WYKŁAD 7

WYKŁAD 7

CHORY PRZEWLEKLE

CHORY PRZEWLEKLE

2

2

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Psychologia wobec chorego

Psychologia wobec chorego

przewlekle

przewlekle

Objawy kliniczne

Objawy kliniczne





zachowania zdrowotne:

zachowania zdrowotne:

szukanie pomocy medycznej (przychodnia, badania

szukanie pomocy medycznej (przychodnia, badania

laboratoryjne, pobyt w szpitalu) i paramedycznej

laboratoryjne, pobyt w szpitalu) i paramedycznej





oczekiwanie na diagnozę

oczekiwanie na diagnozę





diagnoza

diagnoza





reakcje

reakcje

emocjonalne i poznawcze na diagnozę

emocjonalne i poznawcze na diagnozę





przystosowywanie się na poziomie

przystosowywanie się na poziomie

emocjonalnym, społecznym i poznawczym

emocjonalnym, społecznym i poznawczym





rola chorego przewlekle

rola chorego przewlekle





odnalezienie

odnalezienie

własnego miejsca w świecie realnym (

własnego miejsca w świecie realnym (

wpływ

wpływ

choroby na osobowość, funkcjonowanie

choroby na osobowość, funkcjonowanie

emocjonalne, społeczne i poznawcze

emocjonalne, społeczne i poznawcze

)

)





włączenie

włączenie

choroby w strukturę JA

choroby w strukturę JA





jakość życia, ocena

jakość życia, ocena

własnej efektywności zmagania się z

własnej efektywności zmagania się z

wyzwaniem losu

wyzwaniem losu

3

3

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

PERCEPCJA OBJAWÓW

PERCEPCJA OBJAWÓW

Wpływ wieku (Radley, 1988)

Wpływ wieku (Radley, 1988)

Wpływ doświadczenia (rodzina,

Wpływ doświadczenia (rodzina,

znajomi, „reklama szemrana”)

znajomi, „reklama szemrana”)

Wpływ mediów

Wpływ mediów

Wpływ psychoedukacji

Wpływ psychoedukacji

Wpływ mechanizmów obronnych

Wpływ mechanizmów obronnych

(zaprzeczanie objawom)

(zaprzeczanie objawom)

4

4

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

OBRAZ CHOROBY –

OBRAZ CHOROBY –

poznawcza reprezentacja choroby

poznawcza reprezentacja choroby

Leventhal (1984,1997): objawy, konsekwencje,

Leventhal (1984,1997): objawy, konsekwencje,

czas trwania, poczucie kontroli, przyczyny

czas trwania, poczucie kontroli, przyczyny

Weinman i in. (1996): ocena wpływu nażycie,

Weinman i in. (1996): ocena wpływu nażycie,

czas trwania, poczucie kontroli, wiara w

czas trwania, poczucie kontroli, wiara w

skuteczność leczenia, percepcja objawów,

skuteczność leczenia, percepcja objawów,

stan emocjonalny, poczucie zrozumiałości

stan emocjonalny, poczucie zrozumiałości

Moss-Morris i in. (2002) - Komponenty: objawy,

Moss-Morris i in. (2002) - Komponenty: objawy,

czas trwania, przewidywalność,

czas trwania, przewidywalność,

konsekwencje chorowania, poczucie kontroli,

konsekwencje chorowania, poczucie kontroli,

wpływ leczenia, koherencja, reprezentacja

wpływ leczenia, koherencja, reprezentacja

stanu emocjonalnego, przyczyny (IPQ-R)

stanu emocjonalnego, przyczyny (IPQ-R)

5

5

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

OBRAZ CHOROBY –

OBRAZ CHOROBY –

poznawcza reprezentacja choroby

poznawcza reprezentacja choroby

Horne, Weinman, 2001- stosowanie się do

Horne, Weinman, 2001- stosowanie się do

zaleceń lekarskich w astmie (m.in..

zaleceń lekarskich w astmie (m.in..

