. (2002) - Komponenty: objawy,

czas trwania, przewidywalność,

konsekwencje chorowania, poczucie kontroli,

wpływ leczenia, koherencja, reprezentacja

stanu emocjonalnego, przyczyny (IPQ-R)

Marlena Kossakowska

OBRAZ CHOROBY –

poznawcza reprezentacja choroby

Horne, Weinman, 2001- stosowanie się do

zaleceń lekarskich w astmie (m.in..

regularne przyjmowanie leków) jest zależne

od obrazu choroby: spostrzegania

konsekwencji choroby i czasu trwania

French, Cooper, Weinman, 2006 - w zawale

serca obraz choroby jest względnie dobrym

predyktorem długości sprawowania opieki

nad chorym: ci, którzy potrzebują krótszej

opieki to osoby, z poczuciem kontroli nad

swoją chorobą, spostrzegający

konsekwencje swojej choroby jako poważne,

dostrzegający objawy swojej choroby oraz

mający poczucie zrozumienia dla swojej

kondycji

Marlena Kossakowska

Zachowania zdrowotne:

poszukiwanie pomocy

Szukanie pomocy „na własną rękę”

(reklamy leków, informacje od osób,

które mają podobne objawy)

Podjęcie decyzji szukania pomocy

specjalistycznej (dostęp do opieki

medycznej: lekarz pierwszego kontaktu,

lekarz – specjalista)

Badania diagnostyczne

Hospitalizacja w celach diagnostycznych

Marlena Kossakowska

Oczekiwanie na diagnozę

Czas

Pieniądze

Lęk

Napięcie

Obniżony nastrój

Niepewność

Radzenie sobie z myślami i emocjami

Marlena Kossakowska

Diagnoza

Sposób powiadomienia o chorobie

(rola służby zdrowia, rodziny,

miejsca, czasu, wsparcia)

Reakcje emocjonalne i poznawcze na

diagnozę: szok czy potwierdzenie

przypuszczeń

Zaakceptowanie diagnozy: podjęcie

decyzji o leczeniu, zmianie zachowań

na prozdrowotne

Marlena Kossakowska

Rola chorego

Uczestniczenie w procesie leczenia

(zdrowienia): przyjmowanie leków,

poddanie się rehabilitacji,

hospitalizacja, leczenie ambulatoryjne

JA – chory: przystosowanie na

poziomie emocjonalnym,

poznawczym do choroby i chorowania

Chory wśród innych: społeczna rola

chorego – przystosowanie na

poziomie społecznym

Marlena Kossakowska

Rola chorego: Model przystosowania do

wydarzeń niekontrolowanych Klingera

(1975)

Faza

pobudzenia:

Podwyższenie

poziomu

mobilizacji

Faza agresji:

Wyrażanie wrogości,

złości

Faza depresji:

Uczucie smutku,

apatii

Faza powrotu

do równowagi:

Powstawanie

nowego celu

Marlena Kossakowska

Rola chorego: Model przystosowania

do niepełnosprawności Kerr (1977)

SZOK

OCZEKIWANIE

LAMENT

OBRONA PRZYSTOSOWANIE

POPRAWY

ZDROWA

P - osoba z jej potrzebami i zdolnościami
+ - cele i typy działań mających dodatnią wartość dla osoby
B1 – niepełnosprawność jako bariera blokująca drogę do osiągnięcia celów wartościowych
dla jednostki
B2 – częściowa bariera
B3 – bariera zinternalizowana przez jednostkę

B1 +

B2 +

B3 +

Marlena Kossakowska

Rola chorego: Model adaptacji

poznawczej do zagrażających

wydarzeń Taylor (1984)

Poszukiwanie znaczenia:

1. Poszukiwanie przyczyn

2. Nadawanie pozytywnego znaczenia

Zdobycie poczucia mocy:

3. Sprawowanie kontroli

Wzrost JA:

4. Stosowanie porównań społecznych

5. Odzyskiwanie takiej samej

samooceny lub

jej poprawa

Marlena Kossakowska

Wpływ choroby na życie

człowieka

Wpływ negatywny-złe przystosowanie-

depresja – niska jakość życia,

uzależnienia, przedwczesna śmierć

Wpływ pozytywny – przystosowanie

adaptacyjne – wpływ na osobowość,

odnalezienie nowego Ja – wysoka

jakość życia, zadowolenie ze swojego

funkcjonowania emocjonalnego,

poznawczego i społecznego

Marlena Kossakowska

Strategie autowaloryzacji samooceny

Porównywanie się w dół i w górę

Dystansowanie się od osób, które mają podobną

sytuacje

Zmniejszanie znaczenia zdrowia jako wartości

(Tesser, 2000)

Autoafirmacje – angażowanie się w inne

dziedziny, w których chory osiągnie sukces

(Steele, 1988)

Zmiana postawy wobec zagrażających informacji

(zaprzeczanie, trywializowanie…)

Zmiana Ja, zwłaszcza fizycznego

Marlena Kossakowska

Jakość życia uwarunkowana

stanem zdrowia

funkcjonalny efekt choroby i jej leczenia

odbierany (przeżywany) subiektywnie przez

pacjenta i określany przez niego jako ocena

własnego położenia życiowego, dokonana w

okresie choroby i leczenia (de Walden-

Gałuszko, 1997).

składowe: funkcjonowanie w życiu

codziennym, nasilenie objawów

somatycznych, nastrój, jakość wsparcia

społecznego, odczuwanie bólu, konsekwencje

leczenia

Marlena Kossakowska

Jakość życia uwarunkowana

stanem zdrowia cd

Powody mierzenia jakości życia:

Szacowanie wielkości wpływu choroby na życie

osobiste i społeczne chorego -> poprawa

jakości życia chorego

określenie specyficznych dla danego

schorzenia problemów, z jakimi boryka się

chory -> cele terapii

ocena efektywności stosowanych form terapii,

nasilenia skutków ubocznych -> czy warto?

określenie związku subiektywnej oceny

ciężaru, jaki niesie ze sobą choroba przewlekła

z kosztami jej leczenia (firmy ubezpieczeniowe)

Marlena Kossakowska

Skala Akceptacji Choroby

(Felton, Revenson, Hinrichsen)

(adaptacja polska: Juczyński, 2001)

Bada negatywne konsekwencje złego

stanu zdrowia:

Mam kłopoty z przystosowaniem się do

ograniczeń narzuconych przez chorobę

Choroba sprawia, że nie czuję się

pełnowartościowym człowiekiem

Myślę, że ludzie przebywający ze mną

są często zakłopotani z powodu mojej

choroby

Marlena Kossakowska

Skala przystosowania psychicznego

do choroby nowotworowej (Watson i in.)

(adaptacja: Juczyński, 2001)

Podskale: zaabsorbowanie lękiem, duch

walki, bezradność – bezwartościowość,

pozytywne przewartościowanie

Przykładowe pozycje:

Jestem bardzo zaniepokojony z powodu

choroby

Moja choroba mobilizuje mnie do walki

Mam ochotę się poddać

Jestem wdzięczny za to, co osiągnąłem

Marlena Kossakowska

Stwardnienie rozsiane –

przykład choroby przewlekłej

Zaprzeczanie

To nie może być prawda.

To nie mnie się przydarzyło

Opór

Nie poddam się

Afirmacja

Chyba muszę się

z tym zmierzyć

Integracja

Wiem, że to mam,

ale nie myślę

o tym za dużo

Model przystosowania do stwardnienia rozsianego (Matson, Brooks,
1977).

Document Outline