Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Elementy prawa
karnego

Plan lekcji

1.

Przestępstwo

2.

Sposoby popełniania przestępstw

3.

Rodzaje przestępstw

4.

Niektóre okoliczności wyłączające

odpowiedzialność karną

5.

Kara

6.

Rodzaje kar

7.

Środki karne

8.

Kara śmierci

9.

Kara śmierci w Polsce

10.

Wybrane pojęcia

Przestępstwo to dokonany przez człowieka
zawiniony i społecznie niebezpieczny
czyn, który jest zabroniony pod groźbą
kary.

W przestępstwie występują cztery
elementy:

• podmiot przestępstwa:

- sprawca,

• przedmiot przestępstwa:

- dobro, przeciwko któremu przestępstwo
było skierowane (np. życie, mienie),

• strona przedmiotowa:

- sposób i okoliczności popełnienia czynu
(m.in. czas, narzędzie, miejsce),

• strona podmiotowa:
- subiektywne okoliczności sprawy (m.in.
związane
z psychiką sprawcy).

Przestępstwo

Sprawstwo – sprawcą jest osoba, która sama lub wspólnie z inną
osobą dopuszcza się przestępstwa, a także osoba kierująca
popełnieniem przestępstwa przez inną osobę lub zlecająca
popełnienie przestępstwa.

Podżeganie – nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa.
Podżegacz jest traktowany jak sprawca – osoba, która chce popełnić
przestępstwo, wyręczając się inną osobą.

Pomocnictwo – umożliwienie lub ułatwienie popełnienia
przestępstwa (np. przez dostarczenie narzędzi, udzielenie
informacji).

Usiłowanie – sprawca podejmuje działania zmierzające do
popełnienia przestępstwa, jednak nie następuje skutek w postaci
przestępstwa (np. nieudana próba zastrzelenia człowieka).

Przygotowanie – podjęcie czynności mających stworzyć warunki do
przedsięwzięcia czynu zabronionego.

Sposoby popełniania

przestępstw

Rodzaje przestępstw

Wysokość kary
Zbrodnie – czyny zagrożone karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności,
Występki – czyny zagrożone karą pozbawienia wolności trwającą dłużej niż
miesiąc, grzywną powyżej 30 dziennych stawek wynagrodzenia sprawcy lub
karą ograniczenia wolności.

Podział przestępstw ze względu na:

Sposób ścigania
Ściganie z urzędu – ścigane przez organy państwa
niezależnie od woli pokrzywdzonego,
Ścigane na wniosek – ścigane na wniosek osoby
pokrzywdzonej.

Rodzaj winy
Umyślne – przestępca działał z zamiarem popełnienia
przestępstwa,
Nieumyślne – popełnione w wyniku niedbalstwa lub
lekkomyślności.

Niektóre okoliczności wyłączające

odpowiedzialność karną

Niepoczytalność to sytuacja , w której człowiek nie rozumie
znaczenia swoich czynów lub nie jest w stanie kierować swoim
postępowaniem. Przyczyną może być niedorozwój umysłowy lub
choroba psychiczna.

Obrona konieczna to działanie, które zmierza do odparcia zamachu
na dobro społeczne lub dobro jednostki. W obronie koniecznej
człowiek podejmuje takie działania, które w innych okolicznościach
byłyby karane.

Stan wyższej konieczności to poświęcenie cudzego dobra, aby
zapobiec zagrożeniu dobra społecznego lub dobra jednostki.
Poświęcenie cudzego dobra jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy
niebezpieczeństwa nie można uniknąć w inny sposób, a dobro
chronione ma większą wartość niż dobro poświecone.

Niektóre okoliczności wyłączające

odpowiedzialność karną

Rozkaz jest wyłączony z
odpowiedzialności karnej tylko w sytuacji,
gdy wykonujący go żołnierz lub policjant
nie zdaje sobie sprawy, że popełnia czyn
zabroniony. Odpowiedzialność ponosi
osoba, która wydała rozkaz.

Działanie w granicach uprawnienia
dotyczy postępowania osób, które
wykonują swoje obowiązki służbowe i
działają w granicach swoich uprawnień.

Eksperyment medyczny – osoba
przeprowadzająca eksperyment nie ponosi
odpowiedzialności, jeśli może on przynieść
duże korzyści medyczne, gospodarcze itp.,
a uczestnik robi to dobrowolnie i jest
poinformowany o wszelkich
niebezpieczeństwach z tym związanych.

Kara

Kara to środek przymusu
stosowany przez państwo wobec
osoby uznanej za winną
popełnienia przestępstwa.

Kara spełnia kilka funkcji:

• odstraszającą – zapobiega
popełnianiu podobnych czynów
przez inne podmioty,

• represyjną – zaspokaja społeczne
poczucie sprawiedliwości,

• resocjalizacyjną – umożliwia
przestępcy powrót do uczciwego
życia,

• izolacyjną – oddziela przestępcę
od społeczeństwa i uniemożliwia
popełnienia kolejnych przestępstw.

Rodzaje kar

Ograniczenie wolności –
może trwać od miesiąca do
12 miesięcy i polega na
wykonywaniu pracy
nakazanej przez sąd. W
takiej sytuacji skazany nie
może zmieniać bez zgody
sądu swojego miejsca
pobytu.

Pozbawienie wolności – polski kodeks karny przewiduje trzy rodzaje tej
kary: od miesiąca do 15 lat pozbawienia wolności, 25 lat oraz
dożywotnie pozbawienie wolności. Kary te są odbywane w zakładach
karnych.