regularne przyjmowanie leków) jest zależne

regularne przyjmowanie leków) jest zależne

od obrazu choroby: spostrzegania

od obrazu choroby: spostrzegania

konsekwencji choroby i czasu trwania

konsekwencji choroby i czasu trwania

French, Cooper, Weinman, 2006 - w zawale

French, Cooper, Weinman, 2006 - w zawale

serca obraz choroby jest względnie dobrym

serca obraz choroby jest względnie dobrym

predyktorem długości sprawowania opieki

predyktorem długości sprawowania opieki

nad chorym: ci, którzy potrzebują krótszej

nad chorym: ci, którzy potrzebują krótszej

opieki to osoby, z poczuciem kontroli nad

opieki to osoby, z poczuciem kontroli nad

swoją chorobą, spostrzegający

swoją chorobą, spostrzegający

konsekwencje swojej choroby jako poważne,

konsekwencje swojej choroby jako poważne,

dostrzegający objawy swojej choroby oraz

dostrzegający objawy swojej choroby oraz

mający poczucie zrozumienia dla swojej

mający poczucie zrozumienia dla swojej

kondycji

kondycji

6

6

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Zachowania zdrowotne:

Zachowania zdrowotne:

poszukiwanie pomocy

poszukiwanie pomocy

Szukanie pomocy „na własną rękę”

Szukanie pomocy „na własną rękę”

(reklamy leków, informacje od osób,

(reklamy leków, informacje od osób,

które mają podobne objawy)

które mają podobne objawy)

Podjęcie decyzji szukania pomocy

Podjęcie decyzji szukania pomocy

specjalistycznej (dostęp do opieki

specjalistycznej (dostęp do opieki

medycznej: lekarz pierwszego kontaktu,

medycznej: lekarz pierwszego kontaktu,

lekarz – specjalista)

lekarz – specjalista)

Badania diagnostyczne

Badania diagnostyczne

Hospitalizacja w celach diagnostycznych

Hospitalizacja w celach diagnostycznych

7

7

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Oczekiwanie na diagnozę

Oczekiwanie na diagnozę

Czas

Czas

Pieniądze

Pieniądze

Lęk

Lęk

Napięcie

Napięcie

Obniżony nastrój

Obniżony nastrój

Niepewność

Niepewność

Radzenie sobie z myślami i emocjami

Radzenie sobie z myślami i emocjami

8

8

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Diagnoza

Diagnoza

Sposób powiadomienia o chorobie

Sposób powiadomienia o chorobie

(rola służby zdrowia, rodziny,

(rola służby zdrowia, rodziny,

miejsca, czasu, wsparcia)

miejsca, czasu, wsparcia)

Reakcje emocjonalne i poznawcze na

Reakcje emocjonalne i poznawcze na

diagnozę: szok czy potwierdzenie

diagnozę: szok czy potwierdzenie

przypuszczeń

przypuszczeń

Zaakceptowanie diagnozy: podjęcie

Zaakceptowanie diagnozy: podjęcie

decyzji o leczeniu, zmianie zachowań

decyzji o leczeniu, zmianie zachowań

na prozdrowotne

na prozdrowotne

9

9

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Rola chorego

Rola chorego

Uczestniczenie w procesie leczenia

Uczestniczenie w procesie leczenia

(zdrowienia): przyjmowanie leków,

(zdrowienia): przyjmowanie leków,

poddanie się rehabilitacji,

poddanie się rehabilitacji,

hospitalizacja, leczenie ambulatoryjne

hospitalizacja, leczenie ambulatoryjne

JA – chory: przystosowanie na

JA – chory: przystosowanie na

poziomie emocjonalnym,

poziomie emocjonalnym,

poznawczym do choroby i chorowania

poznawczym do choroby i chorowania

Chory wśród innych: społeczna rola

Chory wśród innych: społeczna rola

chorego – przystosowanie na

chorego – przystosowanie na

poziomie społecznym

poziomie społecznym

10

10

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Chory w szpitalu

Chory w szpitalu

Rysunki: Julian Bohdanowicz

11

11

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Rola chorego: Model przystosowania do

Rola chorego: Model przystosowania do

wydarzeń niekontrolowanych Klingera

wydarzeń niekontrolowanych Klingera

(1975)

(1975)

Faza

pobudzenia:

Podwyższenie

poziomu

mobilizacji

Faza agresji:

Wyrażanie wrogości,

złości

Faza depresji:

Uczucie smutku,

apatii

Faza powrotu

do równowagi:

Powstawanie

nowego celu

12

12

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Rola chorego: Model przystosowania

