BOJOWE ŚRODKI 

CHEMICZNE

20 marca 1995 roku po raz 

pierwszy terroryści wykorzystali 

bojowe środki chemiczne 

przeciwko populacji ludzkiej 

• Terroryści z sekty Najwyższa 

Prawda ( Aum Shinrikyo) w 
tunelach tokijskiego metra 
rozproszyli gaz bojowy sarin, 
działający na OUN powodując 
narażenie 5,5 tys. ludzi na 
działanie śmiertelnych oparów

Większość substancji 

wykorzystywanych w wojnie 

chemicznej charakteryzuje się 

stanem ciekłym

• W celu uzyskania największej siły 

rażenia muszą one zostać 
rozproszone

Metody rozpylania:

• Rozpylanie z wykorzystaniem 

rozpylacza aerozolowego

• Rozpylanie poprzez wywołanie 

eksplozji

• Ulatnianie i rozpraszanie pary

Rodzaje bojowych środków 

trujących

• Substancje działające na układ 

nerwowy

• Substancje parzące ( powodują 

powstawanie pęcherzy)

• Cyjanek
• Substancje działające na układ 

oddechowy

• Środki policyjne

Charakterystyka bojowych 

środków chemicznych

• Fosgen i cyjanek należą do substancji najbardziej lotnych 

(największa zdolność parowania i tworzą najwięcej trujących 

oparów)

• Gaz musztardowy oraz vx-gaz są najmniej lotne

• Postać ciekła wszystkich substancji ma gęstość większą niż wody 

i może być rozpuszczona w wodzie w trakcie odkażania terenów 

i budynków

• Postać gazowa wszystkich substancji ( z wyjątkiem 

cyjanowodoru) ma gęstość większą niż powietrza i opada do 

rowów, okopów. W sytuacji zagrożenia bezpieczniej jest zatem 

stać aniżeli leżeć

• Istotny czynnik prędkość i kierunek wiatru( lepsza pozycja 

przeciwna do kierunku wiatru)

• Trwałość jest główną cechą środków trujących ( okres 

pozostawania substancji na obiekcie, jak szybko paruje). Zależy 

od temperatury otoczenia oraz chemicznych i fizycznych 

właściwości substancji. Jeżeli pozostaje na ziemi w 

umiarkowanych warunkach pogodowych i nie podlega 

parowaniu, uważany jest za trwały. Środki nietrwałe nie 

przenikają przez skórę i nie powodują efektów biologicznych ( bo 

szybko parują z powierzchni skóry)

Odpowiedź na atak 

chemiczny

• Ustalenie obszaru działania
1.Ustalenie czystej strefy = strefa 

chłodna ( miejsce leczenia 
poszkodowanych). Powinna znajdować 
się pod wiatr od terenu skażonego i co 
najmniej 45,7metra od strefy ciepłej

Strefa ciepła położona setki metrów od 

miejsca skażonego = strefy gorącej, 
tam odbywa się dekontaminacja

Odpowiedź na atak 

chemiczny

2. W przypadku opieki nad licznymi 

ciężko rannymi 2 ratowników pracuje 
w terenie skażonym, 1 zajmuje się 
segregacją medyczną, 1 zapewniać 
pierwszą pomoc

Wymienieni ratownicy 

muszą

 mieć w 

pełni wyposażony ubiór ochronny 
( maska, rękawiczki,  kombinezon i 
t.d.)

Substancje działające na układ 

nerwowy 

• GA – tabun, GB- sarin, GD-soman, GF,Vx-

gaz

• Wnikają przez skórę i inhalacyjnie
• Hamują enzym acetylocholinesterazę, 

który staje się niezdolny do rozkładu 
acetylocholiny

• Acetylocholina powoduje nadmierną 

stymulację mięśni, gruczołów i komórek 
nerwowych

Substancje działające na 

układ nerwowy

• Działania kliniczne
SUBSTANCJE LOTNE – jedno – lub 

dwustronne zwężenie źrenicy, wyciek 
wodnisty z nosa, duszność, drgawki, 
utrata przytomności

SUBSTANCJE CIEKŁE – poty, drgania 

pęczkowe mięśni, zaburzenia żołądkowo 
– jelitowe, duszność, drgawki, utrata 
przytomności

Substancje działające na 

układ nerwowy

Leczenie 
• Atropina ( ciężkim pacjentom i.m.) 2 – 

6 mg, powtarzana co 5 min

• Pralidoksym – 1g i.v.; 600mg-1,8g i.m.
• Diazepam
• Wentylacja ofiar z bezdechem
• Odsysanie wydzieliny

Substancje parzące

• Gaz musztardowy  - środek trwały, ciecz oleista, 

kolor żółtobrązowy, zapach cebuli, czosnku, 

musztardy. Wnika do komórek skóry i błon 

śluzowych, i powoduje ich zniszczenie w ciągu 

sekund, lecz objawy kliniczne pojawiają się dopiero 

po wielu godzinach

• Objawy – zaczerwienienie skóry, powstawanie 

pęcherzy, uszkodzenie oczu – bliznowacenie 

rogówki, uszkodzenie dróg oddechowych z 

obrzękiem krtani, zaburzenia żołądkowo – jelitowe

• Osoby narażone na gaz nie wymagają 

natychmiastowej pomocy medycznej, poza 

odkażaniem!!!

• Leczenie – obserwacja co najmniej 8 godz, maści na 

skórę, przemywanie oczu, Atropina 04, - 0,6 mg ( p-

wymiotnie)

Substancje parzące

• Luizyt – gaz bojowy, oleista, bardziej lotna 

od  gazu musztardowego, bezbarwna 

substancja, o zapachu bodziszka. 

Natychmiast wywołuje ból

• Objawy – uszkodzenie skóry, pęcherze, 

podrażnienie gałki ocznej, obrzęk powieki, 

uszkodzenie dróg oddechowych, obrzęk 

krtani, toksyczny obrzęk płuc

• Leczenie – jak w gazie musztardowym, poza 

tym preparat chelatujący – BAL ( britisz – 

anti – lewsite) i.m.

Substancje parzące

• Oksym fosforu – wywołuje 

pokrzywkę i bąble pokrzywkowe, 
obrzęk płuc

• Leczenie = gaz musztardowy

Cyjanek 

• W atakach terrorystycznych najczęściej 

wykorzystywany w formie cyjanowodoru 
lub chlorowodorku cyjanku

• Hamuje jeden z enzymów 

cytochromowych w komórkach, co 
powoduje zmianę metabolizmu komórki 
na anaerobowy, kwasicę, zahamowanie 
wytwarzania energii i śmierć komórki

• Najbardziej wrażliwe komórki OUN

Cyjanek

• Objawy – pojawiają się bardzo szybko, są to 

szybkie i głębokie oddechy po 15 s, drgawki i 

utrata przytomności po 30 s, zatrzymanie 

oddechu po 3 – 5 min, NZK po 5 – 8 min

• Mniejsza ilość substancji – niepokój, pobudzenie, 

zawroty głowy, nudności, drżenia mięśniowe

• Charakterystyczne są – wiśniowo-czerwona 

skóra i oddech o zapachu gorzkich migdałów

• Podanie antagonistów jest bardzo skuteczne

• Leczenie – odkażenie w strefie cieplnej, 

antidotum : 2 amp azotanu amylu – podawane 

przez maskę twarzową do momentu założenia 

drogi i.v., 300mg azotanu sodu i.v. w ciągu kilku 

minut, tiosiarczan sodu ( 12,5 g w 50 ml) i.v., 

tlenoterapia , pozycja leżąca