Rodzaje kar

Grzywna to kara o charakterze majątkowym polegająca na
pomniejszeniu majątku skazanego. Jest wymierzana w wysokości
od 10 do 360 stawek dziennych. Stawkę dzienną ustala się, biorąc
pod uwagę m.in. dochody sprawcy, warunki majątkowe
i rodzinne. Kara grzywny może występować samoistnie lub w
połączeniu z karą pozbawienia wolności w zawieszeniu.

Środki karne

Środki karne to dodatkowe dolegliwości przewidziane przez
prawo za dokonanie określonych przestępstw.

Najważniejsze środki karne:

• pozbawienie praw publicznych – obejmuje utratę praw
wyborczych, zakaz pełnienia funkcji publicznych, utratę
odznaczeń i stopni wojskowych,

• zakaz prowadzenia pojazdów – stosowany wobec
sprawców wypadków drogowych. Polega na odebraniu
prawa jazdy od roku do 10 lat,

• zakaz wykonywania zawodu, zajmowania
stanowiska lub prowadzenia określonej działalności
gospodarczej – stosowany wobec osób, które przy
popełnieniu przestępstwa nadużyły uprawnień
wynikających z pełnionego stanowiska, wykonywanego
zawodu lub w związku z prowadzoną działalnością
gospodarczą. Zakaz może trwać od roku do 10 lat,

Środki karne

• nawiązka – świadczenie pieniężne orzekane przez sąd na określony
cel. Jej wysokość zależy od rodzaju przestępstwa i nie może przekraczać
20 – krotnego najniższego wynagrodzenia miesięcznego,

• przepadek przedmiotów – polega na konfiskacie przedmiotów,
które służyły do popełnienia przestępstwa, zostały nabyte w wyniku
przestępstwa lub których wytwarzanie jest zabronione,

• publiczne ogłoszenie wyroku – jego celem jest napiętnowanie
sprawcy i wychowawcze oddziaływanie na społeczeństwo.

Kara śmierci

• zdaniem zwolenników, kara śmierci
ma działanie odstraszające,

• wyklucza poczucie bezkarności
morderców skazanych na dożywocie, a
tym samym zapobiega popełnianiu
przez nich dalszych przestępstw w
więzieniu,

• zapobiega możliwości szantażu ze
strony przebywających na wolności
wspólników skazanego,

• jest to jedyna sprawiedliwa forma
odpłaty za morderstwo i jako taka była
stosowana we wszystkich epokach i
kręgach kulturowych,

• państwo nie musi płacić za
utrzymanie skazanego,

Argumenty zwolenników

Krzesło elektryczne

Kara śmierci

•nie ma przekonujących
argumentów za tym, że
stosowanie kary śmierci odstrasza
przestępców (działanie
odstraszające ma nie wysokość
kary, lecz jej nieuchronność),

• duża część ludzi uznaje ją za
niehumanitarną,

• kara śmierci odbiera skazanemu
możliwość poprawy w przyszłości,

• może być zastąpiona przez
bezwzględne dożywocie, które
izoluje mordercę od
społeczeństwa.

Argumenty przeciwników

• zawsze istnieje prawdopodobieństwo pomyłki sądowej. Wykonanie
kary śmierci uniemożliwia jej naprawienie,

W Polsce kary śmierci nie wykonuje się od 1988 roku, a ostatnia

egzekucja

została wykonana w kwietniu 1988 roku. Od 1995 roku

obowiązywało

moratorium na jej wykonywanie, a ostatecznie została zniesiona 1

września 1998

roku, kiedy wprowadzono nowy kodeks karny z 1997 roku i

zamieniono ją na karę

dożywotniego pozbawienie wolności. Postulat przywrócenia kary

śmierci co jakiś

czas powraca przywoływany przez niektóre partie polityczne.

Kara śmierci w Polsce

Podejrzany
Osoba, wobec której wydano akt o postawienie zarzutów.
Oskarżony
Osoba, przeciwko której wniesiono do sądu akt oskarżenia.
Przestępca
Człowiek skazany przez sąd.
Skazany
Osoba skazana prawomocnym wyrokiem.
Świadek koronny
Podejrzany, który zgodził się zeznawać, jako świadek w zamian za
odstąpienie wykonania na nim kary lub jej złagodzenie. Osoba podejrzana
o dokonanie morderstwa nie może zostać świadkiem koronnym. Może nim
zostać podejrzany, którego zeznania mogą przyczynić się do zamknięcia
sprawy. Świadek koronny nie podlega karze za popełnione przestępstwo.
Ta instytucja ma ogromne znaczenie w rozbijaniu zorganizowanych grup
przestępczych.

Wybrane pojęcia

Świadek incognito
Świadek nieujawniający swej
tożsamości. W celu zapewnienia
jego bezpieczeństwa,
przesłuchanie może odbyć się w
formie wideokonferencji, z
zastosowaniem aparatury
zmieniającej wizerunek i głos
zeznającego.

Dura lex, sed lex
Twarde prawo, ale prawo; zgodnie
z tą łacińską sentencją,
powinniśmy zawsze przestrzegać
obowiązującego prawa, bez
względu na to jak surowe
obowiązki i kary na nas nakłada.

Wybrane pojęcia

Stela z Kodeksem
Hammurabiego (Luwr, Paryż)