Rola chorego: Model przystosowania

do wydarzeń traumatycznych Shontza

do wydarzeń traumatycznych Shontza

(1975)

(1975)

SZOK

Faza spotkania

z tragedią

Wycofywanie się

13

13

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Rola chorego: Model przystosowania

Rola chorego: Model przystosowania

do niepełnosprawności Kerr (1977)

do niepełnosprawności Kerr (1977)

+

+

+

+

+

+

SZOK

OCZEKIWANIE

LAMENT

OBRONA PRZYSTOSOWANIE

POPRAWY

ZDROWA

P - osoba z jej potrzebami i zdolnościami
+ - cele i typy działań mających dodatnią wartość dla osoby
B1 – niepełnosprawność jako bariera blokująca drogę do osiągnięcia celów wartościowych
dla jednostki
B2 – częściowa bariera
B3 – bariera zinternalizowana przez jednostkę

P

+

P

B1

B1 +

+

+

P

B2 +

+

+

P

+

B3 +

+

P

14

14

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Rola chorego: Model adaptacji

Rola chorego: Model adaptacji

poznawczej do zagrażających

poznawczej do zagrażających

wydarzeń Taylor (1984)

wydarzeń Taylor (1984)

Poszukiwanie znaczenia:

Poszukiwanie znaczenia:

1. Poszukiwanie przyczyn

1. Poszukiwanie przyczyn

2. Nadawanie pozytywnego znaczenia

2. Nadawanie pozytywnego znaczenia

Zdobycie poczucia mocy:

Zdobycie poczucia mocy:

3. Sprawowanie kontroli

3. Sprawowanie kontroli

Wzrost JA:

Wzrost JA:

4. Stosowanie porównań społecznych

4. Stosowanie porównań społecznych

5. Odzyskiwanie takiej samej

5. Odzyskiwanie takiej samej

samooceny lub

samooceny lub

jej poprawa

jej poprawa

15

15

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Wpływ choroby na życie

Wpływ choroby na życie

człowieka

człowieka

Wpływ negatywny-złe przystosowanie-

Wpływ negatywny-złe przystosowanie-

depresja – niska jakość życia,

depresja – niska jakość życia,

uzależnienia, przedwczesna śmierć

uzależnienia, przedwczesna śmierć

Wpływ pozytywny – przystosowanie

Wpływ pozytywny – przystosowanie

adaptacyjne – wpływ na osobowość,

adaptacyjne – wpływ na osobowość,

odnalezienie nowego Ja – wysoka

odnalezienie nowego Ja – wysoka

jakość życia, zadowolenie ze swojego

jakość życia, zadowolenie ze swojego

funkcjonowania emocjonalnego,

funkcjonowania emocjonalnego,

poznawczego i społecznego

poznawczego i społecznego

16

16

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Strategie autowaloryzacji samooceny

Strategie autowaloryzacji samooceny

Porównywanie się w dół i w górę

Porównywanie się w dół i w górę

Dystansowanie się od osób, które mają podobną

Dystansowanie się od osób, które mają podobną

sytuacje

sytuacje

Zmniejszanie znaczenia zdrowia jako wartości

Zmniejszanie znaczenia zdrowia jako wartości

(Tesser, 2000)

(Tesser, 2000)

Autoafirmacje – angażowanie się w inne

Autoafirmacje – angażowanie się w inne

dziedziny, w których chory osiągnie sukces

dziedziny, w których chory osiągnie sukces

(Steele, 1988)

(Steele, 1988)

Zmiana postawy wobec zagrażających informacji

Zmiana postawy wobec zagrażających informacji

(zaprzeczanie, trywializowanie…)

(zaprzeczanie, trywializowanie…)

Zmiana Ja, zwłaszcza fizycznego

Zmiana Ja, zwłaszcza fizycznego

17

17

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Jakość życia uwarunkowana

Jakość życia uwarunkowana

stanem zdrowia

stanem zdrowia

funkcjonalny efekt choroby i jej leczenia

funkcjonalny efekt choroby i jej leczenia

odbierany (przeżywany) subiektywnie przez

odbierany (przeżywany) subiektywnie przez

pacjenta i określany przez niego jako ocena

pacjenta i określany przez niego jako ocena

własnego położenia życiowego, dokonana w

własnego położenia życiowego, dokonana w

okresie choroby i leczenia (de Walden-

okresie choroby i leczenia (de Walden-

Gałuszko, 1997).

Gałuszko, 1997).

składowe: funkcjonowanie w życiu

składowe: funkcjonowanie w życiu

codziennym, nasilenie objawów

codziennym, nasilenie objawów

somatycznych, nastrój, jakość wsparcia

somatycznych, nastrój, jakość wsparcia

społecznego, odczuwanie bólu, konsekwencje

społecznego, odczuwanie bólu, konsekwencje

leczenia

leczenia

18

18

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Jakość życia uwarunkowana

Jakość życia uwarunkowana

stanem zdrowia cd

stanem zdrowia cd

Powody mierzenia jakości życia:

Powody mierzenia jakości życia:

Szacowanie wielkości wpływu choroby na życie

Szacowanie wielkości wpływu choroby na życie

osobiste i społeczne chorego -> poprawa

osobiste i społeczne chorego -> poprawa

jakości życia chorego

jakości życia chorego

określenie specyficznych dla danego

określenie specyficznych dla danego

schorzenia problemów, z jakimi boryka się

schorzenia problemów, z jakimi boryka się

chory -> cele terapii

chory -> cele terapii

ocena efektywności stosowanych form terapii,

ocena efektywności stosowanych form terapii,

nasilenia skutków ubocznych -> czy warto?

nasilenia skutków ubocznych -> czy warto?

określenie związku subiektywnej oceny

określenie związku subiektywnej oceny

ciężaru, jaki niesie ze sobą choroba przewlekła

ciężaru, jaki niesie ze sobą choroba przewlekła

z kosztami jej leczenia (firmy ubezpieczeniowe)

z kosztami jej leczenia (firmy ubezpieczeniowe)

19

19

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Skala Akceptacji Choroby

Skala Akceptacji Choroby

(Felton, Revenson, Hinrichsen)

(Felton, Revenson, Hinrichsen)

(adaptacja polska: Juczyński, 2001)

(adaptacja polska: Juczyński, 2001)

Bada negatywne konsekwencje złego

Bada negatywne konsekwencje złego

stanu zdrowia:

stanu zdrowia:

Mam kłopoty z przystosowaniem się do

Mam kłopoty z przystosowaniem się do

ograniczeń narzuconych przez chorobę

ograniczeń narzuconych przez chorobę

Choroba sprawia, że nie czuję się

Choroba sprawia, że nie czuję się

pełnowartościowym człowiekiem

pełnowartościowym człowiekiem

Myślę, że ludzie przebywający ze mną

Myślę, że ludzie przebywający ze mną

są często zakłopotani z powodu mojej

są często zakłopotani z powodu mojej

choroby

choroby

20

20

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Skala przystosowania psychicznego

Skala przystosowania psychicznego

do choroby nowotworowej (Watson i in.)

do choroby nowotworowej (Watson i in.)

(adaptacja: Juczyński, 2001)

(adaptacja: Juczyński, 2001)

Podskale: zaabsorbowanie lękiem, duch

Podskale: zaabsorbowanie lękiem, duch

walki, bezradność – bezwartościowość,

walki, bezradność – bezwartościowość,

pozytywne przewartościowanie

pozytywne przewartościowanie

Przykładowe pozycje:

Przykładowe pozycje:

Jestem bardzo zaniepokojony z powodu

Jestem bardzo zaniepokojony z powodu

choroby

choroby

Moja choroba mobilizuje mnie do walki

Moja choroba mobilizuje mnie do walki

Mam ochotę się poddać

Mam ochotę się poddać

Jestem wdzięczny za to, co osiągnąłem

Jestem wdzięczny za to, co osiągnąłem

21

21

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

Stwardnienie rozsiane –

Stwardnienie rozsiane –

przykład choroby przewlekłej

przykład choroby przewlekłej

Zaprzeczanie

To nie może być prawda.

To nie mnie się przydarzyło

.

Opór

Nie poddam się

Afirmacja

Chyba muszę się

z tym zmierzyć

.

Integracja

Wiem, że to mam,

ale nie myślę

o tym za dużo

.

Model przystosowania do stwardnienia rozsianego (Matson, Brooks,
1977).